Текст книги "Attila"

Attila uşaqlıq dostunun köməyinə tələsir

Tarix 421-ci ili göstərir. Attilanın artıq 26 yaşı var. Gəncliyinin ilk çağları geridə qalıb. Lakin hakimiyyətə gələcəyi gün hələ də uzaqdadır. Ruas bundan sonra daha 13 il yaşayacaq, yalnız o, dünyasını dəyişdikdən sonra gələcək Hun hökmdarı taxta çıxacaqdı.

Hələliksə Attilanın nüfuzu getdikcə artır, hətta hunların yaşayış düşərgələrindən kənara yayılır.

Honori artıq 27 ildir ki, Qərbi Roma imperatorudur. Qohumu II Feodosi isə Konstantinopolda oturur və Şərqi Roma imperiyasını idarə edir. Düzünə qalsa, onların hər ikisi, əslində, xeyli dərəcədə istedadsız və iradəsiz adamlar idilər.

Bundan başqa, Honori təbiətcə pozğun idi, eyş-işrətdən ötrü ürəyi gedirdi, kəmhövsələliyi ilə məşhur idi, tez özündən çıxırdı. II Feodosi isə təbiətcə kişi xarakterindən uzaq idi. İlahiyyat və hüquq elminə az-çox bələd idi. Gözəl xətti olmasıyla qürrələnirdi.

Attila bilirdi ki, gələcəkdə onu məhz bu iki istedadsız və iradəsiz hökmdarla mübarizə gözləyir. Onu da bilirdi ki, hər iki imperator başqalarının arxasında gizlənməklə məşğuldur: Honori az qala külli-ixtiyarı hərbçilərə və əliəyri məmurlara vermişdi. II Feodosinin sarayında isə söz sahibi hərəm ağaları idi (hər iki ildən bir onlar öz davamçıları tərəfindən öldürülürdü).

Nəticədə hər iki imperiya xirtdəyəcən problem içində idi.

Attila qarşısına belə bir məqsəd qoydu: Romaya dəyib-toxunmayacaq, Konstantinopolu isə daim qorxu altında saxlayacaqdı.

Lakin bundan öncə o, ikinci dəfə rəsmən evləndi. Evləndiyi Kerka öz həmyerlisi, nüfuzlu tayfa başçılarından birinin qızı idi. Ömrünün sonunacan Kerka onun baş xanımı, zamanı çatanda isə imperatriçə olacaqdı. Bu izdivacdan iki oğlu, bir neçə qızı dünyaya gələcəkdi.

423-cü ildə Honori vəfat etdi. Qərbi Roma imperiyası daxilində varislik üstündə qovğalar, ixtilaflar başladı. Üstəlik, imperiya ərazisində özbaşınalıqlar çoxaldı. Bu zaman Ravennanın yüksəkrütbəli məmurlarından Yohannes deyilən bir nəfər «Yohan» adı ilə özünü imperator elan elədi. O, Aetsinin yaxın dostu idi. Honorinin qanuni varisi isə onun qohumu Valentinian idi. Valentinian Honorinin bacısı Qalla Platsidiyanın cəngavər sərkərdə Flavi Konstansi ilə izdivacdan olan oğlu idi. Honori hələ sağlığında yeznəsini III Konstansi adıyla hakimiyyətin şəriki elan etmişdi. Odur ki indi hakimiyyət Valentiniana ötürülməli idi.

Di gəl, Qərbi Roma sarayında ən nüfuzlu şəxslərdən birinə çevrilmiş Aetsi Yohanın imperatorluğunu dəstəkləyirdi. O, dostunun arxasında dağ kimi dayanmışdı. Üstəlik, məsələ təkcə dostluqda da deyildi. Məsələ burasındadır ki, Valentinianın anası Qalla onun mənfur düşməni idi. Belə ki, Honorinin bacısı bir vaxtlar Aetsiyə dəlicəsinə vurulmuşdu. Ancaq oxu daşa dəymişdi. Aetsi onun sevgisini cavabsız buraxmışdı. Bundan qeyzlənən qadın Aetsidən qisas almaq ehtirası ilə alışıb-yanırdı.

İmperatorluq uğrunda mübarizə başlayanda Valentinianın altı yaşı təzəcə tamam olmuşdu. Təhlükə böyük idi: azyaşlı oğlunu taxta çıxaran Qalla bununla da faktiki olaraq təkbaşına hakimiyyətə yiyələnəcək, əldə etdiyi geniş səlahiyyətlərdən isə öz intiqamı üçün asanlıqla faydalana biləcəkdi.

Qalla Platsidiya oğlunu imperator elan etmək üçün II Feodosiyə üz tutdu. Lakin Qərbi Roma hökmdarı ona yardım əli uzatmaq iqtidarında deyildi. Belədə Qalla mərhum qardaşına sadiq sərkərdələri köməyə çağırdı. Bildirdi ki, onlar Honorinin ruhuna hörmət və sədaqət əlaməti olaraq hakimiyyətin qanuni varisə ötürülməsinə dəstək verməlidirlər. Sərkərdələr Qallanın çağırışına yox demədilər. İşi belə görən Yohan qorxuya düşdü: axı onun ordusu yox idi!

Aetsi dostunu sakitləşdirdi. Məsələni yoluna qoymağı öz boynuna götürdü və Ruasın yanına yollandı. O, hun hakiminin yanına gələndə Attila da orada idi. Ruas qardaşı oğlu ilə nə barədəsə məsləhətləşirdi.

Attila uşaqlıq dostunu görüncə hədsiz sevindi. Aetsi gəlişinin səbəbini açıqladı. Qərbi Romadakı taxt-tac mübarizəsində köməyə ehtiyacı olduğunu söylədi. Ruas onu dinlədikdən sonra Attilaya çevrildi və ondan bu haqda fikrini soruşdu. Attila, əlbəttə ki, Aetsinin əliboş qayıtmasına razılıq verə bilməzdi. Beləliklə, Ruas on minlərlə hun süvarisini Aetsinin sərəncamına verdi. Hun atlıları tezliklə Qərbi Roma torpaqlarına daxil oldular. Lakin onlar üç gün gecikmişdilər. Qanuni varisin tərəfdarları daha cəld tərpənmiş, Yohan taxtdan salınmış, boynu isə vurulmuşdu. Honorinin bacısı oğlu «III Valentinian» adı ilə imperator elan edilmişdi.

Lakin bu hələ hər şeyin sonu demək deyildi. Aetsinin xahişi ilə köməyə gələn hun ordusu ilə imperator qoşunu üz-üzə dayanmışdı. Qalla Platsidiya olduqca narahat idi. Hunların həm sayca çoxluğu, həm də döyüş bacarığı onu təlaşlandırmışdı. Üstəlik, imperiya daxili qovğalar nəticəsində daha da zəifləmiş, gücsüzləşmişdi.

Nəticədə Qalla sülh yolunu tutdu. Bu, Aetsinin də ürəyincə idi. Tərəflər razılığa gəldilər və sonda sülh müqaviləsi bağlandı. Üz-üzə dayanan iki ordunun gözü qarşısında qucaqlaşdılar. Hunlar yaxşıca ənam alıb Dunayın digər sahilinə – öz torpaqlarına qayıtdılar. Aetsi isə sanki heç nə olmamış kimi Ravennaya döndü. Di gəl, Qalla Platsidiyanın ürəyi yenə də sakit olmadı: bu ağıllı və cəsarətli adamdan yaxasını biryolluq qurtarmaq üçün onu Qalliyanın hakimi təyin etdi.

Qallanı qınamalı deyildi: yuxarıda baş verənlərdən sonra Aetsinin də Attila kimi hökmdarlıq niyyəti ilə yaşadığı, əslində, şübhə doğurmurdu. İndi uşaqlıq dostlarının hər ikisi ali hakimiyyətə – imperator olmağa can atırdı.

İmperiyanı yaratmaq yolunda son addımlar

Attila artıq başlıca arzusunu – Hun imperiyası qurmaq xəyalını gerçəkləşdirməyin vaxtı çatdığı qənaətində idi. O bunun üçün ikiqat həvəslə çalışmağa başlamışdı.

Attilanın ilk işi Dunayla Qafqaz arasında rabitəni gücləndirmək, bununla da Asiya ilə Avropa arasında güclü körpü qurmaq oldu. O bu istiqamətdə ticarəti inkişaf etdirmək üçün əlindən gələni edirdi. Həştərxandan Budapeştə qədər bir-birinin ardınca bazarlar açılmağa başlamışdı. Bu bazarları ayrıca hərbi bölüklər qoruyurdu. Hunların nəzarət etdiyi torpaqlardan şərqə – Bakıya, qərbə – Vyanaya qədər ticarət karvanları işləyirdi.

Bu yerdə maraqlı sual ortaya çıxır: təbiətcə basqınlara, talançılığa meyilli olan köçərilər hara, ticarət hara?

Məsələ burasındadır ki, haqqında danışdığımız dövrdə hunların xeyli hissəsi oturaq həyata keçmiş, əkinçilərə, sənətkarlara və tacirlərə çevrilmişdilər. Onların həyat tərzi coğrafi prinsiplərə görə müəyyənləşirdi: oturaq həyatı seçənlər Qafqazda məskunlaşır, köçərilər isə Dunay çayı boyunca yaşamağa davam edirdilər. Sonuncular öz qədim, ənənəvi həyat tərzlərinə sadiq idilər. Heç nə onların yel qanadlı atlarını cilovlaya bilməmişdi. Bir yerdə qərar tuta bilmir, üstü keçə ilə örtülü arabaları buradan ora, oradan bura dayanmadan hərəkətdə idi. Məşğul olduqları yeganə peşə dəmirçilik idi. Bu da, əsasən, hərbi məqsədlər, məsələn, silah hazırlamaq üçün lazım idi. Belə dəmirçi emalatxanaları indiki Avstriya ərazisində – Lints şəhəri yaxınlığında yerləşirdi.

Volqa və Don hunları isə Qərbə xəz-dəri, gil qablar, qaxac ət göndərirdilər.<