Текст книги "МАНТИҚУТ-ТАЙР"

Бўлмаса жоним ниҳон ишқингда зор,

Кўзларимда нур бўлурму ошкор?

205 Холиқо, гар яхши қилдим ё ёмон,

Мен ўзим қилдим, ўзимдин ул ҳамон.

Эй Худо, дунҳимматимни афв қил,

Неча айбу журматимни мавҳ қил.

Хун тўла кўнглим сарига сол назар,

Ғам ила андуҳни кўнглимдин кўтар.

Мен ўзимга мубтало, ҳайрон сенга,

Яхшидирмен ё ёмон, қурбон сенга.

Мен ярим жузвингга айла бир назар,

Куллга айлангум назар солсанг агар.

210 Ким бўлурмен гар бўлолсам кас сенга?

Йўк бўлурмен гар эсам нокас сенга.

Кош бўлолсам эрди ҳиндуйинг сенинг,

Ҳиндуйи хоки сари кўйинг сенинг.

Эйки лутфингдин кўнгил новмид эмас,

Ҳалқайи доғингману жовид, бас.

Кимни гар шод этмаса дардинг сенинг,

Бўйладирким, ул эмас мардинг сенинг.

Зарра дардинг дорую дармон менга,

Йўқ эса дардинг, не эрмиш жон менга?

215      Куфри кофирга, дини диндорга бас,

Зарра дардинг етса, ул Атторга бас.

Сенга маълум нолайи зорим ҳама,

Тунларимни менга мотам айлама.

Мотамим бўлди зиёд, сурим керак¹⁸,

Зулмат ичра талъату нурим керак.

Лаззати нури мусулмонимни Бер,

Сен адамга нафси зулмонимни Бер.

Заррадирмен, бошим узра соя йўқ

Сендин ўзга кимсада сармоя йўқ.

220 Соямен, онҳазратим чун офтоб,

Риштамен, андин етишгай менга тоб¹⁹.

Чун кўйингда заррайи саргаштамен,

Бас, қутилгаймен тутолсам риштамен.

Дарча бор, мен андин ўтмоқ истарам,

Олами равшанга етмоқ истарам.

Мотамимда ёру ҳамдам бўл менга,

Бир кишим йўқ, раҳнамо ҳам бўл менга.

Эрта мендин холи қолгай масканим,

Кимсасиз эртамда ёрим бўл маним.

225 На Мусодин сенга етгайдир самар,

На Фиръавндин сенга етгай зарар.

Эй Худойи бениҳоят, ким яна?

Сен ўзинг беҳадду ғоят, ким яна?

Сенки бундоқ бениҳоят, беадад,

Зотинга қайдин етишсин бул хирад?

Эй жаҳон халқини ҳайрон айлаган,

Ўзни парда ичра пинҳон айлаган,

Парда очгил энди, жоним ёқмагил,

Парда ичра бер омоним, ёқмагил.

230 Баҳри ҳайрат ичра қолдим ногаҳон,

Тут қўлим, саргашталикдин бер омон.

Қонли денгиз ичрадирмен, ўтдамен,

Пардадин қолдим киролмай, четдамен.

Баҳри золим ичра солдинг бандани,

Бас, ўзинг солдинг, ўзинг қутқар мени.

Нафс тутиб илкимни, дасту пой менга,

Тутмасанг илкимни, Раббим, вой менга.

Қуршамиш жонимни чун беҳудалик,

Тоқатим тоқ этди бул олудалик²⁰.

235      Истамам олудалик, пок айлагил,

Ёки тўк қонимнию хок айлагил.

Халқ сендин, мен ўзимдин қўрқамен,

Келди сендин яхшилик, мендин ёмон.

Чун ўликмен, олмамиш жисмимни хок,

Сен тирилт жонимни, эй жонбахшу пок.

Мўмину кофирни кўргил, қон ҳама,

Ёки саргашт, ёки юзтубан ҳама.

Гар чақирсанг, юз берур саргашталик,

Ҳайдасанг, келгай яна баргашталик²¹.

240 Подшоҳим, қон аро оғуштамен,

Осмондек чарх уриб, саргаштамен.

Бир-бировга қўшнию ҳамсоямиз,

Сен мисоли офтоб, биз соямиз.

Сендин айру тушмагаймиз субҳу шом,

Кўнгил ичра сен тилакдирсен тамом.

Не бўлурди, эй Худойи муҳтарам,

Қўшнилик ҳаққи, менга этсанг карам.

Дилда дарду жонда оҳим бор менинг,

Сенга бундоқ иштиёқим бор менинг.

245 Сўйласам дардимни, ҳеч поёни йўқ,

Кимсага арз айламак имкони йўқ.

Раҳбарим бўл, баски гумроҳмен, ўсал,

Давлатим бер, гарчи келдим бемаҳал.

Ҳар киши кўйингда давлатёр эрур,

Сенга сингиб, жонидин безор эрур.

Бор умидим чун, етар деб бегумон,

Менга ҳам ул баҳри лутфингдин нишон.

      ҲИКОЯТ

Тутди ўғри бир мусофир кимсани,

Сўнгра судраб, уйига элтди уни.

250 Бўйнини кесмоқчи эрди, шул замон

Хотини берди ғарибга бурда нон.

Ўғри келди тиғ била, бош кесгали,

Ул ғариб қўлида нон кўрди вале.

Сўрди: ҳой, ким берди нонни, сўйлагил?

Хотининг берди бу нонни, деди ул.

Бас, эшитди кимса бу сўзни, тамом,

Деди: ўлдирмак сени бўлди ҳаром.

Ҳар кишиким еса бурда нонимиз,

Унга тиғ чекмоққа йўқ имконимиз.

255 Нон егандин жонни тутмасмиз дариғ,

Бас, нетиб қонинг тўкармен, эй рафиқ?

      х х х

Холиқо, то йўлда ҳолим шул менинг,

Кўп едим нонингни суфрангдин сенинг.

Чун киши нонини синдиргай киши,

Ҳақгузорлик унга бўлгайдир иши.

Сендадир баҳри саховат тўлқини,

Кўп едим нонинг, риоят эт уни.

Ё Илоҳи оламийн, дармондамен,

Кема ҳайдаб даштаро, армондамен.

260 Тут қўлимдин, тобакай ғам остида,

Пашша янглиғ қўлларим бош устида?

Истасанг, бас, Холиқо, етгум анга,

Айлагайсен ёру ҳамроҳлик менга…

ҲАЗРАТИ РАСУЛИ АКРАМ САЛЛАЛЛОҲУ

АЛАЙҲИ ВАССАЛАМ ВАСФИДА

Хожаи дунёву дин, ганжи вафо,

Икки олам садру бадри Мустафо (с.а.в.)

Офтоби шарръу дарёйи яқин,

Нури олам, раҳмати ал-оламийн.

Пок жонлар пок жони хокидир,

Чун азалдин хоки жони покидир.

265 Икки олам сарвари, султони ул,

Икки олам жони ул, иймони ул.

Соҳиби меърожу садри коинот,

Сояйи Ҳақ, хожаи хуршид зот.

Икки олам боғлидир фитрокига²²,

Аршу курси бош эгарлар хокига.

Пешвойи бул жаҳону ул жаҳон,

Муқтадойи ошкорову ниҳон.

Меҳтарину беҳтарини анбиё,

Раҳнамойи асфиёву авлиё.

270      Маҳди ислому ҳодийи сабил²³,

Муфтийи ғайбу имоми жузву кулл.

Хожаким, ҳар не десам, андин баланд,

Барчадин устун, баланддин ҳам баланд.

Ўз-ўзин ул хожайи арсот демиш,

Аннамо он раҳмати муҳлот, демиш²⁴.

Икки олам жисмидин ном топди, бас,

Исмидин Арш тинчу ором топди, бас.

Шабнам эрди, маскани ул баҳри жуд,

Икки олам топдилар андин вужуд.

275 Нури ул мақсуди мавжудот эди,

Асл мавжудоту маъдумот эди²⁵.

Ҳақ этиб ул нури мутлақни зуҳур,

Сўнг яратди нуридин юз баҳри нур.

Ҳақ ўзига пок жонни шайлади,

Унга деб халқи жаҳонни шайлади.

Ҳаққа ундан ўзгаси мақсуд эмас,

Ул қадар покдомани мавжуд эмас.

Улки аввал жиби ғайбдин очди юз,

Нур эди, нури Муҳаммад шубҳасиз.

280      Нури олий баски чун чекди алам²⁶,

Келди Аршу Курсию Лавҳу қалам.

Нури покдин бир нишон олам эрур,

Бир нишон ул гавҳари одам эрур.

Бўлди чун нури муаззам ошкор,

Саждага бош эгди, Ҳаққа интизор.

Шул сужуд ичра қарнлар кечдилар,

Шул руку ичра умрлар кечдилар.

Ўтди йиллар, бўлди машғули қиём,

Иштиёқ ичра кечиб умри тамом.

285 Чун сиғинди нури, ул дарёйи роз,

Фарз бўлди жумла умматга намоз.

Нурни Ҳақ ою қуёшдек асрабон,

Кечди шундоқ неча муҳлат, не замон.

Сўнг мурувват этди нурга, очди ул

Ногаҳон баҳри ҳақиқат сори йўл.

Курди нур не эрди мавжи баҳри роз,

Тошди андоқ, этди бир дам иззу ноз.

Чарх уриб айланди андоқ етти бор,

Етти осмон бўлди унга ошкор.

290 Ҳар назарким этди Ҳақ унга тўниб,

Ёнди кўк саҳнида бир юлдуз бўлиб.

Сўнгра тинчиб қолди, ором олди нур,

Арши олий, Курси деб ном олди нур.

Аршу Курси акси зотин истади,

Сўнг малоик ул сифотин истади.

Ҳақ нафасдин бўлди анвор ошкор²⁷,

Кўнглидин оламга асрор ошкор.

Сирри руҳ фикр оламидин келди, бас,

Пас нафухт фиҳи мин руҳи нафас²⁸.

295 Бўлди ул анфосу ул асрор жамъ,

Бул сабабдин бўлди нур бисёр жамъ.

Нури боис жумла уммат келди бул,

Келди Ҳақдин жумла умматларга ул.

Бўлди ул рўзи ҳисоб келгунча то²⁹

Жумла халқларга паямбар, муқтадо.

Даъват айлаб ул, басе этди талаб,

Бўлди шайтони мусулмон ул сабаб.

Ул яна жинларни даъват айлади,

Лайлатул жинга уларни чорлади³⁰.

300 Чорлади жумла Расул, қудсийни ҳам³¹,

Бўлдилар барча унинг олдида жамъ.

Даъват этди неча ҳайвонларки бор,

Шоҳид унга эчкию эчкиэмор.

Айтди сўз бутларга, бутларки тутош,

Барчаси қўйди унинг олдида бош.

Зарраларни даъват этди, ундади,

Кафтида тошлар Худони алқади.

Анбиёдин бул мақомга етди ким?

Барчани иймонга даъват этди ким?

305 Нури поки асли мавжудот эди,

Бор ҳама зотларга мунис зот эди.

Вожиб этди даватин икки жаҳон,

Ҳар нечук зарротки, ошкору ниҳон.

Жузву кулл чун унга уммат бўлдилар,

Ноили эъзозу ҳиммат бўлдилар.

Рўзи маҳшар беамал шу бандани

Умматим деб, авфини сўргай Ани.

Жони шул шамъи ҳидоят деб атай

Ҳақ унинг умматларини сийлагай.

310      Ҳар бир ишда комил устоз эрди ул,

Барча ҳожатмандга ҳамроз эрди ул.

Боқмамишди нарсаларга мутлақо,

Йиғласа ҳар нарсасига лек раво.

Ҳар не мавжуддир, паноҳи бирладир,

Ҳар не мақсуддир, ризоси бирладир.

Сирли олам эрди олам ичра, бас,

Хаста кўнгиларга малҳам ҳар нафас.

Не кўринмиш хислати кўзгусида,

Кўрмамишди ўзгалар уйқусида.

315      Ўзни кулл деб, куллни ўз деб билди ул,

Олдини кўргандек ортин кўрди ул.

Унга хатм этди нубувватни Худо,

Мўъжиза, хулқу футувватни Худо.

Даъватига ҳозир айлаб хосу ом,

Неъматин ҳам унга бахш этди тамом.

Берди кофирларга муҳлат, интихоб,

Бермади беҳуда озору азоб.

Дину дунёга паноҳдир ҳиммати,

Ул сабабдин файзёбдир уммати.

320      Ҳақ уни меърожга йўллаб, ул нафас,

Сирри кулл ёлғиз арода қолди, бас.

Икки қибла сори бош индирди ул,

Ғарбу шарқни шуълага тўлдирди ул.

Ҳақдин олди мўъжиза, уммул китоб,

Куллдин олди ул азиз, куллий ҳисоб.

Жумла мўмин она дер азвожини³²,

Ҳурмат айлар мурсалин меърожини.

Бор набийлар эргашиб, ул пешво,

Уммати олимлари чун анбиё.

325      Ҳақ зиёда айлаб унга эҳтиром,

Ёзмиш андин Инжилу Тавротда ном.

Тош андин қадру қиймат топди, бас,

Қудрати Ҳақ бирла топди, бас.

Қибла бўлди хоки поки турбати,

Чун залолатдин қутулди уммати.

Ул сабаб бутлар йиқилди сарбасар,

Уммати умматлар ичра мўътабар.

Оғзи суйи қатрасидин етди юқ,

Сувга тўлди қақраган, сувсиз қудуқ.

330 Ой ёрилди, бермади амрига дош,

Амридин қалқди яна ботган қуёш.

Икки елка ўртасида шуълавор

Эрди ул муҳри нубувват ошкор.

Бўлди ул хайрул билодга раҳнамун,

Ва ҳува хайрул халқ фи хайрил қурун³³.

Каъба андин бўлди байтуллоҳу нур,

Ким анга етди, омонлик топди ул.

Жабраил ҳам бўлди андин ҳирқадор,

Сўнг кўринди ул либосда ошкор.

335 Асрида тупроқда ортди вазну шан,

Бўлди масжид, баски поку тоза ҳам.

Зарралар асрори бўлди чун аён,

Ҳақ, ўқи, деди анга амр айлабон.

Ҳақ тили Аҳмад забони эрди, бас,

Ҳур замон Аҳмад замони эрди, бас.

Рўзи маҳшар барча тиллар ўлгуси,

Тил бўлиб Аҳмад забони қолгуси.

Токи сўнгги дамгача дарё мисол

Кўнглида Ҳақ иззатидин шавқу ҳол.

340 Ғарқ этаркан кўнглини ул баҳри роз

Жўш уриб, шу лаҳза айларди намоз.

Чунки кўнгли бир буюк дарё эди,

Мавж уриб, мавжи ажаб, зебо эди.

Гар сиқилса, дер: араҳни, ё Билол³⁴,

Токи тарк этсин кўнгилни бу хаёл.

Гар жўшиб, жўшқинлик ичра эрди ул,

Каллимни, ё Ҳумайро, дерди ул³⁵.

Бўйла ҳол сиррни билгайму хирад,

Бормикин юздан бирин билмоққа ҳад?

345 Хилвати сори ақлга роҳ эмас,

Илму фан давронидин огоҳ эмас.

Дўст ила хилвватда мажлис қурса гар,

Жабраил кирмас, қаноти кул бўлар.

Этса гар Симурғ жонин ошкор,

Ваҳм аро Мусо бўлур мусичавор.

Ул эшикка борди Мусо ҳам, шу тоб

Халъ наълаин, дебон етди хитоб³⁶.

Ул сабаб андин йироққа кетди ул,

Водийи иймонда бўлди ғарқи нур.

350 Эрди чун меърожда шамъи Зулжалол,

Ул эшитди, етди овози Билол.

Гар Мусо Имроний эрди, подшо,

Топмади наълин бўлиб даргоҳга роҳ³⁷.

Боқки, Ҳақ Аҳмадга не лутф айлади,

Ул туфайли чокарин ҳам сийлади³⁸.

Гарчи наълин бўлса ҳамки, сўйига

Қўйди, марду маҳрам этди кўйига.

Кўрди Мусо бўйлаким иззат эрур,

Чокари Аҳмадга не қурбат эрур³⁹.

355 Деди: ё Раб, унга уммат айлагил,

Қул бўлай Аҳмадга, ҳиммат айлагил.

Гар Мусода эрди бул ҳожат мудом,

Лек Исога етди ул олий мақом.

Қолмагай бас, тарки ул хилват этар,

Халқни Аҳмад динига даъват этар.

Чун тушиб тўртинчи кўкдин ерга ул,

Жонини шу кўйда қурбон айлаюр.

Унга қул бўлгач Масиҳи номдор,

Исмини қўйди Мубашшир Биру Бор⁴⁰.

360 Гар биров деса, қани бир чорасоз

Кетса дунёдин ва изга қайтса боз.

Барча мушкулларни осон айласа,

Шубҳаю шакларни дилдан ҳайдаса.

Бил, раво айлаб у дунёдин дарак,

Қайтгучи бўлмас Муҳаммаддин бўлак.

Улки кўрди унда пешволик била,

Кимса ҳеч кўргайму донолик била?

Улки султон, қул ва маҳрамдир ҳама,

Улки шоҳ, тобе, мусалламдир ҳама.

365 Чун азиз бошиға тож қўндирди Ҳақ,

Эшиги олдида тупроқ бўлди халқ.

Мўйидин тушди жаҳонга атру мушк,

Соғиниб денгиз уни лабташна, хушк⁴¹.

Бўлмамиш ким ташнайи дийдор анга,

Тош, оғочлар ҳам севиб, хуштор анга.

Ҳар сафар минбар сари қўйса қадам,

Юксаларди нолайи Ҳаннона ҳам.

Осмони бесутунда нур эди,

Айрилиқдин ул сутун ранжур эди.

370 Васфига сўз йўқса, қандоқ айтамен?

Тергамас, ботдим уятдин қонга мен.

Ул фасиҳи оламу мен лол анга,

Мен нечук бергум чу шарҳи ҳол анга?

Васфига лойиқму мендек телба кас,

Васфини Халлоқи олам айтди, бас.

Бул жаҳон бору бисот-ла хокидир,

Юз жаҳон жон хоки жони покидир.

Анбиё ҳам васфида ҳайрон ҳама,

Сиршунослар борки, саргардон ҳама.

375 Эйки кулсанг, кўкда кулгай афтоб,

Йиғласанг, йиғлар булутлар ҳам шу тоб.

Икки олам хоки пойинг гардидир,

Бир гилам остида ётмоғинг надир?

Бир нафас бошинг чиқар, эй безавол,

Ул гиламни сен оёқ остига ол.

Жумла шаръ шаръинг ила маҳв бўлдилар,

Бор асл фаръингга мағлуб бўлдилар⁴².

То абад шаръинг ва аҳкоминг сенинг,

Ёдланур Ҳақдин кейин номинг сенинг.

380 Барча ўтган анбиё борким, Расул,

Барчаси динингни этгайлар қабул.

Келмади дунёга сендек кимса, ҳай,

Бўйлаким сендин кейин ҳам келмагай.

Олам ичра афзали олам ўзинг,

Аввал эрдинг бунда, охир ҳам ўзинг.

Борми бир гардингга етган, етди ким?

Ўзни ул юксакка ноил этди ким?

ҲАЗРАТИ РАСУЛИ АКРАМ САЛЛАЛЛОҲУ

АЛАЙҲИ ВАССАЛАМГА ИЛТИЖО

Аҳмади мурсални билким то абад

Икки олам сарвари этди Аҳад.

385 Ё Расулиллоҳ, машаққат тортибон,

Қўлда ел, бошимда тупроқмен ҳамон.

Жумла бекасларга ёрсен ҳар нафас,

Сендин ўзга йўк менга оламда кас.

Бир назар ҳолимга сол, оворамен,

Чора қил дардимга, чун бечорамен.

Мен умрни елга бердим бир йўла,

Ё Расул, Ҳақдин гуноҳимни тила.

«Ла таъман»дин келди қўрқув бас менга,

«Ла тайъасу»дин дарс менга⁴³.

390 Кеча-кундуз бошим узра мотаме,

Айлагайсенму шафоат бир даме?

Эшигингдин бир шафоат етса ул,

Не гуноҳ этдим, савобга айланур.

Эйки сен ерсан ғарибларнинг ғамин,

Ёқ ўшал меҳру шафоатнинг шамин.

Токи бир парвона янглиғ талпиниб,

Мен борай шамъинг ўтиға пар уриб.

Ким кўрар шамъи жамолинг ошкор,

Жон фило айлар анга парвонавор.

395 Дийдайи жонга лиқойинг етса, бас,

Икки оламда ризойинг етса, бас.

Доруйи дарди дилим меҳринг сенинг,

Нури жоним хуршиди чеҳринг сенинг.

Жоним остонангдадир бойлаб камар,

Гавҳари тиғи забоним бор магар.

Ҳар гуҳар сочдим забонимдин уни

Йўлларингда, қаъри жонимдин уни.

Баҳри жоним бўлди чун гавҳарфишон,

Токи топгаймен дебон сендин нишон.

400 Гар нишонингдин нишон келгай менга,

Бенишонлик бир нишон бўлгай менга.

Ҳожатим улдирки, эй олий гуҳар,

Лутф этиб, ҳолимга солгайсен назар.

Ул назардин бенишонлик келгуси,

Бенишонлик, жовидонлик келгуси.

Ҳар нечук ширку гумонда йўк нажот,

Боридин пок эт мени, эй пок зот.

Юз қаро қилма гуноҳдин, этма хор,

Мен адашмен сенга, этгил эътибор.

405 Бир гўдакдирмен йўлингда, сувга ғарқ,

Шул қаро гирдоб аро андуҳга ғарқ.

Кўзларим тортмиш қаро сувдин қаро,

Тут қўлимдин, йўлга сол, эй муқтадо.

      ҲИКОЯТ

Сувга тушди бир анонинг боласи,

Кўкка учди ул сабабдин ноласи.

Сув оқарди, тўлқин ичра жонсарак,

Гоҳ чўкиб, қалқиб борар эрди гўдак.

Қўл-оёқ силкирди, боқмай зорига,

Элтар эрди сув тегирмон сорига.

410 Новга етганда ано кўрди уни,

Сувга отди ўзни, қутқарди уни.

Бағрига босди, ҳарорат этди бахш,

Сув бериб, жонига роҳат этди бахш.

Эйки меҳринг юз анодин ҳам зиёд,

Бизга бул ғарқи балодин бер нажот.

Ғарқ бўлиб гирдоби ҳайрат ичра биз,

Чун оқармиз оби ҳасрат ичра биз.

Ул гўдак янглиғ чўкиб, қалқиб шу тоб,

Талпинармиз, дилда дарду изтироб.

415 Сувга ғарқ бўлган гўдаклармиз магар,

Бир нафас аҳволимизга сол назар.

Раҳмат айлаб, эт фалокатдин халос,

Чорасизларни ҳалокатдин халос.

Бизга сут бер, тут мурувват сийнасин,

Тутма кам лутфу карамлар суфрасин.

Сен ҳама васфу сифатлардин баланд,

Ақли ҳуш қаршингда лолдир, мустаманд.

Кимса фатрокингни истаб чўзди қўл,

Етмади, кўйингда тупроқ бўлди ул.

420 Хокинг ул асҳоби покингдир сенинг,

Аҳли олам хоки хокингдир сенинг.

Кимки асҳобингга хок эрмас, ўшал,

Дўстларинг наздида душмандир тугал.

Аввали Бубакру охир Муртазо,

Чор рукни каъбайи сидқу сафо.

Ул бири сидқ ичра ҳамрозу вазир,

Бул бири адл ичра офтоби мунир⁴⁴.

Ул бири баҳри камол, ҳилму ҳаё,

Бул бири илм аҳли ичра подшо.

ХАЛИФАЙИ АВВАЛИН, АМИРАЛ-МўМИНИН АБУБАКР-АС-

СИДДИҚ РОЗИЙАЛЛОҲУ АНҲУ ВАСФИДА

425 Хўжайи аввалки аввал ёр эди

Ул Расулиллоҳга, маскан ғор эди.

Садри дин, сиддиқи Акбар, қутби Ҳақ,

Ҳаммадин ҳар нарсада олмиш сабақ.

Ҳар неким берди, насиб этди Худо,

Ҳар неким олди Муҳаммад Мустафо,

Тўкди Сиддиқ сийнасига борини,

Топди Сиддиқ ул буюк асрорини.

Бир нафасда икки олам чекди ул,

Оғзига тош солди, хуш дам чекди ул.

430 Ҳар кеча Сиддиққа одат бўлди шу,

Бош эгиб, то тонггача ҳув дерди, ҳув.

Ҳув етиб Чинга этарди бор-бор,

Оҳуйи тотор хунини мушкбор.

Шул сабабдин офтоби шаръу дин

Деди: илм излаб боринг то мулки Чин.

Ҳар нафас то Ҳувда бўлгай диққати,

Шул эди Сиддиқдаги тош ҳикмати.

Тангри номидин бўлак бир сўзни ул

Сўйламасликдин аломат эрди бул.

435 Тоши бўлса, кимса топгайдир виқор,

Тоши гар йўқ эрса, қайда эътибор?

Қадри олдида Умар ҳам эгди бош,

Деди: қил бўлсам унинг кўксида кош⁴⁵.

Чун этарсен ҳадди иззатни қабул,

Бас, Расулдин сўнгра Сиддиқ эрди ул.

      ХАЛИФАЙИ СОНИЙ, АМИРАЛ-МўМИНИН УМАР

РОЗИЙАЛЛОҲУ АНҲУ ВАСФИДА

            Хожайи шаръ, офтоби жамъи дин,

Зилли Ҳақ, форуқи аъзам, шамъи дин.

Адлу инсофни анга бермишди Ҳақ,

Боз фаросатдин яна этмиш сабақ.

440 Тоҳадин дарс етди унга илк бор⁴⁶,

Йўлга тушди, бўлди поку беғубор.

Тоҳанинг ҳойи ҳаяжон этди бахш⁴⁷,

Кимки етди, унга ул жон этди бахш.

Ким ўтар аввал Сиротдин бехатар?

Деди Пайғамбар: ул ўтгувчи – Умар.

Жаннатул маъвога илк боргувчи ул,

Ҳай, очинг, деб эшигин ургувчи ул.

Бошдаёқ Ҳақ тутди баским қўлидин,

Боргай ул то сўнгги дам Ҳақ йўлидин.

445 Дин безанди адлу инсофи била,

Тошди Нил, тинди, босилди зилзила.

Шамъи жаннат эрди ул эл ичраким,

Эл аро шамъ соясини кўрди ким?

Сояси йўқ эрса шамнинг, бас, нечун

Соясидин қочди ул шайтони дун?

Сўзга лаб очса, ҳақиқат ул замон

Тилга келгай, сўзда бўлгайди аён.

Дарди ишқдин гоҳи жони ўртанур,

Нутқи Ҳақдин гоҳ забони ўртанур.

450 Чун Набий кўрди, Умар ёнгайди зор,

Шамъи жаннатдир, деди, бул номдор.

УЧИНЧИ ХАЛИФА, АМИРАЛ-МЎМИНИН УСМОН

РОЗИЙАЛЛОҲУ АНҲУ ВАСФИДА

Хожайи суннат, нури мутлақ эрур,

Икки нурга соҳиби барҳақ эрур⁴⁸.

Улки ғарқи баҳри ирфон эрди, бас,

Садри дин, Усмони Аффон эрди, бас.

Дину иймон юксалиб, ўсди ажаб

Ул амирал мўминин Усмон сабаб.

Ҳам бу дунё, ҳамда ул дунёда ҳам

Икки нурдин бўлди равшан, муҳташам.

455 Юсуфи соний, бақавли Мустафо,

Баҳри тақвову ҳаё, кони вафо.

Бошини кесганда ўлтирмиш эди,

Қайғу, ҳасратлар била тўлмиш эди.

Адли бирлан бўлди иймон мунташир,

Ҳукми бирлан бўлди Қуръон мунташир⁴⁹.

Бу жаҳонда ҳам ҳидоят, ҳам ҳунар

Топдилар равнақ у давронда, самар.

Ақрабосига этиб жонин фидо,

Ҳар не мушкул эрса, айларди адо.

460 Саййид-ус-содат демишди, борми шак,

Шарм айлар кўкда Усмондин малак.

Боз Расулиллоҳ демиш, очмиш ҳижоб:

Ҳақ таоло сўрмас Усмондин ҳисоб.

Ҳозир эрмас эрди байъат чоғи ул,

Ўрнига қўл узра қўл қўйди Расул⁵⁰.

Бир киши дедики, кошки бўлмасам

Бунда мен ҳам, етса бундоқ бир карам.

Сарвари олам деди: айтай сенга,

Ҳар не этсин, энди қўрқув йўк анга.

ТЎРТИНЧИ ХАЛИФА, АМИРАЛ-МЎМИНИН АЛИ ИБНИ АБУ ТОЛИБ КАРРАМАЛЛОҲУ ВАЖҲАҲУ ВАСФИДА

465 Хожайи ҳақ, пешвойи ростин⁵¹,

Кони илму баҳри ҳилму қутби дин.

Соқийи кавсар, имоми раҳнамо,

Ибни амми Мустафо, шерри Худо.

Муртазойи мужтабо, жуфти Батул⁵²,

Хожайи маъсуму домоди Расул.

Сўзи бирлан раҳнамун эрди мудом,

Соҳиби сирри салун эрди мудом⁵³.

Муқтадойи дин эди, дарё кўнгил,

Муфтийи мутлақ, Алийи олим ул.

470 Тоқ эди Ҳақ оламида ончунон,

Ким унинг илмига этгайдир гумон?

Тўғри ҳукм этгувчи доим ул эди⁵⁴,

Зоти Ҳақ бирлан мудом машғул эди.

Гар ўлик танни тирилтирди Исо,

Чун кесик қўлни тузатди Муртазо⁵⁵.

Елкасин тутди Расул, чиқди Али,

Каъбада бутларни абгор этгали⁵⁶.

Макнуноти ғайб эди кўнглида жам,

Етти офтобни чиқарди қўйнидан.

475 Етти офтоб этмасайди ошкор,

Илкига тушгайму эрди зулфиқор?⁵⁷

Гоҳ жўшар эрди кўриб ўз корини,

Чоҳга айтарди гаҳи асрорини.

Термулиб оламга, ҳамдам топмади,

Кўнглига жо бўлди, маҳрам топмади.

ТААССУБ БАҲСИ

Эйки сен ҳар дам таассуб айлаган,

Дўсту душманликка ўзни бойлаган.

Айтганинг ул ақлу ҳушдин бўлса чун,

Дам урарсен, айт, таассубдин нечун?

480 Йўқ халофат ичра майл, эй бехабар,

Майл этгайму Абубакру Умар?

Майл агар бўлсайди, икки муқтадо

Ўғлини этмасму эрди пешво?

Гар улар урсайди ҳақсизликка қўл,

Бошқалар бермасди асло бунга йўл.

Манъ этишлар бўлмади, ёхуд улар

Тарки вожибни равоми кўрдилар?

Чун уларнинг манъ этилмабти иши,

Жумла каззоб, деб нечук айтар киши?

485 Баски каззоб эрса асҳоби Расул,

Сенга Пайғамбар сўзи эрмас қабул.

Деди: ҳар асҳоб-дурахшоним менинг,

Энг гўзал даврон – шу давроним менинг.

Энг асл халқ – дўсту ёримдир яна,

Ақрабойим, меҳри боримдир яна.

Яхшилар сенга ёмон эрса магар,

Ким сени оқил дегай, соҳибназар?

Чун раво кўргайсен, асҳоби Расул,

Бўйла бир ноҳақни этгайлар қабул?

490 Мустафо ўрнига қўйгайлар уни?

Йўқ, сира асҳоб раво кўрмас буни.

Гар уларга ихтиёр эрмас раво,

Ихтиёри жамъи Қуръон ҳам хато⁵⁸.

Ҳар неким асҳоби Пайғамбар этар,

Тўғридир ул, лойиқу афзал этар.

Гар уларнинг биттасин хор айладинг,

Ўттиз уч мингини инкор айладинг.

Улки Ҳақдин айру бир дам тутмамиш,

Тева тизбоғи-да андин йитмамиш.

495 Ўзгалар ҳақига қўл чўзгай, дема,

Қўй бу гапни, бир гумоне айлама.

Майли ботил бўлса Сиддиқда агар,

Бул мақомга ул нечук лойиқ бўлар?

Гар Умарда майл бўлса, ҳар тугул,

Дарра бирлан ўғлин ўлдирмасди ул.

Сиддиқ эрса йўлчи эрди, раҳнамо,

Фикрида ҳар лаҳза даргоҳи Илоҳ.

Молу қиз ҳам жонни тикди ҳар маҳал,

Бўйла инсон зулм этарму? Ҳай, уял!

500 Йўқ эди қашри ривоят ичра ул⁵⁹,

Ҳар нафас эрди ҳидоят ичра ул.

Минбар узра лофу қоф урмас эди,

Хўжаси ўрнига ўлтирмас эди.

Барча ёқдин барча кўргайди буни,

Бас, нечук ҳақсиз деб айтарсен уни?

Мисли форуқ ул адолат айлабон⁶⁰,

Ғишт қуяр, янтоқ чопарди ҳар замон.

Сўнг ўтинни боғлар эрди дасталаб,

Сўнг шаҳарга элтар эрди орқалаб.

505 Ҳар куни бу нафс зиндонида хос

Етти луқма нон егай эрди, холос.

Суфрасида туз ва сирка, бас, эди,

Нонни байтул-молдин ул олмас эди.

Қум тўшакда ухлар эрди доимо,

Болиши тупроқ эди шому сабоҳ.

Елкада машкоб, борар сув бўйига,

Сув таширди кекса кампир уйига.

Тунлари элга нигаҳбон эрди ул,

Ухламай, лашкарга посбон эрди ул.

510 Сўрди: Ҳузайфа, Умарда сен магар

Кўрганинг борму нифоқдин бир асар?

Айбини айтдим юзига, ул ҳамон

Ранжимай, менга юборди армуғон…

Бўлса эрди бир хатоси, ҳийласи,

Эгнида бўлмасди эски ҳирқаси.

На гилам бор эрди унда, на равоқ,

Кийгани эрди ҳамиша юз ямоқ.

Баски подшоликда чун сабр айлагай,

Ўзгаларга ул нечук жабр айлагай?

515 Улки гоҳи ғишт кўтаргай, гоҳи лой,

Бул дағи изҳори ботилликми, ҳой?

Гар ҳукмронликни қилсайди ҳавас,

Шоҳ деб эълон этарди ўзни, бас.

Не шаҳарларким эди аҳкомида,

Топди иймонин унинг айёмида.

Гар таассуб айлагайсен бул сабаб,

Сенда инсоф йўқ, ёрил, эй беадаб.

Ўлмади ул сен кабилар қаҳридин,

Не ўларсен, тотмадинг-ку заҳридин?

520 Айлама, эй жоҳилу ҳақношунос,

Ул буюкларни ўзинг бирлан қиёс.

Ул буюклик сенга келсайди агар,

Ўт олиб, бағрингда куйгайди жигар.

Кимки олгайди халофат бўйнига⁶¹,

Олгай эрди бори офат бўйнига.

Йўқ, осон эрмасди, токи танда жон,

Халқ юки бўйнингда турса ҳар замон.

      ҲИКОЯТ

ҲАЗРАТИ УМАРНИНГ ХАЛИФАЛИКДАН ВОЗ

КЕЧГАНИ

Бир куни Вайс олдига келди Умар,

Дедиким, бездим халофатдин, етар.

Гар харидори топилса, бегумон,

Бир динор олтинга сотгаймен ҳамон.

Чун Увайс тинглаб бу сўзни, деди: бас,

Сен уни ташла, халос бўл шу нафас.

Йўлга от, бир кимса олгайдир уни,

Истаса, қўйнига солгайдир уни…

Тарқади, етди қулоқларга хабар,

Дўсту ёрон доду фарёд солдилар.

Дедилар: этма бу ишни, пешво,

Халқни сарсон айлама, баҳри Худо.

530 Салтанатни сенга Сиддиқ юклади,

Ҳар жиҳатни этди таҳқиқ, юклади.

Юз буриб, гар этмасанг фармонини,

Инжитарсен, ранжитарсен жонини…

Бу далил эгди Умарни мисли тош,

Бўйнига олди юмушни, эгди бош.

ҲИКОЯТ

ҲАЗРАТИ АЛИНИНГ ЎЗ ҚОТИЛИГА ШАРБАТ

СУНГАНИ

Ногаҳон бир кимса, бадбахти қазо

Урди тиғ, қонга беланди Муртазо.

Тутдилар шарбат, вале сўрди карим:

Қайда ул қонимни тўккан душманим?

535 Мен ичармен сўнгра, аввал ичсин ул,

Шарбатим ичса, менга ҳамроҳ бўлур.

Шул замон хоинга шарбат тутдилар,

Деди: Ҳайдар менга бермоқчи заҳар…

Муртазо дедики, ичсайди уни,

Мен Худо ҳаққи, аниқ айтгум буни.

Етмагунча жаннатул маъво анга,

Бўлмас эрди жаннатул маъво менга…

Душмани истарки, ўлсин Муртазо,

Муртазо унга биҳишт кўргай раво.

540 Душманига меҳру шафқат этди чун,

Бубакрга қаҳру кин этгай нечун?

Душмани деб шунчалар ғам чекди ул,

Бас, нетиб Аътийққа душманлик қилур?

То жаҳон тургай, топилмас ҳеч қачон

Муртазодек унга дўсту меҳрибон.

Неча дерсанки, Али мазлум эди,

Чун халофат ҳаққидин маҳрум эди.

Шери Ҳақ эрди Али, бош узра тож,

Шерга ким айлар зулм, эй кўзни оч.

      ҲАЗРАТИ АЛИ ҲАҚИДА ЯНА БИР ҲИКОЯТ

545 Йўлда бир манзилга қўнмишди Расул,

Сув беринг лашкарга, деб амр этди ул.

Бир киши борди қудуққа, қайтди боз,

Деди: сув эрмас қудуқда, қон, холос.

Сўрдиким, билгаймисиз не борини?

Муртазо айтмиш анга асрорини…

Тинглабон чун ўртаниб, бўлмиш қуруқ,

Ложарам сўнг қонга тўлмишдир қудуқ…

Кимсаким, жонида бундоқ зори бор,

Бир чумолига нечук озори бор?

550 Ўртанур жонинг таассубдин ҳама,

Муртазода бўйла жон йўқ, сўйлама.

Муртазони этма аслингга қиёс,

Ҳаққа ғарқ эрди тамом ул ҳақшунос.

Бўйлаким мустағриқи кор эрди ул,

Қўй хаёлотингни, безор эрди ул.

Сен каби пуркийна эрса Муртазо,

Мустафо хайлига айларди низо.

Ул эди сендин кўра мардонароқ,

Этмамишди кимсага кийну нифоқ.

555 Бўйла ноҳақ эрса гар Сиддиқ, ажаб,

Улки барҳақ ҳақни айларди талаб.

Турдилар ул хайли Уммул-мўминин,

Динни четлаб, этдилар Ҳайдарга кийн.

Солдилар гар неча ғавғо, ғулғула,

Этди дафъ бу ишни Ҳайдар зўр ила.

Чун қизи-ла жанг қилолган бешу кам

Жанг қилар эрди атоси бирла ҳам.

Сен Алидин бехабарсен, эй ўғил,

Билганинг ул айну лому ё нуқул⁶².

560 Сенку жонинг ишқи бирлан беқарор,

Ул этарди юзта жонин ҳам нисор.

ҲАЗРАТИ АЛИ РОЗИЙАЛЛОҲУ АНҲУНИНГ БУЮКЛИГИ, ОЛИЙЖАНОБЛИГИ ВАСФИДА

Аҳли асҳобдин ҳалок бўлса касе,

Ҳайдари Каррор чекарди ғам басе.

Мен нечун, дерди, тирикдирмен ҳануз,

Бўлди чун наздимда хор жони азиз?

Дерди Пайғамбар: сабр эт, ё Али,

Сенга ҳам келгай ҳалокатнинг Гали…

      ҲИКОЯТ

БИЛОЛНИНГ ДИНДАГИ САБОТИ

565 Бир куни шўрлик Билолнинг қалтироқ,

Нотавон жисмига тушди юз таёқ.

Бошига калтак ёғаркан беадад,

Йиғламасди ул, Аҳад, дерди, Аҳад…

Гар оёғингга тикан кирса, ҳамон

Бўлмагай сенда бировга майли жон.

Бир тикан заҳмига бош эгкан киши

Бўйла қавм бирлан нечук бўлгай иши?

Бас, улар ундоғу сен бундоқ, қараб,

Табакай бу ишга ҳайронсен, ажаб?

Гар тилингдин бутпараст орастадир,

Ул забонингдин саҳоба хастадир.

570 Дафтаринг этма қаро беҳуда, ҳай,

Тилни тийганда ютардинг ҳар қалай.

      ҲИКОЯТ

ҲАЗРАТИ АБУБАКР ВА ҲАЗРАТИ АЛИНИНГ

ПАЙҒАМБАРГА САДОҚАТИ

Гар Али эрди, агар Сиддиқ эди,

Жонлари чун ғарқайи таҳқиқ эди⁶³.

Ғор томон юрганда бир кун Мустафо,

Ўрнига бош қўйди, ётди Муртазо.

Жонни Ҳайдар айламишди чун нисор,

То омон қолгай деб ул садри кибор.

Ёри ғор олдида Сиддиқи жаҳон

Ҳозир эрди ҳар нафас, тикмишди жон.

575 Иккиси ҳам жонфидо эрди анга,

Жону дил бирлан адо эрди анга.

Сен таассуб қил, улар мардонавор

Айламишди жонни жононга нисор.

Гар унинг сен марди эрсанг ё бунинг,

Борму андоқ дардидек дардинг сенинг?

Ё улардек жонфидолик пеша қил,

Ёки жим бўл, тарки бул андиша қил.

Сен биларсен ким Бубакру ким Али,

Бехабардирсен Худойингдин вале.

580 Ковлама, не кечди, бўлди воқеа,

Марди Ҳақ бўл сен мисоли Робиа.

Ул аёл эрмасди, юз бир мард эди,

Бор вужуди бирла айни дард эди.

Ғарқи нури Ҳақ эди ул доимо,

Поку мустағрақ эди ул доимо.

Биттаси сўрдики, эй соҳиб қабул,

Сўйла не эрди ул асҳоби Расул?

Дедиким, Ҳақ бирладирмен ҳар маҳал,

Менда асҳобу ёрондин не хабар?

585 Бўлмасайдим Ҳаққа бундоқ ҳамдаме,

Ҳаққа парво айлар эрдим бир даме.

Мен эдим чун Ҳаққа сажда айлаган,

Кўзларимга ботди, санчилди тикан.

Кўзларимдин қонларим оқмиш равон,

Мен улардин бехабар эрдим тамом…

Улки кўнглида бу янглиғ дард эди,

Йўқ, сира хотин эмасди, мард эди⁶⁴.

Боз дедиким, мен чу бўлдим ҳақшунос,

Ўзгаларни кимга айлармен қиёс?

590 Сен бу йўлда на Худосен, на Расул,

Торт қўлингни, этмагил радди қабул.

Қўй таваллою табарро, пок бўл,

Бир ҳовуч хоксен, бу йўлда хок бўл.

Бир ҳовуч хоксен, сўзинг хок айлагил,

Барчани покиза бил, пок айлагил.

      ҲИКОЯТ

Юзланиб деди Худовандга Расул:

Умматим корини менга юклагил.

То гуноҳин ўзга кимса билмасин,

Умматимнинг айби ҳеч очилмасин.

595 Ҳақ таоло дедиким, эй мўътабар,

Кўрсанг эрди ул гуноҳларни агар.

Тоб беролмасдинг боқиб, ҳайрон бўлиб,

Сўнг хижолатлар аро пинҳон бўлиб…

Эрди Ойша маҳбуби жонинг, ажаб,

Қолди кўнглинг, бўлди бир буҳтон сабаб.

Гарчи айтмишди уни аҳли мажоз,

Сен жўнатдинг қизни ўз уйига боз.

Севганингга этганинг иш мунчадир,

Умматинг ичра гуноҳкор қанчадир…

600 Тоб беролмассен гуноҳлар вазнига,

Умматингни қўй Худонинг измига.

Сен тиларсен, топмасин аҳли жаҳон

Умматинг этган гуноҳдин бир нишон.

Мен-да истармен, аё олий гуҳар,

Етмасин сенга гуноҳлардин хабар.

Ўртага тушма, чекил бир четга, ҳой,

Умматингни менга топшир, менга қўй…

Мустафога қолмамиш уммат иши,

Сенга қолмишму бу ташвиш, эй киши?

605 Қўй ўшал ҳукмингни, тийгил тилни ҳам,

Бетаассуб, тўғри йўлга бос қадам.

Бас, улар не айламиш, эт эҳтиром,

Соғ-саломат ўз йўлингда қил давом.

Ё садоқат ичра бўл Сиддиқвор,

Ё чу Форуқ эт адолат ихтиёр.

Ё чу Усмон пурҳаёву ҳилм бўл,

Ё Алидек баҳри жуду илм бўл.

Ё эшит пандимнию тутгил адаб,

Ёки бошингни олиб кет бир тараф.

610 Марди сидқу илм эмасдирсенки, бас,

Марди нафсдирсен ва кофир ҳар нафас.

Нафси куфринг ўлдириб, мўмин бўл,

Нафсни ўлдир-да, басе эмин бўл.

Сен таассуб ичра гўллик айлама,

Ўз бошинг бирлан расуллик айлама.

Пуч сухан бўлмас шариатда қабул,

Сўзлама ундоқ деб асҳоби Расул…

Менда йўк беҳуда сўзлар, эй Худо,

Бас, таассубдин йироқ тут доимо.

615 Фориғ айла, бўлмасин жонимда ул,

Бўлмасин бир зарра девонимда ул.

      ДЕБОЧА

ҚУШЛАРГА ХИТОБ

Марҳабо, Ҳудҳуд, ҳақиқат элчиси,

Жумла водийларда қушлар йўлчиси.

То Сабо етгунча ул сайринг на хуш,

Шоҳ бирлан мантиқут-тайринг на хуш⁶⁵.

Соҳиби сирри Сулаймонсен, ажаб,

Ярқирар бошингда тожинг ул сабаб.

Девни тутгил, банди зиндон айлагил,

Не эмиш рози Сулаймон, тинглагил.

620 Дев қачонким банди зиндон ўлгуси,

Масканинг қасри Сулаймон ўлгуси…

Кел, гўзал мусича, эй мусосифат,

Янграсин созингда сози маърифат.

Нағма созинг жон дебон тинглайди жон,

Хилъатин сен унга этгайсен аён.

Чун Мусо кўрдинг оловни, нурни сен,

Сўнгра Тур тоғида бўлдинг қумри сен.

Қоч Фиръавндин, магар ҳайвондир ул,

Кел, мудом Тур тоғининг сайрони бўл.

625 Тинглагил сўзсиз, садосиз нағмани,

Ҳам қулоғингда ҳамиша тут ани…

Марҳабо, эй тўтийи Тубонишин,

Гул либосинг узра тавқи оташин.

Тавқи оташ дўзахийликдин нишон,

Гул либос жаннат, сахийликдин нишон.

Ким Халилдек бўлса Намруддин халос,

Шодланиб, оташда ўлтирмоғи рост.

Кес ўшал Намруд бошин чун қалам,

Сўнг Халилдек қўй олов узра қадам.

630 Ваҳми Намруддин этолсанг ўзни пок,

Ҳуллапўшсен, тавқи оташдин не бок…

Эй гўзал каклик, хиромон айлагил,