Текст книги "Ko`rinmas odam"

Herbert Uells
Ko‘rinmas odam
Ilmiy-fantastik roman

I bob
NOMA’LUM KISHI

Fevral oyining dastlabki kunlari edi. Bu ayozli kunda noma’lum kishi paydo bo‘ldi. U Bremblxerst temir yo‘l stansiyasidan piyoda keldi; bu odamning qalin qo‘lqopli qo‘lida chog‘roq yo‘l sumkasi bor edi. U boshidan oyog‘igacha kiyimiga burkanib olgandi; shlyapasining keng soyaboni basharasini butunlay yashirib, faqat burnining yiltirab turgan uchigina ko‘zga chalinardi, sumkasi kabi uning kifti va ko‘ksi ham qor bilan qoplangandi. U sovqotgan va juda charchagan bo‘lsa kerak, oyog‘ini arang sudrab, «Aravakash» deb atalgan qovoqxonaga kirishi bilanoq yo‘l sumkasini polga tashladi.

– Issiq xona! – xitob qildi u. – Insonparvarlik haqqi-hurmati, menga issiqroq bir xona beringlar! U egniga qo‘ngan qorni qoqib tashlagach, shart-sharoit haqida kelishib olish uchun missis Xollga ergashib qabulxonaga kirdi. Ular tezda kelishib olishdi. Noma’lum kishi missis Xollning stoli ustiga ozgina pul berib, qovoqxonaga joylashdi.

Missis Xoll kaminga o‘t yoqdi-da, qo‘lbola qilib ovqat hozirlab kelish uchun noma’lum kishini xonada qoldirib chiqib ketdi. Ayningda qish faslida ijarachi topish, buning ustiga, talashib-tortishmasdan, aytgan narxingga ko‘nadigan ijarachini topish katta omad hisoblanardi, shuning uchun missis Xoll o‘ziga nasib bo‘lmish shunday baxtli tasodifga munosib ayol ekanini namoyish etmoqchi bo‘ldi.

Go‘sht qizarib pishib, hamisha mudrab yuradigan oqsoch qiz Milli, kishining u yoq-bu yog‘idan o‘tib ketadigan tanbeh eshitgach (chamasi, bu tanbehlarning unga sal bo‘lsa-da ta’siri bo‘lsa kerak), missis Xoll musofirning xonasiga idish-tovoq va stakanlar olib kirib, zo‘r shinavandalik bilan dasturxon tuzay boshladi. Kaminda olov lang‘illab yonib turgan bo‘lsa-da, uning hali ham shlyapa va paltosini yechmaganini ko‘rib, missis Xoll nihoyatda ajablandi; musofir derazaga tikilganicha tashqarida yog‘ayotgan qorga qarab turardi. U hali ham qo‘lqopi yechilmagan qo‘llarini orqasiga qilib, go‘yo nima haqdadir chuqur xayolga cho‘mgandek edi. Qovoqxona bekasi musofirning kiftidagi qorlar erib, gilamga tomayotganiga ko‘zi tushdi.

– Janob, paltoingiz bilan shlyapangizni olishga ijozat etsangiz, – murojaat qildi missis Xoll unga, – men ularni quritgani o‘choq yoniga ilib qo‘yaman.

– Hojati yo‘q, – dedi noma’lum kishi unga o‘girilib ham qaramay.

Missis Xoll javobni yanglish eshitdim chog‘i deb o‘ylab, savolini takrorlashga og‘iz juftladi. Biroq shu mahal noma’lum kishi boshini burib, unga kifti osha qaradi-da:

– Men kiyimlarni yechmaslikni ma’qul ko‘raman, – deb javob qildi.

Shunda missis Xoll uning katta zangori ko‘zoynak taqqani, uzun qilib chekka soqol qo‘ygani va u yuzini yashirib turganini payqab qoldi.

– Juda soz, janob, – dedi u, – ixtiyoringiz. Uy hozir isiydi.

Noma’lum kishi miq etmay, yana unga orqa o‘girib oldi. Suhbat yurishib ketmaganini ko‘rib, missis Xoll jadallik bilan stol tuzadi-da, xonadan chiqib ketdi. U qaytib kirgan mahalda musofir hanuz qaddini bukchaytirib, yoqalarini ko‘targan, basharasi va yuzini yashirgan keng soyabonli shlyapasini bostirib kiyganicha bamisoli tosh haykalday deraza oldida qaqqayib turardi. Ayol quymoqli dudlangan go‘shtni stol ustiga qo‘yib baqirgudek bo‘lib dedi:

– Nonushtani keltirdim, janob!

– Tashakkur, – dedi notanish kishi, lekin to missis Xoll chiqib, ortidan eshik yopilmaguncha joyidan jilmadi. Ayol chiqib ketgach, u darhol stol yoniga keldi.

– Voy, qurib ketgur noshud! – dedi missis Xoll o‘ziga o‘zi, – men uni mutlaqo unutibman! O‘lguday yalqov-da, yashamagur, – xantalni maydalashga kirishar ekan, missis Xoll Millini o‘zicha bir necha bor qarg‘adi. O‘zi quymoq bilan dudlangan go‘shtni qovurib, stol yasatib, kerakli hamma ishlarni bajarib qo‘yibdi-yu, Milli bo‘lsa, mehmonni xantalsiz qoldiribdi. Axir mehmon yo‘l yurib charchagan va chamasi bu yerda uzoq istiqomat qilmoqchiga o‘xshaydi. Missis Xoll ming‘illab-ming‘illab xantal idishi to‘latdi-da, uni zarhalli qora patnisga qo‘yib, tantanavor qadam tashlab xona tomon yo‘l oldi. U eshikni taqillatdi va darhol ichkariga kirdi. Notanish kishi shartta pastga engashdi, stol ostida milt etib ko‘ringan allaqanday bir oq buyumni missis Xollning ko‘zi zo‘r-bazo‘r ilg‘ab qoldi. Aftidan, u poldan nimanidir olmoqchi edi. Missis Xoll xantalni stolga qo‘yar ekan, mehmonning paltosi bilan shlyapasi kamin oldidagi stolda yotgani, po‘lat panjarada esa bir juft boshmoq turganini ko‘rdi. Axir panjara zanglab ketadi-ku. Missis Xoll shaxt bilan kamin oldiga borib, hech qanday e’tirozga o‘rin qoldirmaydigan ohangda dedi:

– Endi kiyimlaringizni olib quritish mumkindir deb o‘ylayman.

– Shlyapani qoldirib keting, – dedi musofir bo‘g‘iq tovush bilan. Missis Xoll o‘girilib qaragan edi, uning qaddini g‘oz tutib, o‘ziga qarab o‘tirganini ko‘rdi. Ayol hayratdan bir daqiqa chamasi tili lol bo‘lib, musofirga baqrayib qarab qoldi.

Musofir og‘zi bilan engagini allaqanday oq narsa, aftidan, o‘zi olib kelgan sochiq bilan yopib o‘tirardi. Shuning uchun ham ovozi shunaqa bo‘g‘iq eshitilgan bo‘lsa kerak. Lekin missis Xollni hayratga solgan narsa bu emasdi, noma’lum kishi zangori ko‘zoynakning chetidan boshlab butun peshonasini oq bint bilan o‘rab olgan edi, boshqa bint esa uning qulog‘ini yashirib turardi. Faqat uzun qirra burnigina ochiq qolgan edi, xolos. Burni esa o‘sha-o‘sha – notanish kishi dastlab eshikdan kirib kelgan chog‘idagi singari pushti rangda edi. Noma’lum kishining egnidagi jigarrang baxmal kurtkaning oq surp qo‘yib tikilgan serbar qora yoqasi ko‘tarib qo‘yilgandi.

Bintlar orasidan tartibsiz ravishda chiqib turgan qalin qora sochlari tutam-tutam, dikkayib notanish kishini yanada g‘alati qilib qo‘ygan edi. Uning bint bilan o‘rab-chirmab tashlangan kallasi missis Xollni shu qadar hang-u mang qilib qo‘ydiki, boyaqish ayol kutilmagan manzaradan serrayib qotib qoldi.

Noma’lum kishi sochiqni basharasidan olmay, uni jigarrang qo‘lqopli qo‘li bilan tutib, to‘q zangori ko‘zoynagi ostidan qovoqxona bekasiga tikilib turardi.

– Shlyapani qoldirib keting, – po‘ng‘illadi u yana qo‘l sochiq ostidan.

Bir oz o‘ziga kelgan missis Xoll shlyapani qaytarib stolga qo‘ydi.

– Men bilmabman, afandim… – deb gap boshladi u, – siz… – ayol xijolat chekib jim qoldi.

Noma’lum kishi eshikka ma’nodor boqar ekan:

– Tashakkur, – dedi quruqqina qilib.

– Men hoziroq hammasini quritib beraman, – deb missis Xoll mehmonning kiyimlarini olib chiqib ketdi. Ostonaga yetgach, u noma’lum kishining bint bilan tang‘ib tashlangan boshi va zangori ko‘zoynagiga yana bir marta nazar tashladi; musofir hali ham og‘zini sochiq bilan yashirib o‘tirardi. Missis Xoll eshikni yopib chiqar ekan, a’zoyi badani qaltirar, chehrasidan hali ham hayrat arimagan edi.

– Umrim bino bo‘lib… – pichirladi u. – Dahshat-ku! – ayol ohista oshxonaga qaytdi va imillagani uchun hatto Millini koyimadi ham.

Noma’lum kishi esa uy bekasining tobora uzoqlashib borayotgan oyoq tovushiga quloq solardi. Sochiqni bir chetga qo‘yib, tanovul qilishga kirishmasdan avval u hadiksirab derazaga nazar tashladi. Bir luqmagina ovqat yutib, yana shubha bilan derazaga qaradi-da, keyin sochiqni qo‘lida tutganicha o‘rnidan turib, deraza oldiga bordi va darpardani tushirib qo‘ydi. Xonani g‘ira-shira qorong‘ilik qopladi. Shundan so‘ng ko‘ngli bir qadar o‘rniga tushib, stol yoniga keldi-da, shoshib nonushta qilishga kirishdi.

– Bechora mayib bo‘lgan yoki uni operatsiya qilishgan, har qalay biron falokatga uchragani aniq, – dedi missis Xoll. – Hamma yog‘i bog‘lab tashlangan, hatto qarashga ham qo‘rqasan kishi.

Ayol pechkaga ko‘mir tashlab, kiyim-kechak quritadigan tag kursini yaqinroq surdi-da, ustiga musofirning paltosini yoyib qo‘ydi.

– Ko‘zoynagini aytmaysizmi! Odam emas, naq g‘avvosning o‘zi-ya.

U kursiga sharfni ilib qo‘ydi.

– Aftini bo‘lsa, sochiq bilan berkitib olibdi! O‘sha sochiq ostidan gapiradi!.. Ehtimol, og‘zi ham og‘riyotgandir. Shu mahal u nimadirni esladi shekilli, orqasiga o‘girildi.

– Voy o‘lmasam! – xitob qildi u. – Nahotki blinchiklar hali tayyor bo‘lmagan bo‘lsa!

Missis Xoll stol ustini yig‘ishtirib olmoq uchun xonaga qayta kirganida noma’lum kishining og‘zi yorilgan yoki biror falokat natijasida abjag‘i chiqqan bo‘lsa kerak, degan tusmoliga yangi dalil topdi. Noma’lum kishi tamaki chekib o‘tirgan ekan. Missis Xoll xonadan chiqib ketgunicha u og‘ziga tutilgan ro‘molchasini biror marta bo‘lsin olmadi va tamakisini chekmadi. Biroq tamakisi yodidan ko‘tarildi deb bo‘lmasdi. Missis Xoll uning bekorga tutab yotgan tamakiga qarab-qarab qo‘yayotganini payqab qoldi. U burchakda tushirib qo‘yilgan darpardaga orqa o‘girib o‘tirardi, aftidan, u qornini to‘yg‘azib, isinib olgach, o‘zini ancha durust his qilar va avvalgidek uzuq-yuluq gapirmas, zarda qilmas edi. Olovning qizg‘ish shu’lasida uning ulkan ko‘zoynagiga bamisoli jon bitganga o‘xshardi.

– Bremblxerst stansiyasida, – dedi u, – ba’zi bir narsalarim qolgandi. O‘shalarni olib kelishga odam yuborishning iloji yo‘qmi?

Ayolning javobini eshitgach, bint bilan o‘ralgan boshini nazokat bilan egib qo‘ydi.

– Faqat ertaga odam yuborish mumkin deysizmi? Nahotki undan ilgariroq borib kelishning iloji bo‘lmasa?

Missis Xoll buning iloji yo‘qligini aytganda, noma’lum kishi juda xafa bo‘ldi.

– Sira iloji yo‘qmi, a? – takror so‘radi u. – Balki aravada stansiyaga borib keladigan biror kishi topilib qolar?

Missis Xoll shu yo‘sinda gapga solmoqchi bo‘lib, uning barcha savollariga bajonidil javob berardi.

– Stansiyaga boriladigan yo‘l juda qiyalab ketgan, – dedi missis Xoll va fursatdan foydalanib ilova qildi:

– O‘tgan yili o‘sha yo‘lda bir arava ag‘darilib tushgandi. Yo‘lovchi ham, izvoshchi ham til tortmay o‘ldi. Falokat oyog‘ingning ostidan chiqadi, deb shuni aytadilar-da! Falokat bossa, ko‘z ochib yumguncha asfalasofilin bo‘lish mumkin, shunday emasmi, janob? Biroq mehmonni gapga solish uncha oson emasdi.

– Ha, shunday, – dedi u, qalin ko‘zoynagi ostidan missis Xollga bamaylixotir boqib.

– Tirik qolgan taqdirda ham, shifo topib ketguncha bo‘ladigan sarsongarchilikni aytmaysizmi? Mana, masalan, mening Tom degan jiyanim o‘tgan yili qo‘lini o‘roq bilan kesib olgan edi, pichan o‘rib turganida qoqilib ketibdi-da, qo‘lini kesib olibdi, ha, ishonasizmi, uch oycha qo‘lini bog‘lab yurdi. Shundan beri men o‘roqdan o‘lguday qo‘rqadigan bo‘lib qoldim.

– Buning sira ajablanarli joyi yo‘q, – dedi musofir.

– Ahvoli juda og‘irlashib qolganda uni hatto operatsiya qilish kerakka o‘xshaydi deb ham o‘yladik.

Musofir xuddi itning akillashiga o‘xshash tovush chiqarib kuldi.

– Ahvoli shunchalik yomonlashganmidi? – qayta so‘radi u.

– Ha, shunday, janob. Bu holat uni parvarish qilayotgan odamlar uchun sira kulgili emas edi. Opam nuqul yosh bolalari bilan band bo‘lardi. Uning qo‘lini bog‘lash va yechib malham qo‘yish mening zimmamga tushgandi, agar bilsangiz edi…

– Marhamat qilib, menga gugurt topib bering, – deb birdan uning so‘zini bo‘ldi musofir. – Tamakim o‘chib qoldi.

Missis Xoll hayron bo‘lgancha angrayib qoldi. Shunchalik qo‘pollik bilan so‘zini kesish odobsizlik, albatta. Ayol bir daqiqa unga achchiqlanib qarab turdi, lekin to‘lagan pulini eslagach, indamay gugurt keltirgani chiqib ketdi.

Missis Xoll gugurt keltirib stol ustiga qo‘ygach, musofir unga qarab: – Rahmat! – dedi-da, orqasini o‘girib yana derazaga qarab oldi. Chamasi, bint va operatsiya haqidagi gaplar unga yoqmasdi. Missis Xoll bu mavzudan qayta og‘iz ochmaslikka qaror qildi. Notanish kishining iltifotsizligi uni ranjitdi va missis Xoll butun alamini boyaqish Millidan oldi.

Musofir hech kimni bezovta qilmay, soat to‘rtlargacha mehmonxonada yolg‘iz o‘zi o‘tirdi. Shu vaqt ichida u yerdan hech qanday tovush eshitilmadi, aftidan, u o‘tin yonib tugayotgan kamin oldida tamaki chekib o‘tirgan, ehtimolki, mizg‘ib olgan bo‘lsa kerak.

Biroq biror kishi diqqat bilan quloq solganda edi, uning kamindagi ko‘mirlarni titkilagani, keyin xonada besh daqiqacha u yoqdan bu yoqqa yurib, o‘z-o‘zi bilan gaplashganini eshitgan bo‘lardi. Keyin u qaytib borib joyiga o‘tirdi, shunda kreslo sal-pal g‘ichirlab ketdi.

II bob
MISTER TEDDI XENFRINING DASTLABKI TAASSUROTI

Soat to‘rtda, deyarli qosh qorayib, nihoyat, missis Xoll botinib, musofir o‘tirgan xonaga kirmoqchi va choy ichishga xohishingiz bormi, deb so‘ramoqchi bo‘lib turganida qovoqxonaga soatsoz Teddi Xenfri kirib keldi.

– Havoning rasvoligini qarang, missis Xoll! – dedi u. – Men esa yupqa yozgi boshmoq kiyib yuribman.

Tashqarida gupillab qor yog‘ayotgan edi.

Missis Xoll havoning rasvoligi to‘g‘risidagi fikrga qo‘shildi va daf’atan soatsozning asbob-uskuna joylangan jomadonchasiga ko‘zi tushib quvonib ketdi.

– Bilasizmi, janob Xenfri, shu yerda ekaningizda, lutfan mehmonxonadagi soatni bir qarab bering-a. O‘zi yaxshi yuradi, zang urishi ham joyida, lekin soat mili oltida to‘xtaganicha sira o‘rnidan siljigisi kelmaydi.

Missis Xoll soatsozni mehmonxona eshigiga boshlab bordi-da, eshikni taqillatib, ichkari kirdi. Missis Xoll ostona hatlab ichkari kirganida musofir kamin oldidagi kresloda bint bilan o‘ralgan boshini quyi solib mudrab o‘tirardi. Xonani kamindagi o‘t alangasining yolqini yoritib turardi; noma’lum kishining ko‘zoynagi temir yo‘lning signal chiroqlari kabi yaltirab turar, basharasi esa soyada qolgani tufayli ko‘zga uncha chalinmasdi; qiya ochiq eshikdan xonaga qish kunining so‘nggi g‘ira-shira yorug‘i tushib turardi. Vino quyib sotiladigan peshtaxta tepasida hozirgina yoqilgan chiroq shu’lasida ko‘zi qamashgani sababli missis Xollga xonadagi hamma narsa qizg‘ish, g‘alati va noaniq bo‘lib ko‘rindi. Bir lahzagina unga noma’lum kishining og‘zi kishini vahimaga soladigan darajada katta ko‘rinib, butun basharasini kesib o‘tgan o‘raday bo‘lib tuyuldi.

Lekin bu – oppoq bint bilan o‘ralgan kalla, ulkan ko‘zoynak va uning ostida go‘yo esnayotganga o‘xshash keng ochilgan og‘iz bir ongina ko‘rindi, xolos. Biroq shu payt mudrayotgan kishi qimirladi-da, qaddini rostlab, qo‘lini ko‘tardi.

Missis Xoll eshikni lang ochib yubordi, xona ancha yorishib ketdi: endi u musofirning yuzini durustroq ko‘rdi, uning basharasi avval sochiq bilan o‘ralganiday, hozir ham sharf bilan o‘rog‘liq edi. Shunda missis Xoll bu narsalarning hammasi shunchaki ko‘zimga ko‘rindi, aslida esa soya tushib turgani uchun shunday tuyulgan bo‘lsa kerak degan fikrga keldi.

– Bu kishiga soatni tekshirib ko‘rishga ijozat bermaysizmi, janob? – so‘radi missis Xoll shosha-pisha.

– Soatni tekshirish? – qayta so‘radi musofir mudraganicha atrofga alanglab. Keyin go‘yo birdan o‘ziga kelganday ilova qildi: – Marhamat!

Missis Xoll chiroq keltirgani chiqib ketdi, noma’lum kishi esa o‘rnidan turib kerishdi. Oradan ko‘p vaqt o‘tmay uy bekasi chiroq ko‘tarib keldi. Janob Teddi Xenfri uni qo‘liga olib, xonaga qadam qo‘ydi-yu, bint bilan o‘rab chirmalgan kishiga ro‘para keldi va keyinchalik o‘zi iqror bo‘lganidek, «kapalagi uchib ketdi».

– Salom, – dedi noma’lum kishi, Teddining iborasi bilan aytganda, unga «dengiz qisqichbaqasi» kabi nazar tashlab, uning bunday taqqoslashiga zangori ko‘zoynak sabab bo‘lgan bo‘lsa kerak.

– Sizni bezovta qilmaymanmi, ishqilib? – dedi janob Xenfri.

– Aslo, – javob qildi musofir. – Biroq men, – deb qo‘shimcha qildi u miss Xollga yuzlanib, – bu xona shaxsiy tasarrufimga o‘tdi deb o‘ylagandim.

– Basharti soatni tuzatishsa, – dedi uy bekasi, – siz bunga qarshi bo‘lmassiz deb…

U «o‘ylagandim» deb qo‘shimcha qilmoqchi edi-yu, biroq jim qoldi.

– Albatta, – shartta uning so‘zini bo‘ldi musofir, sirasini aytganda, men yolg‘iz o‘tirishni yaxshi ko‘raman, bezovta qilishlarini yoqtirmayman. Lekin soatning tuzatilishidan xursandman, – deb so‘zini davom ettirdi u janob Xenfrining taraddudlanib to‘xtaganini ko‘rgach. Soatsoz uzr so‘rab qaytib ketmoqchi edi, lekin musofirning gapini eshitib ko‘ngli o‘rniga tushdi.

Noma’lum kishi o‘girilib, qo‘llarini orqaga qildi.

– Soat tuzatilgandan keyin choy ichaman, – dedi u. – Lekin undan oldin emas.

Missis Xoll xonadan chiqib ketmoqchi bo‘lganda, (bu safar u musofir janob Xenfrining oldida qo‘rslik bilan so‘zni bo‘lib qo‘yishini istamay, uni gapga solishga urinmadi) noma’lum kishi qo‘qqisdan, yukni keltirish masalasi nima bo‘ldi deb so‘rab qoldi. Missis Xoll shu haqda pochtachi bilan gaplashgani va yuk ertaga ertalab kelishini aytdi.

– Uni ertaroq keltirish mumkin emasligiga aminmisiz? – deb so‘radi musofir.

– Aminman, – sovuqqina javob qildi missis Xoll.

– Men kelishim bilanoq, o‘zimni sizga tanitishim kerak edi, lekin shu qadar sovqotgan va charchagan edimki, tilim zo‘rg‘a gapga kelardi. Bilasizmi, men tadqiqotchiman…

– E, shunday deng, – dedi missis Xoll, uning gapidan qattiq ta’sirlanib.

– Yukim turli-tuman asbob-uskunalardan iborat.

– Juda foydali narsalar, – deb gap qistirdi missis Xoll.

– Men tadqiqotlarimni davom ettirish imkoniyati tug‘ilishini zoriqib kutmoqdaman.

– Bu tushunarli hol, janob.

– Aypingga kelishimga, – salmoqlanib gapida davom etdi musofir, diqqat bilan so‘z tanlab, – sabab bo‘lgan narsa… hm-m… tinchlik va sokinlikka intilishimdir. Tadqiqot bilan band bo‘lgan mahalimda tinchimni buzishlarini istamayman. Bundan tashqari, baxtsiz hodisa…

«O‘zimam shundaydir deb o‘ylagandim-a», – xayolidan o‘tkazdi missis Xoll.

– Mendagi bu holat tanho yashashga majbur etadi. Gap shundaki, gohida ko‘zlarim shu qadar zaiflashib, toqat qilib bo‘lmaydigan darajada og‘riy boshlaydi, shunda bir necha soatlab qorong‘i xonada ichkaridan qulflab o‘tirishga majbur bo‘laman. Vaqti-vaqti bilan shunday bo‘lib turadi. Hozir unday bo‘layotgani yo‘q, albatta. Ammo o‘sha dardim qo‘zib qolgan mahalda, andak bo‘lsin notinchlik, begona odamning kelishi menga qattiq azob beradi…

Bu haqda sizni oldindan og‘ohlantirib qo‘yganim yaxshi deb o‘ylayman.

– Albatta, janob, – dedi missis Xoll. – Sizdan yana shuni so‘ramoqchi edimki…

– Aytmoqchi bo‘lgan gaplarimning hammasi shu, – deb uning so‘zini kesdi musofir, e’tirozga o‘rin qoldirmaydigan ohangda.

Missis Xoll jim bo‘ldi va savollari-yu hamda taassuf izhor etishini qulayroq bir fursatga qoldirishga jazm qildi.

Uy bekasi chiqib ketdi, musofir esa soat tuzatayotgan janob Xenfriga g‘azab bilan tikilganicha (har qalay keyinchalik janob Xenfrining o‘zi shunday degan edi) kamin oldida qoldi. Soatsoz chiroqni o‘ziga yaqin yerga qo‘ydi, yashil chiroq xonaning hamma yog‘iga soya solib, uning qo‘lini va soat qurilmalarinigina yoritib turardi. Soatsoz ishdan bosh ko‘targan mahalida ko‘z o‘ngida rango-rang halqachalar suzardi.

Tabiatan sinchkov bo‘lgan janob Xenfri ishni paysalga solish uchunmi yoxud notanish kishini gapga solmoqchi bo‘libmi, kim bilsin, hech qanday zarurat yo‘qligiga qaramay, soat mexanizmini butunlay chiqarib oldi. Biroq musofir churq etib og‘iz ochmas va qimir etmay turardi. Musofirning bunday g‘o‘dayib miq etmay turishi janob Xenfrining asabiga tegdi. Unga go‘yo xonada o‘zidan bo‘lak hech kimsa yo‘qday tuyuldi. Lekin u boshini ko‘tarib qarashi bilanoq ko‘z oldida yashil halqachalar paydo bo‘lib, yana nim qorong‘ilikda boshini bint bilan o‘rab, ulkan zangori ko‘zoynagini yiltiratganicha indamay turgan o‘sha gavdani ko‘rdi. Bu manzara shu qadar vahimali ediki, janob Xenfri musofirga baqrayib qaraganicha bir lahza tirrakday qotib qoldi. Keyin yerga boqdi. Juda lapashang-da, o‘ziyam! Biror narsa haqda gap ochish kerak edi. Bu yil sovuq ertaroq tushdi desa bo‘lmasmikin?

Janob Xenfri bir narsani mo‘ljalga olganday yana boshini ko‘tardi.

– Havo… – deb gap boshladi u.

– Tezroq tugatib chiqib ketasizmi, yo‘qmi? – dedi go‘dayib turgan noma’lum kishi, g‘azabini zo‘r-bazo‘r bosib. – Soat milini o‘qqa o‘rnatib qo‘yishingiz kerak edi xolos, siz bo‘lsangiz, qachondan beri behuda urinib yotibsiz.

– Hozir, janob… bir daqiqagina… Men unutibmanki…

Janob Xenfri hash-pash deguncha ishini tugatdi-yu, xonadan chiqib ketdi. Lekin uning ancha ta’bi tirriq bo‘lgan edi.

– Obbo! – deb to‘ng‘illardi o‘z-o‘zicha Xenfri, gupillab yog‘ayotgan ho‘l qor oralab borarkan. – Vaqti-vaqti bilan soatni ham tekshirib ko‘rish kerak-ku, axir… Buni qarangki, u kishiga qarash ham mumkin emasmish. Bu qanaqasi bo‘ldi!.. Demak, qarash mumkin emas ekan-da. Hamma yog‘iga bint boylab shu qadar o‘ralib-chirmanib olibdiki, go‘yo politsiya ta’qibidan qochib yurganday.

U muyulishga yetganda, yaqinda noma’lum kishi qo‘ngan «Aravakash» qovoqxonasining bekasiga uylangan Xollni ko‘rib qoldi. Xoll tasodifiy yo‘lovchilarni Ayping Sidderbrij stansiyasiga tashlab qaytmoqda edi. Omnyabusni boshqarishidan uning Sidderbrijda qittay «otib» olgani yaqqol sezilib turardi.

– Ahvollar qalay, Teddi? – so‘radi u Xenfriga yaqin kelganida.

– Qovoqxonalaringga allaqanday shubhali odam qo‘nibdi, – dedi Teddi.

Xoll gap sotishga bahona topilganiga quvonib, otning jilovini tortdi.

– Nima deding? – so‘radi u.

– Qovoqxonalaringga allaqanday shubhali odam qo‘nibdi, – gapini takrorladi Teddi. – Xudo haqi… – U to‘lib-toshib Xollga g‘alati mehmonni tavsiflab bera boshladi: – tashqi ko‘rinishidan niqoblangan odamning ayni o‘zi. Qovoqxonang meniki bo‘lganida kelgan mehmonning basharasini yaxshilab tanib olishga harakat qilgan bo‘lardim, albatta, – dedi u. – Lekin ayollar noma’lum erkakni ko‘rganlarida, hamisha ishonaveradilar. U sizlarning qovoqxonangizga joylashayotganda hatto familiyasini ham aytmabdi.

– Rostdan-a? – so‘radi fahm-farosati zaifroq bo‘lgan Xoll.

– Ha, – dedi Teddi. – U bir haftalik ijara pulini oldindan to‘lapti. Demak, kimligidan qat’iy nazar, bir haftasiz undan qutula olmaysizlar. Buning ustigaustak, bir talay yukim bor deydi, uni ertaga olib kelisharmish. Ishqilib, yuki tosh to‘latilgan yashiklar bo‘lmasin-da.

Shundan so‘ng Xenfri bo‘sh jomadon bilan kelgan allaqanday musofir Xastingda yashaydigan ammasiga qanday firib berib ketganini aytib berdi. Xullasi kalom, Teddi bilan bo‘lgan suhbat Xollning ko‘nglida andak shubha uyg‘otdi.

– Qani, cho‘, kampir! – deb hayqirdi u otiga. – Uyda tartib o‘rnatish kerakka o‘xshab qoldi.

Teddi bo‘lsa, ko‘nglidagi gapni aytib olgandan so‘ng, kayfiyati ancha ko‘tarilib, o‘z yo‘liga jo‘nadi. Biroq Xoll uyiga qaytgandan keyin tartib o‘rnatish o‘rniga, Sidderbrijda shuncha uzoq qolib ketgani uchun talay ta’na va malomatlar eshitdi, yangi ijarachi haqida qo‘rqa-pisa bergan savollariga esa qo‘rs, lekin mujmal javob oldi. Ammo har qalay soatsoz tomonidan Xollning ko‘ngliga solingan shubha butunlay yo‘q bo‘lib ketmadi.

– Siz, xotinlar, hech baloning farqiga bormaysizlar, – dedi janob Xoll, qulay fursat kelishi bilanoq musofirning kimligini batafsil bilib olishga jazm qilib.

Ijarachi o‘z yotoqxonasiga kirib ketganidan keyin (soat to‘qqiz yarimlar chamasi edi), janob Xoll kishining jig‘iga tegadigan bir qiyofada g‘o‘dayib mehmonxonaga kirdi-da, go‘yo bu yerda musofir emas, balki o‘zi xo‘jayin ekanini namoyish qilmoqchi bo‘lgandek, jihozlarni diqqat bilan ko‘zdan kechira boshladi; so‘ng u noma’lum kishi qoldirib ketgan matematik xulosalar chiqarilgan qog‘ozga jirkanib nazar tashladi-da, xonadan chiqib ketdi. Uxlashga yotar ekan, janob Xoll xotiniga ijarachining ertaga keltirishlari lozim bo‘lgan yuklari nimalardan iborat ekanini diqqat bilan tekshirib ko‘r deb, maslahat berdi.

– O‘zingga daxli bo‘lmagan ishga tumshug‘ingni tiqma, – deb uning so‘zini cho‘rt kesdi missis Xoll. – Sen o‘zingni bil, ishni esa sensiz ham o‘zim eplayveraman.

Musofir chindan ham g‘alati kishi bo‘lib, missis Xollning o‘zi ham birmuncha bezovta edi, shu sababdan u eridan yanada qattiqroq ranjidi. Missis Xoll kechasi tushida katta-katta ko‘zli, ulkan sholg‘omsimon boshlar uzun bo‘yinlarini cho‘zib o‘zi tomon kelayotganini ko‘rib, cho‘chib uyg‘onib ketdi. Lekin u idrokli ayol bo‘lganidan qo‘rquvini bosib, ikkinchi yonboshiga ag‘darildi-da, yana uyquga ketdi.