Текст книги "Хотун Куо"

3

Күннэй түүн өргө диэри утуйан быстыбата. Бу сааты-сууту! Люция үтэн-анньан көрөн эрдэҕэ. Ама да кини үрдүк дуоһунастаныан, хотун буолуон баҕарбытын иһин, сүрэ бэрт! Кэм бэйэтигэр араа-бараа саастаахтары тутуһаа ини. Оннооҕор уонча саастаах кыыстаах огдообо Люция Мишканы эрийэн ылла. Өссө киниттэн оҕолоноору сылдьар. Оттон кини курдук кэрэ кыыс бэрдэ сулумах сылдьан оҕолонуо дуо?! Суос-сымыйа! Ама, ону ким итэҕэйиэй! Люция худуоһунньуга миэхэ иҥээҥниириттэн кыйыттан эрдэҕэ.

Үрдүк сололоох киһини кытта «любовь бөҕөтө» диэн баран, «киниттэн уол оҕолоноҕун» диэбитэ буоллар, баҕар, кэм ылыныан сөп этэ. Төһө да ону кимҥэ да билиниэ суоҕун иһин, Архипов туһунан иһиттэ да долгуйар, кинини эрэ саныыр. Дьэ дьикти… Ол аата алҕас таптаан да кэбиһиэн, оччоҕо сыһыаннара дириҥээн да хаалыан сөп курдук…

Күннэйи уолаттар төһөлөөх билсэ сатаан сордоннулар этэй? Бэл преподавателлэр иҥээҥнииллэрэ. Суох, кими да бэйэтигэр чугаһаппатаҕа… Бастаан карьератын оҥостуон баҕарбыта. Куоракка эрэ хааларга дьулуһан, институкка лабараан миэстэтэ тахсыбытыгар «дьылыс» гыммыта. Дьоҕурдаах буолан, аспирантураны да ыарырҕаппатаҕа. Ол гынан баран, барыта ыксал-тиэтэл. Үчүгэйдик оннун булуор диэри институтугар иҥэн-тоҥон сылдьар санаалаах. Дьэ, төһө өр лабараанныыр…

Бириэмэ иннин диэки дьулурҕатык субуллар. Үөлээннээхтэрэ номнуо ыал буолан, оҕолонон-урууланан ырааттылар. Арай кини эрэ баччааҥҥа диэри аналлааҕын көрсө илик. Дьиҥэ, күн сарсын да ойох ылыан баҕалаах уолаттар бааллар, ээ. Эрэйдээхтэр, бары туох эрэ итэҕэстээх буолан, сириллэн иһээхтииллэр. Бастыҥ, кыахтаах, эрэллээх эр бэрдэ кинини ирдээн, хайаан да кэлиэхтээҕин эрэнэ кэтэһэр.

Баҕар, сааһырыар диэри соҕотох хаалан, оҕолонор эрэ баҕаттан оннук быһыыланыа дуо?! Саарбах буолуо ээ. Оннооҕор Люция эдэри булла дии. Хаарты оннук билгэлээбит үһү. Хата, кини эппиэтэ бэлэмэ бэрт. «Кэтэһэртэн кэлтэй буоллум» диэн аһаҕастык билиммэт. Эрдэнэ сылдьыбыт дьахталлар өр соҕотох сылдьыбаттар. Күннэй эр киһитэ суох сатаммат буолууну билэ илик. Сааһырдаҕына, кини да эдэртэн оҕолоноро ордук…

Люция Мишкаҕа тиксэрбит үтүөбэр махтаммыт аатыран сэрэбиэйдээн, киһини араас санааҕа-онооҕо түһэрдэ. Кэм да биһиги буолуохпут. Һы, хайаан баччааҥҥа диэри сэрибиэйдиир дьоҕурун биллэрбэккэ, ханна хаайа сылдьыбыта эбитэ буолла. Бүгүн олох атын үлүгэрдик тыыллан-хабыллан турбута дьэ дьикти. Итинэн кини тугу этээри гынара буолуой? Баҕар, эдэр худуоһунньук чолоҕоругар күнүүлүүрэ буолуо. Пахай, ама мин кинини кытта таптаһыам дуо?..

Күннэй түүнү сөбүлээбэт. Хоһугар соҕотох хааларыттан куттанар. Эчи, абааһы илэ бэйэтинэн субу сарбайан тахсыах курдук буолааччы. Ол да буоллар, куоракка кэм дэриэбинэтээҕэр ордук ээ. Таһырдьа уот арааһа сандаара-күндээрэ күлүмнүүрэ көрүөххэ эриэккэс! Туох эрэ таайтарыылаах, үөрүүлээх түгэҥҥэ угуйарга дылы. Куорат куугунас тыаһа-ууһа аныгы олох сайдыытын туоһута буолан биир кэм ньиргийэ олорор. Бачча сэргэххэ хайдах таах олоруоҕай? Өрүү өргө диэри үлэтин суруйан аралдьыйар. Кандидатскай үлэтин көмүскээт, аны иннэ-кэннэ бүтэн-оһон биэрбэт докторскайын кытта тиниктэһэн эрэр. Дириҥ чүөмпэ курдук муҥурун булларыа суох диэн чаҕыйбакка, чуумпу киэһэлэргэ дьаныһан дьарыктанар. Киэҥ-куоҥ билиини эбинээри, араас кэмнэр идэлээхтэрин, мындыр өйдөөхтөрүн үлэлэрин ааҕан, балачча элбэҕи билбит курдук да, билиҥҥитэ дьонугар-сэргэтигэр киһиргэнэ кэпсэнэр ситиһиитэ суох.

Орто туруу дойдуга кэлбит аналын толоро илик. Тапталлааҕын көрсөн, оҕо төрөтөн ыал буолан олорор буолуохтаах этэ… Ону баара, сөптөөх эр бэрдэ баччааҥҥа диэри көстө илик. Үчүгэйдэр, кыахтаахтар бары номнуо ойохтонон, оҕолонон ырааппыт буолан иһэллэр. Бүгүн көрсүбүт Андрей Николаевиһа эмиэ…

Күннэй тугу эрэ наадалааҕын умнубуттуу, хайдах эрэ тэһийбэтэ. Бу олоххо кини эрэ оннун була илик курдук сананна. Улахан дуоһунастанан бар дьон олоҕун тупсарыан баҕарбыта хаһан да туолуо суох быһыылаах… Сымнаҕас сыттыгар умса түһэн арааһы ыатара саныы сытта.

4

Күннэй сатыы түһүнэн кэбистэ. Хата института ырааҕа суох буолан абыранна. Икки уулуссаны уҥуордаан, киин болуоссаты туораата да, биэс мэндиэмэннээх таас дьиэҕэ кэтиллэ түһэр. Учуонайдар интэлигиэннэр диэх курдук бартыбыал, паапка тутуурдаахтар. Өрүү тугу эрэ толкуйдуу сылдьар дьоһуннаах көрүҥнээхтэр. Хамнастара кыра буолан массыыналаах аҕыйах.

Институт улахан аанын аһан иһирдьэ киирбитигэр сылаас салгын ил гынна. Таҥас ыйааччы кыыс: «Хайыа, Саргылаана! Көрбөтөҕүм ыраатта, уоппускаттан кэллиҥ дуо?» – дии көрүстэ. Күннэй хойуу кырааскалаах харахтарын симириктии көрбүт мыс курдук тэтэркэй иэдэстээх кыыстыын айах атан кэпсэппитин өйдөөбөт. Ол да буоллар, сиэри ситэрэн үөрэ-көтө дорооболосто, дириэктэр баарын-суоҕун туоһуласта. Кэлэн ааспыта уонча мүнүүтэ буолбут. Хата ким да суоҕуна киирэн быһаарсарга тоҕоостоох түгэни мүччү туппатаҕына сатаныыһы.

Үһүс этээскэ тахсан, үлэлиир хоһугар киирдэ. Кырдьаҕас учуонай Матвей Николаевич ким-хайа иннинэ кэлэн, халыҥ таастаах ачыкытын кэтэн үлэлээн тигинэтэ олорор. Сэрии кэннинээҕи көлүөнэ учуонайдар бары да сүрэхтээх-бэлэстээх, туруу үлэһиттэр ээ. Саараама, аҕыйах да мүнүүтэ хойутуур диэни билбэттэр. Сэбиэскэй баартыйа ыган-түүрэн, дьарыйан-такайан үөрэппитэ бэрт буолуо. Ол да иһин сорохтор сэттэ уон саастарын лаппа аһарыахтарыгар, торуоската суох хаампат буолуохтарыгар диэри кытаахтаһан сырыттахтара.

Матвей Николаевич кыыс киирбитигэр, чаһытын көрө оҕуста. Хата бүгүн кынчарыйа көрбөтө. Кэпсэппэт бэйэтэ сымнаҕас куолаһынан: «Саргылаана Семеновна, уоппускаҕар төһө бэркэ сынньанныҥ?» – диэн ыйытан үөртэ. Тоҥкуруун, куруутун кини итэҕэһин эрэ була сатыыр адьынаттаах кырдьаҕаһы иһигэр киллэрбэт. Ол да буоллар, тугу соруйарын хайаан да толорор.

Бүгүн үчүгэй күн үүнээри гыннаҕа дуу эбэтэр табыллыбат күнүн билгэлээн манньыйара дуу. Эс, ама да кини буоллар, ону баҕас таайбатах баҕайыта ини.

Күннэй сонун уһулан көхөҕө ыйаата. Остуолугар суумкатын уураат, уруучукатын, кумааҕыларын хостоон таһаарда. Туохтан эрэ долгуйбут киһилии уһун синньигэс нарын тарбахтарын мускуйбахтаан ылла.

«Бай, куттанарым тугун сүрэй! Маннык табыллыбат! Дириэктэргэ киирэн иккиттэн биирин быһаарсан кэбиһиэххэ», – Күннэй сорунуулаахтык быһаарынаат, үлэлиир хоһуттан тиэтэйэ-саарайа тахсан барда. Матвей Николаевич «бу кыыс хайдах буоллаҕай?» диэбиттии, кэнниттэн соһуйбуттуу батыһыннара көрөн эрэ хаалла.

Хойутаабыт: дириэктэргэ ким эрэ урутаан кэлэн киирэ охсубут. Марыына саҥа кэлэн, ситэ кырааскаламматах сирэйин оҥосто олорор. Кинини көрөөт: «Туохха наадыйдыҥ?!» – диэн сөбүлээбэтэҕин биллэрэн, туоһулаһа тоһуйда.

– Дорогуша, деловой кэпсэтии уһун буолааччы. Эбиэт кэнниттэн биирдэ таба тутарыҥ буолуо, – диэн Марыына билэр кыыһыгар көмөлөһүөн билиминэ, кыыһырбыттыы сыыбырҕаата.

– Бэйэтэ киирэ сырыт диэбитэ.

– Һо-һо, аны лабарааннары кабинетыгар быһа ыҥырар буолбут дуо, ол? – Марыына ордук санаатаҕа буолуо, кынчыатыы көрө-көрө, соһуйбута буолан саннын ыгдаҥнатта, төбөтүн илгиһиннэ.

– Һы, ону эн бобоору гынаҕын дуо?! – Күннэй өһүргэммиччэ өрө хабылла түстэ.

Тыл-тылларыгар киирсибэккэ киҥир-хаҥыр кэпсэтэр кэмнэригэр, тыйыс көрүҥнээх хара көстүүмнээх киһи таҕыста. Ону эрэ кэтэһэн олорбут Күннэй кэбиниэккэ сулбу ойон киирдэ. Дириэктэр хайдах эрэ кубарыйан, түрдэстэн олорорун көрөөт, төттөрү ыстанан эрдэҕинэ:

– Саргылана Семеновна, дорообо. Хайа, киһини көрөөт төттөрү ыстанаҕын дуу? – диэн Валерий Никитич намыын куолаһынан эҕэлээхтик эппитин өһүргэнэ иһиттэр да, уоскуйа быһыытыйда.

Дьон хайдах туруктаахтарын тута билэр этэ. Ама сыыстардаҕа дуо? Оннук буоллар үчүгэй этэ.

Күннэй кэпсэтиини туохтан саҕалыан билбэккэ, кэри-куру дьүһүннээх утары олоппоско олордо. Эрдэ эрэннэрбитин туоһулаһан билэ охсуон баҕарда.

– Валерий Никитич, наука кандидата буоллум.

– Истибитим. Эҕэрдэ!

– Валерий Никитич, онон салгыы лабараанныырым табыгаһа суохха дылы. Били эрэннэрбитиҥ курдук…

– Да-да, оннук. Но!.. – киэптээбиттии хоноччу туттан олорор дириэктэр кыыс быһаччы кэпсэтэргэ соруммутун сөбүлээбэтэҕин биллэрэн, быһа түһэн тохтотто.

Валерий Никитич эдэр, кыраһыабай кыыһы көрөн манньыйбыта мэлийэ оҕуста. Саҥата суох ханнык эрэ докумуоннары бэрийбитэ буолла. «Көр эрэ, өссө бэҕэһээҥҥи бэтэнээски сиртэн да быкпакка сылдьан, кини курдук улахан киһини тылыттан иилэ хабан ылан, дуоһунаска олоро охсуон баҕарбыт. Өссө улахан иэстээх сылдьар хотун курдук туттубут буола-буола», – диэн сиилии санаата.

– Валерий Никитич, тугу быһаарына сылдьаргын истиэм этэ.

– Ах, да! Матвей Николаевич ыарытыйарын иһин, кини оннугар эйигин ылар былааннаах этим. Ону баара оҕонньорбут «доруобуйам көннө, аҕыс уон сааспар диэри үлэлэтиҥ» диэн модьуйсан, былааммын ыста. Аксакал учуонай билиитэ-көрүүтэ таһыччы буоларын ким да мөккүһэр кыаҕа суох. Доруобуйата эрэ мөлтөөн хаалбатар, төһө баҕарар үлэлиэн сөп. Эһиги, эдэрдэр, аһара ыксаамаҥ. Бастаан үчүгэйдик үлэлээн бэйэҕитин көрдөрө түһүҥ ээ. Эн аспирантураны бүтэрэн, кандидат буолбутуҥ үчүгэй. Аны тиэмэҕинэн кинигэтэ бэчээттэт, элбэх научнай конференцияларга кытын, устудьуоннарга лекцията аах, монографията суруй. Биһиги баар эрдэхпитинэ сүбэлэтэн-амалатан, туһанан хаал. Үрдүк дуоһунаска тиэтэйимэ.

– Оччоҕо хаһааҥҥа диэри лабараанныыбыный?

– Кыратык тулуйа түс. Сотору биһигини солбуйар кэмиҥ кэлиэҕэ.

– Биэнсийэҕэ таҕыстахпына биирдэ дуо?

– Тоҕо хадаардаһа сатыыгыный?! Үтүө сүбэбин ылыммат буоллаххына, атын үрдүк хамнастаах үлэтэ булан бар! Көҥүл демократия үйэтигэр бэйэҥ хайдах баҕарар быһаарыныыны ыларыҥ көҥүлүҥ. Ким да эйигин тутар бырааба суох.

Валерий Никитич сымнаҕас кириэһилэтин туорайыгар тиэрэ түстэ уонна тоһун биэрбит саҕа сананан үөннээхтик мүчүҥнээтэ.

– Институт дириэктэрэ эппит тылыгар туруоҕа дии саныырым. Сыыстарбыт эбиппин, – диэт Күннэй, салгыы кэпсэтэр туһата суоҕун өйдөөн, санаата түспүтүн биллэримээри төбөтүн өрө көтөҕөн, тахсан барда.

Дириэктэр соһуйан, ытыстарын эрэ нэлэтэн хаалла.

Валерий Никитич сөбүлүү көрбүт, хаанын хамсаппыт кыыһын эрэйдии-сордуу түһэн иннин ылар санаалааҕа. Онтон тугу этэрин эҥкилэ суох толорорго бэлэм буоллаҕына, эмискэ сымнаан сүрэҕин уулларыахтааҕа ээ. Уруккуттан сөбүлээн туттар тактиката бу сырыыга табыллыбата. Кыраһаабысса дириэктэрин «тылгар турбатыҥ» диэн сирэйин саатырда сатаата. Үүнэн-сайдан бардаҕына дьаһаллаах, сытыы хотун буолсук. Өссө кини кириэһилэтигэр олороору былдьаһан туруон сөп. Оччотугар туората оҕустахха ордук буолсу.

Күннэй иэдэскэ бэрдэрбит тэҥэ сананна. Валерий Никитич кинини сэниир, кыахтаах өйүүр киһитэ суох диэн атаҕастыан баҕарар эбит. «Үтүө сүбэбин ылыммат буоллаххына, атын үрдүк хамнастаах үлэтэ булан бар!» – диирэ олус кыһыылаах. Ааспыт Учуонай сэбиэтин мунньаҕар «Кэскиллээх эдэр учуонайдары үүннэрэр сыалтан, Саргылаана Семеновнаны уоппускаттан кэллэҕинэ научнай сотруднигынан үлэлэтэр былааннаахпын. Ити курдук, мантан ыла эдэр, дьоҕурдаах ыччаттарбытыгар болҕомтолоохтук сыһыаннаһар буолуохпут», – диэн араатардаан долгуппута, үөрдүбүтэ. Онто көҥдөй тыл эрэ буолан тахсан кэлэттэ. Икки сирэйдээх салайааччы кинини сорудаҕы толорооччу эрэ оҥостон илдьэ сылдьыан баҕарар. Утарыласта да, «үлэтэ булан бар!» диэн үтүрүйэн-хабырыйан, ыгар-түүрэр.

Күннэй санаата алдьанан, кыайан үлэлээбэтэ. Матвей Николаевич уонна Клара дириэктэр быһаарыныытын сибикилээн билэ охсубуттар быһыылаах. Тоҕо эрэ санаалара көтөҕүллүбүт аҕай. Кинини институттан үүрдэрэн эрэллэриттэн үөрэн эрдэхтэрэ. Арай Люция Күннэйи көрөөт, сирэйиттэн-хараҕыттан сэрэйдэҕэ буолуо, көрүдүөргэ ыҥыран таһаарда, туох буолбутун сиһилии туоһуласта.

– Суох, мин итини таах хаалларыам суоҕа. Учуонай сэбиэккэ туруорсуом. Бэйэбит иитэн таһаарбыт эдэр учуонайбытын үүрэр буоллаҕына, кинини бэйэтин түҥнэри көтүөхпүт. Эн куттаныма, санаарҕаама. Барыта үчүгэй буолуо.

Күннэй ыарахан түгэнигэр дьүөгэтэ көмөҕө илиитин ууммутуттан үөрэ түстэ. Санньыйбыт, муунтуйбут дууһата чэпчииргэ дылы буолла. Өйөбүллээх, тирэхтээх курдук сананна.

5

Күннэй дириэктэриттэн хомойбут санаата нэдиэлэ устатын тухары ааһан биэрбэккэ эрэйдээтэ. Ыксаан сэбиэдиссэйигэр Данил Тарасовичка: «Младшай научнай сотрудник штатыгар туруорус эрэ», – диэн көрдөспүтүгэр, арааһа, суолтатыгар эрэ улгумнук сөбүлэстэҕэ буолуо уонна тугу да быһаарсыбакка, нэдиэлэни быһа тэйбэҥнии сырытта. Өссө үс күн устата кэтэһэн көрөн баран туоһуласпытыгар: «Ыксаама, тоойуом, сыыйа бэйэтэ оннун булуоҕа», – диэн баран кыра оҕону албынныырдыы амаҕаччылаан, кэпсэтиини атыҥҥа көһөрө охсон кэбиспитэ. Эрэлэ суох киһи, дириэктэргэ киирбэтэҕэ да буолуо диэн сүрэҕинэн сэрэйэр. Кинини Люция эрэ көмүскэстэ, истиҥ дьүөгэтэ буоларын дьиҥ-бааччы көрдөрдө. Дьиҥэр, быдан аҕа саастаах, кэргэннэнэ сылдьыбыт, институкка өр үлэлээбит учуонай буоллаҕа дии. Саҥалыын-иҥэлиин, тутта-хапта сылдьарынан, уустук боппуруостары бэрт судургутук быһаара охсорунан да киниттэн таһыччы ордук. Эр дьон бэлэмигэр бэһирбэт, барытын бэйэтэ булар-талар билиилээх-көрүүлээх учуонай эрээри, көннөрү дьахтар дьолунан олорорго дьулуһара дьикти, өйдөммөт. Оттон Күннэй былааска дураһыйар, бэйэтин кыаҕынан, муҥ саатар тэрилтэ салайааччыта буолуохтаах. Ону улахан билсиитэ, элбэх харчыта суох да, син биир ити сыалын-соругун ситиһэ сатыыр. Ыал буоларга, оҕо төрөтөргө төрүт ыксаабат. «Улахан салайааччы буоллахпына төрөөбүт дойдубар, бар дьоммор уонна өрөспүүбүлүкэбэр быдан туһалаах киһи буолуом», – дии саныыр.

Күннэй уопсайыгар санаата түһэн, хаһааҥҥытааҕар да сылайан-элэйэн киирээт, таҥаһын да устубакка оронугар сытта. «Кандидат буоллум, инниким барыта үчүгэй буолуо» диэн эрэнэ санаабыта ханна баарый? Биир күн барытын туора сотон таһаарбыта тугун хобдоҕой! Бу курдук куруутун туга да табыллыбакка эрэйдэниэх муҥа буоллаҕа дуу? Учуонай буолуом да, чиэскэ-бочуокка, ытыс үрдүгэр сылдьыам дии саныыра. Онто олох атын күтүр буолан таҕыстаҕа ити дии. Олоҕу аһара да судургутук сыаналыыр эбит. Ол да буоллар, куһаҕан үчүгэйэ суох буолбат үгэстээх. Үчүгэй дуоһунас билсиитэ-көрсүүтэ суох эдэр киһиэхэ судургутук тиксэ охсубатын дириэктэрэ оройугар түһэр гына өйдөттө. Номнуо сааһырбыт, олоҕу билбит курдук сананна.

Аан аһыллар тыаһа иһилиннэ. Кыыс тас таҥаһынан оронугар сытарыттан кыбыстан ойон турда. Люция хоһугар ырыанан анньан киирдэ. Хара өҥнөөх суумкатын туумбатыгар уурда уонна истиҥник мичээрдээтэ. Дьүөгэтэ туох эрэ үчүгэй сонуннаах кэлбитин сэрэйдэ. Тута ыйыта охсуон баҕарда эрээри тутунна. Бэйэтэ кэпсиирин кэтэһэн кулгаах-харах иччитэ буолан олордо.

– Дириэктэргэ сырыттым, – диэн Люция өр кэтэһиннэрбэккэ кыайан-хотон кэлбит курдук туттан, тугу билбитин-көрбүтүн айаҕа аһыллан кута-симэ кэпсээн киирэн барда. – Валерий Никитич миигин көрөөт, ыгылыйа түстэ. Профсоюз бэрэссэдээтэлэ тугу эрэ модьуйсаары, туруорсаары гыннаҕа диэтэҕэ буолуо. Онон туһанан: «Эдэр учуонай кыыс научнай сотрудник буолар толору бырааптаах, ону кини сөпкө туруорсар. Эн туохха олоҕуран үлэтиттэн үүрэ сатыыгыный?!» – диэн малтаччы ыйытан, уйатыгар уу киллэрдим быһыылаах. Кини да буоллар, бэрт куһаҕан сирэйдээх сымнаҕас кириэһилэтигэр кирийэн олордо. «Кыратык такайа түһэн бараммын, киниэхэ анаан хаһааммыт дуоһунаспар ылыам буоллаҕа дии. Эһиги, миигин аһара хабарҕалыа суоҕа этигит», – диэн кырдьаҕас бөрө булан куотунна.

Күннэй хараҕар дириэктэр тыйыс мөссүөнэ көстөргө, кулгааҕар «үтүө сүбэбин ылыммат буоллаххына, үрдүк хамнастаах үлэтэ булан бар!» диэн үүрэн эрэрдии эппитэ иһиллэргэ дылы буолла. Көр эрэ, кини да муннукка хааллар, ыгыллар-түүрүллэр түгэннээх эбит буоллаҕа. Люция маладьыас. Бука, Мишканы дуруускалаабыппар махтанан кыһаллан-мүһэллэн эрдэҕэ буолаахтыа. Кини бэйэтэ үрдүк дуоһунаска таласпат, дьоллоох ыал олоҕор эрэ тардыһар.

Күннэй сэрэбиэйдэтэн баран өһүргэнэ сыспыта. Хата кыл-мүччү туттуммута да үчүгэй эбит. Кыыһырсыбыта буоллар, кини туһугар ким да түбүгүрүө суох эбит. Киэбирбит дириэктэр үлэтиттэн тааҕы-таах үүрүөн сөбө. Люция сокуон хараҕар сөп түбэһиннэрэн, тойону кытта тэҥҥэ аахсар. Кини эппитэ барыта оруннаах, кырдьык кыайыылаах-хотуулаах буолан иһэр.

Дьүөгэлиилэр санаалара көнньүөрэн күлэ-сала чэйдии олордохторуна, Люция худуоһунньук хабалыара холуочук киирэн кэллэ. Арыгытын сытын биллэримээри дэлби одьукулуоннаммыт, эбиитин ыас ыстаан ынньарыҥнатар.

– Сатана уола, эмиэ иһэн кэллиҥ дуо?! – Люция киһитэ холуочугун эндэппэккэ таайар буолан, хаһыытыы көрүстэ.

Мишка буруйун билинэн, биир сиргэ тэпсэҥнээтэ, сирэйин кистии тутунна. Куттаммыттыы кылап-халап көрдө. Охсуо диэбиттии кирис гынан ылла. Хас холуочуйдаҕын ахсын мөҕүллэн-этиллэн, кэһэйбитэ бэрт буолаахтыа. Ол да буоллар өсөһөн, ньоҕойдоһон аахса, бурайса сатаабат. Ийэтиттэн дьарыллар курдук ылынар быһыылаах. Төһөнөн күүскэ түүтүн үргэтэр да, оччонон күүскэ таптыыр курдук буолан ылар, дьикти ыччат.

6

Остуоруйа дойдутунуу маҥан хаарынан бүрүллүбүт Дьокуускайга түптэлэс туманнаах тымныы түстэ. Күннэй күһүҥҥү кууркатын кэтэ сылдьар буолан тоҥон-хатан буорайда, таһырдьа таҕыстар эрэ: «Ыччу-у!» – диэн саҥа аллайбытын бэйэтэ да билбэккэ хаалар буолла. Куруутун да кэмчи харчытын дуома ичигэс, үчүгэй саҕынньах атыылаһарыгар тиийбэккэ ыксаан, хат буолан уоппуска ылан, дойдутугар бараары сакаастаабыт такситын кэтэһэ олорор дьүөгэтиттэн иэс көрдүүргэ күһэлиннэ. Люция эргинэр-урбанар буолан өрүү харчылааҕын билэр эрээри, хайдах эрэ сатамньыта суоҕуттан кыбыстан, саҥата кыайан тахсыбата. Хата, дьүөгэтэ халтаҥнык таҥна сылдьарын көрөн: «Хайа, ыалдьан хаалаары хайдах баччааҥҥа диэри куурканан сылдьаҕыный?!» – диэн саҥа аллайбытыгар эрэ:

– Дьонум дойдубуттан кыһыҥҥы таҥаспын таксинан ыыппыттарын кимнээх эрэ уоран ылбыттар, баһаалыста, харчыта иэһээ эрэ. Кытай ырыынагыттан сон атыылаһыам этэ. Ый бүтүүтэ хайаан да төлүөҕүм, – диэн кыайан быһаарбакка сылдьыбыт кыһалҕатын этэн, хайдах эрэ санаата чэпчээбиккэ дылы буолла.

– Бай, тоҕо эрдэ көрдөөбөккө кыбыстаҥныы сылдьаҕыный, ээ?! – Люция түргэн үлүгэрдик көмпүүтэр ылаары хаһааммыт харчытын ылан биэрдэ. – Бүгүн же үчүгэй сонно, бэргэһэтэ атыылас! Иэскин ыксаппаппын, кэлин харчыланнаххына төлөөр!

Сүүһүн аннынан сүргүччү көрөн турбут Күннэй сирэйэ-хараҕа сырдыы түстэ. Сабыс-саҥа тыһыынчалаах солкуобайдары илиитигэр ылан, санаата көнньүөрэн үөрэн мүчүҥнээтэ. Кэм да дьүөгэтэ эрэ абырыыр буоллаҕа дии. Дьиҥэ, саҥа ыал буолан эрэр дьоҥҥо мэһэй-таһай буола сатаабакка көһөн хаалыан, ханна да баран бүгэр сирэ суоҕа атахтыыр. Быйыл убайа куоракка судьуйа буолан үрдээн кэллэ. Бука, прокурор аҕаларын табаарыһа көмөлөстөҕө буолуо. Икки этээстээх дьиэлэрин атыылаан, үс хостоох кыбартыыра атыыласпыттара. Кинилэргэ дьукаах олоруон сөп этэ да, биирдэ эмэ ыалдьыттыы тиийдэҕинэ, саҥаһа обургу «тоҕо кэллиҥ?» диэбиттии тоҥуйдук көрсөрүн сөбүлээбэт. Хата убайа элэккэй муҥутаан үөрэн-көтөн, ханна да олордуон-туруоруон билбэккэ сүпсүгүрэ түһээччи. Дьукаах олордоллоро буоллар, Люция Мишкатынаан сокуоннайдык холбоһон, ыал буолан бу хоско быр-бааччы олоруо эбит.

Эбиитин институкка тулуйан-тэһийэн үлэлиириттэн ааһан эрэрэ санаатын хам баттыыр. Дириэктэрэ «миэстэ суох» диэн ааттаан лабараантан өрө таһаарбакка үлэлэппитэ сылтан ордон эрэр. Онон, учуонай степенэ суох эрээри, кинитээҕэр үрдүк дуоһунастаах Марыыналаах Клара эҕэлээхтик күлүү гынан кыыһырда сатыыллар. Күннэй дириэктэр эбитэ буоллар итинник мөлтөх уонна сааһырыахтарыгар диэри дуоһунастарын тутан олорор мөккүөрдээх үлэһиттэри уураталыах этэ. Кинилэр оннуларыгар саҥа идиэйэлээх, сайдыылаах эдэр каадырдары ылаттаатаҕына институт сэргэхсийиэ эбитэ буолуо. Ону баара, бэйэтэ үлэ көрдөнө сатыыр кыһалҕатыгар хаптарда. Кистии-саба хас да тэрилтэлэри кэрийтэлээн көрдө. Ботуччу хамнастаах, инникитин кэскиллээх, боччумнаах дуоһунаска дураһыйар учуонай кыыс мээнэ үлэҕэ киириэн баҕарбат. Үчүгэй үлэ көстүөр диэри лабарааннаан да эриэ буоллаҕа. Тиийиммэт-түгэммэт кэмигэр устудьуоннарга реферат суруйан, оскуола оҕолоругар репетитордаан да эбии харчы булунуоҕа.

7

Күннэй харчыламмычча күнүс Бэчээт дьиэтин остолобуойугар эбиэттээтэ уонна кытай ырыынагар бараары таҥна турдаҕына ким эрэ күүстээх илиитэ тоҥолоҕуттан тутта: «Көр эрэ, син иккистээн көрсөр күннээх эбиппин, ээ!» – диэн кэтэһэ саныыр дьокутаатын куолаһын истээт, эргиллэ түстэ. Чахчы, Андрей Николаевич илэ бэйэтинэн мүчүҥнүү турарын көрөн сүрэҕэ күүскэ тэптэ. Чэпчэки сыаналаах, халтаҥ таҥастаах сылдьарыттан кыбыста быһыытыйда.

– Саргылаана, бу хайа диэки бардыҥ?

– «Столичнай» ырыынакка, – кыыс долгуйбутун биллэримээри симиктик хардарда уонна умса көрдө.

– Тугунан бараҕыный? – диэн баран мааны бэйэлээх дьокутаат истиҥник мичээрдээн ылла.

– Оптуобуһунан бөҕө буоллаҕа дии, – Күннэй аан бастаан билсэллэригэр сэлэспиттэрэ хатыланан эрэриттэн симиттэ быһыытыйда.

– Бай, оннук буоллаҕына мин илдьэн биэрдэхпинэ сатаныыһык.

– Уой, кырдьык дуо? – Күннэй үөрэн өрө көрө түстэ. Итиччэ мааны тойон кинини сырыы аайы джибинэн таһа оонньооботох баҕайыта ини. Дьээбэлэнэн этэрэ буолуо.