Текст книги "Дванаццаць актаў (зборнік)"

Уладзіслаў Ахроменка
Дванаццаць актаў (зборнік)

© Уладзіслаў Ахроменка – ідэя, прадмова, складанне

© Сяргей Календа – прадзюсар

© Максім Клімковіч – рэдактура

© Серыя “Дванаццаць” з’яўляецца выдавецкім праектам Таварыства Вольных Літаратараў (ТВЛ).

© Распаўсюджванне. ТАА «Электронная кнігарня», 2017

* * *

Беларуская літаратура – гэткая дэкаратыўная карлікавая пальма ў дзежцы, неабавязковая дэталь побытавага інтэр’еру. Пол тае пальмы невызначаны, сістэмнага дрэнажу няма, а глеба здзервянелая да стану асфальту. Дзежка стаіць у праходным калідоры, калідор – у казённым доме. Людзтва сноўдаецца з кабінета ў кабінет, нудзіцца ў чэргах, на пальму ніхто асабліва не зважае, бо на курс ці то батанікі, ці то белліту ўсе са школьных часоў забыліся. У чарзе, праўда, можна і прыгадаць пра “расцветали яблони и груши, поплыли туманы над рекой…”, і перапаліць па-хуткаму, і па-хабёльску кінуць недапалак у дзежку, а то і накрэмзаць на глянцавым лісце брутальны і абагульняльны мацюк.

Здараецца, аднак, што напаўмёртвая пальма набіраецца цудадзейнымі сокамі, і між пыльнымі лістамі сарамліва прабіваюцца яскравыя краскі. Але ж пладамі тыя краскі абарочваюцца зрэдку: у класічным беларускім пісьменстве заўсёды было зашмат ідэй, патрыятызму і паэзіі чыстае красы, але катастрафічна бракавала фізічнага цела. Традыцыйныя героі беларускай літаратуры заўсёды выглядалі нібы сатканымі з кветкавага пылку, але амаль паўбаўленымі мяса, крыві, касцей, а таксама натуральных фізіялагічных жаданняў. Сексуальнасць, любошчы, нават эротыка – усё гэта сарамліва перахоўвалася пад саламянымі брылямі несцерак, у каламуці трох лыжак заціркі ці ў парослых травою партызанскіх акопах.

Вы можаце ўявіць эрагенныя зоны Ядвісі з коласаўскіх “На ростаннях”? А мінет ці кунілінгус меліжаўскіх Васіля Дзятліка і Ганны Чарнушкі? Быкаўскае “Дажыць да світанку” выклікае у вас адно мілітарныя асацыяцыі, але не думкі пра жарсць, якая знясільвае ненажэрных каханкаў?

Законы прыроды адназначныя, і для прыгожага пісьменства таксама: песцік вымагае тычынкі, Інь – Янь, і без гэтага немажлівае натуральнае апладненне. Калі ў літаратуры нарэшце з’яўляецца фізічнае цела – яе прыўкрасная душа цяжарыць, дэкаратыўныя кветкі саступаюць месца завязі, а краскі на галінках неўзабаве абарочваюцца пладамі.

Уладзіслаў Ахроменка

Ева Вежнавец
Іра ў залатых басаножках

Ахвотней за ўсё Іра гуляла па лесе, дзе ладзіла самотныя «пікнікі», беручы з сабой бабіну вышываную сурвэтку і ежу з лядоўні. А то яшчэ можна было капеек накрасці з бацькавых кішэняў і накупляць смачнот у краме. Іра запрашала суседскую Таню, і яны сыходзілі ў лес, дзе бавілі часам цэлыя дні. Так працягвалася да тае пары, калі ў вёску вярнуўся руды Дораш-свінабой і ў Іры пачаліся жахлівыя дні.

Быў ветраны ранак са скаклівымі плямамі сонца на траве пад яблыняю, калі Таня прыбегла да Іры. Дарослых дома не было, дзяўчынкі вынеслі ў двор цэлую гусятніцу з блінчыкамі і палову апрасталі.

Пасля, аблізваючы пальцы, Таня сказала: – Ірка, пайшлі паглядзім, Дораш сваю кошку з кацянятамі жыўцом закапаў, яна яшчэ дыхае, і зямля збоку падымаецца.

Дзяўчынкі пабеглі за вёску, прабеглі спачатку кукурузнае поле, а потым жытняе і наблізіліся да старой грушы, якая адна засталася стаяць у шчырым полі. Хадзілі цьмяныя показкі, што тут колісь быў кулацкі хутар з вялізным садам, жыла вялікая сям'я, а потым іх усіх пазвозілі, як негадзяшчых сабак, селішча зааралі. Толькі груша расце тут са старых часоў, падае, развальваецца, а з пня ў яе зноў груша прарастае, новая, і тую грушу рушыць нельга, бо гэта чортава месца.

– Тут! – сказала Таня. – Мы самі бачылі, як ён закопваў, кацяняты ўніз, а яе наверх. Яна не адкапаецца, бо кацянят не захоча кінуць. Бацька кажа, Дораш цяпер свіней б’е, сабак вешае і катоў зводзіць. Так што ўсе мужыкі цяпер свабодныя, а то не ўмеюць і жывёлы прыбіць, блююць. Давай зямлю палачкай адграбем, паглядзім, ці дыхаюць.

Таня і Іра адгрэблі палачкамі зямлю і ўбачылі кошчын бок, каляровую поўсць, якая ўздымалася ад дыхання.

– Яна дыхае! – сказала Іра, – дыхае. Трэба адкапаць.

– Дораш сказаў, хто маю кошку адкапае, таго я швайкай закалю. Ты ведаеш, як ён свіней швайкаю б’е, і конаўкамі кроў п'е? Вочы ў яго ад таго красныя-красныя, як кроў, і чорныя-чорныя, як у крумкача. Ён вось так тыя страшныя вочы на нас вылупіў (Таня як магла вырачыла блакітныя вочы і для постраху яшчэ разявіла рот) і кажа страшным голасам: «Дзеці, хто маю кошку выкапае, таму швайку засаджу, усю кроў вып'ю, а вушы адрэжу і сабакам пакідаю!» Мы спужаліся і паўцякалі.

А нашто ён кошку закапаў?

– Паблядушчая ў яго кошка. Трэціх кацянят прынесла.

– Дык лепей бы ён кацянят тапіў. Ім не баліць, яны сляпыя і глухія. Толькі пішчаць: міў! міў! міў!

– Не ведаю, Іра, толькі давай кошкі не выкопваць, яна вунь і так ужо дыхаць перастае, выкапаем, а яна толькі мучыцца будзе. Хай ужо дадыхае. А як Дораш дазнаецца, што мы выкапалі, дык не будзе нас на гэтым свеце.

– Танька, ты як хочаш, а я адкапаю, можа, і кацяняты жывыя. Я іх схаваю ў лесе і буду ім малако насіць.

– Ірачко, галубачко, не рабі ты таго! Я баюся.

– Ты ідзі за ламаччам стань і цікуй, ці не ідзе хто. А ад мяне адвярніся задам, потым скажаш: я не ведаю, што там дурная Мажэйкава рабіла.

Іра большай палкаю абвяла контуры ката і стала акуратна разграбаць зямлю, каб не параніць кошкі ці кацянят. Дагрэблася спачатку да хваста, а потым і да галавы. Кошка ляжала ў кавалку “салафану”, ашчэрыўшы зубы. Бок яе ўжо не ўздымаўся. Не дыхалі і трое маленькіх, як пацучаняты, кацянят.

Іра падняла загінулае сямейства ў кавалку салафану, потым паклала ў падол сарафаніка. Што з імі рабіць, яна не ведала. Зноў закопваць у зямлю – але там яны прынялі пакутніцкую смерць.

Іра ведае, што такое быць закапанаму жыўцом, бабка распавядала, што адну дзяўчыну пахавалі, а потым яе брат з войска прыехаў, спазніўся на пахаванне, кажа: адкопвайце, развітаюся зь сястрой. А дзеўка там у труне перавернутая, увесь твар і грудзі параздзіраныя і валасы павырываныя – так са страху сябе драла. Іра пастанавіла занесці сям'ю і ўтапіць у канаве. Там яны стануць краскамі і вадзяной травой.

– Ну і што гэта ты робіш? – пачуўся раптам страшны мужчынскі голас, густы, нібыта з дзежкі. Іра рэзка ўскінула галаву і неяк разам пабачыла, як ціха адступае праз ламачча Танька і як выходзіць з кустоўя буйная мужчынская постаць у калматай шапцы. Потым Іра ўведала, што Дораш ніколі не здымае сваю рудую лісіную шапку з хвастом.

Іра застыла, высока трымаючы прыполік белага сарафану. Дораш няспешна разгледзеў яе аленія ножкі з вострымі каленцамі, а потым ўзняў цяжкі позірк на Ірын твар, дзе вялікія вочы, востры нос і доўгі рот нібыта змагаліся за месца.

– Чыя ты такая?

– Мажэйкава Іра.

– Ага. Іра Мажэйка насатая. Давай сюды маіх катоў.

– Вы сволач! Не дам я ніякіх катоў вам!

– А ты ведаеш, хто я такі?

– Вы – Дораш, што свіней коле. Я вас не баюся. Як вы мяне заколеце, вас міліцыя забярэ.

Дораш памаўчаў з дзіўнай крывой усмешкаю. У яго сапраўды вочы былі і чырвоныя, і чорныя – бялкі налітыя крывёй, а колцы чорныя-чорныя, ды яшчэ і зрэнкі вялікія, нібыта налітыя смалою. Дзіўна, але блізарукая Іра бачыла Дораша ў кожнай драбніцы – кароткая рудая шчэць на шчоках і падбароддзі, клятчастая кашуля з закасанымі рукавамі, на плячы пінжак вісіць; штаны запраўлены ў кірзачы. І гэта дурная шапка. Іра не баялася яго, толькі дыхаць стала цяжка і ўцячы не было як – кошка з кацянятамі выпадзе з падолу.

– Хадзі сюды, Бурацінка, не бойся, я табе аддам катоў дый яшчэ зоркі пакажу.

– Якія зоркі ўдзень? Удзень іх небам зацягвае і хмарамі. А вось ноччу іх відаць, бо неба адкрываецца.

– А ёсць месцы, адкуль удзень відаць, з пограба, калодзежа і з такіх спецыяльных месцаў. Я адно такое знаю.

– Не хачу я вашых паганых зораў. Нашто вы кошку закапалі? Знаеце, як ёй балела і страшна было? А каб вас жыўцом закапаць?

– Я магу ажывіць кошку. У мяне ў кармане бутылачка з вадой, прамыем ёй нос і рот ад пяску, задыхае. Нясі сюды.

Іра не скранулася з месца, але Дораш стаў спакваля падыходзіць да яе, сунуўшы руку ў кішэню, нібыта даставаў адтуль бутэлечку. Потым акуратна ўзяў з Ірынага падоліка «салафан» з кацінаю сям'ёй (салафан-сарафан, вершык можна скласці, падумала Іра), паклаў іх пад грушаю, а Іру ўзяў за руку і сказаў:

– Вось тут за грушаю, ёсць стары пограб, як ляжаш там, то адразу зоры пабачыш. Я ляжаў тут знаеш колькі начэй, глядзеў… Гэта такое ваўшэбнае месца.

– Я не буду нікуды лягаць, у мяне белы сарафан, мама будзе крычаць.

– Я падсцялю пінжак.

Дораш акуратна пасцяліў пінжак і стаў гнуць Іру, пакуль яна не легла. Потым расправіў сарафанчык:

– Бачыш, сарафанчык увесь на пінжаку, будзе цэлы і чысты.

– Пусціце мяне, я ніякіх зор не хачу!

Але Дораш толькі яшчэ мацней сціснуў Іру і увесь наваліўся на яе, нібыта гара.

– Мне дыхаць цяжка, пусціце! – крыкнула дзяўчынка.

– Не крычы, не крычы, а то вушка адкушу, – сказаў Дораш і прыхапіў зубамі Ірына вуха, а сам стаў калыхацца на Іры.

Потым прашаптаў ёй на вуха:

– Бачыш, мы нібыта ў лодачцы па возеры плывем, і зоры ў небе ківаюцца-ківаюцца. Іра адчувала, што дзеецца нешта паганае, але што, даўмецца не магла, ды і крычаць не хацела, яшчэ хто пачуе і ўбачыць, што на ёй ляжыць Дораш, а гэта «стыдна».

І яна вырашыла пацярпець, пакуль Дораш наківаецца, а потым схапіць катоў і ўцячы так, што толькі ламачча затрашчыць.

Але Дораш і не думаў спыняцца. Ён спачатку гладзіў Ірыны ногі, высока, высока, аж да майткаў. Маці казала Іры, каб яна сама не чапала трусікаў і нікому не дазваляла, бо гэта стыдна.

Таму, калі Дораш пальцамі пачаў гладзіць Іру праз трусікі, а потым адсунуў іх перамычку, яна паспрабавала закрычаць і вырвацца, і тады Дораш заціснуў ротам Ірыны вусны, а ўніз жывата ўсадзіў ёй швайку.

“Ён мяне закалоў”, – здагадалася Іра праз страшны боль. “Гэта кроў бяжыць па нагах, увесь сарафан будзе брудны, як знойдуць”.

– Я толькі паважу, я рваць не буду, – мармытаў Дораш, ківаючыся на Іры.

– Вы мяне зарэзалі сваёй паганай швайкаю, – праз слёзы і боль сказала Іра, – дык закапайце з тымі кацянятамі.

Раптам Дораш напружыўся, абапёрся на рукі, усхапіўся і ламануўся прэч, пакінуўшы Іру на пінжаку.

Праз жыта да старое грушы беглі людзі, спераду імчала ў сваім зялёным плацечку Таня.

– Ён спужаўся і ўцёк, бо мяне зарэзаў і катоў пабіў. Яго трэба ў міліцыю, – сказала заплаканая Іра суседзям.

Вечарам Іру і Таню ў Ірынай хаце распытвала міліцыя – дзядзька і цётка з рыпучымі тэчкамі.

– Дораш мяне швайкаю пароў, ды не дабіў, – сказала ім Іра. Але нос разбіў і катоў закапаў. І ледзь мяне не раздушыў.

– А ў чым ён быў адзеты?

– У ботах, шапцы, штанах, і клятчастай кашулі. – А рэмень быў?

– Быў, з бліскучай спражкаю, а на ёй зорка.

– Бачыце, мамаша, – сказаў міліцыянт Ірынай маме, што стаяла ў парозе – дзела не выходзіць. Адна кажа, што ён у ботах быў, другая – што ў бацінках. Адна кажа, папруга ў яго была са звяздой, а другая – што без папругі быў. Хімічаць нешта вашы дзевачкі.

– А як жа яго пінжак туды папаў? – спытала маці.

– А гэта можа і не яго пінжак. Стары нейкі, у карманах адна насоўка засмарканая. Чорт яго ведае, чый гэта пінжак, мо, там і валяўся.

– Наша дзевачка такога не выдумае. Гэты бугай так і цягаецца па вёсцы, глядзіць, дзе шкоду якую ўпароць.

– Многа выдумляе. Не давалі б вы ёй столькі чытаць. А то сама прападзе і суседскай дзевачцы галаву задурыць. Дораш – герой, ён тысячу раз з парашутам саскочыў, салдат нашых, ведаеце, колькі ад душманаў спас?

– Мы ў раён, у вобласць паедзем скардзіцца, на вас там управу знойдуць, – прыгразіў бацька.

– Едзьце, ваша права. Ганьбіце дачку. І нашто вам яе пазорыць, яна ж цэлая засталася. Лепей за дзецьмі глядзіце.

Міліцыянты пайшлі, маці з плачам села на крэсла. Іра прыціхла, разумеючы, што апазорыла бацькоў яшчэ горш. Ну чаму яна не такая, як усе, дый яшчэ ўліпла ў такую гісторыю? Цяпер хоць на вуліцу не вылазь, ні ў магазін не сходзіш, ні на ровары не пакатаешся. І бацька стаіць цёмны, галаву апусціў.

– Я ў раён, у вобласць паеду, я з ім разбяруся. Герой хрэнаў, камуніст сраны, – глуха сказаў бацька.

– Куды ты супраць яго…

Дзверы расчыніліся, і ў хату кумільгом уляцела старая Дорашыха, бухнулася на калені і загаласіла:

– Міленькія, родненькія, салодзенькія мае вы, гаспадара пахавала, зямельку парыць, адзін дурань на Северы недзе, другі во здароўе згубіў, прыехаў, не вучыцца, не робіць, адзеты як пудзіла, не губіце, не губіце, адзін ён у мяне.

– Люба, забяры Іру спаць, канфет дай ёй, я тут з бабай сам разбяруся.

Доўга яшчэ з кухні чулася завыванне і галашэнне Дорашыхі і глухі бубнёж бацькі. Пра што дамовіліся, Іра не даведалася, але Дораш застаўся ў вёсцы, хадзіў калоць свіней усёй акрузе, гэтак жа забіваў іх адным ударам, так што ні кроў, ні мяса, ні сала, ні вантробы не псаваліся, гэтак жа выпіваў па кубку свіное крыві, нацадзіўшы яе з-пад свінога сэрца.

Праз два тыдні Іра ўсё ж асцярожна выехала з хаты на ровары. Ніхто з яе не засмяяўся, і толькі, праязджаючы ля талашовага селішча, Іра пачула, як старая Талашыха сказала:

– Вось урод, яна ж дзіця дзіцем, яна і не разумее, што ён зрабіў.

Зрэшты, што ён зрабіў, расказалі Іры хлопцы, якія ўжо ў першым класе ведалі болей, чым ім трэба было.

Дораша Іра абыходзіла пятай дарогай, і заўважыўшы недзе рудую шапку з хвастом, уцякала чуйдух. І ён не чапаў яе, адварочваўся, сыходзіў, відаць, памятаючы дамову паміж маці і Ірынымі бацькамі. Але потым усё часцей і часцей стаў трапляцца Іры на вуліцы, і ўжо не адварочваўся, разглядаў тымі самымі, чорна-чырвонымі, сумнымі і цяжкімі вачыма.

Іра перастала спаць, па начах ёй здавалася, што пад ложкам затаіліся зялёныя ватныя коўдры, яны растуць, растуць, абдымаюць яе і душаць, душаць. Асабліва справы зрабіліся кепскія, калі Дораш падсцярог яе каля клуба, схапіў, запхнуў у дрывотню і ўсё аблапаў, а потым, прыціснуўшы да сцяны, доўга ківаўся на ёй, як «лодачка на моры».

Іра маўчала, сціснуўшыся ад страху і сораму, а Дораш шаптаў ёй на вуха:

– Не бойся, бурацінка мая, маленькая, я табе нічога не зраблю, пакалываемся трохі і пайду. І не расказвай нікому, бо бацькам тваім і так сорамна, праходу не будзе.

Сыходзячы, Дораш сунуў Іры цукерку-смактушку. Цукерка, відаць, даўно валялася ў Дораша ў кішэні, бо ўся прасмярдзела цыгаркамі.

Ноччу, калі Іру душылі зялёныя коўдры, яна прачнулася ад уласнага крыку і зараўла яшчэ болей, пабачыўшы на сваім ложку чорны сілуэт.

– Ціха, гэта я, не бойся, – сказала бабка. – Мы зараз запрагаем і едзем да старой бабы, такой як я.

Да бабы папаездзілі яны доўга. Спачатку старая баба дазваляла бабцы сядзець і глядзець, як яна лечыць Іру ад спугу, а потым казала бабе ісці па дзярэўні пагуляць. У гэтыя сустрэчы старая баба і Іра не толькі гаварылі, але і чай з мёдам пілі, і тварог з мёдам елі, і агуркі з мёдам. У тае бабы ўсё было з мёдам.

Потым Малышчыха сказала:

– Дзетка, а нашто табе канём з бабай ездзіць? Тут 9 кілометраў. Бяры веласапед і ты ў мяне.

– Баба, я Дораша баюся. Ён да мяне падходзіць стаў.

– Дорашу мы дарогу знойдзем. Ты ж ведаеш, дзе яго кошка ляжыць?

– Згніла, баба, з кацянятамі, як дажджы пайшлі. Танька казала. Адна поўсць і косці засталіся, Танька палачкаю калупала.

– Схадзіце туды з Танькаю, папрасі, каб папільнавала, скажы, што хочаш прыкапаць кошку. А пару якіх такіх костачак і поўсці трохі закруці ў салафан і мне прынясі. Толькі адна туды не хадзі, і Таньцы не кажы, чаго ідзеш. Нікому не кажы – ні маме, ні бацьку, ні бабе, ані дзеду.

– Ды дзеду кажы, ні кажы, глухі зусім стаў.

Няпроста было Іры адолець агіду і сабраць парэшткі ў салафанавы мяшэчак. Затое з Танькаю яны зрабілі кошцы і тром шкілецікам цудоўную магілу, у каробцы з-пад абутку, выкладзенага “золаткам” ад цукерак і абклеенай каляровай паперай, і з вялікім «сакрэцікам», на які Танька не пашкадавала брылы з зялёнага шкла, на якой стаяў у іх у зале вазон.

Чарговага разу, калі бабка адвезла Іру да Малышчыхі, а сама пайшла «гуляць па падругах» (адкуль прыходзіла, злёгку клюкнуўшы і развесяліўшыся), тая зачыніла дзверы і на зашчапку, і на ключ.

– Ката прынесла?

– Прынесла.

– А тое прынесла? – Прынесла.

– А дзе ўзяла?

– Падкралася і вырвала, як за клубам п'яны спаў.

– Добра. Точна яго? Перахрысціся!

– Ды яго, яго!

Баба ўзяла спаліла валасы, попел з кацінымі касцямі кінула ў чыгун, дастала з-за абразоў пляшку і паклікала Іру:

– Ну-тка, нясі сюды ручкі.

Малышчыха палівала Іры рукі вадой над чыгуном і шаптала, і вада цякла спачатку шэрая, брудная, а потым сіняя (“спуг выходзіў”), а потым празрыстая, светлая. Наварыла тае гадасці, нашаптала, засмярдзела ўсю хату. Наліла ў пляшку, заторкнула. Дала Іры бутэльку і нейкі вузлік.

– Дзевачка мая, ты ведаеш, дзе яны жывуць?

– Хто?

– Дораш з маткаю.

– Ну ведаю.

– Дык ты ідзі ўночы туды і пад вузлік закапай ды вадзічкаю гэтай палі. Уночы, цёмначы. Сабаку іхняму хлеба дай, каб не брахаў.

– Не будзе іхні сабака брахаць. Ён сарваўся і ўцёк, бо Дораш яго біў.

– Ну і добра. Толькі сама вылі. Тады баяцца перастанеш, спуг пройдзе, і зялёныя адзіялы пройдуць. Ну, і Дорашу дарогу пакажам.

– Куды, бабо, пакажам?

– Далёка. І не бойся нічога, я за цябе маліцца буду. На во табе крыжык на шыю, са святой зямлі.

Ноччу, калі бацькі паснулі, Іра апранулася, надзела бацькаву рыбацкую куртку і выйшла на вуліцу. Зоры гарэлі ў небе, калыхаліся, свежасцю пахла з усіх кутоў, пабрэхвалі сабакі, але не надта стараючыся, бо Іра была свая. Яна паклала бутэльку ў вялізную бацькаву кішэню, і тая часта біла яе па назе. Ад курткі несла хлебам, якім тата падкормліваў рыб, дзедавым тытунём і няўлоўным пахам роднага дому, які трохі гамаваў страх.

Па лістах ззаду нешта зашурхала, пайшло за Іраю, нібыта невялікі сабачка. Іра сцялася ад страху, баючыся азірнуцца, але, праходзячы ля канторы і трапіўшы пад аддаленае святло адзінага ў вёсцы ліхтара, пабачыла каціны цень і такі азірнулася трошкі. За ёй ішла котка, паласатая-насатая Дорашава котка, але гэта не магла быць Дорашава котка, бо тая не адкідвала б ценю. І напэўна, за ёй ішлі б таксама мёртвыя кацяняты, а тут ідзе адна котка, суцяшала сябе Іра. Ды і духі не шуршаць лістотай. Аднак страх усё рос і рос, адной рукой Іра сціскала крыжык на шыі, а другой пляшку ў кішэні і сорак разоў пачынала малітву “Ойча наш”, і з перапуду ні разу не скончыла.

Ніколі Іра не забудзецца на гэты начны паход, і ніколі не забудзецца жаху, з якім закопвала вузлік і палівала вадой з бутэлькі. Коткі не было бачна, толькі ціха, шурстка праносіліся цені мятлушак і дробных кажаноў.

Назад Іра бегла, некалькі разоў упала, абадрала рукі і калены, угваздала бацькаву куртку.

Але з гэтае начы яна спала спакойна.

Эпілог

Калі Маша ўбачыла Дораша, які ішоў сьцежкаю да іх хаты, яна ўхапіла хлебны нож і пабегла ў сенцы. Але на ганку Дораша перастрэў бацька ў сваёй старой куртцы, ішоў з хлява.

– Мажэйка, прасьці за дочку.

– Што, прыперла? Ты ж казаў, што не чапаў яе. Чаго ж цяпер ходзіш і просіш?

– Паміраю я. Бачыш, як мяне расьперла? Дактары кажуць, цыроз, не пражыву я доўга. А я знаю, што не цыроз гэта, а кроў сьвіная мяне расьпірае. Дапіўса. Калоў сьвіньню, парэзаў пальца, а адтуль як пацячэ чорная, густая, страшная. І не сьціхае, не сьціхае, ня скручваецца.

– Бог прасьціць.

– А бачыш, як мяне раздула, жывот такі, што ног не бачу. Пазаві малую, на калені стану.

– Малую я зваць ня буду і на калені не станавіся. Маці твая папастаяла тут на каленях, хопіць. Дый не даказаў бы я нічога. Але прасьціць цябе не магу.

– Дай я табе яблыні прышчаплю. Прашчальныя яблыкі мае ў садзе ў вас будуць.

– І яблык прашчальных тваіх нам тут ня трэба.

Маша стаяла калоцячыся на халоднай падлозе ў сарочцы, слухала і разумела, якая дарога чакае Дораша.

Праз шмат гадоў, брындаючы па могілках, яна натыкнулася на яго магілу і пабачыла, што ён быў вельмі малады. На мэдальёне выглядаў яшчэ маладзейшым і быў без свае хвастатае шапкі.

Ва ўсіх ваколічных лясах растуць “прашчальныя яблыні” Дораша, якія ён хадзіў і шчапіў, пакуль мог.

Маша пакачала яблык доўгай нагой у залатым басаножку. Цяпер ёй самой троху за трыццаць. Як завецца гэты яблык, увесь у сіняках, як наша доля? Белы наліў. Яшчэ вядуцца ў лясах такія яблыкі: бэры, дулі, апорты, ранеткі, цыганкі (шызыя кастрычніцкія) і антонаўкі. Дораш умеў біць сьвіней і шчапіць яблыні.

А Маша паказала яму дарогу.

Уладзімір Някляеў
Піянерскі салют

(урывак з рамана “Лабух”)

Пры беразе каля піянерскага лагера стаяла ў рацэ выгарадка з металічнай сеткі, каб піянеры з піянеркамі, купаючыся, не павыплывалі на рачную быстрыню і не патапіліся. Лагернае начальства больш за ўсё баялася страціць пагалоўе, бо ў тым залатым піянерскім часе за страту піянера, хай сабе нават самага засранага, любому начальству галовы адрывалі і сабакам кідалі. Гэта ўжо цяпер, у постпіянерскай прасторы, так павялося, што піянеры знікаюць масава, а начальству хоць бы хрэн.

Па беразе кульгаў прыгорблены Максім Герасімавіч Блонак, папросту Блонька, старшы лагерны важаты і баяніст, які злосна зыркаў на кожнага, хто набліжаўся да сеткі, і адразу кідаўся ў пагрозлівы крык:

– Я табе падплыву! Я табе паднырну! Я табе яйцы адарву, байструк!

Яйцы ён гразіў адарваць і піянерам, і піянеркам – хто іх там у вадзе разбярэ.

У адрозненне ад усяго астатняга лагернага начальства, якое сердавала на піянерак з піянеркамі праз магчымую і зусім верагодную бяду, злавала з-за страху застацца без галавы, кінутай сабакам, Блонька злаваў з-за нянавісці. Ён зусім не хацеў захаваць піянерскае пагалоўе, ненавідзеў нас і насампраўдзе жадаў толькі таго, каб мы ўсе паднырнулі пад сетку, павыплывалі на быстрыню, патапіліся – і каб рака знесла нас у далёкае Балтыйскае мора. І тады б ён сказаў начальству: “Глядзі, як ціха і як чыста!..”

Глядзі, як ціха і як чыста, – пачатак песні, якую Блонька сам прыдумаў, сам, як ён казаў, трохі падзаікаючыся, са-склаў – і штодня змушаў нас спяваць:

 
Чуваць маскоўскі бой курантаў,
І горны ўскінулі гарністы,
Дванаццаць юных музыкантаў!
 

Блонька заплюшчваў вочы, баян раздзіраючы, так яму было ў кайф! “Глядзі, як ціха і як чыста, чуваць маскоўскі бой курантаў…” – запяваў ён высока, голаса не шкадуючы, зноў і зноў, і кожны раз Зоська Путырская казала яму, вочы вылупляючы, бо ў яе свае кайфы былі: “З якім жа слыхам вам, Максім Герасімавіч, нарадзіцца пашчасціла, каб праз васемсот восемдзесят пяць кіламетраў бой курантаў маскоўскіх пачуць!..”

Праз гэту песню, у якой дванаццаць юных музыкантаў перайначваліся намі роўна ў столькі ж юных мастурбантаў, праз баян ды музыку, а не з-за таго, што быў ён кульгавы, прыгорблены ды падзаікасты, Блоньку і кахалі студэнткі-піянерважатыя. Часцей за ўсё кахалі ўночы, але іншым разам і ўдзень, і з адной з іх, Святланай Мікалаеўнай, мы Блоньку высачылі, падлавілі і сфатаграфавалі са спушчанымі штанамі ў лесе за мурашнікамі. Святлана Мікалаеўна, ухапіўшыся за пахіленую сасонку, стаяла нагнуўшыся, і на фотакартцы ўсю яе было не распазнаць, але Блонька, які прыстроіўся да яе ззаду, праз горб свой і сухотную нагу распазнаваўся ўвесь. Мы падкінулі фотакартку ў футарал баяна – і яна выпала з яго на ранішняй лінейцы…

Мы ўскінулі рукі ў салюце!

Блонька, заіскрыўшыся нянавісцю так, што пераіскрыў світальнае сонца, зыркнуў на нас, схаваў фотакартку ў кішэнь, баян – у футарал, і песню, са-складзеную Блонькам, мы не праспявалі.

Зразумела, што мы – гэта не ўсе піянеры з піянеркамі, колькі нас было ў лагеры, але Блонька не ведаў, хто канкрэтна распазнаў яго пры аголеным азадку Святланы Мікалаеўны, і таму ненавідзеў кожнага і ўсіх. Аднак найперш ён – і справядліва – падазраваў і ненавідзеў мяне, бо адзіны фотаапарат, які меўся ў піянераў з піянеркамі, быў маім.

Да таго ж я граў на баяне – і не горш за Блоньку.

– Дзе твая “Змена”? – адвёў ён мяне ў лес, у самы гушчар, быццам забіць збіраўся і ламаччам закідаць.

– Сам абшукаўся, Максім Герасімавіч… Нехта ўзяў…

– Калі ўзялі?

– З тыдзень таму. Я ўжо хацеў ці вам, ці начальніку лагера сказаць, ды запіску падкінулі.

За вуха Блонька хапаў балюча, касціста, але я трываў…

– Што ты мне лепіш?.. Якую яшчэ запіску?

– Гэтую во… – круціўся я туды, куды круціў Блонька, каб толькі не адарвалася вуха, бо што я тады за музыкант?..

Запіску я сам са-склаў, напісаўшы тлустымі, нібы друкаванымі літарамі: “ФОЦІК ВЕРНЕМ. ПРЫХОДЗЬ СЁННЯ АПОЎНАЧЫ Ў ШОСТУЮ ПАЛАТУ. МАЎЧЫ!”

Блонька глянуў на мяне недаверліва.

– Там жа піянеркі…

Я здзівіўся з ягонай недаверлівасці.

– А то піянеркі фоцік сцягнуць не могуць!

Апоўначы Блонька паляваў на піянераў з піянеркамі каля дзвярэй шостай палаты. Піянеркі пад гэты час палатамі з піянерамі памяняліся, пакінуўшы піянерам адну Зоську Путырскую, якой ужо ў трынаццаць гадоў на ўсё было чхаць і пляваць, толькі смерць як паглядзець хацелася, як піянеры мастурбіруюць на хуткасць. Мы паабяцалі ёй паказаць – і яна згадзілася пастаяць пасярод палаты на карачках, аголенай срачкаю да дзвярэй.

Пачуўшы ў шостай палаце песню “Глядзі, як ціха і як чыста…”, якая выконвалася прыглушанымі недзявочымі галасамі, Блонька ўварваўся, запаліў святло – і ўбачыў тое, што ўбачыў: голую срачку і паўкругам вакол яе – дванаццаць юных мастурбантаў з горнам, барабанам і чырвоным лагерным сцягам. Відовішча ўразіла яго да зацьмення мазгоў, але пакуль ён кульгаў па лагеры і падымаў трывогу, піянеркі перабеглі да сябе, піянеры, вярнуўшы на месца сцяг з горнам і барабанам, скочылі да сябе, патушылі святло ды паклаліся спаць – і Блонька паўстаў перад трывожна паднятым начальствам, якому не хацелася лішняга скандалу, кульгавым і гарбатым ідыётам, якім ён і быў. “А чаму піянеры аказаліся ў раптам спусцелай палаце піянерак, калі ў іх свая палата ёсць? А што яны там адны рабілі? Калі тое, пра што вы, Максім Герасімавіч, кажаце, дык гэта яны маглі і ў сябе рабіць. І куды падзеліся піянеркі, чаму іх піянеры павыганялі, пакінуўшы адну нейкую голую срачку? Піянеры ўсе, па-вашаму, псіхічна хворыя?..” – пыталася начальства ў Блонькі, і ні на адно з пытанняў Блонька талкова не мог адказаць. Нашага спектакля, жарту нашага ён не зразумеў – і з той ночы з ідыёцкай сваёй зацыкленасцю думаў адно пра помсту. І ўрэшце ён мяне дапёк.

Плёскацца нам, як нейкім жабінам, у скаламучанай выгарадцы было невыносна, але тых, хто паднырваў пад сетку і вырываўся на вольную плынь ракі раз і другі, на трэці раз з лагера выганялі. За мной былі ўжо два разы…

Таксама загадка, калі нармальнымі мазгамі ўдумацца… Ну, чаму два разы яшчэ можна, а тры – ужо не?.. А раптам якраз другім разам на дно пойдзеш?..

– Паднырні і зрабі выгляд, што топішся, – сказаў я Зосьцы Путырскай, якой чхаць і пляваць было на ўсё, а тым болей на тое, што яе аднекуль выганяць. Яна паднырнула пад сетку, выплыла на быстрыню і пачала тапіцца.

– Максім Герасімавіч, Зоська топіцца! – закрычаў я панічным голасам, не ведаючы, ці ўмее Блонька плаваць. – Ратуйце!

– Эй вы, хто-небудзь!.. – спудзіўся Блонька. – Да яе!.. Да яе!..

Ратаваць Зоську, якая плавала, як рыбіна, ніхто не кінуўся.

– Няма дурных!.. Каб з лагера выгналі?..

– А-а-а!.. – галёкала Зоська.

Ні лагернага начальства, ні важатых блізка не было. Нерашуча пакульгаўшы па беразе і не ўбачыўшы нікога, хто б паспеў на дапамогу, Блонька ў адзежы палез у ваду. Плаваць ён, аказалася, ці зусім не ўмеў, ці ўмеў не надта. Я гэта зразумеў, калі, махнуўшы разы тры-чатыры рукамі, ён каменем пайшоў на дно.

“Ну і прыдурак!” – падумаў я, паднырваючы пад сетку, дзе мяне раптам перавярнула, бо я зачапіўся ў спешцы за дрот трусамі, і здорава прадрапала ад пахвіны да каленяў. Вылузнуўшы з трусоў і пакінуўшы іх пад вадой на дроце, я даганяў і даганяў Блоньку, якога зносіла рака ў далёкае Балтыйскае мора – і Зоська, галёкаючы так, нібы не на ўсё ёй чхаць і пляваць, са мной Блоньку даганяла, і яшчэ дзясяткі два піянераў з піянеркамі, але рака была хутчэй за нас… Хуткая рака…

Блоньку вылавілі кіламетра за паўтара ад лагера, пад мостам, да адной з бетонных паляў якога рака Блоньку прыбіла, не данесла да мора… Зрэшты, ніколі ў мора ён і не хацеў, і песень марскіх не спяваў ніколі.

З рэчкі мяне, не зважаючы на тое, што голы, у адным ручніку, зацягнулі за вушы ў медпункт. Там стаяла белая шафка з інструментамі і лекамі, белая тумбачка, белы зэдлік і два нікеліраваныя ложкі – на выпадак каранціну. Паколькі ні са свінкай, ні з больш сур’ёзнай інфекцыяй ніхто з піянераў і піянерак у каранцін не патрапляў, ложкі ў медпункце былі сто разоў перамененыя, перанесеныя з палат, самыя даламаныя. Таму медсястра Таццяна Савельеўна займалася з начальнікам лагера тым жа, чым займалася піянерважатая Святлана Мікалаеўна з важатым-баяністам, з тапельцам Блонькам, таксама ў лесе, за мурашнікамі. Але выключна ноччу – і не надта месячнай. Начальнік лагера меў досвед у гэтым далікатным занятку, быў вельмі асцярожны – нам ніяк не ўдавалася ў злучцы з Таццянай Савельеўнай яго сфатаграфаваць.

Таццяна Савельеўна, беленькая ў напаўрасшпіленым беленькім халаце, кругленькая ў ім і пухленькая, падсадзіла мяне на тумбачку, села на зэдлік перада мной і стала фарбаваць мае яйчыкі ёдам.

Ведаеце, як шчыпле ёд падрапаныя яйчыкі? Паспрабуйце, падрапайце і памажце – гэта запамінаецца.

Ні боль у пахвіне, ні страх, якога наглытаўся я з вадою і які, халодзячы ўсяго мяне, боўтаўся ў жываце: “А што цяпер будзе?.. Выганяць?.. Арыштуюць?.. Засудзяць?..” – не раўняліся са здранцвеннем, з якім глядзеў я зверху ў выраз белага халата Таццяны Савельеўны, студэнткі медыцынскага інстытута, дзе вучылася яна на педыятра, бо мела схільнасць да дзяцей. Пад напаўрасшпіленым халатам Таццяны Савельеўны наскрозь, да бездані, да белага сядзення зэдліка з карычнева-кучаравай шчотачкай на ягоным крайку, не было нічога. Толькі бела-мучное, тварожнае цела, толькі ўся яна сама. І перад маімі вачыма, слепячы іх, навісалі над безданню дзве бела-мучныя снежкі, дзве тварожныя гурбы з прылепленымі да іх буйнымі, пупырыстымі, сокам сцякаючымі малінінамі.

– Пашчасціла табе, Раман, што з раманчыкам застаўся, – не адрываючыся ад сваёй, можна сказаць, велікоднай забавы, з прыдыханнем сказала Таццяна Савельеўна і пальчыкам перакінула над яйчыкамі мой стручок з боку ў бок. – Толькі нешта ён, як нежывы, змерз і пасінеў… Пахукаем і сагрэем, а то адваліцца… Шкада будзе, Раманчык, раманчыка – харошанькі такі…

Яна першая назвала ўсяго мяне раманчыкам.

Раз, другі і трэці, узяўшыся за мае каленкі, хукнула тварожная фея з медыцынскага інстытута на нежывы і пасінелы стручок – і сталася дзіва: стручок ускочыў, як алавяны салдацік. Фея, здзейсніўшы дзіва, пацягнулася да салдаціка па ўзнагароду, але толькі-толькі, ледзь-ледзь дакранулася яна да галоўкі ягонай губамі і кончыкам языка, як галоўка беднага салдаціка дробна-дробненька запульсавала, задрыжэла, забілася – і пырснула на губы феі саплівенькім струменьчыкам!..