Текст книги "Қадр кечасидаги қотиллик"

– Ишлаган даврида мижозлар билан нифоқлашиш ҳолатлари бўлмаганмикан? – гуруҳ раҳбари шогирдини мақсад сари йўлаллашга уринди.

– Азамат Шарипович иккита шундай ҳолатни эслади, – талаба ён дафтарини очиб, ахборот беришда давом этди, – биринчиси, қария нафақага чиқишидан сал олдинроқ юз берган. Ўшанда кекса жарроҳ бир оиланинг кўзга суртган ягона фарзандининг ўлимига сабаб бўлган. Катта жанжал кўтарилган. Бир неча киши интизомий жазога тортилган. Шифохона архивида бир кун ўтириб, ўша жарроҳлик амалиёти билан боғлиқ тиббий ҳужжатларни топдик. Иккинчи воқеа эса сал олдинроқ содир бўлган. Унда бир пулдор, бойвачча одамнинг етти ёшли қизчаси операциядан чиқмай қолган. Қизчанинг отаси алам устида дўхтирларни уриб, даб-даласини чиқариб ташлаган. Илёс бобо ҳам калтакланган. Милиция чақирилиб, ҳужжат тўпланган. Аммо жабрланувчилар давосидан воз кечганлиги боис ҳужжатлар судга чиқарилмаган. Бу масалага доир тиббий ҳужжатларни ҳам архивдан олдик.

– Яхши, яна нималарни аниқладинглар?

– Ҳозирча шу…

– Энди нима қилмоқчисизлар?

– Рухсат берсангиз, шу икки ҳолат устида ишлаб…

– Рухсат, – гапни қисқа қилди Санжарбек, – ҳар иккала жарроҳлик амалиёти бўйича мавжуд тиббий ҳужжатлар асосида мутахассисларнинг хулосасини олиш лозим. Юқори турувчи идоралардан, ички ишлардан, прокуратура ва суддан масалага дахлдор ҳужжатларни талаб қилиб олиш керак. Худойберди қўли бўшагач, сизларга қўшилади.

– Санжар ака, орадан анча йиллар ўтиб кетган, – журъатсизлик билан гап бошлади анча пайтдан бери жим ўтирган Фозил, – жабрланувчиларнинг қалбидаги жароҳат излари аллақачон битиб кетган бўлса керак. Ўч оладиган одам ўша пайтда – қизиғида оларди-да! Шунча вақт жим юрган одамнинг бирдан қасос олгиси келиб қолганига нима сабаб бўлиши мумкин? Бу ишдан бирор нарса чиқиши даргумон-ов… Вақтни бекорга ўтказмайлик дейман-да!

– Хавотирингиз ўринли, – гуруҳ раҳбари ётиғи билан тушунтиришга ҳаракат қилди, – Жиззахда бир банкирнинг қотиллиги билан боғлиқ ишни тергов қилгандик. Ёшгина қиз ота-онаси учун банкирдан ўч олишни дилига тугади. Аммо институтни битириб, турмуш қургач, бахтли дамлардан сармаст бўлиб, қасос олиш режасидан воз кечади. Банкирни жазолашни Яратганнинг ўзига ҳавола қилиб қўяди. Орадан етти йил вақт ўтиб, фарзандли бўлолмаган аёл турмушдан ажралишга мажбур бўлади. Ҳаётнинг яна бир қақшатгич зарбасига учраган ожиза барча бахтсизликлари бош сабабчиси бўлган банкирдан қонли имтиҳо олишга аҳд қилади ва бу ишни жуда маҳорат билан уддалайди. Қиссадан ҳисса шуки, инсон қалбида қасос ўти сусайиши мумкин, бироқ ҳеч қачон ўчмайди. Кун келиб, хира чўғ яна оловланиб қолиши мумкин… Шу сабабли иккиланишга ҳожат йўқ.

– Тушунарлими? – Жўрабой «айтмаганмидим» дегандай изқуварга маъноли қаради.

– Энди тушунарли бўлди! – бўш келмади изқувар. – Гапиришни ҳам билиш керак-да!

– Жўрабой, Фозилжон, – гуруҳ раҳбари ҳазил-ҳузул билан чиқиб кетаётган йигитларни тўхтатди, – фарзандларидан жудо бўлган ота-оналар ҳақида кўпроқ маълумот тўплаш лозим. Кулфат уларга қандай таъсир қилган, турмуш тарзида қандай ўзгаришлар бўлган, бахтсизликни унутиб, ҳаётга қайтишга сабру бардошлари етганми, айни пайтда ҳаётлари изга тушиб кетганми, кайфиятлари қандай, деган саволларга жавоб топишга ҳаракат қилинглар.

Йигитлар чиқиб кетгач, Санжарбек қалин жиноят ишини варақлашга тушди: «Худоёрни бир четга суриб, бошқа тахминлар устида жиддийроқ, тизимлироқ ишлаш керакмиди? Хўш, бу одамнинг айбсизлигини исботладик ҳам дейлик, бу терговга нима беради? Қотил топилиб қолармиди? Аммо ҳақиқий қотил қўлга олинса, унинг айбдорлик масаласи ўз-ўзидан барҳам топган бўларди… Хўш, менинг ўрнимда Фахриддин Каримович бўлганда қандай йўл тутган бўларди? Албатта, ишни гумондорнинг қотилликка дахли йўқлигини исботлашдан бошлаган бўларди. Менда қандайдир иккиланиш бор, устоз сира иккиланмаган, дадил қарор қабул қилган бўларди. Устозга ўхшашга ҳаракат қилганим, у кишининг инсоний принципларига риоя этишни шогирдлик бурчим деб қараганим учун Худоёрнинг масаласини бирламчи ўринга қўйиб тургандайман. Фахриддин Каримович эса бу ишни ҳеч қандай мажбуриятларсиз, чин дилдан қиларди. Инсон ҳуқуқларини, адолатни ҳар нарсадан устун қўярди. Шундай инсоннинг ўзи бугун ҳақ-ҳуқуқсиз, адолатсизлик қурбонига айланиб, кўзидан осилиб, қамоқда ётгани нақадар аянчли… Аллоҳ ҳар бир бандасига сабру жамил ато этсин! Ойнинг ўн беши қоронғи бўлса, ўн беши ёруғ… Бизнинг кўчада ҳам байрам бўлиб қолар».

* * *

«Худоёр юки»дан қутулган Худойберди мавжуд барча тахминларни ақл чиғириғидан ўтказар экан, хаёлида қотилликка пул, бойлик сабаб бўлган, деган шубҳа устуворлик касб эта бошлади. Тўғри-да, асосий жиноятлар қонунсиз бойлик орттириш мақсадида содир этилади. Йўқса, қарияларни ўлдириш кимга ҳам керак бўларди? Қариянинг сейфида ўн минг доллардан ортиқроқ пул бўлган. Бундан кимдир хабар топган. Терговчи марҳумнинг қўни-қўшнилари, таниш-билишларини қайтадан сўроқ қилар экан, шу саволларга жавоб топишга ҳаракат қилди. Буни қарангки, омад оёқ остидан чиқди. Отахон билан тўй-маъракаларга бирга юрадиган Юнус бобо терговчининг саволларига жавоб бера туриб, бир гапни айтиб қолди:

– Илёс диёнатли, мард одам эди-ю, аммо дини исломдан бехабар киши эди. Кейинги пайтларда бировларга фоизга пул бериб, бойлик орттириш йўлига ўтиб олди. Ҳой бандаи мўмин, йиғиштир бу одатингни, судхўрлик мусулмончиликда ҳаром қилинган, деб роса гапирдим. Билганидан қолмади. Мана, оқибати, ўлди-кетди.

– Кимларга пул қарз берганди? – эҳтиёткорлик билан сўрашда давом этди терговчи.

– Отни қаерга бойлайин, деса «Тилимга боғла, тилимга», деган ривоятни эшитганмисиз? – қариянинг қисиқ кўзлари каттароқ очилди. – Айтмайман, дегандим, ичимга сиғдиролмадим, бехосдан оғзимдан чиқиб кетди. Энди «Кимдан?» «Нимадан?» деб куйдирасизлар. Кейин у бечораларни ҳам чақириб, бошини қотирасизлар. Эшитганлар нима деб ўйлайди, болам!

– Отахон, гап қотиллик ҳақида кетяпти, – терговчи ётиғи билан тушунтиришга уринди. – Сиз марҳумнинг энг яқин ошнаси бўлгансиз. Жиноятчилар очиқда маза қилиб юрса-ю, сиз тилингизни тийиб, жим турсангиз виждонингиз қийналмайдими? Дўстингиз гўрида тик турмайдими?

– Гапларинг тўғри, болам, – тан берди гувоҳ, – одамларнинг сассиқ гапи ҳам ёмон-да! Майли, гапирса гапирар, ишларингга нафимиз тегса бўлди-да! Раҳматли бунақа ишларини ҳеч кимга сездирмасди, уйидагилардан ҳам, таниш-билишлардан ҳам сир сақлаб юрарди. Менга ҳам унча-мунча сир бой бермасди. Бир сафар муаммога учраб қолиб, сиқилганидан юрагини очиб қолганди…

– Хўш, хўш, қанақа муоммога учраган экан? – терговчининг бутун вужуди қулоққа айланди.

– Ўтган йили тирамода боёвутлик Расулми, Жалилми деган тадбиркор йигитга беш минг кўкидан фоизга пул берган экан. Бошида келишилган фоизларни тўлаб турган тадбиркор касодга учраб қолганми, ишқилиб, қарзини вақтида қайтаролмай қолган. Раҳматли ичи тор одам эмасми, роса хуноби ошиб юрди. Камига, бояқиш қамалиб қолганини айтмайсизми… Ўшанда шўрлик дарди ичига сиғмай, менга ёрилиб қолганди-да!

– Кейин нима бўлди? Қарзини қайтариб олдими?

– Қаердан қайтаради? Қарзни олган баччағар ўн йилга қамалган бўлса! Илёс нима қиларини билмай, Жалилнинг хотини, укаларининг олдига роса қатнади. Улар ҳам нима қилсин, «Кечирасиз, биз ҳеч нарсани билмаймиз, қўл қўлни танийди, қамоқдан чиқса, ўзидан сўрарсиз», дейишибди. Шумшайиб қайтиб келди. Пулга тошдай қаттиқ одам эмасми, бечора ўлиб қолай деди. Ориқлаб-тирриқлаб, буришиб-тиришиб кетди. Орқасидан қайси гўрдаги қамохонага ҳам бориб келди. Ҳарҳолда Жалил «Бор ишингни қил, ҳайда эшагингни», демапти, мард кетибди: «Худо хоҳласа яқинда қамоқдан чақаман, уйимни сотиб бўлса ҳам пулингизни қайтараман», дебди. Шундан кейин сал ўзига кеп, одамбашара бўп қолди.

– Жалил қамоқдан чиқдими? Қарзни қайтардими?

– Бу ёғидан хабарим йўқ, – деди мўйсафид соқолини силаб, – тобим қочиб, охирги пайтларда ошнам билан кўришолмай қолдик. Кейин манави ишлар бўп кетди…

– Жалилнинг турар жойи, фамилиясини биласизми?

– Йўқ билмайман. Ўзининг она тўпидан, тоғанома33
  Шевада узоқроқ тоға маъносида.


[Закрыть] бўлади, дегандай бўлганди.

– Илёс бобо яна кимларга қарз берган? – терговчи навбатдаги саволни берди.

– Тағин… ўзимизнинг маҳалладаги Тиркаш чўтирнинг боласига ҳам берганидан хабарим бор, – деди чол ўйланиб туриб, – лекин у сал судраб, жанжал билан бўлса-да, қайтариб берганди. Одамларга ҳам ҳайронсан. Қарз олаётганда мард кетиб, бераётганда номардга айланиб қолишади. Яхшиям Тиркаш чўтир диёнатли, инсофли одам. Мол-ҳолини сотиб бўлса-да, боласининг қарзини узди.

– Йигитнинг исмини биласизми?

– Эй болам, оти ёдимда қолибдими? Баъзида ўз невараларимнинг отини эсдан чиқариб қўяман-ку!

– Уларга неча фоизда, қанча қарз берганди?

– Адашмасам, уч минг доллар, ойига ўн фоиз қўшимчаси билан.

– Уч мингдан ўн фоиз дегани уч юз доллар бўлади, – ўзича ҳисоблашга тушди терговчи, – уч ойда тўққиз юз, қарийб минг долларни ташкил қилади. Ошнангиз бу пулларни нимага сарфларди? Унинг бирор бир берадиган жойи бормиди?

– Бировдан овуштаси бор-йўқлигини билмайман. Бу ёғи менга қоронғи, – чол негадир кўзини олиб қочди. – Пул кимга ортиқчалик қилган, рўзғор деган ғор бор, қанча ташисанг ҳам ютиб кетаверади.

– Оиласи санжобгина бўлган, бекорга пул сарфламаган, ҳашамга берилмаган одам бўлса…

– Гапингиз тўғри, раҳматлининг чўнтагидан бир сўм «йиғлаб» чиқарди. Лекин ўзига яраша эҳтиёжлари бўлгандир-да!

– Яна кимлар билан олди-берди қилган, бир эслаб кўринг-чи.

– Бошқасини билмайман, болам! Билганларим шулар.

– Қариянинг аёлларга муносабати қанақа эди? – терговчи масалага нозик томондан ёндошишга уринди.

– Етмишни қоралаган одам… аёлларга муносабати қанақа бўларди? Ёшлигида бирортаси билан гаплашса гаплашиб юргандир. Менга бу мавзуда умуман сўз очмаган. Аммо раҳматли кампирини жуда яхши кўрарди. Олдида бақириб-чақиргани билан кетидан оғзидан бол томиб мақтарди. Унга гард юқтиргиси келмасди. Ҳа энди, Зеби кампир ҳам шунга арзийдиган аёл эди-да!

– Айтишларича, раҳматли чол ёлғиз қизи, ўғлидан қолган ягона ёдгори – набираси билан унчалик яхши муносабатда бўлмаган экан-а? Бунга нима сабаб деб ўйлайсиз?

– Шу гапларга ишониб ўтирибсизми? – кулди қария, – қайси ота ўз фарзанду аржумандини ёмон кўради, ёмонлик соғинади? Илёс уларни ҳам жонидан яхши кўрарди. Одам кексайганда кўнгли нозик бўлиб, ёш боладай аразлайдиган, бўлар-бўлмасга хафа бўладиган, ҳуда-буҳуда бақирадиган, инжиқ бўлиб қоларкан. Ёшлар буни тушунармиди? Ота-онаси танбеҳ берса, койиса, мени ёмон кўради, деб ўйлаб, ота-онасидан ранжиб юришади.

– Юнус ота, сизга раҳмат, катта ёрдам қилдингиз, – терговчи сўроқни якунлади.

– Майли болам, сенга ҳам раҳмат! – отахон ўрнидан қўзғалди. – Бу ишга шунчалик киришган экансизлар, Аллоҳ насиб қилса қотилни топасизлар деб умид қиламан.

– Албатта, ишончингизни оқлашга ҳаракат қиламиз, – камторона жавоб қилди терговчи.

* * *

– Бобойи тушмагур судхўрлик билан шуғулланган, денг, – хулоса қилди Санжарбек ҳамкасбининг ахборотини эшитиб. – Бу жуда муҳим янгилик! Судхўрлик ёмон иллат, оқибати фожиага олиб келади. Тарихда мисоллар жуда кўп бунга44
  Иван Криловнинг «Бўри билан қўзичоқ» масаладан.


[Закрыть]. Қарз олган йигитлар топилдими?

– Абдужалилни топдик. Қамоқдан чиққанига бир ой бўлибди.

– Шунақа денг, – деди гуруҳ раҳбари ўйга толиб, – ҳозир қаерда экан?

– Ўн кун олдин Олматага бизнес иши билан кетган. Хотинининг айтишича, бугун-эрта қайтиб қоларкан. Шунинг учун телефонда гаплашиб ўтирмадим.

– Яхши, йигитларга топшириқ беринг, у ҳақда батафсилроқ маълумот тўпласин. Ҳарҳолда қамоқ кўрган одам… Қарзни тўлашдан бўйин товлаш мақсадида шу ишга қўл урган бўлиши ҳам мумкин.

– Хўп, Илёс чол билан ораларида олди-бердиси бўлган экан, кампирни ўлдириш унга нимага керак бўлиши мумкин? – гуруҳ раҳбарининг тахминига шубҳа билдирди терговчи.

– Уларнинг орасида нималар бўлганини аниқ билмаймиз-ку, – изоҳ берди Санжарбек, – ўртага пул аралашган, Жалил қамалиб кетган… Масала биз ўйлагандан кўра чигалроқ бўлиши мумкин! Хўш, иккинчи йигит нима бўлди?