Текст книги "Саха оноҕоһо"

Доҕорум юбилейа

 
Биэс уонуҥ да буоллун. Санаарҕаама
Уонна таһаҕас оҥосто сылдьыма,
Кырыйдыннар кырдьар аналлаахтар,
Оттон Эн – эдэргин, эдэргин!
 
 
Эдэргин соһуччу, эмискэ
Айаҥҥа аттанар кыаххыттан,
Эдэргин – ыксыы, ымсыыра
Сарсыҥҥы күнү күүтэргиттэн.
 
 
Эдэргин – баҕа санаалартан
Өссө да төбөҥ эргийэриттэн,
Эдэргин – сүрэҕиҥ кэрэттэн
Өссө да долгуйа мөҥөрүттэн…
 
 
Саһарбыт лабааны одуулуу
Санныгын нүксүччү туттума,
Эдэр, омун доҕотторгор
Сааскар баттатан көстүмэ.
 
 
Эҕэлээх тылларгын сааһылаа,
Тэбэнэт хараххын кистээмэ,
Эдэрдии сайаҕас дууһаҕын
Кырдьарга үөрэтэ сатаама.
 
 
Биэс уонуҥ буоллун, доҕоруом,
Мин да Эйигин ситиэҕим.
Эн курус бүгүҥҥү мичээргин
Ол онно, баҕар, өйдүөҕүм…
 

Удаҕан ырыата

 
Аар-татай, оҕолоор!
Айыыһыт-хотун
Алҕаабыт дойдута,
Иэйиэхсит-хотун
Иччилээбит сирэ
Айгыраабытын ньии,
Иэдэйбитин ньии!
Орто дойдум
Сис тыатын,
Ааттаах күөллэрин,
Кыра алаастарын
Иччилэрэ
Иринньэхсийбиттэрин ини,
Дьүкээрбиттэрин ини!
Айах тутуллан,
Алгыс этиллэн
Сиэр быһыытынан
Мааныламмакка,
Өбүгэ үгэһинэн
Күндүлэммэккэ
Айыы күүстэр
Кэлэйдэхтэрэ буоллаҕа,
Хомойдохторо турдаҕа!
Ол оннугар
Кырыылаах хараҕынан
Кынчарыйа одуулаһан
Илбис кыыһа Эбир Кутурук
Илэ бэйэтэ элэҥниир буолла,
Иҥсэ иччитэ Салбаныкы-Куо
Сөрүөччү таттара сүөдэҥниир буолла…
Дьонум-сэргэм
Санаата сатарыйбытын,
Майгыта маратыйбытын,
Кэскилэ суоҕу кэрэһилээн,
Дириҥэ суохха дураһыйан,
Ыыра кыччаан,
Кыаҕа мөлтөөн,
Холорук да оҕото
Хайыта сөрүөҕүнүү
Күүстэрэ сөллөн,
Абааһы аймаҕа
Ааранан алдьатыаҕыныы,
Санаалара сахсайан
Сырыттахтара эбитин!
Аар-татай, оҕолоор!
Буолумуна даҕаны,
Инчэҕэй эттээх,
Иннинэн сирэйдээх
Бу орто дойдуга
Бэрт кыраттан
Тутулуктаах эбээт!
Силигэ сиппит сир ийэ дойду,
Килбэйэр иэннээх
Киҥкиниир киэҥ халлаан
Айылҕаттан айыллыбыт оҥоһуута,
Былыргыттан быһыллыбыт быыһа
Быһыта тыытыллан,
Тоҕута анньыллан
Алдьанаахтыыр кэмигэр
Айыы да айыы буолаахтаабат,
Иччи да иччи буолаахтаабат,
Сиэр-майгы ситэриллибэт,
Кэлэр кэнчээри кэскиллэммэт.
Сэт-сэмэ ситэр кэмэ
Кэлээхтээбит диэтэҕим,
Кырыыс-муҥ булар күнэ
Буулаабыт диэтэҕим!
Төрөппүт оҕоҕут
Төрөөбүт тылынан
Төлкөлөөбөт буолбутугар,
Аарыма кырдьаҕас
Алгыстаах тыла
Аара хаалбытыгар,
Иҥсэ-обот эмэгэтин
Икки атахтаах
Үҥэр таҥара оҥостубутугар
Буруйдаах
Бэйэҕит бааргыт!
Сытыы саҥалаахтар,
Өркөн өйдөөхтөр
Өссө да үөскүүллэр эбээт,
Кинилэр этэллэрин,
Кинилэр эҥсэллэрин
Иһиллиэҕиҥ дуу,
Истиэҕиҥ дуу!
 
 
Мин буолуохсут
Сыналыйбыт сыналыйыым,
Ынчыктаабыт ынчыгым,
Мэнэрийбит мэнэрийиим
Үрүҥ Айыы тойоҥҥо,
Күн Күбэй хотуҥҥа
Тиийиэхтэрэ буоллун!
Кинилэр бааллар
Иилээн-саҕалаан
Илдьэ сылдьар айыыларбыт,
Аһынан-харыстаан
Араҥаччылыыр айыыларбыт!
Ону даҕаны
Истээччи истиэҕэ,
Көрөөччү көрүөҕэ,
Өйдөөччү өйдүөҕэ…
Аар-татай, оҕолоор!
Сымыйа диэтэххитинэ
Сыта-тура ырытыҥ,
Сыыһа диэтэххитинэ
Сыыска түһэриҥ!
Эрэйдиир санаабын
Эстэҕим буоллун,
Этиэхпин баҕарбыппын
Эттэҕим буоллун!
 

***

 
Оо, мин тылым – кырыыһым!
Удаҕанныы өтө көрө,
Бэйэм да иннибин быһа этэ,
Сэттээхтик тыллаһабын…
Оо, мин тылым – алгыһым!
Үтүөнү түстээн эппитим
Мэлдьи туола туруохтун,
Куруук илэ биллиэхтин!
Оо, мин тылым…
 

Төрдүм туһунан
(циклтэн)

***

 
Өбүгэлэрим өтөхтөрүгэр
Тахса сылдьа иликпин,
Эстибит олох оннугар
Баҕарбаппын тиийиэхпин.
 
 
Баҕарбаппын ол сири
Өрө таппат эрээри,
Хаамаайылыы, устугастык
Ааһыахпын харса суохтук.
 
 
Өбүгэлэрим өтөхтөрүгэр
Мин кыбыстыах курдукпун,
Эбэм-эһэм сиэрдэринэн
Оҥостубатах олохпуттан.
 
 
Бүтэй буруй дуу, иэс дуу
Баайар санаабын, атахпын…
Өбүгэлэрим өтөхтөрүгэр
Тахса сылдьа иликпин.
 

***

 
Мин эһэм олоҥхоһут эбитэ үһү.
Кини тугун да быраҕан туран,
Ырыа-хоһоон имэҥэр иирэн
Олоҥхолуура үһү.
Хас да киэһэ
Үлэһит дьон,
Чугас ыаллара
Кини фантазиятын абыгар ылларан
Истэллэрэ үһү.
Айыы бухатыырдарын
Ааттаах сырыыларын,
Хара албын сараланарын,
Үтүө санаа өрөгөйдүүрүн,
Баттаммыт-атаҕастаммыт
Байылыат олоххо тиксэрин,
Үтүмэн үйэлэр түгэхтэригэр
Сүппүт, тимирбит түгэннэри…
Мин эһэм олоҥхоһут эбитэ үһү.
Күннээҕи олоҕор
Дьаһала суох
Дьарамай киһи
Оҕо сааһыттан иринньэх бэйэтэ
Өрүттүбэккэ,
Эмээхсиниттэн – мин эбэбиттэн
Күн аайы үтүрүллэ,
Күн аайы мөҕүллэ
Олорбута дииллэр…
Оо, эбэм барахсан
Оҕонньоро туох да туһата суох
Дьарыгыттан кыыһыран,
Бука, сулуйан эрдэҕэ эһэбин!
Оҕо да, сүөһү да аччык хараҕын уйбакка,
Көмүлүөк оһохтоох балаҕан
Тымныытын тулуйбакка,
Бука, ыксыыра буолуо эмээхсин…
Оҕонньоро буолуохсут
Уоһун иһигэр баллыгырыы,
Татымнык тутта,
Сыыһа-халты саҥара,
Санаата ыраах дайа,
Баар эрээри, суох курдук,
Соһуйбут дьүһүннээх сылдьара —
Абаккатын эбитин!
.................................................
Оҕонньор өлбүтэ эрдэ.
Эмээхсин сиэннэрин көрбүтэ,
Отучча сыл өссө да олорбута…
Үөһэ тыынара сороҕор
Уонна этэрэ:
«Устар ууну сомоҕолуур,
Күөх лабааны саһардар
Илбистээх тыллааҕы
Били барахсан
Туура тэппэтэҕэ дьиктитин,
Кини киһи ыччатыгар
Салҕамматаҕа хобдоҕун…»
 
 
Ол курдук ахтара оҕонньорун.
Билэрэ – ким да хардарбатын,
Олоҥхо олохтон атынын.
 

Саҥа киһи кэлбит түүнэ

1

 
Түүн үөһүн батыһа
Талыы аһыы абытайа
Уотунан кымньыылыыра,
Уотунан хаарыйара…
Ол бүтэй хараҥаҕа,
Ол сытыы ыарыыга
Сарсын күн үүнүөҕүн
Мин итэҕэйбэтим.
Биири эрэ билэрим —
Саҥа киһи иһэрин.
 

2

 
Сарсыардааҥҥы күөх барыарга
Быыһаммыт сылаабар ылларан,
Утуйар-утуйбат сыппытым…
 
 
Ким эрэ сылаас тыына илгийбитэ,
Ким эрэ сымнаҕас куолаһа иһиллибитэ,
Үрдүбэр үөһэттэн сибигинэйбитэ:
«Барыта этэҥҥэ, этэҥҥэ…»
 
 
Уонна харахпын аһыам икки ардыгар
Үрүҥ эҥэрэ «элэс» гынан,
Сырдык сыдьаайы батыһыннаран,
Палататтан тахсан барбыта…
Ол Иэйиэхсит илэ бэйэтэ
Биллэн ааспыта эбитэ дуу,
Хайа эрэ аһыныгас сиэстэрэ
Кэлэн барбыта эбитэ дуу?
 

***

 
Мин аҕаллым
Бу орто дойдуга,
Үрүҥ күн анныгар
Биир кыра киһини.
 
 
Мин биэрдим киниэхэ
Алааһым алгыһын,
Сулуһум сипсигин,
Төрөөбүт тылын
Бастакы минньигэс сүмэтин…
 

***

 
Эн миэхэ амсаттыҥ
Дьол кымыһын.
Толору кутуллубут
Чороонтон
Амсаттыҥ
Дьол дыргыйбыт амтанын,
Олох дьиҥнээх амтанын…
Мин билигин
Туохтан да
Куттаммаппын,
Туохтан да
Маппыт саҕа санаммаппын —
Мин испитим
Дьол кымыһын
Тапталлаахпын кытта!
 

***

 
Тапталлааҕым, утуй, утуй…
Оҕо курдук холкутук,
Оҕо курдук дэлэйдик!
Түүлгэр эйиэхэ киирдиннэр
Сиппэтэх соноҕосторуҥ,
Тиксибэтэх кытылларыҥ,
Ыраахтан ыҥыра дьиримниир
Кыра, чаҕыл сулустарыҥ.
 
 
Утуй, утуй, тапталлааҕым,
Бухатыыр курдук кытаанахтык,
Бухатыыр курдук сэргэхтик!
Кыайыы, өрөгөй сыдьаайа
Сырдаттын күөх түүллэргин,
Көһүннүн онно угуйа
Саҥа айан аартыга.
 
 
Тапталлааҕым, утуй, утуй…
Мин эн уугун харабыллыам,
Араҥаччылыам, аһыныам!