Текст книги "Оилада севги суҳбатлари"

Оилада севги суҳбатлари

Уялмасанг – истаганингни қил!

Ҳаё инсонга хос фазилатдир. Уятдан ёноқлари қизарган инсон ҳақиқатан инсондир.

Ҳаё барчага ярашади. Айниқса, аёлларни ўзгача зийнатлайди. Бу ҳақиқатни Пайғамбаримиз (с.а.в.) ҳам эътироф этиб: «Ҳаё – иймондандир», дейдилар.

Ҳар қандай инсоний фазилат сингари ибо, ҳаё сабабли юзларнинг қизариши ҳам имон туфайлидир. Имон бўлмаса, на ҳаё қолади, на уят.

Ҳозирда ор-номус ҳақида сўз борганда «орият томири» эсга олинадими-йўқми, билмайман. Аммо менинг онажоним шундай дер эдилар: «Инсоннинг маънавият томири бор. Ор-номус туйғуси бу томирларни кучли ва бақувват қилади. Инсон беорлашса, бу томир ёрилиб кетади… Орият томирининг ёрилиши инсонни инсонликдан чиқаради. Чунки бундай одам уялишдан уялади, юзи ҳам қизармайди».

Шундай ҳолатга тушган инсон ҳар қандай тубанликка қодир бўлади. Жиноят устида қўлга тушганида ҳам қилмишидан асло хижолат чекмайди. Юзига тупурсангиз, артади-ю, «ёмғир ёғяпти» деб кетаверади!

Ҳаё – имондандир. Дилда эътиқод бўлмас экан, ҳаё ҳам бўлмайди. Имоннинг заифлиги ҳаёнинг камлигига сабаб бўлади.

Охир-оқибат, ҳаё туйғуси уятсиздан уялиб, номаълум манзилни ихтиёр этади…

Илм, бойлик, номус

Илм, бойлик, номус йўлдош бўлдилар. Йўл охирлагач, илм деди: «Мен мана шу университетга кетяпман, кутиб турсангиз, қайтаман», деди. Бойлик: «Мен ана шу саройга бораман, кутсангиз қайтаман», деди. Навбат номусга келди: «Мен сизларга ўхшамайман, кетсам қайтиб келолмайман».

Севгидан нима фойда?

Севгисиз ҳамма нарса файзсиз, мазмунсиз туюлади.

Севги бахтнинг пойдеворидир.

Севги – қувончнинг сабаби.

Севги билан зиндон сарой кўринади.

Севгисиз сарой зиндонга айланади.

Мавлоно Жалолиддин Румий таъбири билан айтганда: «Севги туфайли заҳар болга, мис олтинга айланади; севги дардларга дармон бўлади, кўнгилларни поклайди».

Севги ўликни тирилтиради.

Севги туфайли шоҳ қул бўлади.

Текис бўлмаган илмдан номукаммал ишқ яралади…

Илм севгини, жоҳиллик қўрқувни кучайтиради…

Бизни ўз муҳаббатидан меҳр билан яратган Раббимизга меҳримиз чексиздир. У ҳақда қанча кўп билсак, севгимиз шунча ортади…

Уни топмоқ улуғ саодат. Алишер Навоий айтадилар:

 
Сени топмоқ басе мушкулдирур,
                                 топмаслик осонким,
Эрур пайдолиғинг пинҳон, вале
                                 пинҳонлиғинг пайдо.
 

* * *

Севги билан ҳар нарса гўзалроқ, мазмунлироқ, қадрлироқдир. Шу боис инсон севгисиз қолмасликка ҳаракат қилиши, қалбидаги муҳаббатни асраши лозим. Зеро, севгисиз ҳаёт азоб ва изтиробдан иборатдир.

Қадрли нарсалар ардоқланади. Йўқолмасин, тугаб қолмасин деб устида титралади. Севги неъматини қандай асраш керак? Севги булоғига туташиш лозим.

Ички дунёмиз доимий назорат остида бўлиши зарур… Чунки ҳар бир нарса сингари севги ҳам парвариш ва эътиборга муҳтождир. Парваришсиз қолган севги чечаги қурийди.

Севгини асраш учун фидойилик ва жонбозлик талаб этилади. Севги баҳам кўрилганда ортади. Шу боис меҳрга хасислик қилувчилар охир-оқибат ундан бебаҳра қоладилар. Сезувчи юраклар меҳр улашишдан чарчамайдилар. Шу тариқа қалблари такрор-такрор севги билан зийнатланаверади… Севгига шу зайлда тўладилар. Севгини бера олганлар унга мушарраф бўлишга ҳақлидирлар.

Бир куни Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг ёнларига бир зот келиб: «Ё Расулуллоҳ, қалбимда севги камаяётганини ҳис қилаяпман. Кўнглим қаттиқлашмаслиги учун нима қилай?» деб сўради. Пайғамбаримиз (с.а.в.) бу асл андишага шундай ажойиб жавоб бердилар: «Дарҳол бориб, бирор етимнинг бошини сила…»

Нақадар ажойиб, нақадар асл андиша эди бу!

Инсон ҳамёнидан пулнинг камайганини сезади, аммо қалбидаги севги ва меҳрнинг озайганини ҳис қила оладими?

Юксак маънавият эгалари, даставвал, кўнгилларига назар ташлайдилар. Чунки кўнгилдаги камайиш қандай бўшлиққа йўл очишини яхши биладилар.

Юрак шифокорларининг Устози бўлган Пайғамбаримиз (с.а.в.) севгини баҳам кўриш уни баракали қилишини таъкидлаб оқилона йўл кўрсатганлар.

Эҳтиёжманд кўнгилга берилган меҳр-муҳаббат неча ҳисса бўлиб қайтиши барча замонлар учун амал қиладиган йўриқ эмасми?!

Қалб жароҳатларини даволашнинг энг ишончли усули самимий севгини баҳам кўришдир.

Севиш ва севилиш

Донишманддан сўрадилар:

– Дунёдаги энг яхши нарса нима?

– Севиш.

– Ундан кейин-чи?

– Севилиш.

– Нима учун севиш севилишдан яхшироқ?

Донишманд шундай жавоб қайтарди:

– Инсон севишига севилишидан кўра кўпроқ амин бўлади, шунинг учун.

Оналик кетдими – ҳар нарса тамом

Фақатгина моддий ва жисмоний эҳтиёжларни қондириш керак деб билувчи ҳайвон ҳолига тушиш инсоннинг даҳшатли фожиасидир. Ундан қутулиш учун ҳаракат қилар экан, тубанлик ботқоғига чуқурроқ ботаверади. Ҳайвоний туйғулар, ўткинчи истаклар йўлида бор-йўғидан кечувчи инсон инсонликдан чиқади.

Ана шундай муҳитда энг кўп жабрланувчи инсон аёлдир.

Аёл – аёллик билан бирга уни юксак мақомга кўтарган сабабни ҳам бой берди, инсоният – оналар билан бирга юрагидаги меҳр-муҳаббатини ҳам йўқотди!..

Зеро, онасиз севги – азоб, меҳр – изтироб!

Ғарб дунёси бой берилган қадриятлар кунини, ҳафтасини ижод этмоқда. Она муҳаббати йўқотилгач, «Оналар куни»ни ўйлаб топдилар. Кейин «Оталар куни»ни, «Қариялар куни»ни, «Қўшнилар куни»ни ва ҳ.к. Бу кетишда бой берилган инсоний қадриятлар кунлари бир йилга сиғмай қолади… Оналар куни «кашф этилгандан» буён гўё уларнинг ўзлари йўқдек…

Оналик бир кунга сиғдирилади… Адоғи йўқ ҳақлари эса бир неча ҳадя билан «ҳисоб-китоб» қилинадиган бўлди.

Ғарб дунёси бой берилган ўзликни сўзга ва ҳашаматга кўчирдилар. Аммо маъносиз сўз ва амалдан наф йўқ, бой берилган маъно ва руҳ эса моддият билан бизга шуни уқтиради: инсонлик дунёсининг энг муҳим хазинаси она юрагидир. Шу сабабли, қандай қилиб бўлмасин, бу меҳр булоғини асрашимиз, қутқаришимиз зарур. Маънавий ёнғинлардан омон олиб ўтилиши лозим бўлган илк қадрият оналар юрагидир.

Бу ҳақиқатни, аввало, қизларга тушунтирмоғимиз, улар ўз қадрларини билмоқлари лозим. Ўзларини ёмонликлардан асрашлари, ўткинчи истаклар қурбонига айланмасликлари шарт.

Оналар имон, ахлоқ мезонларини ўрнатишга эришмоқлари, инсоний қадриятларни эъзозловчи фарзандларни тарбияламоқлари даркор. Чунки шикоят қилинган ҳар бир эркак, аввало, бир аёлнинг, бир онанинг меҳр ва машаққат самарасидир. Яъни, сўз айланиб-ўргилиб яна аёлга бориб тақалади. Оналарни қутқариш ва ҳимоя қилиш ҳам, аввало, оналар зиммасига тушмоқда. Шу виждон, даставвал, онани ҳақиқатан онага айлантириш, меҳр қаҳрамони қилишимиз керак.

Чунки аёл қутқарилса, инсоният қутқарилади. Инсон тўғри йўлга тушган жойда ҳамма иш кўнгилдагидек бўлади.

Ҳар бир инсон – бир онанинг буюк асари. Юракларга меҳрни пайванд этувчи, Аллоҳ назаргоҳини севги билан тўлдирувчи Онадир. Она бор экан, оила вайрон бўлмайди.

Афсуски, ҳозирда меваларгина эмас, руҳлар ҳам дорига тўйинди. Сунъийлик барчани ва ҳамма нарсани эгаллади. Табиатдан йироқлашиш оқибатида унинг моҳиятидан ҳам узоқлашилди. Бу ўзгаришлар аста-секин, бирин-кетин бўлгани учун сезилмади…

Пайғамбаримиз Оналар ҳақида нималар дейдилар?

Она учун хайрия

Абдураҳмон ибн Абу Амрдан: Саъд бин Убайд Аллоҳ Расули ёнига келиб: «Онам вафот этди. Унинг руҳига хайрия қилсам, онамга нафи (савоби) тегадими? – деб сўради. Аллоҳнинг Расули (с.а.в.): «Ҳа», деб жавоб бердилар». (Муватто/Ифқ 13)

Онага хизмат

Муавия бин Жаҳима Ассаломийдан: «Онангга хизмат қил. Чунки жаннат онанинг оёқлари остидадир». (Насаий 6, Ибн Можа 12, Аҳмад ибн Ҳанбал, III, 429)

Аскарнинг дуоси

Бир аскар ҳикоя қилди: «Мен хизматга отланганимда кекса аёллар пайпоқ ва қўлқоп ҳадя этдилар, сабабини сўрадим. «Бизни дуо қилишинг учун», дедилар. «Сиз мени дуо қилинг, аслида, мен муҳтожман дуога», деганимда шундай жавоб эшитдим: «Ҳозир биз сени дуо қиламиз, сен аскарликда навбатчилик қилганингда бизни дуо қил. Чунки аскарнинг қўриқчиликдаги дуоси Яратган томонидан қабул қилинади».

Жалолиддин Румий Шамс
Табризийдан нимани ўрганди?

Мавлоно Жалолиддин Румий. Аллоҳ иноятига сазовор бўлган авлиё. Ишқ тахти чўққисида, ҳар кимга ва ҳар нарсага очиқ бўлган жўшқин қалб эгаси.

Олимлар Султонининг ўғли бўлган олим, севги билан қалбларни забт этувчи султон. Ўргатишни даъво қилмай ўргатувчи Устоз… Инсонни «Ҳазрати Инсон» деб билади; «Яратилишда эт, динда қардош» ҳисоблайди. Шу боис севилади. Ишқ оташини лаҳза озайтирмай, кўнгилдан кўнгилга ўтиб, саккиз аср оша ҳамроҳимиз бўлиб келмоқда. Чунки илҳомини энг олий манбадан – Аллоҳнинг китоби – Қуръондан олади.

Исломнинг мўъжизаси бўлган бу Улуғ Зот Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг содиқ ихлосмандларидан. Роббига шу даражада боғланган-ки, бу йўлда йўқликни шараф деб билади. Ҳар қул озод бўлишга интилади, аммо у қулликда нажот топди. Қул бўлди-ю, қутулди. Дунё-қўлида, кўзи ва кўнгли – абадиятда.

Ишқ мақомига моддийликни яқин йўлатмайди. Дунё мудом оёғи остидадир. Кемани суздурувчи сув кема остида бўлганида фойдали. Сув кема ичига кирса, уни чўктиради. Дунё инсоннинг денгизидир, қалбини тўлдирса, инсонни чўктиради.

Оила севги мактаби бўлиши учун нима қилиш лозим?

Ўқув йили якуни ўзига хос бир даврдир. Гарчи, расман ўқув машғулотлари давом этса-да, амалда саёҳатлар, кўнгилочар ўйинлар, базмлар бошланади. Айниқса, «Битирув оқшомлари» масаласи эътиборни тортади. Бундай кўнгилсизликлардан фарзандларимизни ҳимоя қилиш учун қандай йўл тутиш лозим?

Ота-она май ойи охиридан бошлаб фарзандлари учун махсус дастурлар тузишлари лозим. Бу дастурларда иложи бўлса, бутун оила иштирок этсин. Шундай тугаётган баҳорнинг гўзалликларидан биргаликда баҳраманд бўлиш, шунингдек, шу кунга қадар тўкис бўлмаган оила муҳаббатини янада кучайтириш, кўпроқ вақтни биргаликда мазмунли ўтказиш мумкин бўлади. Асосийси, кўнгилочар кўнгилларга пайванд бўлиши лозим. Бунда биргаликлар болангизни яхши билиб олишга имкон беради. Кўнгилдан кўнгилга уланган ришта асл мулоқот воситасидир. Юракларни очмасдан дилдан мулоқот қилиб бўладими? Ўртада ишонч бўлсагина дилдан суҳбат қуриш мумкин.

Ишонч бўлиш учун фарзанд ўзининг севимли, қадрли эканини билмоғи лозим. Дилбандимиз: «Қайси туйғу, тушунчамни тилга келтирсам ҳам отам, онам, опам, акам мендан ранжимайди, юз ўгирмайди. Доим менинг яхшилигимни биладилар. Чунки мен улар учун воз кечилмас борлиқман», деб ўйлай олсин. Бундай бола неча ёшга кирса ҳам сиздан асло узилмайди, келажакда меҳрибон инсон бўлади. Чунки фарзандлар эшитганларига эмас, кўрганларига амал қиладилар.

Меҳр мактаби бўла олмаган оила боланинг қўлидан ушлашга уринади. Меҳр мактабига айланган оилада ота-она фарзандларининг қўлларидан эмас, кўнгилларидан тутишни, тўғрироғи, кўнгилларига киришни уддалайдилар.

Фарзандлари кўнглидан жой олган ота-оналар ҳеч қачон улар туфайли бош эгиб қолмайдилар.

Фарзандлар билан дўстона муносабат ўрнатиш учун нима қилиш зарур?

^* Аввало, уларнинг сиз учун қадрли эканликларини ҳис эттиринг.

^* Меҳрингизни асло яширманг, уларга кўнглингизни тўла очинг. Болалар сиз томонингиздан ҳеч қандай шартларсиз севилишларини билишлари зарур.

^* Фарзандларингизнинг ҳар қандай туйғу ва кечинмаларини баҳам кўринг. Сиздан ҳар қандай масалада ёрдам сўрай олсинлар.

^* Фарзандларингизнинг муаммоларини ҳал қила оладиган билимга эга бўлинг. Улар саволларига ишончли, қониқтирувчи жавоблар олсинлар. Билмаганларингизни очиқча эътироф этинг, сўраб ўрганинг.

^* Сиз фарзандларингизга кўнглингизни, уларнинг ёшига мос муаммоларингизни очсангиз, улар ҳам сизга очиладилар.

^* Болаларга нисбатан тақиқловчи бўлманг. «Уни қилма, буни қилма!» дейиш ўрнига «Буни қил, бундай қил!» деб тавсия бериш ўринлидир.

^* Таклифларингиз кўп бўлсин, токи, фарзанд улар орасидан ўзига маъқулини танлай олсин.

^* Таклиф этган дастурларингизда, иложи борича, ўзингиз ҳам қатнашинг. Бора олмаган тадбирларингиз ҳақида улардан эшитинг. Таассуротларини тез-тез эшитиб турсангиз, улар учун мос ва қизиқларли бўлган дастурларни таклиф этишингиз мумкин.

^* Шошқалоқлик қилманг. Дарахт мевага кириши учун йиллар керак бўлади. Таълим-тарбия дарахтининг мевасини кўриш учун янада узоқроқ вақт кутишга тўғри келади. Бунда бирданига эмас, секин-аста, кўниктириб тарбия берилади.

^* Эътиборсиз қолдирилган оқилона тавсияларингизни меҳр билан такрорлашдан эринманг… Баъзи яхши хулқларини тарбиялаш учун биргаликда такрорланг.

^* Уларнинг ноўрин хатти-ҳаракатларини сабр ва севги билан бартараф этишга ҳаракат қилинг.

^* Болангиз қизиққан соҳаларга қизиқинг… Уларга ёқадиган соҳалардан сўз очинг. Фарзандларга маъқул бўлган машғулотлардан уларни маҳрум қилиш хатарли йўлни ихтиёр этиш демакдир.

Улар билан, биргаликда айтайлик, севимли мультфильмларни томоша қилинг. Танқидий фикрларингизни билдиринг. Шу тариқа кўрган, томоша қилган, эшитган нарсаларини таҳлил қилишни ўргатасиз. Айниқса, оилавий фильмлар сифатида тақдим этилаётган маҳсулотлардан эҳтиёт бўлинг. Жуда кўп душман ғоялар айнан шу йўл билан мия ва қалбларга жойлаштирилмоқда. Чунки бугунги кунда заҳарни ҳам олтин идишларда тақдим этаётирлар…

Эътиқодимиз, маданиятимизга зид бўлган баъзи ҳолатларни кўрсата-кўрсата кўнгилларни кўниктираяптилар. Кўзлардан кўнгилларга киришга уринаяптилар. Кўз, кўрганига кўникади.

Ҳатто ёмон эканини уқтириш учун доимий тарзда кўрсатилган ножўя ҳолатлар ҳам вақти билан одатдаги ҳол деб баҳоланади. Баъзи ота-оналар «Кўрсин, ёмонлигини, зарарини тушунсин» деб нотўғри йўл тутадилар. Чунки тасвир зеҳнларни забт этади.

^* Болаларингизнинг ҳаракатларини чегаралаб қўйманг. Ҳаракатда – баракат. Қўйинг, ҳаракат қилсин. Ҳаракатларини тўхтатиш ёки чеклаш ўрнига тўғри йўналтириш ҳақида ўйланг.

^* Ота ёки она эканингизни пеш қилиб, «Айтганим – айтган!» деманг. Бу сизни болангиздан узоқлаштиради. Ота ёки она бўлсангиз, болангиз қандай ёшда бўлса ҳам, уни одам ўрнида кўринг, суҳбатлашинг, кенгашинг, тингланг. Ҳозирда «Мен отаман, мен онаман, нима десам тўғри, тортишиб ўтирмайман, айтдимми, бас!» каби гап-сўзлар ибтидоийликдир.

Фарзандлар ҳатто, ота-оналарининг зуғумларини ҳам кўтаришни истамайдилар. Сиртдан таслим бўлгандек кўринсалар-да, кўнгилларида исён бўронлари увиллайди. Жамиятда рағбат кўрган баъзи ҳолатлар сизга мақбул келмаса-да, қатъий қаршилик кўрсатманг. Маданиятимизга мос бўлмаган жиҳатларини таҳрир қилинг, тўлдиринг, бойитинг! Туғилган кун қилишни истаган фарзандингизни ранжитиш, сиздан узоқлаштириш ўрнига тадбирни миллий маданиятимизга мос мазмун билан бойитинг. Унда ўзингиз ҳам қатнашинг.

^* Фарзандларингиз учун қилганларингизни писанда қилманг. «Сен учун нималар қилдим, қанча қийналдим» деб бадал тилагандек бўлиб қолманг. Бундай ота-оналардан болалар тезда зерикадилар, чарчайдилар, охир-оқибат «Кошки қилмасайдингиз!» деб юборадилар.

Болаларингизнинг даврини ўзингизнинг болалигингиз билан қиёсламанг. Кеча барча шарт-шароитлари билан ўтди-кетди… Янги кун бошланди… Ҳар кун қуёш янгидан чиқади ва дунё такрор ўзгаради. Шунинг учун Ҳазрати Али (р.а.) «Болаларингизни ўз даврингизга қараб эмас, улар яшаган даврга кўра тарбияланг», деб тавсия берганлар.

Барча ота-оналар таътил бошланган кунларда ўзларини тарбиячи сифатида кўрадилар, фарзандларига юракларини ҳар доимгидан кўра кўпроқ очадилар. Тарбия – қийин иш, душмани ҳам кўп. Бу душманларни енгишда энг муҳим омил ота-оналарнинг фарзандларни меҳр билан ҳимояларига олишларидир.

Кунлар исигани сайин ота-оналар мураббийлик маҳоратларини ишга солишлари зарур. Акс ҳолда иссиқ таъсирида бўшашган руҳ ва мияларни таътилдаги бўшлиқларда шайтон ва шериклари эгаллайди. Ёмон иллатларга жой очилиши мумкин. Аллоҳ ота-оналарга ғайрат берсин, фарзандларимизни ёмонлар ва ёмонликлардан асрасин.

Луқмони Ҳаким ўгитлари

^* Эй ўғлим! Саломатлик бебаҳо бойлик, гўзал ахлоқ беқиёс неъматдир.

^* Азиз фарзанд! Даромадингга қараб, харажат қил. Тежамкор бўл. Аммо зиқна бўлма. Ҳар ишда мўътадил бўл ва ўрта йўлни танла. Сахийликни одат қил.

^* Ўғлим! Яхшилик қилган яхшилик топади, сукут сақлаган саломатликка эришади, ширин сўзлаган фойда кўради, ёмон гапирган гуноҳкор бўлади, тилига ҳоким бўлмаган пушаймон ейди.

^* Эй кўзимнинг нури! Дунёнинг қувонч ва лаззатларини тажрибадан ўтказдим. Илмдан лаззатли нарса тополмадим.

Йўлсизликнинг йўли қаердан ўтади?

Тангри таоло ҳар нарсани йўқдан бор этганидек, йўлни ҳам яратгандир. Бу инсонни Ҳаққа элтувчи ҳидоят йўлидир. Йўлнинг тўғриси олиб борган манзилидан маълум бўлади. Шунинг учун йўлдан ташвишланган унинг ниҳоясига боқсин.

Тўғрироғи, ақлли одам йўлнинг охирига бормай сергак тортади, қаёққа кетаётганини билади. «Пайшанбанинг қандай бўлиши чоршанбадан маълум», ҳикмати бежизга айтилмаган. Яна ҳам тўғрироқ ифода изласак, йўл босадиган одам йўловчи, йўл эса жойида тураверади.

«Амаки, бу йўл қаерга олиб боради?», деб сўраган йигитга тажрибали отахон шундай жавоб берган экан: «Бўтам, 40 йилдан буён шу ерда яшайман. Бу йўлнинг бирор жойга кетганини кўрмаганман». Йўлни инсон босиб ўтади. Тафаккури, эътиқоди, маданият ва анъаналари етовида йўл босиш лозим бўлган йўловчи йўлдан адашса, айб кимда? Йўлдами, йўловчидами?

«Мен йўқотдим йўлимни, йўлларнинг гуноҳи не?» деб айбига иқрор бўлаётган шоирнинг ҳақлигига тан бермай илож йўқ.

* * *

Бу дунёдаги ҳақсизлик ҳеч кимга наф келтирмайди. Агар бу ерда ҳисоби сўралмаса, аниқроғи, сўралмаётгандек кўринса, вазият янада таҳликалидир.

Сут сотиб бойиган бир киши денгиз саёҳатига чиқибди. Тўпланган олтинлари ҳам ёнида экан, албатта. Палубага чиқибди-ю, тинчгина жой топиб, олтинларини қайта санаб чиқибди, кўнгли равшан тортибди… Айни шу пайтда бир маймун тилла тангалар жойланган ҳамённи олибди-ю чаққонлик билан устунга тирмашибди.

Бадавлат киши жон ҳолатда бақирибди. Одамлар тўпланибди. Кема масъуллари ҳамённи олиш мақсадида маймунга анчагина «илтифот» кўрса-тибдилар. Аммо наф бўлмабди. Устунга чиқмоқчи бўлишибди… Маймун ҳамённи денгизга ташламоқчи бўлибди. «Ҳамённи тушириб юбормасин» деб устунга чиқиш фикридан воз кечибдилар. Маймунга яхши кўрган нарсаларини берибдилар, натижа бўлмабди. Барча йўловчиларнинг кўзлари маймунда экан… Сутфурушнинг аҳволи оғирлашибди. Шу пайт маймун битта тилла тангани денгизга отибди… Иккинчисини палубага… Сутфуруш дарҳол тиллани олибди, аммо хаёли устунга тирмашган маймунда эмиш. Маймун учинчи тиллани денгизга, тўртинчисини кемага ташлабди… Шу ҳол давом этаверибди: бир денгизга, бир палубага… Одамлар: «Маймунни уриб, тиллаларни олайлик», дебдилар. Сутфуруш рози бўлмабди. «Ҳеч бўлмаса ярмини палубага отади, қолган ярмини йўқотишга розиман», дебди. Кишилар сутфурушнинг бу қарорини тушуна олмай, сабабини сўрабдилар. Жавоб ҳаммани лол қолдирибди: «Мен бу тиллаларни сут сотиб тўплаганман. Фақат сутга тенг миқдорда сув қўшардим. Сувдан орттирганларим сувга, сутдан орттирганларим менга насиб бўлаяпти…»

Етарлича эътибор бўлсайди!

Америкада электр стулда ўлдиришга ҳукм қилинган жиноятчига сўнгги сўз ҳуқуқини берганларида, у атрофдаги сураткашлар, журналистлар, қамоқхона маъмурига бирма-бир қараб чиққанидан сўнг изтиробли овозда шундай деди: «Агар болалигимда менга ҳозиргидай эътибор берилганида эди, бугун ажал стулида ўтирмаган бўлардим».

Онам, барча оналар каби, уйдан олисда бўлганимда қаттиқ ташвишланар, ҳар бир мактубимни, қўнғироқларимни илҳақлик билан кутар эди. Унга тасалли бериш учун: «Ташвишланманг онажон, хавотирга ўрин йўқ», дердим. У эса кўзларимга термулиб, дардли оҳангда шундай деди: «Ўғлим фарзандли бўлсанг, биласан онанинг аҳволини!». Йиллар ўтиб, ота бўлдим. «Онажоним, она бўлолмадим, аммо ота бўлдим. Энди оналарнинг аҳволи руҳиятларини биламан», дейман. У эса: «Йўқ, ўғлим, йўқ, ота бўлсанг ҳам онанинг ҳолини ҳис қилолмайсан», дейди. Табиийки, у яна ҳақ.

Баъзи ёшлар: «Ота-онам мени 16 ёшгача парваришлаганлар. Мен ҳам улар қариганларида 16 йил қарасам, қарзим узиладими?» деб савол берадилар.

Ота-онанинг ҳаққини тўлаб бўлмайди. 16 йил ўрнига 116 йил боқилганда ҳам қарз узилмайди. Чунки сен уларга қараганингда: «Нима бўлганда ҳам кексайиб қолишди. «Менда ҳақлари кўп… Яхшиси, уларга ўлгу нча қарай», деб ўйлайсан.

Фарзанднинг бу нияти олдида ота-онанинг болаларига қараган пайтдаги ўйлари, ниятлари нақадар эзгу ва муқаддас: «Боламиз улғайсин, биздан яхшироқ яшасин. Биз емаганларимизни есин, киймаганларимизни кийсин, биздан бахтлироқ бўлсин!»

Фарзанд билан ота-она ўртасида ниятда катта фарқ бор. Шу ният фарқи сабабли ҳеч бир фарзанд ота-она олдидаги қарзини уза олмайди.

Ота-онам кексайганлар. Тўрт фарзанд бўлсак-да, уларга кўнгилдагидек қарай олмаймиз. Ваҳоланки, улар тўртталамизни ҳам гулдек парваришлаганлар.

Онам инсультга чалинганида ўзгалар кўмагига муҳтож бўлиб қолди. Мен хорижга кетишга мажбур эдим. Хижолат тортсам-да, рози-ризолик тилагани ҳузурига кирдим. Онам ташвишланиб, ниманидир такрорларди. Синглимнинг ёрдамида онамнинг нима деганини тушунганимда, бўғзимга нимадир тиқилгандек бўлди. Онам фалаж, салкам тилдан қолган ҳолида ҳам мен ҳақимда қайғурар, «Ўғлимни оч жўнатманглар!» деб синглимга таъкидлар эди.

Шундай фикр онадан бошқа одамда бўлиши мумкинми? Онадан бошқа ҳеч кимда бўлмайдиган бу туйғу МЕҲРдир. Шу боис оналарнинг ҳақларини ҳеч қачон адо эта олмаймиз.

* * *

Онасизлик инсон қалбида тўлдириб бўлмас бўшлиқни юзага келтиради. Бу ҳақиқат Песталоззи томонидан шундай ифода этилади: «Она – оиланинг қуёши. Қайси оилада она бўлмаса, у ерда улғайган фарзандлар сояда қолган мевалардай бўладилар».

Ота-онанинг вазияти, мавқеи, фарзандга муносабати қандай бўлишидан қатъи назар эътиқодимизга кўра, фарзандларнинг уларга исён ва азият қилишга асло ҳақлари йўқ.

* * *

Ота-она боласидан имконидан ортиқ фидойилик тиламайди. Ҳатто, қила оладиганингизни ҳам камайтиришни истайди. «Қийналиб қолма», «Ўзингни уринтирма», «Ортиқча харажат қилма» каби жумлаларни тез-тез такрорлайди.

Сиз уларнинг истаганларидан ташвишланиб, сўлғин юзларига боқар экансиз, улар сўрайдилар: «Аҳволинг қандай?»

– Яхшиман, – дейсиз. – Худога шукр.

– Йўқ, чарчаганга ўхшайсан, нима гап?

Кекса ва хаста бу инсон ўрнидан тура олмайдиган даражада ҳорғин бўлса-да, ҳамон она, ҳамон отадир.

Уларга кераги – эшитадиган иккита қулоқ. Қалб қулоғи билан, меҳр-шафқат билан тинглайдиган дўст топдиларми, ҳеч қандай дорига эҳтиёж сезмайдилар.

* * *

Баъзилар ота-она вафотидан сўнг қаттиқ қайғурадилар, пушаймон бўладилар.

Бир дўстим отаси билан ҳеч чиқиша олмасди. Отаси уни ёқтирмаслигини, ўзига ҳам отасининг табиати ёқмаслигини айтарди. Отаси вафот этгач, жаноза ўқиётганларида уни «ёқтирмайдиган» ўғли қулоғимга пичирлади: «Кўп йиғлаш таҳоратимни бузадими?» Унга қарадим: отаси учун тўкилаётган кўз ёшлар юзларини ювар эди. Агар бу кўз ёшларни отаси кўрганида қанчалар қувонган, нуридийдасини бағрига босган бўларди…

 
Эй ёронлар, умримдан
Кечди дея йиғларман.
Кетди ақлим ўрниндан,
Шошди дея йиғларман.
Махтумқули дер марда:
Дунё – кишан, тан – парда,
Бир бошим сонсиз дарда
Тушди дея йиғларман.
 

* * *

Шу ўринда бир воқеа эсимга тушди. Адабиётшунос олимлардан бирини кўргани бордик. Жуда хурсанд эди. Самимий суҳбат қурдик. Бир пайт мезбоннинг қўл телефони жиринглаб қолди. Сўзлашув асносида устознинг чеҳраси ўзгарди. Овози титраб, сўзлашувчи билан хайрлашди. Биз ҳам ташвишга тушдик. Устоз дардли оҳангда: «Онажоним дунёдан ўтибдилар… Ҳар доим олисда бўлдим, фарзандлик бурчимни адо этолмадим. Кўришишни, бирга бўлишишни, меҳр кўрсатишни доим кейинга сурдим. Аммо кейинги кунлар ҳам тўла келди», деди.

Кейин биздан: «Ота-онаси ҳаёт бўлганлар борми?» деб сўради. Биз… «Ҳа», деб жавоб бергач, шундай маслаҳат берди: «Болаларим, уларнинг қадрларини билинг. Қўлингиздан келган хизматни қилинг. Ҳурматларини жойига қўйинг. Чунки эрталарнинг нима олиб келиши маълум эмас. Энди менинг «Кошки онажоним тирик бўлсайдилар!» дейишимдан нима наф?!»