Текст книги "Озеро Кабан полноводное / Кабан күле, әй, алкын"

Ләкин Гадыйль дә, Илгизәр дә безнең белән сирәгрәк уйныйлар, ни дисәң дә яшь аермасы үзенекен итә. Абыйсыннан башка мыштым Илдусның да безнең белән әллә ни уйныйсы килми. Менә шундый вакытта инде без, теләр-теләмәс кенә, коридорның аргы башында ук утрау кебек аерылып калган Хәкимнәрне кертәбез. Бу җирән башлар көне буе өй саклыйлар, әтиләре аларга беркая аяк атларга кушмый, хәтта хәҗәтләрен дә өйдә генә үтиләр иде. Ә кичләрен алар читлектән ычкынган җәнлекләргә охшап калалар, бөтен йортны, ишегалдын бетереп чабалар, әйтерсең лә дөньяны ялкын өереп йөри.

Күз бәйләшне уйнарга керсәләр, Ринатның әнисе Ниса апа, карават башына бәйләгән көнҗәләдән җеп эрләп утырса да, бер дә алардан күзен ычкындырмый, «Әй, җен балалары!» дип тыеп кына тора. Ләкин күз бәйләш уены вакытында кайсыбызны тыя аласың да кайсыбызны җиңә аласың?!

Менә тастымал беләнме, киң шарф беләнме, Нуриянең коңгырт түгәрәк күзләрен бәйләп куябыз. Бер-ике мәртәбә үзен баскан урынында әйләндерәбез дә читкә таралабыз. Нурия башы әйләнгәндәй аз гына чайкалып тора да, сукыр кеше кебек, ике кулын алга сузып, безне эзли китә. Ул безне тотам дигәндә генә, без елт кына аңардан тайпылабыз һәм качып котыла алуыбыз өчен пырх-пырх көлешәбез. Ә Нурия, безне тотам дип, йә идән уртасындагы өстәлгә килеп бәрелә, йә куллары белән караваттагы мендәрләрне сөзеп аударып төшерә. Нуриягә берсенең дә тоттырасы килми, ул озак бөтерелгәләп йөри, ниһаять, кызгана төшеп, мин аңа үземне тоттырам.

Менә минем дә күземне кысып бәйлиләр, хәтта кашларым шытырдап киткәндәй була. Мин уңга-сулга атылып эзләргә керешәм. Кинәт туктап тыңланып торам. Әнә тешләрен ыржайтып Хәким көлә, ул хәтта, аяк очларына гына басып, яныма ук килә дә аркамнан төртеп куя, мин, сыек гәүдәм белән чайкалып, чак кына егылып китмим һәм моның белән иптәшләремне шатландырам. Берсендә, шул ук Хәкимне тотып алам дип, комод янына куелган түгәрәк аркалы җиңел эскәмияне аударып җибәрдем. Бу венский эскәмияне комодны сакларга куялар, бу тирәгә килергә ярамый дигәнне аңлата ул, чөнки комод өстендә өч бүлемле көзге бар.

Ниһаять, мин күз караңгысына да, тирә-юнь әйберләргә дә ияләшеп җитәм, көтмәгәндә өстәл астына сузылып теге җирән башларның иң кечесен – Зәйтүнәне аягыннан тырылдатып тартып чыгарам. Ләкин ул уеныбыз өчен бик файдалы түгел, чөнки арабызда ул иң кечкенә кыз. Күзен бәйләсәң дә, баскан җиреннән кузгалырга куркып тик тора. Ләкин апасы Әлфия, үзен тоттырып, аны бик тиз алыштыра. Менә без өстәл тирәли тыз-быз йөгерешәбез, шуып кына өстәл астыннан да чыгып китәбез, почмакларга, хәтта карават астына да посынып, эчебездән тынабыз, чөнки Әлфия бик сизгер, авызыңны ачып торсаң, кармак кебек бармаклары белән хәзер үк каптырып алыр. Бер мәртәбә, өстәл тирәли яшь колыннар кебек чабышып йөргәндә, Хәким, ялгыш кына кыланган кебек, Ринатны иңе белән апасына таба этеп җибәрде, тегесе аны, капшагач, куллары белән кочаклап та алды.

Чатанлый-чатанлый өстәл тирәли Ринат йөгерә. Ул үз өен бик яхшы белә, аягына аксаса да, безне пыр туздырып йөри. Ринатның безне тотасы килми, тотса да исемебезне юри дөрес әйтми. Ә дөрес әйтмәгәч, яңадан көтә башлыйсың. Ниһаять, ул, үзенең каршына безне берәм-берәм этеп җибәреп, караватка ук сикереп менгән Хәкимне тотып ала.

Хәким зур балык. Аның ятьмәгә килеп керүенә без һәммәбез дә шатланышып тыпырдашабыз. Ләкин Хәким бик хәрәмләшеп уйный. Ул күзен бәйләткән чагында ук, ничектер маңгаен киереп, кашларын аска-өскә йөрткәләп, шарфның кысуын киметә. Ниса апа моны бик тиз күреп ала. «Каяле, үзем бәйлим әле», – дип, шарфны арттан шактый тыгыз итеп төенли.

Ләкин Хәкимне алдап буламы соң? Ул безне өермә кебек куып йөрткәндә, башын артка ташлап-ташлап ала. Алай иткәндә тымызык кына яктыны, селкенгән шәүләләрне чамалап була. Ул куа, без йөгерәбез. Эскәмияләр дә авып китә, өстәл дә урыныннан куба. Караватның измәсен изәбез. Ләкин Хәким торган саен әрсезләнә. Башын артка ташлап, утның кайда, шәүләләрнең кайда икәнен чамалавы гына җитмәгән, безне кычкыртып куып йөргән вакытында, ул шарфны, җәлт кенә кулы белән сыдырып, маңгай ягынарак күтәреп тә куя. Әлбәттә, кызарган йомры бите белән шарф арасындагы ярыктан ул безне бик тиз күрә һәм кабарынкы симез кулы белән берәребезне эләктереп тә ала.

Ике сафка тезелеп, кара-каршы җыр әйтешкән күмәк уен да безнең яраткан уеннарыбыздан берсе иде. Кечкенәрәк чагыма туры килгәнгәме, бу уен җырының беренче куплетларын хәтерләмим, ләкин ахыры болай бетә иде:

 
Ак кирәк, күк кирәк,
Фәлән матур кыз кирәк.
 

Димәк, балалар, җитәкләшеп, ун-унбиш адым ара калдырып, кара-каршы басалар. Рәткә тезелгән балалар, каршы якка карап, көй уңаена җитәкләшкән кулларын да алга-артка чайкаштырып, әле мин оныткан җырны җырлыйлар һәм каршы яктагы малайгамы, кызгамы атап, аны үз якларына дәшәләр:

 
Ак кирәк, күк кирәк,
Әлфия – матур кыз кирәк!..
 

Әлфия, җирән чәчләрен ялкын кебек туздырып, уктай, әлеге сафка каршы йөгереп китә. Әгәр ул әлеге сафны өзеп чыга алса, җиңелгән иптәшләренең күңелгә ошаган берәрсен әсир итеп үз сафына алып китә. Әгәр җитәкләшкән кулларны йөгереп килгән шәпкә аера алмаса, ул үзе бу сафта кала. Җиңдермәгән саф хәзер инде үзе җырлау хокукын ала, һәм, ишегалдын тутырып, малайлар-кызларның яңгыравык авазы ишетелә:

 
Ак кирәк, күк кирәк,
Таһир – матур егет кирәк!
 

Мин җилдә очкан кош мамыгыдай йөгереп килсәм дә, сафны өзү түгел, урыннан да кузгата алмыйм, туп кебек артка атылам, ләкин мине кем дә булса егылудан тотып кала, күп очракта Нурия кулымнан чытырдатып кысып алып кала иде.

Бу – бик тату уен, биредә беркем дә рәнҗетелми, йә «матур кыз», йә «матур егет» булып кала. Аннары безнең бу уеныбызны өлкәннәр дә, үзләренең балачакларын искә төшергәндәй, бик яратып, бер-берсен уен-көлкеле сүзләр әйтешеп тамаша кылалар иде.

Куыш-куыш уены безне тагын да ныграк җитезләндерә торган бик елгыр уен иде. Без, кайбер урамнардагы кебек, иптәшебезне җир өстендә куып җитеп, аның аркасына сугып кына уйнамыйбыз. Гомумән, бездә иптәшеңне тоту кыен. Без баскычтан каралтыларның икенче катына да тыр-р-рт итеп менеп китәбез, икенче кат террасасыннан башкага чабып узып, аның чатына кушылып киткән утын сарайлары түбәсенә үрмәләп төшәбез, ә түбәдән, күзебезгә ак-кара күренмичә, җиргә сикерәбез. Бу тикле маймыл кебек чабуга аякларыбыз ничек түзгәндер? Һәрхәлдә, күгәрмәгән, сыдырылмаган җиребез калмый. Шуңа күрә дә бу уенга кызлар катнашмый диярлек, бик әрсез Әлфия генә безнең белән куыш-куыш уйный, ләкин аңа әти-әнисеннән бик каты эләгә, чөнки уеннан соң кул-аякларыбыз канавы өстенә киемнәребез дә каян да булса умырылган була иде. «Бу кадәр ирдәүкә булырсың икән!» – дип, юка иреннәрен кыса-кыса орыша иде Әлфияне әнисе. Ә инде Хәким бөтенләй узынып киткән чакларында, әтисе аның колагын шытырдатып бора торган иде.

Ләкин уеннарның да патшасы, минемчә, унике таяк уены иде. Сез үзегезнең түземегезне ничек тә булса сынаганыгыз бармы? Әллә, гомумән, түземсез-сабырсызмы сез? Әгәр андый булсагыз, бу уенга якын килмәгез. Безнең бу уеныбызда йортыбызның өске кат, аскы кат, хәтта подвалдагы өченче кат малайлары да катнаша. Уен никадәр җәфа чиктерсә, шулкадәр комарлы булыр шикелле тоела, аннары уенның асылы да остарак яшеренүгә, боландай җитезлеккә корылган иде бит инде ул.

Бу уен өчен бер метр чамасы такта кисәге кирәк. Җир белән такта арасына яртымы, бөтенме кирпеч кыстырыла. Тактаның бер ягы баса төшкән үлчәүне хәтерләткән озынрак башына, әрдәнәләп, унике таяк өеп куясың. Ул таякларның буе безнең, ягъни балалар сөяме белән бер, бер ярым сөямнән артмый. Ярый, тактаның җиргә орынып торган башына таяклар өелде. Күтәрелеп калган икенче башын нишләтергә соң? Ул башына аягың белән китереп бассаң, тактаның икенче очындагы әлеге таяклар һавага чөелә. Җиргә таралып төшкән менә шул таякларны «көтүче» җыйган арада, малайлар кайсы кая качып бетәргә тиеш. Ә качарлык урын бездә җитәрлек.

Безнең йортның Сафьян урамына караган төп капкасы һәм ишегалдыннан урап узганнан соң күл ягына килеп чыга торган арткы капкасы бар. Әгәр Сафьян ягына чыгып, чатлыкка барып карасаң, анда тиз-тиз килгән бер-ике малайны булса да күрәсең, әлбәттә. Ләкин алар синең чатлыкка чыгып иркенләп эзләвеңне көтмиләр шул, күл ягы капкасы астыннан елт кына шуып керәләр дә, такта янына йөгереп килеп, таякларны һавага очыралар. Шуңа күрә йорт әйләнәсендәге малайларны табу өчен хәйлә дә кирәк. Сафьян ягына чыккан булып башыңны гына күрсәтәсең дә, тиз генә кире әйләнеп килеп, күл ягы капкасы ягына борыласың. Анда «ятьмә»гә бер-ике «балык» эләгә инде. Капка астыннан пуфылдый-пуфылдый беленер-беленмәс саргылт кашлы Илдус кереп килә. Аның артыннан Ринатның җемелдәвек кара башы күренеп кала. Кичекмәстән такта янына кайтып: «Капка астында башта Илдусны, аннары Ринатны күрдем!» – дип, тактага төртә-төртә кычкырып әйтәсең. Инде Илдус белән Ринат уеннан чыгалар, такта тирәсенә килеп бер читтәрәк йә җиргә чүмәшеп утыралар, йә утын сарайларына сөялеп басып торалар. Илдусның бите кызарган, маңгаенда бөрчек-бөрчек тирләр. Бу арткы капка астыннан корсагын җиргә кыса-кыса үрмәләп кергән өчен генә түгел. Аның эчендә ут хәзер. Чөнки, әгәр мин малайларны берәм-берәм эзләп табып аларның исемнәрен такта янына килеп әйтсәм, киләсе уенда ул көтәчәк бит, җиргә таралып төшкән таякларны җыячак, безне эзләргә керешәчәк.

Тәрәзә пәрдәләрен акрын гына селкеткәләп, өйгә иртәнге саф һава керә. Мин әле, йокымнан аерыла алмыйча, талгынлык эчендә рәхәт кенә изрәп ятам. Челтәрле ак пәрдә кабат лепердәп куя, тәрәзә төбеннән лып итеп төнге кунактан кайткан мәчебез сикереп төшә дә, мыр-мыр килеп, муен турыма ук ята, мыеклары белән мине кытыклый башлый. Мин, күземне ачып, әүвәл мәчегә, аннары һава торышын күрсәткән күрше йорт стенасына карыйм: ул аппарат нур бөркегән кино экраныннан да яктырак. Димәк, көн кояшлы, димәк, берәр җиргә барырга була. Ләкин шулвакыт нык итеп сызгырып җибәрәләр. Минем кылт итеп исемә төшә, миләш капкандай авыз кырыйларым җыерыла. Теләр-теләмәс кенә торам да кулъюгыч янына киләм. Битемне югандай итәм дә, сөлгегә сөртенеп алам. Ләкин бер дә ишегалдына чыгасым килми. Апам кайнарлап биргән чәйне эчеп алгач та әле ишек тоткасына барып тотынырга кыймыйм. Ләкин ачы итеп кабат сызгырып җибәрәләр. Бу юлы инде сызгыруга янаулы тавышлар да өстәлә:

– Чык тизрәк, чыкмасаң кара аны!..

– Әйдә, чебеш, тары чүпләргә! – Монысы инде Хәким хихылдый.

Мин майлы ипиемне кабып бетерәм дә, аны тиз генә чәй белән юдыртып, ашыга-кабалана урамга чыгам. Анда һәммәсенең авызы ерылган.

– Башлыйбызмы? – диләр.

Мин:

– Эһе, – дип башымны кагып куям.

Подвал Рәшите үзенең аю тәпие белән каты итеп такта башына китереп баса. Һавага таяклар очып менәләр дә эре тамчылы яңгырдай шыбыр-шыбыр җиргә коелалар…

Унике таякның гайрәтне чигерерлек алҗыткыч чаклары да, күңел сөендергеч рәхәт мизгелләре дә була. Ни генә димә, Хәким кебек калай әтәчләрне дә без җирдән җим чүпләттерә идек. Дөрес, ул әллә ни көтеп азапланмый, бервакыт моның серен дә әйтеп ташлаган иде.

Бездә маймы, повидломы яккан ипине тышка күтәреп чыгу гадәте бар иде. Авызыбызны тач-тач китереп, бүтән малайларны да кызыктырып ашау безгә ниндидер куаныч китерә иде. Бүтән малай кулында ризык-фәлән күрсәм, үземнең дә авызымнан сулар килә. Шундук ул малай янына барып: «Бераз челлә әле?» – дисең. Ул ипиен читеннән генә сиңа каптырып ала яки бер чеметем сындырып бирә. Әлбәттә, минем үземнән күбрәк «челләтәләр» иде. Берзаман шулай Хәкимне яхшы гына сыйлаганнан соң, ул бер кулы белән мине җилкәләп үк алды:

– Унике таяк уйнаганда син бик эзләнеп йөрмә, – диде.

– Тактаң яныннан ерак китмә, эзләнгән булып кына йөр. Нишләп озак торды соң әле бу? Нишләп эзләми дип, малайларның эчләре поша башлый. Яшеренгән җирләреннән үзләре үк сузылып карый башлыйлар. Сиңа шул гына кирәк тә. Берәм-берәм тактага исемнәрен төртәсең.

Мин, бу сүзләргә ышанмыйчарак, Хәкимнең күзләренә төбәлебрәк карадым. Юк, аның соргылт-яшел күзләре мәченекедәй майланмаган иде. Шуннан Хәким тагын бер серне ачты:

– Ни пычагыма бөтен таякны да эзлисең, җитмәсә, түбәдән алып төшәсең? Кесәңдә өч-дүрт запас таяк тот. Җитми икән, кесәңнән чыгар да өстә. Вакыт янга кала.

Минем күзем шар булды. Тора-бара мин тугандаш күршеләремнең бер сүздә булуын, көтүченең кайсы якка киткәнен әйтеп, тиз генә малайларны яшеренгән урыннан дәшеп чыгаруларын белдем. Бу намуслы уен түгел иде, әлбәттә. Икенче яктан, йә мин Ринатка, йә ул миңа күз ишарәсен ясаган булсак кына да, мин теге көнне төн уртасына хәтле чебеш булып тары чүпләр идеммени?

Унике таяк уены миңа нихәтле генә кыен ашатмасын – мин хәзер дә аны яратып исемә төшерәм: ул мине ачуымны эчемә йотып булса да түзәргә өйрәтте, сабыр булырга өйрәтте. Шуңа күрә рәхмәт яусын сиңа, унике таягым!

* * *

Кушаматларның малай чакта беркемне дә кимсетми калганы юк. Мин болай да хисчел, юкка-барга да кызарынам. Әгәр үземнең гарьләнүемне кеше алдында тойсам, минем баш бетте инде, һич кенә дә тынычлана алмыйм, минем битемә генә түгел, колагыма да ут кабына, күземнән яшьләр атылып чыга һәм мин, ул яшьләрне күрсәтмәс өчен, беләгем белән күземне каплыйм. Миңа кайсыдыр «Чебеш» дигән кушаматны таккач, мин кая барып сугылырга белмичә йөрдем.

Безнең бер стенаны иңләп алырдай мичебез арты белән коридорга чыга. Аның әүвәл вакытта шикәрдәй ап-ак плитәләре, бормалап-бормалап алтынланган читләре белән ярым караңгы коридорыбызны бизәп торганын хәтерлим әле мин. Көннәрдән бер көнне управдом, килеп: «Бу ни эш! Хәзер байлар заманы түгел бит инде бу көзге стенадан каранып йөрергә! Удар бишьеллык хәзер!» – дип шаулады-шаулады да, безгә менә дигән башканы салдырырга вәгъдә итеп, әлеге чынаяк плитәләрне сүттереп алды. Управдом, бу йортта яшәгән әүвәлге байны сүгә-сүгә бик каты шаулаган булса да, плитәләрне атлы арбага төяттергәндә: «Чатный күрмәсен! Кырыйлары кителмәсен! Тырналмасын!» – дип, олаучы янында биеп кенә йөрде, хәтта газета төпләменнән битләрен ерта-ерта плитәләр арасына кыстыргалады. Ап-ак плитәләр дә төялеп китте, башкасы да салынмады, коридорга балчык артын күрсәтеп, өебездә кибән хәтле урыс миче утырып торды. Менә шул балчыклы сукыр стенабыз язу тактасына әйләнде. Нәрсә генә язып бетерми иде анда малай-шалай. Ә беркөнне анда өч бармаклы, кечкенә томшыклы, төртке күзле рәсемем астында «Таһир – чебеш» дип уеп-уеп язылган минем кушаматым да пәйда булды. Мин аларга тырнакларым белән ташландым, калай кисәге белән кырып карадым, ләкин тирән уелган келәймәмне бетерә алмадым һәм тыела алмый еладым. Ахырда Шәмсенур апам:

– Кайсы нәҗесе баланы хурлаган? Ну тотсаммы, кулын тапап-тапап бетерәм! – дип, әлеге сурәтләрне юеш ком белән ышкыды. Сурәтләр бетте бетүен, әмма кушаматым ябышып калды. Бары Нурия, Ринат кебек дусларым гына миңа үз исемем белән дәшәләр иде. Хәер, подвал малайлары чирәмгә чакырган чагында мине бер дә хурламыйлар, йомшак кына итеп үз исемем белән атыйлар иде. Аларның гаилә башы Нурулла абзый үз аты белән электр станциясендә эшли, электр үткәргеч өчен урамнарга дегетле баганалар ташый, ә төптән черегән искеләрен станциягә тапшыра, утынга мохтаҗ кешеләргә дә алып кайткалый. Ләкин ул иске баганалар кыйммәт йөри, чөнки алар бик коры утын, хәтта кибеп, яргаланып беткән булалар иде.

Алар атларын, сугыш хезмәтенә алынганчы, әлеге ике якка ачылмалы лапас түрендә тоттылар. Моның өстенә тагын Хәят апа кәҗә дә асрады. Атка фураж да кайткалый, җәйлектә печән дә хәзерләнә, кәҗәләре дә көтүгә йөри. Кәҗәне без кичке шәфәкъ вакытында, мәзәк өчен генә булса да, каршы чыгып алабыз. Тамагы туеп кайтса да, кәҗә алдыннан яшел чирәмнең кайчан артып калганы бар? Шунлыктан без, куллары кычытып торган малайлар, аңа дип чирәм йолыккалыйбыз, хәтта болын чирәмен эзләп бик еракка китәбез, Ботан бакчасы каршына хәтле барып җитәбез. Әле ул вакытта, хәтеремдә калганча, Казгрэсның зәһәрле сары сулары Кабан күленә агызылмый, яр буйларын пычратмый, шуңа күрә яр буеннан башланып киткән тигез яланлык зөбәрҗәт кебек балкып тора, су төбе кызыл балчык булып, халык коенган чагында бераз болганып китсә дә, сәламәтлек өчен зыянсыз, ару-чиста иде.

Хәят апа: «Морожныйга, кинога ярап куяр әле», – дип, көмеш ун тиенлекләр белән күзләребезне кыздыргаласа да, без ул ерак болынга аның өчен генә бармыйбыз. Без анда бер-ике капчык үлән йолкыганнан соң, чәчкәле чирәм арасында рәхәтләнеп уйныйбыз, котырынып-котырынып бата-чума су да керәбез. Күңелләребез биниһая рәхәтлек эчендә хушлана. Ә теге көмеш ун тиенлекләр Хәят апаның үз малайларыннан да артмый. Гаиләләре бик ишле, кәҗәләрен, атларын кушып санаганда, ун башка җитә яза иде бугай.

* * *

Минем судан курыкмаска өйрәнүем кызык кына булды. Башта мин, камыш бәйләмнәре өстенә ятып, кул-аягымны хәрәкәтләндерергә өйрәндем. Камышны без Иске бистә арасындагы күлләрдән алып кайта идек. Алып кайтасың да баш-башын тигез итеп кисәсең, ике кисәккә бүлеп, бау белән бәйлисең. Ике бәйләм арасындагы аркылы җепләргә аркаң белән дә, түшең белән дә ятарга була. Сузылып ят та аягыңны типкәлә, суны алдан этәргә тырыш, кулларың белән суны алдан ерып бар.

Шушындый күнекмәләргә өйрәнгәннән соң, без бер-ике адымга булса да читкә дә киткәләдек, ләкин, кул-аякны йөртергә кирәк икәнен һәрвакыт онытып (куркуыбыздан онытып булса кирәк), бик тиз су төбенә төшә башлыйбыз һәм батмас өчен шундук чытырдап камышка ябышабыз. Камыш безнең пристань, безнең коткаручыбыз. Шулай да бу пристаньнан, үзебез дә абайламыйча, һаман саен ерагая барабыз, бер-ике адымга, аннары ике-өч адымга, этләрчә хәрәкәтләнеп китәбез дә ашыга-ашыга камыш янына кайтып ял итәбез.

Берсендә шулай ераграк китеп әйләнеп карасам, пристанем юк, мин, куркудан җай гына хәрәкәтләнергә кирәк икәнен дә онытып, кулларым белән суны шап-шоп кыйнарга тотындым. Чәчрәгән су борыныма керә, күземне каплый, бер мәртәбә голт итеп йотып та җибәрдем. Шунда кемнеңдер ярдан кычкырганын ишеттем:

– Каушама! Тыныч кына йөз!

Мин, камыш тирәсендә йөзүләремне исемә төшереп, су коенудан туктадым, аягым белән арлы-бирле тибенергә тотындым, алар шундук өскә күтәрелделәр. Инде кулым да суны артка ишә башлагач, күл мине күтәреп алгандай булды, йомшак кына тирбәтеп куйды. Мин, авызымдагы суны төкерә-төкерә, ярга таба йөзеп киттем. Алда берәүнең симез ак иңнәрендә калай күгәреге кебек сипкелләре, аннары янып торган җирән башы чагылып китте. Мин көч-хәлгә яр буена чыгып җиттем дә, аяк астында яткан трусигымны алып, исерек кеше шикелле бераз чайкалып тордым, аннары трусигымны кулыма тоткан килеш кенә өйгә элдерттем. Утынлык түбәсенә мендем дә, теге трусикны киеп алганнан соң, ут кебек кызган такталар өстенә сузылып яттым…

Исәнме, Зөһрә-күл! Синең белән менә шулай чын малайларча күрешүем, синең белән татулыгым мәңгелеккә булсын инде. Син мине бу юлы батырмадың бит. Рәхмәт сиңа, яшькелт-зәңгәр күзле, матур муеныңа аллы-гөлле мәрҗәннәр тезмәсен киеп куйган күлем! Мин хәзер балачак уеннарыннан акрынлап аерыла барам. Алардан аерылам, ә сиңа менә бит, үзең дә күреп торасың, якыная барам. Мин хәзер моннан соң синеке. Тик син мине, артык иркәләмәсәң дә, бик үк рәнҗетмә инде, балаларча шукланган чакларымда миңа ачуланма, яме?!

Мин янә, кулымны каш өстемә куеп, ерак су буйларын күземнән үткәрәм. Әллә кайлардагы кызыл кирпечле миләш тәлгәшләре, кыя кебек басып торган Шамский хастаханәсе, агачларга күмелеп утырган эреле-ваклы агач йортлар, янә бөдрә урманлы Ботан бакчасы, янә дугасыннан туннеле күренеп торган чуен юл дамбасы – һәммәсе, һәммәсе зәңгәр томан эчендә тирбәләләр. Мин үзем дә аръяк малайларына, мөгаен, селкенеп күренәмдер, юк, күлнең зәңгәр ефәкле рәшәсеннән генә түгел. Мин, чынлап та, аякларымны авыштыргалап, башымны як-якка кыңгырайткалап, ерак-еракларга карап торам, терекөмеш йөгерткәндәй ялтыраган су өстеннән кара төртке эзлим. Ул төрткенең миңа таба якыннан зураюын телим мин. Ләкин ул төртке зураймый, хәтта югалып кала, байтак вакыттан соң гына ялтыравык су өстенә калкып чыккандай була.

Йортыбызның аскы кирпеч катында бездән шактый олы бер малайлары булган урыс гаиләсе яши. Вованың, әле мин әйткән малайның, әтисе эре-эре шадралар белән чокырланган бик зур түгәрәк битле, такыр башлы, ләкин кысыграк күзле бер кеше булып, нәкъ менә шул нурлы кысык күзләре аркасында микән, гел елмаеп тора сыман иде ул. Бу урыс безгә буржуйның нинди булуын өйрәтте. Ишелеп торган корсагын алга бүселдереп: «Менә шундый булалар алар буржуйлар», – диде. Һәм очрашкан саен, ул бездән: «Буржуйлар нинди була, ягез әле күрсәтегез?» – дип сорый. Һәм без булмаган эчләребезне көчәнеп киерә-киерә алга чыгарып күрсәткәч: «Юк, сез әлегә вак буржуйлар», – дип, кысык күзләренә хәтле генә түгел, хәтта шадраларына хәтле елмаеп шаркылдап көлеп җибәрә торган иде.

Менә шундый карсак буйлы юан абыйның малае бик нечкә билле, төз гәүдәле булуына без гаҗәпләнә идек. Вова подвал Кәрименнән чистарак һәм бик пөхтә киенеп йөри. Шикәр кебек ак күлмәк, пычактай кырлы итеп үтүкләнгән чалбар киеп чыкканын күрсәк, без аны олы кеше сымак күз алдына китереп, аңа хөрмәт белән карап куя идек.

Вованың безне көймәгә утыртып су буеннан әйләндереп йөрткәне бар. Бу безнең өчен шатлык кына булмыйча, зур бәйрәм булды. Шуңа күрә Вованы күрдек исә, аның тирәсендә тулганабыз, аңа малайларча нинди дә булса яхшылык эшләргә тырышабыз.

Бүген Вова, иртә белән үк көймәне яр буена чыгарып, безгә сакларга кушып, йөгерә-йөгерә яр башына менеп китте. Ул югалып торган арада, мин, ишкәкне ике кулым белән тотып ишеп карадым. Ишкәк калагын күтәргәндә, тамчылар тама, күңелле генә итеп ишкәк тимере шыгырдап ала. Ләкин бу рәхәтлек озакка сузылмый. Вова иптәшләре белән көймә янына йөгереп төшә. Яннарында чыпчык кебек чыркылдашкан ике кыз да бар. Мин һаман, көймә борынындагы чылбырны тотып, мине дә утыртасыларына өметләнеп торам әле. Ләкин Вова, иптәшләрен көймәгә урнаштырганнан соң: «Сине соңынтынрак», – дип, кулы белән җилкәмә йомшак кына орынып, көймәне борыныннан этә дә үзе дә аңа сикереп менә. Шулай көймә борынына баскан килеш, миңа тагын әйләнеп карый:

– Без озак тормабыз, яме, – ди.

– Эһе, – дип башымны кочып куям. «Озак тормабыз» дигәннәренә дә менә ике-өч сәгать үтте инде. Кояш, аргы яктан чыгып, күл өстенә күчте, ул күлне бик озын текә нурлары белән коендыра, талларны, шул исәптән мине дә пешерә. Минем арык иңбашларым, бигрәк борын сыртым ут кебек кызды. Мин вак дулкыннар чайкалып торган ташка бастым да учым белән битемә, ачыткан җилкәләремә су бөркедем. Аннары, якты су өстендә күчеп йөргән ноктаны тагын бер кат күземнән үткәреп, Вовага моннан соң әйләнеп тә карамаска булып, алабута һәм кычыткан арасындагы сукмактан йөгерә-атлый өскә менеп киттем.

Малайлар үпкәсе иртәнге чык кебек кенә ул, бик тиз онытыла. Без Ринат белән кичкырынлап су станциясенә киттек. Су станциясе Кабанның иң биек көнбатыш ярына салынган. Яр башында ул, бик зур пристань кебек, түбәсенең кыл уртасында озын колгага эленгән флагын җилфердәтеп тора. Пристань дигәнебез үзе дә исәпсез күпкырлы баганалар, тоташ тәрәзәләр белән бик хикмәтле итеп корылган, аңардан түбәнгә таба ике-өч җирдән сынмалы баскыч төшә, баскычның әнә шул сынган бер җирендә тирә-юнь манзарын күзәтеп ял итеп алу өчен озын эскәмияле киң мәйданчыклары бар. Баскыч, түбәнгә төшеп җиткәннән соң, су өстенә ындыр табагыдай җәелгән галәмәт зур басмага килеп тоташа. Басманың бөтен ягын көймәләр сырып алган. Арада ниндиләре генә юк. Койрыклы-койрыксызлар, эчләре бик тирән һәм сайрак булганнары, очлы һәм тупыйграк борынлылары, күп ишкәкледән алып сыңар ишкәкле булганнары, аннары бер урынлы һәм ике урынлы байдаркалар – кыскасы, бу көймәләрне санап бетерерлек түгел, аларның күбесе чылбырланып су өстендә чайкалып тора, ә берише басмага менгезеп капландырып куелган иде.

Станциядә бәйрәмнәр үткәрелә. Андый вакытта җепләр белән төрле төстәге әләмнәр элеп куела, алар гүяки оркестр уйнаган көйгә һавада биешеп торалар. Шуның өстенә кичен станция ут дөньясына күмелә, җил тегермәннәре кебек, чытыр-чытыр килеп утлы канатлар әйләнә, һавага яп-якты койрыклы ракеталар очырыла, аларның аллы-гөлле чаткылы көлтәләре чыж да чыж килеп караңгы күлнең уртасына ук төшеп сүнәләр иде.

Без Ринат белән әнә шул станциягә су буйлатып кына килеп җиттек. Әлбәттә, без кем дип, күкрәкләрне киереп кенә баскычтан төшә алмыйбыз, безнең кесәдә тишек бер тиен дә юк. Станция ихатасына керсәк тә, әле без ыштан балакларыбызны сызганып су эченнән керергә тиеш, чөнки станциянең тау башыннан ике яклатып төшкән коймасы, әрсезләнеп, су читенә үк килеп терәлә.

Без, челәннәр кебек атлап, өзелеп калган койма башын әйләнеп уздык та яр читендәге яртылаш су белән тулган көймәгә кереп, калай банкалар белән аның көне буе кояшта ятып җылынган суын бушатырга керештек.

Яныбызга шундук башына фуражка кигән сыек тузма сакаллы урыс абзый килеп җитте:

– Пацаны, эта лодка дырявая, вон ту надо, – диде һәм, озын чабулы күлмәгенең чуклы билбавы очларын селкетә-селкетә, безне басма түрендәге бер көймәгә алып китте.

Без көймәнең аяк асты такталарын алып куйдык та саркып кергән суны ашыга-ашыга түгә башладык.

– Шипко не надо, устанете, – диде урыс абзый һәм янтыгын кашып куйды.

Шулай да без бу көймәнең суын бик тиз түгеп бетердек.

Урыс абзый – аңа «дядя Андрей» дип дәшәләр иде бүтән малайлар – тагын яныбызга килеп җитте.

– А теперь вон ту, – диде, ике ишкәкле көймәгә күрсәтеп.

«Ту» икән «ту». Без анысының да суын бушатырга керештек. Ләкин «ту» лар бетмәде, өстәлә торды. Дядя Андрей хәзер инде бездән ишкәкләре өч парлы булган көймәләрнең суларын бушаттыра башлады. Без инде хәзер бик ашкынып түкмибез, берәр банканы чупылдатып көймә кырыена түгәбез дә хәл алып ял итеп торабыз, тагын чумырып алып түгәбез дә тагын ял итәбез. Беләкләребезнең тәмам көче бетте инде. Бер мәртәбәсендә мин суы-ние белән банкамны төшереп җибәрдем, ярый әле суы яртылаш кына иде, чулт итте дә калкып чыкты, мин тиз генә аны тартып алдым.

Ринат та килгән юлыбызга таба башын еш кына борып карап куя. Аннары, кояш баер вакыт җиткәч, яр буе күләгәләре күлнең уртасына ук сузылып кергән аргы як йортларының тәрәзәләре бакырдай кызарып яналар иде.

– Устали, но теперь домой, – диде Андрей дәдә. – Утром приедете што-ли? – дип көлемсерәп сорап куйды.

Ринат дәшмәде. Мин янә:

– Эһе, придём, – дип, башымны кагып куйдым.

Икенче көнне дә без төш җитә язганчы көймәләрдән су бушаттык. Шуннан Андрей дәдә безгә эче юешләнеп торган бер көймә бирде, бер пар ишкәк тоттырды.

– Только далеко не отходить! – дип кисәтте.

Без теләсәк тә ерак китә алмыйбыз, чөнки ишүебезнең рәте-чираты юк, аннары басма тирәли йөри генә башлыйбыз – көймәбезгә су тула, туктап, аны күгәргән калай банка белән бушатырга керешә идек.

Тиздән Андрей дәдә, янтыгын кашып торган кулын безгә изәп, басмага кайтырга кушты. Инде без чыгып җиткәч:

– Хватит на сегодня, – дип, көймәне чылбыры белән басма читендәге калын тимер алкаларга бәйләп куйды. Аннары: – Килеп шулай әйбәт кенә эшләп йөрсәгез, әнә теге көймәне бирермен, диде.

Без әйләнеп карадык. Көймәнең эче коп-коры, җитмәсә, үзе бик сылу, матур иде. Без сөенә-сөенә башыбызны кактык, киләбез, дидек.

Һәм, чынлап та, килә торган идек, тырышып су түгә торган идек. Без Андрей дәдә белән тәмам дуслашып киттек, ул безгә хәзер тәмам ышанып карый, көймәләрнең төрлесен бирә, алай түгел, менә болай кирәк, дип, ишеп күрсәтә иде. Чынлап та, без ишә белмибез, йә ишкәк калагын суга кирәгеннән артык батырабыз – ул чагында ишкәкне каерып, көчәнеп ишәргә туры килә, йә ишкәк калагын су өстеннән тайдырып җибәрәбез дә Ринат белән икебез берьюлы алагаемга чайкалып китәбез, дөбердәшеп егылабыз. Ә Андрей дәдә ишкәкләрне суга артык чумырмаска, сай гына батырып-батырып алырга куша. Аннары ул ишкәкләрне кире табан кайтарганда, су өстеннән сөйрәтмәскә кирәк, чөнки алай итсәң, көчеңне бушка сарыф итәсең, хутың кими, ди.

Менә без, көймә борыны белән су өстен сызгалап, ишкәк ишеп йөрибез. Әле ишәргә өйрәнеп җитү өчен күп эш кирәк. Шулай да ян-якта су уймакланып кала, ул уймаклар шаян гына әйләнгәлиләр дә су төбенә төшеп качалар кебек. Көймә борыныннан, һавада почмакланып очкан торналар кебек, уңга да, сулга да дулкыннар тәгәри. Алар яр буена барып җитеп чайкалалар, су читендәге яшел кыякларны башларыннан сыйпагандай итәләр, безгә таба бил яздырып карап торган кер чайкаучы апаларның матур балтырларын иркәләп кытыклап алалар. Безгә, кызыгып, кәкре аяклы малайлар, тычкан койрыгыдай гына толымлы кызчыклар карап кала. Чү! Алар арасында кулын кашына куйган, башын кыңгырайтып, нечкә сыйракларын авыштырып карап торган мин үзем дә бар түгелме соң? Юк инде ул малай, юк! Ул малай хәзер ишкәк ишә, көймәне, майлап куйгандай, су өстеннән шудыртып бара һәм аның йөрәге шатлыктан дөп-дөп итеп кага, аңа чиксез рәхәт, чөнки аңа тик үзе генә ашкынып алга бара, ә ярдагы җанлы-җансыз нәрсәләрнең һәммәсе дә баш иеп калгандай тоела иде.

Безнең әти-әниләребез артык карун түгел, морожныйга да, кинога да тиеннәрне биреп торалар. Ләкин кайсы малайның киноны атнасына бер генә түгел, ә ике мәртәбә карыйсы килми, кайсы тәмлетамакның атнасына бер генә морожный түгел, ә җиләк изгән ике тәгәрмәч алсу морожный ашыйсы килми икән?! Шуңа күрә безгә акчаны тегесенә-монысына да үзебезгә табыштырырга туры килә. Без иске-москы чүпрәкләр дә, чүп-чар түгелә торган җирләрдән сөяк-санаклар да җыеп тапшырабыз. Шешәләрен дә калдырмыйбыз. Хәтта шундый хәйләкәрлеккә барып җиттек, шешә башлары китек булса, кызгылт сургучны шырпы белән эретеп тамыза-тамыза, аларны нинди тәҗрибәле сатучылар да сизә алмаслык итеп ямап куя идек. Инде сатучы апайлар: «Балалардан алмыйбыз», – дип, шешәбез-ниебез белән кибеттән борып чыгарсалар да, без аптырамыйбыз, ишек төбендә берәр өлкән кешене шешә тапшырырга күндерәбез, әгәр ул кеше күнмәсә: «Әбиемә даруга кирәк иде бит, теге-бу», – дип, асфальт тротуарга яшь тамчыларын да тамызабыз һәм безнең хәлебезгә керәләр, шешәләрне тапшырып бирәләр иде. Көймәдә йөзү хокукын да без әниләребезнең тиеннәренә түгел, ә үзебезнең ябык беләк көчләребез белән яулап алдык. Шуңа күрә күл өстен гизеп йөрү безгә икеләтә рәхәт һәм ләззәтлерәк иде.

Беренче елларны без су станциясенә әле кунак кына булып килеп йөрсәк, соңга таба инде аның хуҗасына әйләндек. Башта без Ринат белән бер пар ишкәкле көймәнең утыргычында иңне иңгә куеп ишсәк, аннары ике пар ишкәкле көймәдә һәрберебез аерым ишеп йөри башладык. Ләкин монда ишкәкләрне икең бергә йөртеп ишү кирәк, берең суны каерганда, икенчең әле җилпенергә генә торсаң, көймә йөрешенең ритмы бозыла, кызулыгы кими. Без ишкәкләрне бер үк вакытта йөртеп, парлап ишәргә өйрәндек, һәм безнең көймәбез су өстеннән талпынып-талпынып алга оча иде.

Күп тә үтмәде, без аерым көймәләрдә бер-беребез белән узыша башладык. Андый вакытта ишкәк тимерләре тагы да тырышып «җырлый», тавышлары аргы якларда ук ишетелгәндәй була. Көймә үзенең борыны белән алга таба сикереп куйгандай итә, үзебез утыргычтан төшеп калып, көймәләребез исә әллә кайларга – Ерак Кабан ярларына ук барып кадалыр сыман тоела иде.