Текст книги "Музы і свінні"

Уладзіслаў Ахроменка
Музы і свінні

Навелы

© Уладзіслаў Ахроменка, 2014

© Распаўсюджванне. ТАА «Электронная кнігарня», 2016

Музы і свінні

Калі раскруціць глобус і неадрыўна ўглядацца ў яго недзе паміж пяцьдзясят другой і пяцьдзясят шостай паралелямі паўночнае шыраты, то ўваччу рана ці позна акрэсліцца пяшчотна-смарагдавы пяцікутнік, расквечаны камуфляжнымі плямкамі пясочных узвышшаў, валошкавых азёраў і ўльтрамарынавых рэчак. Сваімі абрысамі пяцікутнік нагадвае невялічкі кантынент, прынесены ў Еўропу загадкавымі вятрамі і акуратна ўпісаны ў самую яе сярэдзіну.

Калі павялічыць камуфляжны абшар і глянуць на яго прымружаным вокам, то пры жаданні можна ўбачыць і тамтэйшых насельнікаў. Гэта працавітыя гаспадары і шчаслівыя халопы, сціплыя інтэлігенты і брутальныя гопнікі, цнатлівыя каралеўны і недарагія прастытуткі. Ёсць яшчэ адстаўныя партызаны, патрыятычныя пярэваратні, маркотныя музы і калгасныя свінні.

Свінні і ўладараць на ўсім гэтым абшары: пішуць законы, дбаюць пра прагрэс і, галоўнае – размяркоўваюць харч. Штодня да ночваў з камбікормам дысцыплінавана шнуруецца ці не ўсё наяўнае насельніцтва: гаспадары, гопнікі, партызаны, пярэваратні, інтэлігенты, і нават каралеўны. Парадак у чэргах аб’ядноўвае сэрцы і накіроўвае розумы амаль усіх свінскіх падданых, а для некаторых нават замяняе імкненне да шчасця.

Але здараецца, што харчу на ўсіх не стае, і тады ў чэргах нясмела прыгадваюць пра свабоду. Гэта імгненна руйнуе парадак, бо свабоду кожны разумее па-свойму: гопнік – беспакарана ссаць у пад’ездзе, прастытутка – адвольна падвышаць таксу, а інтэлігент – з’едліва крытыкаваць аплылых кныроў.

Такі момант самы прыдатны для з’яўлення музаў, бо сытасць не спрыяе росквіту мастацтваў. Прыўкрасныя паненкі становяцца роўнааддалена ад пад’езда, бардэля і Акадэміі навук, настройваюць залатыя кіфары і спяваюць узвышаныя гімны пра годных ды адважных герояў. Прытым, некаторыя дзеўкі нават спрабуюць уцягнуць несвядомых гледачоў у несанкцыяваны карагод.

Людства хаўкае пашчэнкамі, нясмела таньчыць і спакваля набліжаецца да катарсісу. Але ж у гэты момант з бліжэйшага свінакомплекса прыбягаюць байцоўскія кабаны. Музам імгненна выстаўляецца абвінавачанне ў падрыўной, злачыннай дзейнасці. У падрыўной – таму што мастацтва прымушае глядзець на свет іншымі вачыма. А ў злачыннай – бо правакуе жаданне гэты свет змяніць. Музы спрабуюць давесці, што яны ўсяго толькі законапаслухмяныя паэткі чыстае красы, але ж раз’юшаныя кабаны адбіраюць у дзявуль кіфары, з асалодай лупцуюць іх дужымі капытамі па налітых цыцках і валакуць злачынак да вязніцы.

Вятры разносяць па краі ўрыўкі пашкамутаных спеваў. Словы пацеркамі абсыпаюцца долу. Але ж загадкавыя магнітныя імпульсы, якія нябачна віруюць над гэтым краем, цудадзейна складаюць з напаўзабытых словаў найноўшыя фразы, абзацы і рыфмы. Толькі цяпер спалучэнні персанажаў, сітуацый і іерархій фантасмагарычнае і выбуховае. Пазалота абсыпаецца з герояў, бы луска з карасёў. На месцы зляцелых німбаў раптоўна выторкваюцца д’ябльскія рогі, але ж і праз чорную звярыную поўсць іншым разам прарастаюць карункавыя анёльскія крылцы.

Неўзабаве перакручаныя гісторыі становяцца гарадскім фальклорам і нават набываюць легітымнасць нацыянальных міфаў. Як і мае быць, гэтыя міфы існуюць незалежна ад музаў, а ўжо ад свінняў – і пагатоў. З цягам часу міфы абрастаюць падрабязнасцямі, набіраюцца глянцам і выпраўляюцца шпацыраваць па свеце, бы вольналюбныя каты. І без тае сучаснае міфалогіі немажліва зразумець насельнікаў камуфляванага пяцікутніка, які называецца Беларуссю.

А тым больш – іх палюбіць.

І. Кліа. Муза гісторыі

Як Дзед Талаш пабываў на прыёме ў таварыша Сталіна

Падчас Другой Сусветнай вайны найбуйнейшым асяродкам беларускай культуры быў наменклатурны гатэль «Масква» у горадзе з такім жа назовам. У «Маскву», што месцілася непадалёк ад Чырвонай плошчы, ад самага пачатку вайны звозілі беларускую савецкую інтэлігенцыю з занятай немцамі тэрыторыі. Па хуткім часе на чацвертым паверсе падабралася досыць ладная кампанія: народны паэт Якуб Колас, дзіцячы пісьменнік Міхась Лынькоў, празаік Кузьма Чорны, спявачка Ларыса Александроўская…

Увосень 1943 года ў элітным гатэлі з’явіўся незвычайны госць: сівы дзядок у зашмальцаваным паляшуцкім кажушку, прапаленых нагавіцах і стаптаных ботах, змазаных дзёгцем. Пакручаныя паліартрытам пальцы сціскалі смярдзючую люльку. Дзеда суправаджалі двое супрацоўнікаў НКВД. Прытым адзін абярэжна нёс падрапаны дзедаў чамадан, перацяты раскудлачанай вяроўкай, а другі з падкрэсленай павагай падтрымліваў старога пад локаць.

Фармуляр на новага пастаяльца запаўняў адзін з энкавэдэшнікаў. Адміністратарка, якую ўвогуле цяжка было нечым здзівіць, недаверліва перачытала запіс і сціпла ўдакладніла: маўляў, няўжо новаму пастаяльцу сапраўды дзевяноста дзевяць гадоў… можа, якая памылка?

– У нас у НКВД ніколі не памыляюцца! – прымружыўся першы чэкіст.

– Нумар дайце самы лепшы, з броні ЦК! І абавязкова з відам на Крэмль! – запатрабаваў другі.

Зляканая адміністратарка хацела было яшчэ нешта запытацца, але тут нечакана падаў голас дзіўны госць.

– Тут табе, дзявуля, не воўкі пярдзяць, а людзі гавараць! – гаркнуў дзевяностадзевяцігадовы стары так, што крышталёвыя жырандолі ў фае злякана ценькнулі. – Ключы ад хаты давай!

Не прайшло і гадзіны, як уся беларуская дыяспара, якая жыла на чацвертым паверсе, ужо ведала, што ў «Маскву» засяліўся Васіль Ісакавіч Талаш. Той самы, які стаўся правобразам Дзеда Талаша ў знакамітай партызанская аповесці Якуба Коласа «Дрыгва».

Для літаратурна-мастацкага бамонду БССР навіна гэтая была супастаўляльнай хіба што з бамбёжкай гатэлю «Масква» сотняй «Юнкерсаў». Бо ўсе выдатна разумелі, чаго ад гэтага палешука можна чакаць.

Народны паэт Якуб Колас адразу прыгадаў, як Васіль Ісакавіч нахабна вымантачваў з яго частку ганарараў за «Дрыгву» – маўляў, аўтар без дазволу скарыстаў светлы Талашовы вобраз. Дзіцячы пісьменнік, а па сумяшчальніцтву і старшыня праўлення Саюза Пісьменнікаў БССР Міхась Лынкоў яшчэ не забыўся пра скаргі, якія Дзед Талаш страчыў асабіста яму – маўляў, аўтар «Дрыгвы» зламысна сфальшаваў мае партызанскія геройствы, бо насамрэч я паклаў не трох легіянераў-пілсудчыкаў, як той хлуслівы пясняр напісаў, а цэлых пяць. Спявачка Ларыса Александроўская добра памятала, як на адным урадавым канцэрце пушчанскі дзед зароў на ўвесь Оперны тэатр, указваючы на яе дэкальтэ – «у цябе, дзявуля, сукня падраная!» Празаіку Кузьму Чорнаму таксама было што сказаць, але восем месяцаў, праведзеных у мінскай турме НКВД, прывучылі яго ніколі і ніякія згадкі не агучваць.

Увечары выбітныя дзеячы культуры збіраюцца ў нумары Міхася Лынькова. Ранейшае спакойнае жыццё скончылася; ад Васіля Ісакавіча ў кожны момант можна чакаць неверагодных выбрыкаў і брутальных неспадзяванак. Так што трэба думаць, як цяпер жыць з народным героем пад адным дахам. Настрой звышпаганы, і нават армянскі каньяк з рэстарацыі «Масквы» не дапамагае яго падвысіць.

Першым, як і мае быць па рангу, выказваецца Якуб Колас. І выказваецца ён у тым сэнсе, што нашыя палешукі – людзі страшныя. Першае слова ў іх не «мама», а «дай», а слова «бяры» яны ўвогуле не ведаюць. Рана ці позна нясціплы Васіль Ісакавіч пачне і ў Маскве больш належнага патрабаваць. Што тады пра нас, савецкіх беларусаў, падумаюць партыя, урад і асабіста таварыш Сталін? Падвядзе нас усіх пад манастыр!

Ларыса Александроўская тужліва ўздыхае. Маўляў, да нашага берага нічога добрага не прыплыве: то трэска, то гаўно. Сядзеў бы стары ў сваёй дрыгве, дык не – у Маскву прывезлі! І нашто толькі ён тут спатрэбіўся?

Міхась Лынькоў, чалавек абазнаны ў літаратурна-партыйным будаўніцтве, дзелавіта адказвае, нашто. Дзед Талаш – наша беларускае ўсё. Партызаны-партызаны, беларускія сыны. Подзвіг народа несмяротны. Жывы сымбаль, карацей. Тым больш, што такога каларытнага прыгажуна з пушчанскім каўтуном не сорамна і ў «Хроніцы дня» паказаць. А то і прадэманстраваць якой дэлегацыі саюзнікаў: пакуль вы з Другім фронтам марудзіце, у нас нават стогадовыя ваююць! Таму і даставілі дзеда акурат з таемнага аэрадрома на Любаншчыне ў Маскву па асабістым загадзе таварыша Пантылеймона Панамарэнкі, найгалоўнага начальніка партызанскага руху пры Стаўцы Вярхоўнага Галоўнакамандавання. А ў народныя мсціўцы, між іншым, паляшук ісці не хацеў, яго туды падпольны гаркам абяцанкамі завабіў: маўляў, атрымаеш пасля перамогі гектар пакосу…

Кузьма Чорны злякана паказвае вачыма то на электрычную разетку, то на жырандолю: забыліся, што ў «Маскве» нават у сценаў ёсць вушы? Тут нядаўна адзін народны паэт таксама лішняе нападпітку трымцеў, дык потым выпадкова са сходаў зваліўся… То дагаворыцеся!

Размова доўжыцца да самае ночы, але ані стратэгія, ані тактыка далейшага жыцця нешта не выпрацоўваюцца. Нават каньяк не ідзе – так і застаецца ў пляшцы.

А Васіль Ісакавіч тым часам вельмі хутка засвойваецца ў элітнай «Маскве». З вясковай непасрэднасцю шчыкае за дупы маладых пакаёвак. Гаспадарчым вокам прыглядаецца да багатага гатэльнага рыштунку – маўляў, а як гэта можна ў пушчах Палесся скарыстаць? І ўвесь час нешта патрабуе і патрабуе. У адміністратаркі – чайнік, у пакаёўкі – мыла, у заўгаса – анучы на парцянкі… Але ж сам, паскуда сквапная, ніколі нікому нічога не дае, нават калі нейкую драбязу просяць. Увесь гатэль бачыў, як адзін заслужаны генерал ў старога прыкурыць папрасіў, дык Талаш яму адразу: «Смалы табе з каланіцы! Свой агонь трэба мець!..»

Гатэльны люд паглядае на народнага мсціўцу ніякавата. Але запярэчыць баіцца. Усе разумеюць: адно слова ўпоперак – і зухаваты дзядок іх проста па сценцы размажа. А яшчэ разумеюць, што з такім народам нам аніякія акупанты не страшныя. Гэта сёння паляшук нашаму генералу ў агні адмовіў. А што будзе, калі ў яго прыхадзень-фрыц запатрабуе «млека-яйкі-шнапс»? Хана ўсяму Вермахту…

Тым часам партызан засвойвае новыя тэрыторыі. У нумары ён нудзіцца. А таму штораніцы сядае ў сваіх этнаграфічных трантах проста на ганак «Масквы», распальвае люльку і аглядае краявіды. На Манежнай, акурат насупраць гатэлю, стаіць міліцыянт-рэгуліроўшчык ў доўгім скураным плашчы. І з кожным разам гэты міліцыянт цікавіць дзядка ўсё больш і больш.

Нарэшце Васіль Ісакавіч выбівае люльку аб ганак, падымаецца і рашуча ідзе да рэгуліроўшчыка.

– Слухай, сынок, – мружыцца паляшук на крамлёўскую сцяну. – Мне сказалі, што за гэтым зубчастым плотам сам таварыш Сталін жыве. Дык скажы яму, што я вельмі хачу з ім сустрэцца!

– Таварыш Сталін цяпер сапраўды ў Крамлі, – падкрэслена ветліва адказвае праінструктаваны міліцыянт. – Але цяпер ён моцна заняты. Так што ідзі лепш, Васіль Ісакавіч, у свой нумар!

– Ат, заўсёды так: служы пану верна, дык ён табе пердне! – разгублена выдыхае стары. – І ўсё ж, як пабачыш таварыша Сталіна – дык перадай маю просьбу!

Наступным днём у ганка гатэля «Масква» спыняецца доўгі чорны легкавік, з каторага выходзіць двое чэкістаў – тых самых, якія і прывезлі Васіля Ісакавіча ў гатэль. Твары ў іх суворыя і засяроджаныя. Сінхронна трапляючы ў нагу, чэкісты нетаропка падымаюцца сходамі на чацверты паверх. Адзін, як і мае быць паводле інструкцыі, становіцца злева ад Талашовага нумара і кладзе руку на расшпіленую кабуру. Другі афіцыйна грукаецца ў дзверы.

– Грамадзянін Талаш Васіль Ісакавіч! – крамлёўскімі курантамі разносіцца па гудкім гатэльным калідоры. – Імём таварыша Сталіна загадваю вам неадкладна адчыніць!..

Старога пад спачувальныя позіркі гатэльнай публікі пад пахі цягнуць да страшнага легкавіка, і той хуценька ад’язджае ад гатэля ў невядомым кірунку.

Па хуткім часе ў Міхася Лынькова збіраюцца ўсе бээсэсэраўскія трубадуры і менестрэлі. Тое, што былы партызан, а цяпер выкрыты вораг народа Талаш В. І. ужо на Лубянцы, ні ў каго сумневу не выклікае. І яго прызнанне ў падрыхтоўцы замаху на жыццё таварыша Сталіна – справа часу і следчай тэхнікі. Давыёжваўся, стары пёрд! Давымантачваўся, жадоба паляшуцкая! Не, каб у сваім нумары чарку паціху куляць ды пакаёвак за цыцкі мацаць – у Крэмль яму захацелася! Так што цяпер усёй беларускай савецкай інтэлігенцыі з-за гэтага смярдзючага дзядка адна дарога – у ГУЛАГ.

Якуб Колас ліхаманкава прыкідае, якія паперы яму трэба спаліць. Міхась Лынькоў упарта спрабуе датэлефанавацца таварышу Панамарэнку – маўляў, гэта наш народны герой самастойна з глузду з’ехаў, мы яго ні на што такое не падбухторвалі! Ларыса Александроўская прафесійна і разважліва складае будучы рэпертуар для магаданскага тэатру. І толькі Кузьма Чорны надзіва спакойны; ён чалавек дасведчаны, ніякіх залішніх папераў у яго няма, затое турэмны чамаданчык даўно ўжо сабраны і пад ложкам стаіць.

Раптам расчыняюцца дзверы, і ў нумар увальваецца Дзед Талаш. У зубах у яго смярдзючая люлька, у руках – грувасткая валіза, а ў вачах – праўдзівае шчасце.

– Дзе быў, Васіль Ісакавіч? – перадінфарктным голасам пытаецца Якуб Колас. – У эн-ка-вэ-дэ?

– На хера яны мне здаліся? – незалежна ніжа плячыма стары. – Я гасцяваў у таварыша Сталіна.

– І што ты там рабіў? – надзіва роўна ўдакладняе Міхась Лынькоў.

– Як гэта што? – яшчэ больш незалежна здзіўляецца Дзед Талаш. – Гаварыў з ім! Ат, я ж то ведаю, як з панамі правільна размаўляць!.. Спярша кажу: неадкладна выпраўляй, мяне, таварыш Сталін, ў нашыя партызанскія лясы, гітлерцаў паганых біць! А таварыш Сталін у адказ: не магу, Васіль Ісакавіч, ты сваё яшчэ ў мінулую вайну з белапалякамі адваяваў, адпачывай лепш тут! А каб табе лепш адпачывалася, прасі ў мяне, што хочаш!

– І што, – жахаецца Ларыса Александроўская, – ты ў самога таварыша Сталіна… нешта прасіў?

– А то! – пацвярджае паляшук цынічна і самазадаволена. – Кажу: дай мне, таварыш Сталін, самы доўгі скураны плашч.

З гэтымі словамі дзед расшпільвае валізу, з сярэдзіны каторай спрэсаванай паюснай ікрой блішчыць нешта чорнае і шляхотнае.

У пакоі адбываецца маўчанне. Беларуская савецкая інтэлігенцыя недаверліва хаўкае на падарунак, які шкодны дзед пераможна дэманструе прысутным. Сітуацыя абсалютна фантасмагарычная: у Беларусі – немцы, у Крамлі – Сталін, а ва ўрадавым гатэлі стогадовае пушчанскае дзіцё пахваляецца чарговым здабыткам. І тут нарэшце не вытрымлівае памяркоўны і талерантны Кузьма Чорны:

– А навошта табе, дзед, у тваіх пушчах Палесся такая дарагая рэч?

– Як гэта навошта! – шчыра здзіўляецца Дзед Талаш. – Ды хіба не разумееце, што ніз таго плашча можна адрэзаць і дабрачыя боты пашыць, а з астатняга спраўная куртка атрымаецца!..

Як амерыканскі гангстэр Меер Ланскі ахвяраваў грошы на Гарадзенскую Харальную сінагогу

Самыя сантыментальныя людзі ў свеце – прафесійныя крымінальнікі. Ці не кожны бязлітасны бандыт і спрактыкаваны забойца будзе натхнёна пахваляцца сваімі крывавымі справамі, але варта такому паслухаць блатную баладу ці пачытаць шчамлівы вершык – злачынца абавязкова расчуліцца і пусціць слязу.

Знакаміты амерыканскі гангстэр Меер Ланскі ніколі не вызначаўся ані душэўным сантыментам, ані настальгічнымі комплексамі. Правінцыйная Гародня, дзе Меер з’явіўся на свет ці то пад прозвішчам Шушланоўскі, ці то як Сачаўлянскі, да прасветленых сантыментаў асабліва не схіляла: занядбаная халупа ў раёне Пярэспы, суворы рабі Мардэхай у Харальнае сінагозе, а па вялікіх святах – фаршыраваны шчупак у выкананні цёці Хасі…

Вось сям’я Шушланоўкіх-Сачаўлянскіх і з’ехала да Нью-Йорка, дзе сам Меер прайшоў няпросты жыццёвы шлях ад шараговага вулічнага гоп-стопніка да караля крымінальнага свету Злучаных Штатаў. Падчас Сухога закону залатая зорка гарадзенца заззяла па-над хмарачосамі Усходняга ўзбярэжжа недасяжным моген-довідам. Уплывовыя мафіёзі Багсі Сігал, Лакі Лючыяна, Карла Гамбіна аддана выконвалі ўсе ягоныя загады. Нават сам Аль Капонэ – і той лічыў за гонар працаваць з Ланскі.

Прытым сам Меер не быў ані знаным кілерам, ані дасведчаным налётчыкам, ані таленавітым рэкецірам. Гарадзенскі жыд уладкаваўся ў «Коза Ностры» вельмі хітра: ён адно распрацоўваў крымінальны крэатыў і махлярскія інавацыі. Усе гэтыя распрацоўкі былі выключна эксклюзіўныя і самага найвышэйшага гатунку.

У ЗША лютуе новастворанае ФБР, гангстэры страляюць адзін у аднаго з «томпсанаў», з рызыкай для жыцця выкрадаюць мільянерскіх дзетак, а сам Меер сядзіць у сваім ўтульным чыкагскім офісе, круціць ручку арыфмометра і разважліва так прыкідае: вось калі з бутлегерства выцягнуць пяць мільёнаў даляраў і ўкласці іх у сетку падпольных казіно, а прыбытак пусціць на развіццё прастытуцыі ў Нью-Йорку, дык уся братва атрымае вельмі тлусты гешэфт. Праўда, і копам паганым давядзецца адкаціць, дый і сябры-італьяшкі таксама патрабуюць усё больш і больш…

Пры згадцы пра чарнамазых кампаньёнаў Ланскі пахмурнее і пачынае ціха, але выразна лаяцца на ідыш. Бо не разумее ані іх выбуховага тэмпераменту, ані экспансіўных учынкаў. Не, вы ж толькі гляньце на гэтых сантыментальных макароннікаў: адзін рэкецір штомесяц адсылае шалёныя сумы сваякам-галадранцам кудысь у Калабрыю, яшчэ адзін наёмны забойца аддана ахвяруе на оперны тэатр «Масіма» у Палерма, а трэці, прафесійны рабаўнік банкаў, зусім з глузду з’ехаў: згадаў, што ён праўдзівы каталік, і з гэтае нагоды падарыў фантастычную суму непалатінскай Архікатэдры!

Спрабаваў быў Меер тым недавумкам-гоям растлумачыць, што грошы трэба ўкладаць у пашырэнне наркабізнесу, развіццё прастытуцыі, вытворчасць фальшаванага віскі, ці хаця б у якія азартныя гульні, дык італьяшкі адразу ў позу: мама-мія, Санта-Лючыя, табе, пархатаму аіду, чалавеку без роду і племені, шляхотных сіньёраў не зразумець!

І тут містэр Ланскі рашуча адстаўляе арыфмометр, распускае вузел гальштука, адкідаецца ў фатэлі і мружыцца кудысь у празрыстую далечыню.

Гэта ён чалавек без роду і племені? Гэта ў яго, Шушланоўскага-Сачаўлянскага, няма ані родных магілаў, ані дарагіх сэрцу ўспамінаў? Ды яго родная Гародня ў сто разоў лепшая за нейкае там сранае Палерма!

Мафіёзі налівае сабе паўнюткую, як вока, чарку, куляе нагбом. Мружыцца, запальвае цыгару, зноў налівае, прыгадвае дзяцінства. Мілая халупа на ўзбярэжжы шумнацечнага Нёмана, бар-міцва старэйшага брата, найсмачнейшы ў свеце гефельтэ-фіш у выкананні цёці Хасі… А якая ў Гародні прыгожая Харальная сінагога з суворым рабі Мардэхаем! Цікава, жывы яшчэ той стары поц?

Па гангстэрскай шчацэ паволі спаўзае самотная празрыстая сляза, і пяшчотныя аблокі сантыменту здрадніцкі ахутваюць закарэлую душу. І Меер нарэшце разумее, што чарнадупыя сіньёры сапраўды маюць рацыю. А яшчэ разумее, што было б вельмі дарэчы ўцерці насы тае басоце-галоце. Ён шчоўкае пальцамі, і ў офісе нібы з паветра матэрыялізуюцца двое маладых людзей ў модных капелюшах і доўгіх шэрых плашчах. Вельмі дасведчаныя гангстэры, хаця, канешне, свае браты-аіды.

Аіды яны аіды, але ўжо новай, амерыканскай фармацыі. Ідышу саромеюцца, да сінагогі не ходзяць. Нават імёны свае перайначылі на амерыканскі капыл: Майкл і Сэм.

Ланскі дастае з сейфа дарагі скураны кейс, ставіць на стол.

– Джэнтльмены, Коза Ностра даручае вам вельмі адказнае, але далікатнае заданне. Заўтра выпраўляецеся ў Стары Свет, у горад Гародню. У тамтэйшай Харальнай сінагозе ёсць такі рабі Мардэхай. У гэтым кейсе – дзесяць тысяч даляраў. Аддайце яму гэтыя грошы і скажыце, што іх у знак павагі прыслаў маленькі Меер. Хай сінагогу адрамантуе. А то што пра нас людзі падумаюць?

– Гародня? – перапытваецца гангстэр Майкл. – А гэта дзе, у Румыніі ці ў Сібіры?

– А Мардэхай – тамтэйшы мафіёзі? – прыкідае гангстэр Сэм. – Гародня – горад у Польшчы. Мардэхай – рабі ў сінагозе. А вы, калі будзеце задаваць залішнія пытанні, скончыце сваю жыццё ў Іст-Рывер, – добразычліва абяцае Ланскі. – Усё зразумела?

– Усё зробім у лепшым выглядзе, бос! – абодва гангстэры выцягваюцца струмка. – «Мэшын-ганы» з сабой браць?

– Ша, джэнтльмены! – рухам дасведчанага шынкара асаджвае Меер. – Навошта вам там зброя?

– А можа таго містэра Мардэхая хто пакрыўдзіў… Дык мы хуценька! Мы ж не толькі за гешэфт працуем, але і з-за любові да мастацтва!

– Не трэба ў маёй Гародні шухер наводзіць. Кейс толькі аддайце – і сюды. І не забудзьцеся сказаць, што гэта, маўляў, ад маленькага Меера! Чакайце, чакайце… Фальшаваныя пашпарты і грошы на прадстаўнічыя выдаткі возьмеце ў Яшы Гузіка, майго менеджэра ў Нью-Йорку!

Наступным днём чыкагскія мафіёзі выпраўляюцца ў Стары Свет. А дарога чакае няблізкая. Параходам да Гамбурга, адтуль цягніком да Берліна, адтуль да Варшавы, і толькі з Варшавы – да Гародні.

Прыязджаюць містэр Майкл і містэр Сэм на месца, селяцца ў найлепшым гатэлі на Раскошы. І думаюць-маракуюць: што ж гэта за такі страшны аўтарытэт, той рабі Мардэхай, калі сам Меер Ланскі яму плаціць, ды яшчэ такую суму?!

А дзесяць тысяч баксаў на тыя часы – шалёныя грошы. Кошт модных скураных чаравікаў на Манхэтане – адзін даляр. Прадстаўнічы браніраваны «лінкольн», на якім сам прэзідэнт Гувер катаецца – крыху даражэй за трыста. За тысячу даляраў можна набыць шыкоўнае бунгала ў Фларыдзе. А ўжо за дзесяць тысяч не тое, што Харальную сінагогу адрамантаваць – усіх гарадзенскіх паліцыянтаў можна скупіць, усю Дэфензіву, дый яшчэ на маршалка Сейма застанецца!

І вось гангстэры са скураным кейсам, набітым далярамі, знаходзяць гарадзенскую Харальную сінагогу, а ў ёй – рабі Мардэхая. Сімпатычны такі дзядок з доўгай сівой барадой, у шырокім чорным капелюшы і зашмальцаваным лапсердаку. Ну проста прарок Самуіл у крэсовым фармаце! Глядзіць гэты крэсовы Самуіл на заморскіх гасцей і добразычліва так кажа:

– Шалом, панове чыкагскія гангстэры! Шчыра вітаю пана Майкла! Вельмі рады бачыць пана Сэма! Вы да мяне ад пана Меера Ланскі?

– Так, – разгублена пацвярджаюць чыкагскія гангстэры.

– Гэта ў каторага цёця Хася на Пярэспе жыла і з нёманскага шчупака самы смачны гефэльтэ-фіш гатавала? – на бездакорным местачковым ідыш удакладняе рабі Мардэхай. – Памятаю, памятаю такога… І вы што, хочаце сказаць, што гэты шлімазл заахвяраваў на нашую Харальную сінагогу дзесяць тысяч даляраў?

У чыкагскай братвы паціху адвісаюць сківіцы. Не, сапраўды – нешта тут не тое. Напэўна, ніякі гэта не рабі, а круты мафіёзі, куды страшнейшы за Джона Дылінджэра і Аль Капонэ разам узятых. Ці сапраўды нейкі прарок, калі ўсё пра ўсіх ведае? Нездарма абачлівы бос вырашыў яму плаціць. Што ні кажы, а наш Меер – крымінальны інтэлектуал, мозг мафіі… сапраўдны аідышэ копф!

Гангстэры нервова торкаюць кадыкамі, ліхаманкава прыгадваючы слоўцы на паўзабытым імі ідыш. Нарэшце, пацвярджаюць: так, містэр Ланскі шчырааддана просіць прыняць гэтую дробную і нязначную суму ў знак вялікай павагі да містэра Мардэхая на рамонт Харальнай сінагогі, і…

– Прабачце, панства! – эфектным рухам перапыняе маладых бандытаў стары рабі. – Але ўзяць вашыя грошы я не магу ані ў якім разе. Гэта атрымаецца амаральна. Наш Меерчык зарабіў іх злачынным шляхам, праз бутлегерства, прастытуцыю і наркотыкі. Калі я вазьму ад яго такія грошы, дык што наш кагал пра мяне падумае?! Так што забярыце ваш модны чамадан і адвязіце яго назад. Шчаслівай дарогі!

Пасля гэтых словаў чыкагскія госці імгненна ператвараюцца ў саляныя слупы, на манер старазапаветнай Лотавай жонкі. Ужо лепш бы гэты страшны прарок-мафіёзі спаслаў на іх усе Дзесяць Стратаў Ягіпецкіх і нават якую Адзінаццатую прыдумаў… Ды што тыя страты?! Лепш бы іх ў турму «Сінг-Сінг» выправілі, на дваццаць пажыццёвых тэрмінаў!

Толькі б забраў гэтыя паганыя даляры.

Вяртацца ў ЗША, не выканаўшы загаду, ім катэгарычна нельга. Бо самае лепшае, што кожнага там чакае – хуткая смерць з дваццаціфунтовай цаглінай на шыі у водах Іст-Рывера. Пра горшае лепш увогуле і не думаць. Коза Ностра падобнага не даруе.

А старэнькі Мардэхай, каб у яго павыпадалі ўсе зубы, і застаўся толькі адзін для зубнога болю, пасміхаецца хітрым змеем і ўдакладняе:

– Вы, маладыя людзі, напэўна хочаце дазнацца, адкуль я ўсё ведаю? Дык яно вельмі проста! Менеджэрам у вашага Ланскі працуе такі Яша Гузік з Менску. Гэты Яша па сакрэце расказаў пра ваш візіт кантару бруклінскай сінагогі Нохіму Шапіру, таму самому Нохіму, які мае крэдыт у лаўцы Абрама Кацнэльбогена. Жонка Абрама – сяброўка Фіры Ліхтэн, а яе муж, цырульнік Борух грае ў прэферанс з Гіршам Альтшулерам. Гірш, хаця і хасід, але з вельмі прыстойнай сям’і, а таму Арон Зісман з ім сябруе. Арончык жыве ў адным доме са Шмулем Каплунам, маім стрыечным братам. А са Шмулем я акурат заўчора меў сувязь па трансатлантычным тэлефоне. А вы там са сваім Меерам, напэўна, вырашылі, што я стары поц?..

…Што адбылося з чыкагскімі гангстэрамі далей, дакладна невядома. Паводле адной версіі, іх па хуткім часе завербаваў Іншаземны аддзел НКВД. Спрактыкаваныя забойцы «Коза Ностры» бязлітасна стралялі трацкістаў, белагвардзейцаў ды іншых збеглых ворагаў народа па ўсёй Еўропе. Паводле другой, гангстэр Майкл і гангстэр Сэм так і засталіся ў Гародні, дзе атабарыліся пад сваімі сапраўднымі імёнамі Мойша і Шлёма. Купілі на грошы са скуранога кейса ўсю мясцовую паліцыю з Дэфензівай, выправілі адпаведныя дакументы, а на рэшту прыдбалі кашэрную рэстарацыю. У якой, між іншым, падавалі і гефельтэ-фіш з нёманскага шчупака, амаль такога, як гатавала цёця Хася з Пярэспы.

Абедзве версіі цалкам праўдападобныя.

Што да самога Меера Ланскі, дык ягоны сантымент да Радзімы з цягам часу толькі ўзмацніўся. У 1939 годзе знакаміты мафіёзі прыбыў на Кубу, каб ўкатаць тамтэйшага дыктатара Бацісту на дазвол сеткі казіно. Акурат у гэты час у порт Гаваны прыйшоў карабель са Старога Свету з жыдамі – уцекачамі ад нацыстаў, сярод каторых было нямала ўраджэнцаў Гародні. Кубінскія ўлады доўга не давалі дазволу прыстаць да берага, пакуль мафіёзі не сплаціў тым бананавым карупцыянерам па пяцьсот даляраў за кожнага імігранта.

Менавіта з тых часоў на Кубе з’явілася і яўрэйская дыяспара, і нават колькі сінагогаў. Прытым адна з іх, як сцвярджаюць знаўцы, вельмі нагадвае Харальную сінагогу ў Гародні.

І, што характэрна, усе выдатна ведалі, хто прафінансаваў тое будаўніцтва…