Текст книги "Сонечны чалавек (зборнік)"

Розум, гонар і сумленне

Агаф’я Пятроўна не выглядала злосным чалавекам, аднак усе ў двары яе цураліся і сыпалі праклёнамі толькі пры згадванні яе імя. Парадаксальна, але людзі, якія жывуць у гэтым кутку вялікага горада, не ведалі адзін аднаго ў твар, аднак назаўжды запомнілі старую Агаф’ю. А ўсё праз яе аповеды пра загінулага сына, якога многія памяталі мілым, усмешлівым хлопчыкам з хуліганскай кампаніі вулічнай шпаны.

Стукалася Агаф'я ў хісткія дзверы, абабітыя дэрматынам. Вартавала суседзяў каля пад’ездаў і нават падсаджвалася да шумных кампаній яшчэ зусім юных школьнікаў. Але тыя толькі смяяліся з яе, а іншы раз і зусім ганьбілі бруднымі словамі, ад якіх станавілася моташна на душы. Дзверы ёй ніхто не адчыняў.

– Разумееце, у мяне быў сын. Аляксандр, як дзеда звалі… – але ў адказ сутулая жанчына з поліэтыленавым пакетам махнула на яе свабоднай рукой і паскорыла хаду.

Агаф'я ўжо не плакала, калі справа тычылася несправядлівасці. Апошні раз яна выцірала маршчыністы твар шурпатай хусткай роўна праз сорак дзён пасля смерці сына. Ён ёй прысніўся і паведаміў, што пакінуў межы планетарнай сістэмы, у якой страшна пакутаваў, а значыць – наступіў перыяд спакою. Пасля гэтых падзей мінула ўжо каля пяці гадоў, і сын больш не прыходзіў да яе ў сне. Боль жа за гэты час не сціх. Але яго знешнія праявы неяк сцерліся за непатрэбнасцю.

Некаторая надзея быць пачутай з'явілася, калі ва ўсім мікрараёне праз аварыю адключылі халодную ваду. Тут жа на месца вывазу смецця прыехаў стары грузавік з поўнай цыстэрнай пітной вады. Імгненна людзі павылазілі са сваіх бярлогаў, трымаючы ў руках вёдры, каністры і хрумсткія пластыкавыя бутэлькі з-пад ліманаду і мінеральнай вады.

Агаф'я Пятроўна спачатку падышла да поўнага мужчыны, які, як ёй здавалася, калісьці служыў у войску. Можа быць, ён пагодзіцца яе выслухаць?

– Разумееце, мой сын… Ён быў афіцэрам…

Тлустае цела ўскалыхнулася, нібы было дрэнна застылым жэле ў мудрагелістай шарападобнай форме. Бабуля спалохалася і, прапусціўшы некалькі злосна настроеных людзей, падышла да рабаватай дзяўчыны ў ружовых гетрах.

– Вы ведаеце, калі я яго нарадзіла, мне суседка сказала, што мой муж не вернецца… – але толькі яна сказала некалькі слоў, як з цемры з'явілася ваяўнічая старая ў чорным дзіравым паліто. На самым кончыку носа ў яе быў велізарны пухір. Здаецца, гэтая гарадская ведзьма працавала загадчыцай у інтэрнаце для рабочых.

– Ды хопіць ужо тваіх гісторый, хворая! Усе даўно чулі твае гісторыі!

Агаф'я Пятроўна не раззлавалася ў адказ, на гэта папросту не было сіл. Яна знервавалася, таму што ў яе сцэнарыі гэтай злоснай цёткі быць наогул не павінна. Сапраўды, навошта яна патрэбная свету, калі сын быў усмешлівым хлапчуком і чамусьці загінуў героем?

Вырашыўшы, што нават у гэтым велічэзным натоўпе безаблічных людзей ёй няма месца, яна выправілася ў сутарэнні, дзе пахла саладкаватым ацэтонам і наогул было цёпла праз абгорнутыя ў шклавату трубы. Звычайна па буднях там нікога не было. Але на гэты раз на поліэтыленавым пакеце сядзеў разгублены студэнт.

– Родненькі мой! Што ж ты тут робіш у такі час цёмны?! – узрадавалася Агаф'я Пятроўна.

– Час сапраўды цёмны… – адказаў студэнт і пачаў далонямі абмацваць гарбастую бетонную падлогу.

– А сыночак у мяне быў, дакладна ты выліты!

Студэнт, пачуўшы словы бабулі, страпянуўся. Зняўшы акуляры, ён дастаў лінзу і што было моцы сціснуў у далоні. Пачуўся трэск. Кроў дробнымі кроплямі пачала падаць на зямлю, ствараючы дысгарманічны агідны ўзор з металічным водарам.

– Закон захавання энергіі адмаўляе ўсякае, можна так сказаць, знікненне без следу…

Вочы бабулі загарэліся. Ёй захацелася абняць незнаёмага студэнта, але спачатку трэба было выказацца.

– А сыночак мой у В’етнаме ваяваў! Герой! У залатую кнігу краіны яго гэтыя занеслі… За незалежнасць ваяваў.

Тым часам студэнт, мачаючы кончык указальнага пальца ў рассечаную далонь, маляваў на бетоне літары іншапланетных алфавітаў. Прынамсі, ён так лічыў.

– В'етнам гэта добра. Паліць напалмам мірных таксама добра.

Бабуля, пачуўшы знаёмыя словы, якімі калісьці трызніў сын, войкнула і пачала так хутка прамаўляць словы, што сама не паспявала сачыць за іх сэнсам.

– 11 самалётаў Б-52, а потым дзясятак А-4 і некалькі Ф-104! Комплекс «Дзвіна» – тая яшчэ грозная штука. І ён адзін у кабіне, твар гнілы, паносы, абязводжванне… Б'е іх, мяняе пазіцыю, а там усё разбіта. Мову адняло! А суседка, сцерва, казала, не вернецца ён у цябе. Потым усё ж вярнуўся… Божа ты мой! Твар цвіў, лекары разводзяць рукамі і кажуць, што стрэс такі моцны – пройдуць гады і ўляжацца ўсё ў яго. І сапраўды – прайшло два гады і ўляглося.

Агаф'я Пятроўна скончыла гаварыць, студэнт вывеў слова і пачаў вымаўляць трохзначныя лічбы.

– Ну і чо, завалілі яго амерыканцы?

– Забілі, сыночак, забілі… А сябры ягоныя пра яго сказалі, што ён – розум, гонар і сумленне эпохі! Бачыш, як сказалі! Не пра кожнага чалавека так сёння скажуць… Вось хавалі, значыць, і сябар ягоны, калега, устаў такі рослы. Стаіць над целам у параднай форме, пальчаткі белыя, і кажа: “Сын ваш, маці, – розум, гонар і сумленне эпохі”. Хто ж пра каго так сёння скажа, а сынок?

– Сапраўды, не пра кожнага…

Кіўнуўшы некалькі разоў, бабуля расплакалася, а студэнт знепрытомнеў, упаў і разбіў галаву аб бетонную падлогу.

У гэты момант яны разам выявілі ісціну.

Танцпляцоўка

На начныя дыскатэкі мама адпускала Віталіка са скандаламі. Спачатку яна шмат крычала, апелявала да сумлення і нябожчыка бацькі, а ўжо праз некалькі месяцаў такіх начных паходаў проста бурчала, ператварыўшы свой істэрычны наказ у традыцыю.

Вельмі хутка ўсе маміны нападкі сталі хутчэй павярхоўнымі, бо ў глыбіні душы яна разумела, што ўсё роўна карміць Віталіка няма чым. Таму няхай ён лепш знойдзе ежу там, чым будзе сумнымі вачыма глядзець на яе і суправаджаць галодную нянавісць магільным маўчаннем.

Віталік апранаў мехаватую куртку, скрадзеную ў прасторным сэканд-хэндзе для жабракоў, мыў твар ледзяной вадой і выходзіў са старога драўлянага дома, брусы якога былі працятыя велізарнымі чарвяточынамі. Часам хлопчык думаў, што там жывуць пацукі, якія грызуць яго жыллё. Усё часцей да яго прыходзіла думка, што калі-небудзь яны загрызуць і яго маці, высмактаўшы ўсю кроў.

Кожны раз, калі ён сыходзіў з хаты, маці пачынала размаўляць сама з сабой і ўсё часцей лаяць роднага бацьку Віталіка. У дзяцінстве ён біў хлопчыка і двух яго братоў тэлевізійнай антэнай, праз што на рэбрах з'яўляліся барвовыя палосы, а ногі пакрываліся чорнымі гематомамі. Здаецца, усё дзяцінства хлопчыка суправаджалася гэтымі плямамі мерцвячыны да таго моманту, пакуль бацька сам не стаў такой плямай.

Калі бацьку Віталіка паклалі ў танную сасновую труну, браты плакалі. Малодшы, Алёша, упершыню задумаўся пра будучыню. Сярэдні, Мікіта, здагадваўся, што цяжар клопату пяройдзе да Віталіка. Мікіта баяўся Віталіка больш за бацьку, таму што ў сваіх снах бачыў, як той раскідваецца чорнымі плямамі смерці і зацягвае ўсіх людзей у глыбіні шырокіх нафтавых азёр. Сярэдні брат нікому пра гэта не расказваў. Ды і скардзіцца на гэтыя макабрычныя падарункі фантазіі не было асабліва каму. Бо нават у школу ён ужо два гады як не хадзіў, перабіваючыся разавымі заробкамі.

Калі закрылі труну, Віталік падумаў, што нядрэнна было б абліць яго бензінам і спаліць. Але ў хлопца не было ні каністры, ні грошай для куплі гаручага.

Дыскатэка ў горадзе праходзіла на танцавальнай пляцоўцы летам і ў кінатэатры зімой. Вакол агароджанай цаглянай сцяной прасторы ўзвышаўся густы лес, у якім пахла мачой і гніллю. Усярэдзіне ж, на пабітай плітцы, пад гучную музыку фанабэрыста расхаджвалі маладыя людзі, гледзячы на пераапранутых дзяўчат.

Каля сцен, якія абмяжоўвалі гэтую страшнаватую прастору, невядомы будаўнік змайстраваў казыркі з бляхі. Некаторыя бадзяліся пад імі і паважна пілі моцныя напоі. Нягледзячы на гучную дурную музыку, Віталік чуў брыдкі смех і спантанныя жывёльныя воклічы, якія належалі прадстаўнікам абодвух полаў.

Як толькі ўсё сціхне і гарадская п’янь разыйдзецца па дамах, Віталік пойдзе пад казыркі шукаць пакінутае і забытае. Часам там можна знайсці недапітае піва ў бутэльках з цёмным шклом. Ці пакусаныя кавалкі хлеба з тонка нарэзаным духмяным салам. Аднойчы ён знайшоў на адной з лавачак велізарны кавалак курыцы. Мабыць, хтосьці святкаваў дзень нараджэння і ўсё не з'еў, даўшы шанец пабаляваць і Віталіку.

Віталік рэдка думаў пра будучыню, таму што быў упэўнены – пройдуць гады, але да лепшага нічога ў яго не зменіцца.

Аднак усё пайшло зусім інакш, калі ў ноч на 7 жніўня на адной з лавачак Віталік знайшоў камень. Падобныя камяні яму паказваў сусед па хаце: гладкія і падобныя да дагістарычных пласцін з зашыфраванай інфармацыяй. Сусед прывёз іх з узбярэжжа Балтыйскага мора, куды ездзіў некалькі разоў на рыбны промысел. Але знойдзены камень адрозніваўся прывабнымі і незразумелымі пісьмёнамі, якія былі падобныя да дзіцячых каракуляў у заляпаных чарнілам пропісямі.

Паклаўшы камень у кішэню старых джынсаў, Віталік адчуў прыемнае цяпло, якое бывае ў момант любавання аголенай жанчынай. Яшчэ праз некалькі хвілін невядомыя сілы распалілі вакол хлопца празрыстыя каміны, не даючы змерзнуць. Розум раптам асвяціўся веданнем: усе жаданні матэрыяльныя, а свет маленькага гарадка належыць толькі Віталю.

– Я хачу, каб усе багатыя пачалі паміраць… – сказаў Віталік услых і тут жа ўсміхнуўся сваёй смеласці.

На наступны дзень губернатар горада разбіўся на машыне аб помнік першакурснікам, адзін прадпрымальнік памёр ад лімфомы, а галоўнага міліцыянта і ўвогуле засек сякерай беглы салдат, папярэдне зачытаўшы яму ўрывак з «Прыгодаў бравага салдата Швейка».

Віталік жа не адчуваў згрызот сумлення, але адчуваў некаторую незавершанасць у сваім намеры зрабіць свет лепшым. Увесь дзень ён засяроджана глядзеў на камін і прыдумваў розныя варыянты далейшага жыцця людзей, якія цяпер залежалі толькі ад яго. Вырашыўшы быць больш сціплым, ён узяў камень у далонь і прашаптаў:

– Я хачу, каб усе багатыя паміралі, але не так часта…

З тых часоў замест дыскатэк Віталік рэгулярна хадзіў на памінкі, бо багатых людзей у яго горадзе было даволі шмат, і курыца ў іх была значна смачнейшай. Калі еў чарговую порцыю пачастункаў сярод сваякоў нябожчыка, якія плакалі, Віталік пачаў шанаваць цішыню, што акружала яго па начах.

Гуманіст

Апошні месяц Максім пакутаваў ад вострага сверба ў анальнай адтуліне. Часцей за ўсё прыступы даганялі яго раніцай, калі трэба было варыць моцную каву і збірацца на працу ў задушлівы офіс. Але праз пракляты сверб Максім ляжаў, неспакойна варочаўся, праклінаючы ўсё на свеце, і сваімі вострымі пазногцямі (не стрыжанымі для гэтых мэтаў) да крыві расчэсваў падоўжныя складкі пяшчотнай скуры, схаваныя мяккай тканінай. Калі яму рабілася лягчэй хоць бы на некалькі хвілін, ён прасаваў штаны, паліў адразу некалькі цыгарэт запар, выходзіў з пад'езда і ішоў па вуліцы да бліжэйшай станцыі метро.

Максім ездзіў толькі ў падземцы, таму што грамадства ў вагонах было зусім абыякавым. Перад тым як пачасацца, ён вывучаў твары навакольных і, калі ўжо бачыў якую-небудзь цікаўную асобу, якая заўважыла нядобрае, аддаваў перавагу трыванню. Калі сонны натоўп не выклікаў боязі быць зганьбаваным, ён запускаў руку ў заднюю кішэню і старанна чухаўся.

Хутчэй за ўсё, хлопец так і жыў бы ў пакутах да паважнага ўзросту, але, выявіўшы сляды крыві на туалетнай паперы, замест працы Максім паспешліва накіраваўся ў паліклініку да лекара. Кроў палохала яго магчымым сур'ёзным заражэннем і доўгай пакутлівай смерцю. Максім чамусьці падумаў, што цяпер яго жыццё абавязкова зменіцца (але зусім не абавязкова, што да лепшага).

Лекар папрасіў Максіма распрануцца, затым устаць на карачкі. Дакрануўшыся каленямі да халоднай паверхні кушэткі, Максім адчуў сябе безабаронным і разгубленым. Цяпер ён мог толькі чуць цяжкае дыханне лекара і звон металічных прыбораў.

Нацягнуўшы на рукі гумовыя пальчаткі, доктар змазаў пальцы чымсьці слізкім і вадзяністым. У памяшканні запахла жуйкай і крэмавымі пірожнымі. Максім моцна зажмурыўся, адчуваючы, як лекар тоўстымі пальцамі прабіраецца ў яго прамую кішку. Спачатку ён рабіў балюча Максіму, затым нешта разглядаў і нібыта нават прынюхваўся. Пасля сказаў устаць і адзяваць штаны. Заправіўшы пояс і зашпіліўшы прарэх, Максім сеў на крэсла, падклаўшы далонь пад хворае месца. Ад уварвання ў патаемную прастору Максім выглядаў трохі разгубленым.

– Што ж, дарагі мой сябар Максім. Вы, вядома, можаце здаць кал на аналіз, але з упэўненасцю магу сказаць, што ў вас гельмінтоз! – лекар казаў так, быццам у любую секунду мог засмяяцца з гэтай хваробы маладога чалавека. Апусціўшы галаву, ён нешта хутка пісаў на жоўтым лістку, выглядаючы неяк па-дзіцячы.

– Што такое гельмінтоз? – няўпэўнена сказаў Максім, старанна вымавіўшы апошняе слова.

– Гэта, братка, калі ў цябе ў страўніку і пад скурай жывуць чарвякі… – сказаўшы гэта, сівы лекар захіхікаў. Кінуўшы ручку, ён зноў звярнуўся да Максіма: – Скажы дзякуй, што не рак. Прап'еш таблеткі і будзеш жыць!

Устаўшы з-за стала, доктар працягнуў Максіму паперку з назвай патрэбных таблетак. На развітанне яны не паціснулі адзін аднаму рукі.

Забегшы ў аптэку і купіўшы ўпакоўку з усяго адной таблеткай, Максім накіраваўся дадому.

Ён ніяк не мог паверыць, што ўвесь гэты час разам з ім жылі чарвякі. Максім спрабаваў уявіць, як яны жэрлі яго клеткі, абязбольвалі ферментам далікатныя тканкі і прагрызаліся скрозь іх, выклікаючы страшную каросту. Быць можа, у яго ягадзіцах і кішэчных сценках існуюць цэлыя сістэмы іх чарвівай камунікацыі і, калі надкусіць яго азадак, як яблык, можна ўбачыць гэтых бялявых жыхароў ягадзічных цягліц.

«Цікава, ці былі ў іх вочы?» – думаў Максім, калі прыйшоў дадому. Ён наліў у кубак вады і падрыхтаваўся выпіць таблетку, але нейкая невядомая сіла нібыта падказвала, што яшчэ не час аддаваць смерці чужародныя арганізмы, якія прыносяць столькі пакутаў.

Дастаўшы з паліцы старую савецкую энцыклапедыю, Максім адкрыў старонку з загалоўнай літарай «г». Побач з кароткім артыкулам красавалася адна-адзіная чорна-белая фатаграфія доўгага стужачнага чарвяка, скручанага некалькі разоў, нібыта быў ён нейкім тэлевізійным кабелем, а не жывой істотай, якая шукае сваю формулу выжывання ў гэтым свеце.

Максіму раптам стала шкада няшчасных істот, якія знайшлі прытулак у яго дрэнным целе. Ды і як ён сам жыў? Бывала, рабіў дрэнныя ўчынкі. Напэўна, хтосьці таксама бачыў у ім усяго толькі чарвяка, які брыдка жарэ чыйсьці пратухлы абед.

Максім падышоў да люстэрка ў калідоры, зняў штаны, схіліўся, рассунуў свае ягадзіцы і, звесіўшы галаву, доўга глядзеў на бліскучую слізістую абалонку. Здаецца, яна была пакрыта маленькімі гнойнымі коркамі і шматлікімі чырвонымі расчосамі, за якімі і жыло безназоўнае сямейства надакучлівых жыхароў.

«Ці ёсць у вас імёны?» – пытаўся хлопец і ўспамінаў, як шкадаваў у дзяцінстве кратоў, бо яны, па расповедах бабулі, зусім нічога не бачаць. Як жа ім, сляпым, жывецца глыбока пад зямлёй? Ужо ніяк тут не пазайздросціш!

Выкінуўшы смяротную таблетку ў сметніцу, Максім пайшоў спаць, пажадаўшы сваім вантробным суседзям добрых сноў і шчаслівага жыцця.

З гэтага дня сверб у яго прапаў, а розум напоўніўся светлымі намерамі дарыць зняволеным свабоду, а бяздольным – багацце.

Апошні цар зямлі

Апошні цар зямлі чалавекам быў вельмі капрызным і па прыродзе сваёй неразумным. Не, ён зусім не быў дурнем і валодаў прыстойным багажом ведаў, але там, дзе ён жыў, падобныя рэчы зусім не ратавалі.

Кожную раніцу апошні цар зямлі выходзіў мець зносіны з мясцовымі рабятамі і нязменна дэманстраваў ім сваю інтэлектуальную перавагу. Раззлаваныя ўласнай абмежаванасцю, дзеці моцна сціскалі брудныя кулачкі і білі яго, што было сілы. Часам палкамі. Радзей торбамі, напоўненымі крадзенай ежай або гаўном.

Нанёсшы досыць калецтваў для ўласнага задавальнення, гэтыя маленькія карнікі знікалі, а цар зямлі поўз да бліжэйшай лавачкі, каб мець зносіны з адзінокім пенсіянерам, які пакутаваў ад пачуцця віны за змрочную будучыню і бязладную мінуўшчыну.

– Жаўткоў Фёдар Іванавіч! – пенсіянер амаль нічога не бачыў, а таму кожнай чалавекападобнай істоце (у яго бачанні свету) працягваў жылістую кісць і называў сваё імя. Гэтым жэстам ён выказваў пэўную павагу да суразмоўцы, якому дазваляў пачаць з ім зносіны з чыстага ліста.

– Апошні цар зямлі… – адказваў збіты чалавекападобны цар.

Пенсіянер амаль сто гадоў таму быў у нейкай страшнай партыі. Праз гэта ён пазбавіўся пазітыўнага ўспрымання свету, але атрымаў дадатковыя дваццаць гадоў жыцця. Калі ён памрэ, ніхто не ведаў. Але вельмі многія жадалі яму смерці. Яшчэ мільярды чакалі яго ў свеце атамарнай сувязі, каб ператварыць зорку яго жыцця ў халоднае газавае воблака і закінуць у чорную дзірку для поўнага невыпраменьвання ў прастору.

– Я знішчыў 32 народы! – прамаўляў пенсіянер, успамінаючы юнацтва. Ён заўсёды хваліўся грандыёзнымі падзеямі сваёй маладосці, нават калі яго ніхто не слухаў. Гадоў трыццаць таму выпадковыя сустрэчныя жахаліся адкрыццяў пенсіянера. Тады яму проста не верылі, а таму прапускалі такія правакацыйныя заявы міма вушэй.

– А я так і не стаў імператарам… – наракаў цар. Справа ў тым, што слова «імператар» падавалася яму цалкам завершаным, у той час як «цар» азначала толькі зародак юнацтва.

Фёдар Іванавіч заўсёды прасіў расказаць, што цяпер бачна на небе і якія аблокі праплываюць над дамамі. Яго суразмоўца задзіраў галаву і, гледзячы на небасхіл, фантазіраваў пра велізарныя рознакаляровыя фігуры, у якіх няма і намёку на геаметрычную ідылію.

Распавёўшы састарэламу таварышу пра акруглыя сыры, драныя ручнікі велічэзных маштабаў і зграю дэфармаваных вільготным кліматам наморднікаў для дыназаўраў, апошні цар зямлі пачынаў сумаваць. А ўсё таму, што гэта ўжо было ў яго жыцці.

– Бамбардзіроўшчыкаў там няма? – гулліва пытаўся Фёдар Іванавіч і таксама задзіраў галаву ўверх, яго шыйныя пазванкі глуха хрусцелі. Яго пажоўклыя вочныя яблыкі круціліся, нібыта былі цацачнымі і заводзіліся ад добрага ўзварушэння.

Дзядуля спачатку прыслухоўваўся, а потым расчаравана ўздыхаў.

– Даўно ўжо няма, – сумна адказаў цар.

– Я табе скажу, дарагі ты мой унучак, што нават вельмі шкада!

Пенсіянер ведаў, што калі-небудзь за ім прыляцяць чорныя крылатыя машыны і пакараюць яго за маладзецкую ўдаласць літым свінцом. Ён шчыра спадзяваўся, што яны будуць міласэрнымі і не стануць паласаваць вострымі іголкамі яго плоць, а проста зальюць ўсё вакол вялікай колькасцю спапяляючага арганіку святла.

У думках стары камрад пракручваў фінальны этап свайго жыцця мноства разоў, ніколі не чуючы пры гэтым сцэнічнага ляманту. Напэўна, гэта было па-людску.

Апошні цар зямлі хлусіў свайму адзінаму суразмоўцу. Бамбардзіроўшчыкі сапраўды стала знаходзіліся ў небе. Ды што казаць, калі ўся геастацыянарная арбіта была забітая толькі імі! Але дзядуля паводзіў сябе як дзіця. Навошта яму было гэта ведаць?

– Можа, распавядзеце пра вашу партыю? – Фёдар Іванавіч любіў распавядаць пра партыю, і гэтае пытанне было вечным і актуальным для яго, а цар ведаў, як узняць настрой кату, які дажываў свае дні.

Аповед пачынаўся з таго, што спачатку Фёдар Іванавіч быў платаядным і харчаваўся выключна падлай. Потым ён сустрэў дрэнна адрозную ў прасторы істоту, ад якой пахла паленым цукрам і драўнянай смалой. Істота дазволіла яму здабыць званне людаеда і пад покрывам ночы накідвацца на жывых людзей (пераважна дзяцей).

– Разумееш, сынок, зубы ў мяне былі тады дужыя, і рвалі яны мяса, як тлустыя гувернанткі – пажоўклыя прасціны.

– З такім жа хрустам?

– З такім жа хрустам.

– А прозвішча ваша тады было не Чыкаціла?

– Гэта іншы, ён потым у турму на павышэнне пайшоў.

Пасля на галаву яго зусім яшчэ маладой цывілізацыі чамусьці зваліліся металічныя бамбардзіроўшчыкі, і паплечнікі па партыі пачалі зачышчаць наасферу ад разумнай формы жыцця.

– Калі я знішчыў 32 народы, у мяне выраслі дадаткова 32 зубы. Вельмі слабыя зубы, няздольныя перамолваць салдацкія косці. Я зразумеў, што прыйшоў час спыніцца. І пастарэў.

На гэтым аповесць Фёдара Іванавіча Жаўткова скончылася. Распавёўшы яе 32 тысячы разоў, ён лёг на драўляную лаву, склаў рукі крыжам на грудзях і чамусьці памёр.

Апошняму цару зямлі не было шкада дзядулю. Дачакаўшыся, пакуль цела яго суразмоўцы астыне, цар зайшоў у цёмны пад'езд, падняўся на сёмы паверх і лёг на разасланы матрац шэра-бурага колеру.

Паглядзеўшы на чорную столь, пакрытую нераўнамерным пластом сажы, апошні цар зямлі заплюшчыў вочы і, мабыць, падрыхтаваўся паміраць услед за катам.

Так прайшоў апошні дзень яго жыцця.