Текст книги "Мин – табылдыклар өстәле / Я – стол находок"

Гәрәй Рәхим
Мин – табылдыклар өстәле / Я – стол находок

© Татарстан китап нәшрияты, 2017

© Рәхим Г. В., 2017

Тышлык рәссамы һәм бизәлеш мөхәррире Р. Х. Хәсәншин

* * *

Табылдыклар өстәле

Мин – табылдыклар өстәле.

Моңын югалтучылар,

Телен югалтучылар,

Илен югалтучылар, –

Килмәгез дә!

Табалмассыз сез аларны

Минем табылдыклар өстәлендә.

Чөнки аларның сездә,

Сезнең рухыгызда, күңлегездә

Булганы юк!

Андый изге әйберләре булса,

Кеше аны саклый белә –

Килмәгез дә!

Мин – табылдыклар өстәле.

Өстәлемдә —

Төргәк-төргәк сагыш,

Бәйләм-бәйләм борчылулар,

Уйлар…

Кемнәр сагышка аптырый?

Кемнәргә борчылу кирәк?

Кемнең бер башына уй юк? —

Рәхим итегез!

* * *

Сугыш елларында,

Сугыш юлларында

Югалткан назыңны

Килеп ал, карт солдат, –

Ул – миндә!

Имтиханда югалткан хәтереңне

Килеп ал, елак кыз –

Ул – миндә!

Иң кирәкле мәлдә

Югалткан пуляңны

Маңгаеңа ал, дезертир, –

Ул – миндә!

Тагын кемнәр нәрсә югалттылар?

Хиросима, син күпме югалттың?

Моабит, син күпме югалттың?

Ватаным, син күпме югалттың?

Әнием, син күпме югалттың?

Йөрәгем, син күпме югалттың?

* * *

Мин – табылдыклар өстәле.

Өстәлемдә –

Кемнәрдер югалткан акча янчыклары.

Күзлекләр,

Перчаткалар,

Төрле фасондагы таяклар…

Шунда ук

Фашист чыгарган күзләр,

Крематорийда янмый калган сөякләр,

Ядрә өзгән аяклар…

Зоопарктан качкан филләр дә бар монда,

Питоннар, маймыллар,

Югалган этләр, ташбакалар

Һәм башкалар, һәм башкалар…

Әй сез, кәнәфиен югалткан түрәләр,

Кабинетсыз президентлар,

Тәхетсез шаһлар,

Портфельсез министрлар,

Башсыз философлар,

Хөкүмәтсез илләр, –

Актарыгыз, килеп, миндәге чүп-чарны,

Бәлки, югалтканыгыз шундадыр.

Боларына без күнеккән инде.

Әле менә кичә генә

Югалган атом бомбасы,

Урланган атом көймәсе

Китерделәр өстәлемә…

* * *

Мин – табылдыклар өстәле.

Иманын югалтучылар,

Намусын югалтучылар

Килмәсен дә.

Алар берни табалмаслар

Минем өстәлемдә.

Ләкин минем

Парларын югалтканнарга парларым бар,

Ярларын югалтканнарга ярларым бар.

Мин киң күңелле –

Даннарын югалтканнарга даннарын бирәм,

Шаннарын югалтканнарга шаннарын бирәм.

Көзләрен югалтканнарга сары көзем бар,

Сүзләрен югалтканнарга җылы сүзем бар.

Киштәләрем сыгылып тора җылы сүздән,

Килегез, кешеләр, алыгыз.

Мин җыйдым ич аларны сездән.

Кешеләр киләләр,

Югалтканнарының барын да алып китәләр.

Рәхмәт әйтәләр,

Шатланалар, көләләр,

Шул мәлдә ник берсе:

«Иптәш, үзең ни югалттың?» – дисенче!

* * *

Мин – табылдыклар өстәле.

Ә шулай да

Җирдә югалганның барын да

Китермиләр миңа.

Җирдә бар туганнар каберлекләре –

Шунда илтәләр югалган чын ирләрне.

Аннан соң базарлар бар әле –

Берәү анда яшерен генә намус сата,

Берәү сата изге һөнәрен.

Сатучы бар хәтта үз тәнен.

Әнә берәү рифма сата

Һәм югалта

Изге шигырь тәмен, сүз тәмен.

Тик барыбер

Миңа килегез, кешеләр.

Әгәр өстәлемдә

Ни дә булса табалмасагыз –

Сез алырсыз минем еллар буе

Җыйган шәхси бүләкләремне –

Югалтудан сүнгән күңлегезгә

Өмет чаткылары өсти торган

Иң-иң изге теләкләремне.

Килегез,

Рәхим итегез!

1980

Ватаным… Туган илем… Туган тиягем…

Юлың якты

Чал тарихның иң-иң түреннән мин

Карыйм: юлың якты.

Бер баһадир булып күренәсең,

Бөек татар халкы.

Пугачларга әйткән бәетләрең,

Җыр-моңнарың татлы.

Батыр да син, эшчән, киң күңелле,

Бөек татар халкы.

Мактауларга мохтаҗ түгелсең син,

Тик мактауга хаклы.

Илгә Җәлил кебек уллар биргән

Бөек татар халкы.

Һәр туганың кебек көчле, зирәк,

Уңган син, талантлы,

Җир шарының шанлы бер баласы,

Бөек татар халкы.

Намусың ак тарих каршысында,

Йөзең ачык, якты.

Киләчәккә кыю атлап кер син,

Бөек татар халкы!

Батырлар

Туган халкым, сине борынгыдан

Әйдәп барды күпме батырлар!

Тарихыңда мифлар пәһлеваны,

Алып батыр дигән батыр бар.

Болгарыңда булды илтәбирләр,

Урдасында күпме ханнарың!

Халкым… Халкым…

Чорлар үткән саен,

Гел яңара барды каннарың.

Казаныңда тотты хан тәхетен

Кырымчагы, нугай, казанлы…

Залим ханга син бәддога әйттең,

Изгесенә – изге азанны.

Мәҗбүр булдың дүрт гасырдан артык

Йөрәгеңне бикләп – ачмаска…

Җир-суыңа, күгеңә, һаваңа

Хуҗа иде синең ак патша…

…Һәм, ниһаять!

Илнең мәйданына

Кирәк булды яңа ИР, БАТЫР!..

Әй ирекле халкым, тик УЛ сине

Яклар…

Барлар…

Әрләр…

Юатыр!..

Тарихыңда булды күпме батыр —

Алып батыр, Камыр батырлар…

Син бүген дә кысыр халык түгел —

Зирәк улың ТИМЕР[1]1
  Бу шигырь Татарстан тарихында беренче тапкыр президент сайлаулары үткәрелү уңаеннан язылды һәм 1991   елның 12   июнендә «Шәһри Казан» газетасында басылып чыкты (автор искәрмәсе).


[Закрыть] батыр бар!

Туа тора, димәк, батырлар!..

Туган илем – Татарстан

Синең тарих – минем гомер башым,

Киләчәгең – минем киләчәк.

Син күрексез булсаң – мин күрексез,

Һәм син чәчәк булсаң – мин чәчәк.

Мин дошманга синең җавап белән

Җавап бирдем – кайтты үчләрем.

Тик сүземне үлчәп сөйләдем мин –

Синең үлчәм белән үлчәдем.

Синең үсеш белән мин зур үстем,

Синең дәртең белән дәртләндем.

Канатларың белән канатландым,

Шатлыкларың белән шатландым.

Синең яшьлек белән яшәрдем мин,

Синең яшен белән яшьнәдем.

Синең көнең белән көн күргәнгә,

Синең гомер белән яшәрмен.

Син бит мине шундый көчле иттең,

Өстәп бирдең тагын изгелек.

Рәхмәт, илем! Инде үзем сине

Күтәрергә көчем бар кебек.

Илкәем

Яз язлаган, җәй җәйләгән,

Көз көзләгән илкәем!

Кыш кышлаган… Кышын туңгач,

Син җылыткан илкәем!

Таңым аткан… Көнем туган…

Шәфәкъ баткан илкәем!

Төне буе синең уйны

Уйлап яткан илкәем!

Сәгатьләрем, минутларым,

Мизгелләрем – синеке…

«Син кемнеке?..» – дип сорама,

Мин – тик Туган илнеке!..

Димәк

Якын булса үз илең —

Илдә булсын үз гөлең.

Әгәр булса үз өең —

Үзеңчә күр үз көнең.

Җырлар булсаң үз көең —

Көйгә килсен үз телең.

Табалмасаң үз гөлең,

Коралмасаң үз өең,

Күралмасаң үз көнең,

Табылмаса үз көең,

Аңламасаң үз телең —

Аптырап йөрмә, гөлем,

Юк, димәк, синең илең.

Тарих сулышы

«Һунчылар», «монголчылар», «болгарчылар», «татарчылар», «мишәрчеләр», «керәшенчеләр» һәм башка… «чы-че» ләр дип, туган халкыбызның гүзәл төркемнәрен бер-берсенә каршы куюны максат иткән тарихи эзләнүләр алып баручы, махсус рәвештә тарихчылар сугышы оештыручы, ягъни булмаган сугышны бар итеп күрсәтергә омтылучы галимнәрнең матбугатта дөнья күргән фәнни хезмәтләре турында уйланып.

Тарихны без төзибез бит…

Без – кешеләр, без генә!

Чып-чын тарихны беләбез

Тик без үзебез генә!

Юк, булалмый Җир йөзендә

Тарихчылар сугышы!

Тарихчылар түгел лә ич –

Халык – тарих сулышы!..

Кытай «та… та…»лары да без!

Һуннары да,

Төркиләр дә,

Болгарлар да,

Татарлар да – без генә!

Тарихчылар, буталмагыз –

Без бит үзебез генә!

Тумәне дә,

Модәсе дә,

Аттила да,

Кубрат хан да,

Чыңгыз хан да,

Батые да,

Идегәй дә,

Галимбәк тә,

Мөхәммәт тә,

Шәймиев тә,

Миңнехан да –

Без ул, бары без генә!..

Шушыны расламаучылар

Яисә аңламаучылар

Тарихчылар – сез генә…

Без булмасак, каян чыккан

Алып батыр,

Күлтәгиннәр,

Кол Галиләр,

Сараилар,

Мөхәммәдьяр,

Каргалыйлар,

Имәниләр,

Кандалыйлар,

Мәрҗаниләр,

Җәмәлҗәннәр,

Фәхреддиннәр

Һәм Тукайлар,

Дәрдемәндләр,

Кариевлар

Һәм Камаллар,

Һади Такташ,

Салих Сәйдәш,

Хәсән Туфан,

Урманчелар,

Сибгат Хәким,

Еникиләр,

Юзеевләр,

Фәйзуллиннар

Һәм башкалар, һәм башкалар?!

Чынбарлыкта була алмый

Тарихчылар сугышы…

Тарихчылар түгел лә ич —

Без бит тарих сулышы…

Халык – тарих сулышы!..

Аера күрмә

Бу катлаулы Туган илнең,

Зур тарихлы Туган телнең

Мин һаман да сабые,

Инде күптән булсам да мин

Күп илдәшнең абые.

Туган илем, Туган телем,

Әнкәмдәй сез – чын, бөтен.

Сез – ике рухи имчәгем,

Суырып имгән сөтем.

Сез генә минем яшәүне

Бар иткән иҗатчылар.

Сездән көчле, сездән бөек

Бу дөньяда йә ни бар?

Мине тудырып үстергән

Әнкәм күптән кабердә.

Ә сез миңа Туган илнең,

Туган телнең татлы сөтен

Имезәсез хәзер дә.

Мин бит сезне яклау өчен,

Мин бит сезне саклау өчен

Дөньяга килгән бала.

Җирдә иң-иң игелекле,

Җирдә иң-иң изгелекле

Нием бар сездән кала?

Туган илем, Туган телем,

Мин сезгә илчәк гелән, –

Җитмеш яшьлек бу сабыйны

Аерма имчәгеңнән!..

Татар кешесе[2]2
  «Татар кешесе» дигән җыр шушы шигырьгә нигезләнгән. Музыкасын Луиза Батыр-Болгари иҗат иткән.


[Закрыть]

Болгарында болганган,

Биләрендә биртелгән,

Сараенда саргайган,

Суварында сызланган –

Синдер, татар кешесе.

Себергә себерелгән,

Чиләбедә чиләнгән,

Оренбурда орылган,

Каргалыда каргалган –

Синдер, татар кешесе.

Мәкәрҗәдә мекердәп,

Истанбулда ысланып,

Үзбәкләрдә үзгәреп,

Кырымнарда кырылып

Беттең, татар кешесе.

Французга яу чаптың,

Германга да яу чаптың —

Ул илләрдә ни таптың?

Күп вакытта үз җиреңнән,

Иделеңнән, үз өеңнән,

Илеңнән колак кактың,

Яугир татар кешесе.

Рудасын да син чаптың,

Күмерен дә син чаптың,

Балыгын да син тоттың,

Нефтесен дә син таптың.

Үз-үзеңә суыгаяк,

Зимагур дип ат тактың,

Шаян татар кешесе.

Мәскәүдә бар үз өең,

Киевта бар үз көең.

Балтыйгында балкыйсың.

Чит җирдә дә туган телне,

Туган көйне ятлыйсың,

Моңлы татар кешесе.

Фин иле, япон иле,

Болгар һәм румын иле –

Барында да килмешәк,

Күчемсәк һәм йөремсәк

Булдың, татар кешесе.

Болай каңгырап йөрмә,

Кайт син туган илеңә,

Борынгылар түренә.

Бит куй Идел җиленә,

Баш куй Болгар җиренә,

Әйдә, татар кешесе!

Вәгъдә

Йөрәкләр турында язасы бар әле —

Атылган йөрәкләр,

Ватылган йөрәкләр,

Сатылган йөрәкләр турында.

(Атылган йөрәкләр күптәннән кабердә,

Сатылган йөрәкләр исәннәр хәзер дә.)

Йөрәкләр турында язасы бар әле —

Сафланган йөрәкләр,

Тапланган йөрәкләр,

Тапталган йөрәкләр турында.

(Бит әле кайдадыр

Сафланган йөрәкләр таптала,

Тапланган йөрәкләр аклана.)

Йөрәкләр турында язасы бар әле —

Арыган йөрәкләр,

Ярсыган йөрәкләр,

Арыслан йөрәкләр турында.

(Вакыт ул рәхимсез —

Арыслан йөрәкләр арыйлар,

Арыган йөрәкләр ярсымый.)

Йөрәкләр турында язасы бар әле —

Һәм исән йөрәкләр,

Һәм үлгән йөрәкләр,

Һәм сүнгән йөрәкләр турында.

(Мин беләм:

Бер исән йөрәкнең күптәннән сүнгәнен,

Бер үлгән йөрәкнең һаман да сүнмәвен.)

Йөрәкләр турында язасы бар әле…

Йөрәкләр турында…

Йөрәкләр турында…

Тукай

Ул – бер үксез бала, чираттагы ятим,

Юк, диделәр, аның ата-анасы да.

Бу ятимлек түгел, сабый чагыннан ук

Әверелү иде халык баласына.

Гомре кыска булыр, үләр бу, диделәр,

Колак салып синең яшьли моңлануга.

Ләкин белмәделәр, бу бит бер Апуштан

Әверелү иде халык моңнарына.

Шигырь яза һаман, йорты юк, диделәр,

Өйләнми дә шунда берәр бай кызына.

Юк, бу инде түгел шигырь язу гына,

Әверелү иде халык кайгысына.

Эшкуарлар әйтте, безгә ачу тота,

Үзе төшенмәгәч акча, чут рәтенә.

Тик бу инде шәхси ачу гына түгел,

Әверелү иде халык нәфрәтенә.

Аны җирләп кайткач, әйтүчеләр булды:

Ниһаять, бу тынды, чыкмый тавышы да…

Тик белделәр алар, бу бит үлем түгел, —

Әверелү иде халык намусына.

Дәүләт теле

Татар теле – дәүләт теле,

Дәүләте – Татар иле.

Татар теле борынгы —

Аңа төрки чагында ук

Бөек тарих орынды.

Татар теле – шигырь теле,

Мәзәк теле, җыр теле.

Илләр гизеп йөрсен ул —

Халыкара билге алган

Ундүрт телнең берсе ул!

Татар теле – татлы тел,

Ул яхшылык яклы гел.

Татар теле – дәүләт теле,

Ул шөһрәтле, шәүкәтле.

Татар теле дәүләтле!

Самоед[3]3
  Үзен үзе ашаучы. Төньякта яшәүче аз санлы бер халыкны руслар шушы исем белән атый.


[Закрыть]
(Татарыма каш җыерып әйтелгән сүз)

Чулманыңда чумганым,

Иделеңне иңләвем.

Чистаеңда чистарып,

Чирмешәндә чирләвем…

Татарстан, тар җирем,

Тар күңел татар илем…

Кендек җебем син булганга,

Тик сине яклар җирем.

Татарым син, тарым син,

Кендек бавым, ярым син.

«Югым» түгел, «Барым» син,

Борынгы Болгарым син.

Болгар өчен көрәштем[4]4
  Татарның беренче тарихи нәфис фильмы – «Борынгы Болгарны сагыну» сценарие авторларының берсе булуыма ишарә (автор искәрмәсе).


[Закрыть],

Татар өчен көрәштем[5]5
  «Татар поэзиясе антологиясе» нең төзүчесе булуыма ишарә (автор искәрмәсе).


[Закрыть].

Хәзер: «Син соң кем соң, – диләр, —

Син бит, – диләр, – керәшен!..»

Болгардан аермакчы,

Татардан аермакчы.

Шулай тарих һәм халыкны

Вак-ваклап каермакчы.

Алайса, әйт: «Кит, мишәрем,

Дуңгызыңны ишәрем!..

Ычкын моннан, татарым,

Ботыңнан тотып атарым!..»

Алай булгач, Чирмешәнне

Чирмешнеке диикме?

Алай булгач, Кукмараны

Күк марилар диикме?

Типтәрен дә, Кырымын да,

Себерен дә себерсәң, —

Тарихыңда нәрсә калыр,

Кендек бавың өздерсәң?

Әй татар, татар гынам,

Татар гынам, тар гынам.

Үз илендә үз булалмый

Интегә татар гынам.

Чын татарның шәм яктысы

Төшми Татарстанга.

Аның каравы балкый ул

Төрле-төрле «…стан» да.

Бәлки, вакыт инде безгә

Аз-маз сабак аласы —

Казан булып Казаныбыз

Күптән «Казань» каласы.

Телен оныта татар,

Үзен оныта татар.

Татарның башын ашаучы

Бердәнбер халык – татар…

Болай үз башыңны ашау

Заманы үтәр… үтәр…

Йа Хода!.. Татарның аты

«Самоед» булып китәр…

Бу шигырьне файда эзләп

Укый күрмә, татарым…

Йөрәк каны тамган җирдә

Бел бары тик моң барын.

Моң

Күңелең көр, кәеф әйбәт була,

Көр булганда халкың, илкәең.

Илнең иңсәсе киң булса гына,

Көче була синең җилкәңнең.

Илеңдә көч, халкыңда дәрт-дәрман,

Нәселеңдә дәвам булмаса —

Әзмәвердәй таза ир булсаң да,

Бәдәнеңне изеп, моң баса.

Ни матур?

– Һай, авырдан да авыр,

Авырдан да ни авыр?

– Авырдан да авыр шулдыр —

Нахак әйткән сүз авыр.

– Һай, җиңелдән дә җиңел,

Җиңелдән дә ни җиңел?

– Җиңелдән дә җиңел шулдыр —

Мактап әйткән сүз җиңел.

– Һай, ямьсездән дә ямьсез,

Ямьсездән дә ни ямьсез?

– Ямьсездән дә ямьсез шулдыр —

Илен каккан ир ямьсез.

– Һай, матурдан да матур,

Матурдан да ни матур?

– Матурдан да матур шулдыр —

Сине тапкан ил матур.

Туган якта

Яшь камышлар арасыннан

Зәңгәр күзле су карый.

Болыннарда билдән печән…

Яна кыргый кашкарый…

…Болар берсе дә юк монда,

Бары да беткән инде.

Без казыган чишмәләрнең

Улагы кипкән инде.

Ташусыз, дулаусыз гына

Килә «тактичный» язлар.

Ак булып туып, нефтьтән

Карала монда казлар.

Колыннар юк, – колхоз күптән

Айгырлардан ваз кичкән.

Кайгылар бер дә калмаган,

Шатлыгы да аз икән.

Сары балчык…

Тузанлы юл…

Көтү таптаган ярлар…

Нахал оныклар үстерә

Без сөйгән асыл ярлар.

Татарстан улларына

Балалыктан үсмерлеккә,

Телсезлектән теллелеккә

Алып килгән юлың синең

Туган йорт аша үтә.

Наданлыктан белемнәргә,

Яшьлегеңнән тәҗрибәгә

Алып килгән юлың синең

Туган ил аша үтә.

Мизгелләрдән мәңгелеккә,

Тәңгәллектән бөеклеккә

Алып килгән юлың синең

Бар дөнья аша үтә.

Идегәй

45 ел буе тыелып килгән атаклы «Идегәй» дастаны 1989 елда китап булып басылып чыкты.

Әй «Идегәй», «Идегәй»,

Җанга сеңгән «Идегәй».

Җаннан җанга күчә-күчә,

Канга сеңгән «Идегәй».

Йөз елларны йөз елларга,

Буыннарны буыннарга

Тоташтырган «Идегәй».

Хөкемдарларны үзара

Буташтырган «Идегәй».

Үчле дә син, «Идегәй»,

Көчле дә син, «Идегәй»!

Әй «Идегәй», «Идегәй»,

Ничә гасыр чикләреннән

Имин кичкән «Идегәй».

Алтын Урда феодалын

Тез чүктерткән Идегәй.

Бу заманга килеп җиткәч,

Шәхес культы феодалына

Түндерттергән «Идегәй»,

Җиңдерттергән «Идегәй».

Әй «Идегәй», «Идегәй»,

Асыл дастан «Идегәй».

Сине саклап калучылар

Асыл заттан, «Идегәй».

Зинһар өчен, син аларны

Адаштырма, «Идегәй».

Сине бар итүчеләрне

Талаштырма, «Идегәй».

Әй «Идегәй», «Идегәй»…

Тавышлы син, «Идегәй»,

Гаугалы син, дәгъвалы син,

Каргышлы син, «Идегәй».

Халкың кебек катлаулы һәм

Зур язмышлы «Идегәй».

Әй «Идегәй», «Идегәй»,

Даһи дастан «Идегәй»!

Татарлар кайта

Соңгы елларда матбугатта күренекле язучы һәм сәясәтче Фәүзия Бәйрәмованың төрле төбәкләрдә гомер иткән татарлар тарихы турындагы язмалары басылып чыкты.

Зиратлардан кайта

Безгә милләттәшләр —

Кара күләгәләр,

Кара күлмәкләрдән…

Күр: татарлар кайта

Кабер төпләреннән;

Алар – миллионнар,

Төркем-төркемнәрдән.

Алар кайта безгә

Ерак Себерләрдән,

Урал төпкеленнән,

Шахта-күмерләрдән…

Алар кайта безгә

Кырым кырларыннан,

Төньяк бозларыннан,

Тайга урманыннан…

Күр: татарлар кайта

Польша туфрагыннан,

Җиңүчеләр булып

Париж урамыннан…

Үзбәк, кыргыз, казах,

Таҗик җирләреннән

Татарларым кайта

Туган илләренә.

Каберләрен ачып

Кайта милләттәшләр —

Якты күләгәләр,

Ап-ак күлмәкләрдән.

Татар гимны

Татар җыелган җирдә

Бәйрәмсез булмый бер дә.

Ике татар – бер базар,

Базарда телләр язар.

Җәйнең матур көнендә,

Илнең бөтен җирендә,

Җыелышып, татарлар

Сабан туе ясарлар.

Анда да бергә-бергә,

Монда да бергә-бергә,

Кайда да бергә-бергә —

Татар бергә гомергә.

Татар җыелган җирдә

Мәзәксез булмый бер дә,

Дәмәксез булмый бер дә,

Бәйрәмсез булмый бер дә,

Татар боекмый бер дә…

…Ул бары тик моңлана,

Шул моңы – ГИМН аңа.

Татар җыры

Офыкларда иңри безнең моңнар,

Илдән илгә яңгрый татар җыры.

Йөрәкләрне җилтерәтеп үтә,

Күңелләрне өтә кайнарлыгы.

Тынып тыңлый аны Себер, Сембер,

Урал, Уфа, Казан, Оренбуры.

Мәскәү, Кырым, Төрек җирләренә

Ак моң булып ята татар җыры.

«Татар бугазы» ннан чыккан бу җыр,

Кичеп Амур, Кавказ, Карпатларны, —

Сәяхәтче Синдбад кебек иңли

Дәрьяларны, илләр, бар якларны.

Тарихтагы күпме бөек эшләр

Онытыла – тузгый хәтер оны…

Тик көчәя генә бара җирдә

Татлы татар җыры, татар моңы.

Тукта… Тыңла… Әнә татар моңы…

Кыйтгаларга иңә безнең җырлар.

Татар бугазыннан чыккан бу көй

Чорлар бугазында мәңге чыңлар!..

Төркиядә татар китабы

Иртән Казан… Көндез Истанбулда…

Заман белән бергә очабыз…

Казанда кар… Ә без Истанбулда

Төрек чәчәкләрен кочабыз.

Төркиягә китап илтәбез без,

Үзебезнең татар китабын…

Китап таратучы мосафирлар —

Без тик шуның белән отабыз.

Безнең белән бер очкычта бара

Чын Мөхәммәт[6]6
  Төркиядә татар китабы күргәзмәсе оештыручылар белән бер самолётта татар халкының күренекле дәүләт һәм җәмәгать эшлеклесе Мөхәммәт Сабиров та очты.


[Закрыть] мисле пәйгамбәр.

Акыл җыйган бу аксакал әйтә:

– Китап булган җирдә бәйрәм бар!

Китап булган җирдә дуслык, әхлак

Һәм тарихның яхшы дәвамы.

Күр: табигать безгә көйләп куйган

Пәйгамбәрләрчә шәп һаваны…

Пәйгамбәрнең адашы да үзе…

Уртлап татлы суны йотабыз…

…Без берьюлы ике Мөхәммәтнең

Әйткән васыятен тотабыз.

Төркиягә татар күңеленең

Иң кыйммәтле уен илтәбез.

Татар бит без!

Бөтен дөнья буйлап

Тик матурлык, тик җыр йөртәбез!

Мөхәммәтләр фатихасын бирде.

Бу теләкне төгәл тотабыз —

Төркиядә чыңла, татар моңы,

Бар төреккә, татар китабы.

Татар мадонналары

Күренекле рәссам Илдар Зарипов иҗатында татар хатыннары, татар кызлары образлары үзенчәлекле урын алып тора.

Киндереңдә туган яклар,

Туган кыр, болыннары…

Моңлы ханым…

Әнә аны

Иркәли колыннары.

Киндереңдә Ил һәм Тарих,

Көмеш чулпы чыңнары.

Монда көйнең ялганы юк,

Монда көйнең чыннары.

Киндереңдә хатыннарның

Таза, көр, ялгызлары…

Безне йөгәнләгәннәре,

Безне аздырганнары…

Киндереңдә Ат һәм Хатын –

Илне сөйрәп баралар.

Алар элек тә булганнар,

Һәм бүген дә бар алар!

Киндереңдә татарымның

Кайгы, шатлык, моңнары.

Күзләремә карап тора

Татар мадонналары.

Безнең авыллар

Матур минем туган авыл —

Аланлык дигән авыл.

Күрше авыл да бик матур —

Баланлык дигән авыл.

Урман кебек гөрләп үсә

Имәнлек дигән авыл,

Юкәлек дигән авыл,

Каенлык дигән авыл,

Наратлык дигән авыл.

Усаклы да бик матур,

Зирекле дә бик матур.

Карагай авылы да,

Җиләкле авылы да —

Бик матурлар бары да.

Хыялларга канат куя

Җиһан исемле авыл,

Болгар исемле авыл.

Һәм Кондыз дигән авыл,

Һәм Йолдыз дигән авыл.

Сәфәр дигән авыл да,

Яшәр дигән авыл да.

Һәм Кызыл Көрәше дә,

Һәм Кызыл Керәшен дә.

Булсын, әйдә, булсын җирдә

Ташлы дигән авыл да,

Кашлы дигән авыл да.

Тигәнәле дә булсын,

Тигәнәкле дә булсын.

Балчыклы дигән авыл,

Кылчыклы дигән авыл.

Туктарлы авылы да,

Чукмарлы авылы да.

Кәкре Елга да булсын,

Бөкре Елга да булсын.

Тайгаклы дигән авыл,

Сайгаклы дигән авыл.

Му авылы да булсын,

Су авылы да булсын.

Ала Елан авылы,

Кара Елан авылы.

Түбән авыл да булсын,

Кече авыл да булсын.

Булсын Әби авылы,

Булсын Бәби авылы.

Булсын Бабай авылы,

Булсын Малай авылы.

Көек дигән авыл да,

Киек дигән авыл да.

Өч өйле дә булсыннар,

Өч йөз өй дә булсыннар.

Мөрәле дигән авыл,

Шүрәле дигән авыл,

Кичке Таң дигән авыл,

Кычыткан дигән авыл.

Базарлы Матагы да,

Базарсыз Матагы да.

Тик булмасын иде җирдә

Саранлык дигән авыл,

Яманлык дигән авыл,

Сүрелгән дигән авыл,

Сөрелгән дигән авыл,

Китүче дигән авыл,

Бетүче дигән авыл.

Романтика

Күкләр мине никтер аңламады,

Нык алдады зәңгәр романтикам.

Мәңге бетмәс дип ышанган гомер

Булып чыкты бары сыңар тотам.

Боз түбәле серле пиклар булды

Яшьлектәге чиксез хыялымда.

Тик гомергә авыл башындагы

Нәни бер тау карап торды миңа.

Мавыгылды океаннар белән,

Мин тайфуннар кичкән батыр, имеш.

Гомер буе ләкин битем юды

Бакча артындагы нәни инеш.

Тропиклар белән исәрләндем,

Телләремдә булды джунгли.

Үзем йөрдем һаман әрәмәдә,

Шомырт исләренә җилли-җилли.

Чарльстоннар, роклар, джазларны

Чәчрәп-чәчрәп чыгып якладым мин.

Тик артымнан гел озата килде

Мине тик мин иткән «Баламишкин».

Байтак модный исемнәрне укып,

Бөеклек бит шушы диеп тукып,

Күпме йөрдем!

                    Әмма туганнарым

Булды Тукай, Сәйдәш, Туфаннарым.

Әйе, күкләр мине аңламады,

Әмма җирем мине алдамады.

Ерактагы зәңгәр яулык булып

Җилфердә син, әйдә, романтикам.

Бер дә бетмәс дип ышанган гомер

Булсын, әйдә, бары сыңар тотам —

Тик мин туган җирнең бөтенлеген,

Гүзәллеген шул тотамда тотам!

Романтикам, гафу ит син мине,

Мин бит бары шуның белән отам.

Казансу

Казансу кайнап ята,

Дулкыннарын уйната.

Су төбендә чал Казанның

Сурәте калгып ята.

Казансу ярсып ята,

Бер чигенә, бер калка.

Комда ята ханбикәнең

Алтыны алка-алка.

Казансу дулап ята,

Дулкыннарын улата.

Ханлыкларның хатирәсен,

Чал тарихын уята.

Казансу бозлар вата,

Ярларын чәйнәп ята.

Таш ярларга теше үтми —

Охшый карт арысланга.

Казансу, дулама ла,

Кайт син иске ярыңа.

Оныт барын, агып кит тә

Ерак Каспий ягына.

Суың кайнап ташса да,

Дулкыннарың шашса да,

Чал тарихлар кире кайтмас,

Суың үргә акса да…

Казанга керү

1

Мин Казанга керәм поезд белән:

Алда калка ап-ак биналар.

Чиркәүләрдәй ялгыз түгел алар,

Ялгыз түгел, бик тә күп алар.

Яшел таулар тулы ак биналар,

Беренче тау гүя ак болыт.

Казан тора бистәләре белән,

Әмәтләре белән ак булып.

Сөембикә әнә – кызыл орчык,

Цирк йорты гүя тәлинкә.

Тәлинкә дә түгел, бер карасаң

Охшый икән әле бәлешкә.

Үз халкының саклый бит гадәтен,

Казанның син кара рәвешен —

Поезд белән килгән һәр кунакка

Сузып тора цирк-бәлешен.

Мин поездым-нием белән бергә

(Язмышыма шулай язганга)

Кереп китәм мәңге кайнап торган

Казан дигән бик зур казанга.

2

Мин Казанга очып төшеп киләм,

Самолётым җайлы, өр-яңа.

Аяк астымда ук тезелеп киткән

Күпме мәйдан, урам, манара.

Аяк сузсам басып китәрмен күк

Егермешәр катлы өйләргә.

Казан радиосы мачталары

Җырлап калды милли көйләргә.

Казан шундый ерак җәелгән ки —

Чал Кремль – нәни бер чатыр.

Бишбалталар, Кәҗә бистәләре

Үзәк урам кебек тап-такыр.

Ә еракта – завод биналары,

Мәһабәтләр, зурлар, төрлеләр.

Эшче күңле сыман гап-гадиләр,

Эшче күңле сыман серлеләр.

Самолётым белән күбәләктәй

(Язмышыма шулай язганга)

Очып төшәм мәңге кайнап торган

Казан дигән чиксез казанга.

3

Мин Казанга йөзеп кереп киләм,

Чал Иделдә япь-яшь дулкыннар.

Муеннарын сузып, зур краннар

Сәлам бирә Казан портыннан.

Казан белән Идел язмышына

Тәңгәл минем илем язмышы.

Ишетелә Идел төпләреннән

Бурлакларның моңлы тавышы.

Шушы елга мәңге берләштергән

Татарстан белән Болгарны.

Битләремдә җылы җилләр тоям, —

Алар килгән кичеп чорларны.

Мәрмәр ярлар… Ярда неон уты…

Иделемдә Казан шәүләсе.

Тау башында очар бөркет сыман

Басып тора Җәлил гәүдәсе.

Пароходым-нием белән бергә

(Язмышыма шулай язганга)

Йөзеп керәм зур бер диңгез кадәр

Казан дигән олы казанга.

4

Мин Казанга җәяү кереп киләм,

Акрын гына атлыйм, җай гына.

Күрми калмыйм тагын дигән сыман

Ниләр барын тирә-ягымда.

Һәр яфрагын күреп юкәләрнең,

Укып һәрбер урам исемен,

Назлап үтәм яңа Казанымның

Һәр кирпечен, һәр өй нигезен.

Нәкышләрен иске биналарның,

Бизәкләнгән тәрәз башларын.

Музеена кереп сыйпап чыгам

Иң борынгы Болгар ташларын.

Аннан китәм Ирек мәйданына,

Газоннарга, гөлләр янына.

Университетның күккә ашкан

Яңа биналары ягына.

Мин үземне сиңа бирәм, Казан.

(Язмышыма шулай язганга.)

Әйдә, күңлем, кайна, сине салам

Казан дигән алтын казанга.