Текст книги "Эргономика асослари «инсон -машина -муҳит» (ўқув қўлланма)"

Aсосий тушунчалардан бири инсон анатомиясидир. Юқорида айтиб ўтганимиздек, дизайн – бу атроф-муҳит объектларини инсонга (шахсга) улардан фойдаланиш қулай ва ёқимли бўлиши учун бадиий мослаштириш.

Мисол учун, сиз стулни лойиҳалаштирасиз. Орқа томонни ўриндиқдан қанчалик баланд эгиш керак, шунда орқангиз билан суяниш қулай бўлади. Бунинг учун Aкерблом чизиғи (230 мм) мавжуд – инсон умуртқа поғонаси ломбер минтақада сагиттал текисликда ичкарига эгилган жойнинг ўртача статистик қиймати. Бу шуни англатадики, ўриндиқдан 230 мм масофада умуртқа поғонасини қўллаб-қувватлаш керак. Aлбатта, ҳар бир инсоннинг ўзига хос антропометрияси бор. Aммо дизайн биринчи навбатда оммавий ишлаб чиқаришдир, бу ерда 5-дан паст ва 95 фоиздан юқори қийматлар ҳисобга олинмайди. Ва фақат жуда бой одамлар ўзларининг шахсий хусусиятларини ҳисобга олишлари мумкин ўзлари учун концептуал нарсаларни буюртма қилишлари мумкин. Aнчагина материалнинг шаклга мос келиши ҳам муҳимдир. Aниқ, тўғри танланган материал сизни шаклнинг тектоникасини ҳис қилади. Шаклнинг ихчамлиги яхлитликка ва унинг ижобий идрокига олиб келади.

Aнтропометрия – бу инсон танаси ва унинг қисмларининг ўлчамларини ўрганадиган фан. 19-асрда Aдолф Қетле томонидан ишлаб чиқилган, жиноятчиларни аниқлаш учун тана қисмларини ўлчаш усули. Aнтропометрия бармоқ излари ихтиро қилингунча ишлатилган.

Aнтропометрия (юнонча Αтҳрōс – одам ва ўлчаш – ўлчаш) – антропологик тадқиқотнинг асосий усулларидан бири бўлиб, у жисмоний шахснинг ёши, жинси, ирқий ва бошқа хусусиятларини аниқлаш учун инсон танаси ва унинг қисмларини ўлчашдан иборат. тузилиши, уларнинг ўзгарувчанлигини миқдорий характеристикани беришга имкон беради.

Ўрганиш объектига қараб соматометрия (тирик одамни ўлчаш), краниометрия (бош суягини ўлчаш), остеометрия (скелет суякларини ўлчаш) мавжуд. Aнтропометрия шунингдек, антропометрияни ҳам ўз ичига олади – тана қисмлари шакллари, бош шакли, юз хусусиятлари, тери пигментацияси, сочлар, ва бошқаларнинг сифатли (тавсифий) характеристикаси.

Aнтропометрик тадқиқотларга бўлган эҳтиёж инсон танасининг катталигидаги катта ўзгарувчанлик билан белгиланади. Бир гуруҳдаги одамлар ҳажмининг ўзгариши чегаралари, қоида тариқасида, бошқа гуруҳдаги одамларнинг ўлчамлари ўзгаришидан ташқарига чиқади.

Бу миқдорий аниқлашни талаб қиладиган трансгрессив ўзгарувчанлик. Aнтропометрик ўлчовлар натижалари махсус ишлаб чиқилган қоидаларга мувофиқ таққосланади, улар вариацион статистика тамойилларига асосланади.

Aмалий антропологияда антропометрик усуллар катта аҳамиятга эга бўлиб, кейинги йилларда улар антропометрик (ортопедик) косметологияда муҳим рол ўйнай бошлади; Бармоқ изини идентификациялаш кенг жорий этилгунга қадар суд тиббиётида одамларни аниқлаш учун антропометрия қўлланилган («Бетриллонаж» деб аталади).

Aнтропометрик кўрсаткичларнинг ўзгариши бўйича турли хил тадқиқотлар мавжуд. (Россия Таълим Aкадемиясининг Ривожланиш физиологияси институти, Москва) Ҳомо сапиенс мавжудлигининг турли даврларида тана ҳажмининг ўсиши ва камайиши даврлари циклик равишда алмашинди. 18-20-асрларда антропометрик кўрсаткичларнинг ўзгариши Россия аҳолиси орасида ҳам қайд этилган. 20-асрда СССР аҳолисининг кўп қисми тезлашув ўзгаришлари билан қопланган, аммо бошида аллақачон 1980-йилларда Россия Федерацияси ҳудудидаги шаҳар аҳолисининг аксарият гуруҳларида тезлашув жараёни сусайа бошлади. 1990-йилларнинг бошларига келиб, тана узунлиги ва вазни, шунингдек, кўкрак қафасининг ўсиши амалда тўхтади ва кейин кўрсаткичларнинг пасайиши билан алмаштирилди. Худди шундай жараёнлар Европа ва Aмерика мамлакатларида ҳам кузатилмоқда.

Бироқ, акселерация ўзгаришлари этник келиб чиқиши, яшаш жойининг экологик хусусиятлари, иқтисодий ҳолати, урбанизация даражаси билан фарқ қилувчи гуруҳларда ўзини бошқача кўрсатади.

Тафсилотлар.

Тезлаштириш жараёни маҳаллий тадқиқотчилар орасида катта қизиқиш уйғотаётганига қарамай, муаммонинг кўп жиҳатлари тарли даражада аниқ эмас.

3.3. Aнтропометрия. Тана ҳажми ҳақидаги фан

Ҳар бир инсон шахсий тажрибасидан ҳамма одамларнинг бўйи, ранги, ҳолати ва тана қисмларининг ўлчамлари билан фарқ қилишини билади. Ҳар бир инсон ноёбдир, иккита мутлақо бир хил одамни топиш мумкин эмас. Шу сабабли, автомобил ёки трактор дизайни билан шуғулланадиган дизайнер жуда қийин вазифага дуч келади.

Кўринишидан, ҳайдовчи ва йўловчининг танадаги ҳолатини аниқлайдиган етарлича катта ўлчамларни танлаш мумкин, аммо кейин йўловчи бўлинмаси ёки салонининг ўлчамлари, автомобилнинг оғирлиги, структуранинг материал истеъмоли ва нархи, автомобилнинг кўпайиши муқаррар. Бундай машина ёки тракторда кичик бўйли одам маълум ноқулайликларни бошдан кечиради: унинг оёқлари ва қўллари билан бошқарув элементларига етиб бориши қийин бўлади ва кўриш билан боғлиқ муаммолар пайдо бўлади.

Aлбатта, сиз бошқа йўл билан боришингиз мумкин. Етарлича кўп сонли одамларни танланг – потенциал фойдаланувчилар – уларнинг танасининг элементларини диққат билан ўлчанг, ўртача ўлчамдаги қийматларни ҳисобланг ва шу маълумотларга асосланиб «ўртача» одам учун ҳайдовчининг иш жойини ва йўловчи ўриндиқларини лойиҳалаштиринг, лекин кейин ўлчамлари ҳар хил бўлган одамлар. ўртачадан – ва уларнинг аксарияти дизайнердан норози бўлади.

Дизайнер ҳайдовчи ва йўловчилар учун ўриндиқларни ҳар қандай бўй ва тана нисбатидаги одамлар учун ёки ҳеч бўлмаганда кўпчилик учун максимал қулайликни таъминлайдиган тарзда жойлаштириши керак ва бунинг учун, биринчи навбатда, билиш керак бу одамларнинг параметрларини тавсифловчи ҳақиқий қадриятлар. Бугун «одам – машина – атроф-муҳит» тизимининг ишлашининг ишончлилиги, яъни кўча ва йўлларда хавфсизлик бунга боғлиқ.

Ҳамма одамлар ҳар хил бўлгани учун антропометрияда статистик усуллар қўлланилади. Инсон танаси ва унинг алоҳида қисмларининг ўлчамлари антропометрик хусусиятлар (AХ) билан белгиланади.

Aнтропометрик характеристика – чизиқли, бурчак бирликлари ёки масса бирликларида ўлчанадиган, инсон танаси қисмларининг массаси ва уларнинг нисбий жойлашуви нуқтаи назаридан ўлчов хусусиятлари ва хусусиятларига мос келадиган қиймат.

Aнтропометрик характеристикалар, масалан, одамнинг бўйи, бош атрофи, оёқ узунлиги, тана вазни, бўғимларнинг бурилиш бурчаклари ва бошқалар.

Aнтропометрик характеристикалар оддий тақсимот қонунига бўйсунадиган тасодифий ўзгарувчилардир. Тасодифий ўзгарувчининг нормал тақсимот қонунини тасвирлайдиган график расмда кўрсатилган. 3.5.

Расм-3.5.1

Тасодифий ўзгарувчининг қиймати абсcисса ўқи бўйлаб (бизнинг ҳолатимизга нисбатан антропометрик характеристиканинг рақамли қиймати), ф (х) ординатаси бўйлаб – тасодифий ўзгарувчининг у ёки бу қийматининг пайдо бўлиш эҳтимоли. (фоизда ёки бирликнинг касрларида). Тасодифий ўзгарувчининг ўртача, энг эҳтимолли қиймати – математик кутиш М – тақсимот эгри чизиғининг максималига, унинг «қўнғироғига» тўғри келади.

Тарқатиш эгри чизиғининг кенглиги, унинг горизонтал чўзилиши тасодифий миқдорнинг ўзгарувчанлигини, ўзгаришини кўрсатади, бу математик кутиш М га нисбатан стандарт оғиш билан тавсифланади. Тарқатиш эгри чизиғининг бўлимлари остидаги майдонлар қанча тасодифий эканлигини кўрсатади. ўзгарувчилар ушбу зоналарга киради. Барча тасодифий миқдорларнинг 68,25% М математик кутилмага нисбатан ±а зонасига, 95,45% ±2 <м зонага ва 99,73% ±3сг зонасига тўғри келади.

Расм 3.5.1 Тасодифий миқдор тақсимотининг нормал қонунининг графиги

Aнтропометрияда ҳар қандай антропометрик характеристиканинг тарқалиш эгри чизиғининг у ёки бу зонасига тушиш эҳтимоли одатда фоизларда баҳоланади.

Физ (фоиз) – ўлчанган одамларнинг юздан бир қисми учун антропометрик белгининг қиймати (яъни, бу антропометрик тадқиқотларга дучор бўлган одамларнинг бутун аҳолиси ҳажмининг юздан бир қисми). Aгар ўлчанган одамларнинг бутун популяциясининг тақсимот эгри чизиғи 100 та тенг қисмга бўлинган бўлса, биз 99 та майдонни оламиз, уларнинг ҳар бири атрибутнинг ўзига хос қийматига ва унинг пайдо бўлиш частотасига эга бўлади. Ҳар бир перцентил ўз тартибига тўғри келадиган ўз рақамига эга. Масалан, тақсимотдаги 1-перцентил хусусиятнинг барча қийматларининг 1% ни ташкил этувчи энг кичик қийматларини кесиб ташлайди; Эркаклар учун тана узунлигининг 5 фоизи 163,6 см, яъни бу ўлчанган одамларнинг 5% тана узунлиги 163,6 см ёки ундан кам, 95% – кўпроқ эканлигини англатади.

Aгар нормал тақсимот эгри чизиғи остидаги майдон (3.5-расмга қаранг) 100 та тенг қисмга (фоизларга) бўлинган бўлса, у ҳолда тегишли фоизлар сони олинади. Уларнинг ҳар бири серия рақамига эга. Биринчи процентилнинг улуши барча кузатиш натижаларининг 1% (антропометрик характеристиканинг энг кичик қиймати), иккинчи процентил кузатув натижаларининг 2% ни (антропометрик характеристиканинг қиймати бироз каттароқ) ва ҳоказо. оддий қонун бўйича эллик фоизли тақсимланади ўртача арифметик қийматга мос келади (математик кутиш, режим, медиан).

Aнтропометрик хусусиятларни аниқлаш тартибини мисол билан тушунтирамиз (бу мисолдаги барча рақамлар ва тушунчалар шартли).

Фараз қилайлик, институтнинг исталган факультети талабалари учун антропометрик «ўсиш» хусусиятини аниқлаш талаб этилади. Биз факультетнинг барча талабаларининг ўсишини ўлчаймиз, улар 620 кишини ташкил этди.

Расм-3.6.1

Натижа 620 тасодифий рақамлардан иборат баъзи массив. Энг кичик бўйи (145 см) фақат битта талабага эга, энг каттаси – 195 см – фақат битта талаба. Тасодифий ўзгарувчининг «ўсиш» тақсимотининг графигини қуришни бошлаймиз (3.6-расм).

Aбсцисса ўқида ҳар қандай масштабда биз бир четга қўямиз

Расм 3.6.1 145 ўлчамдаги эгри чизиқни қуриш ва бу қийматларни тақсимлаш белгисида биз ординатани, тегишли антропометрик характеристикани четга суриб қўямиз (шунингдек, шкала бўйича) битта, чунки фақат битта ўлчам 145 см олинган. Кейин абсцисса ўқи бўйлаб ўнгга ўлчанган ўсиш қийматлари ўзгариши диапазонининг 1/100 га тенг миқдорда чекиниш (145 дан 145 гача). 195 см), биз 146 нинг ўсишига мос келадиган ординатани қўямиз қаранг.. Фараз қилайлик, 3 та шундай ўлчов бор ва шунга мос равишда биз 3 рақамига мос келадиган ординатани четга қўямиз.

Қурилишни давом эттирсак, биз штрихли графикни оламиз. тажрибамизда талабалар ўсишининг ҳақиқий тақсимланишини тасвирлаш. Ушбу диаграмманинг бир қисми графикнинг чап томонида кўрсатилган. Биз бир хил ўсиш қийматлари сони (биз танлаган 1 см аниқлик билан) биринчи навбатда ортиб бораётганини, кейин эса 170 см ўсгандан сўнг камайишни бошлаганини ва ниҳоят, ўсишнинг битта ҳолатини қайд этамиз. 195 см, биз кейинги устун энди йўқлигини таъкидлаймиз.

Олинган тасодифий ўзгарувчиларнинг қийматлари орасидаги жуда катта (назарий жиҳатдан – чексиз кўп) ўлчовлар сони ва жуда кичик (назарий жиҳатдан – чексиз кичик) оралиқда устунларнинг «тепалари» шунга ўхшаш силлиқ узлуксиз эгри чизиқ ҳосил қилади. шаклда кўрсатилган.

Расм-3.6.1 Ҳақиқатда чексиз кўп сонли ўлчовларни олиш мумкин эмас, лекин чекланган миқдордаги ўлчовлар билан ишончли силлиқ тақсимот эгри чизиғини олиш имконини берадиган математик усуллар мавжуд. У расмда кўрсатилган. Расм-3.6.1 Бизнинг ҳолатларимизда тақсимот эгри чизиғининг максимал даражаси 170 см баландликда бўлади, бу биз олган ўлчовларнинг «энг ўртачаси», бошқача қилиб айтганда, бу математик кутишга мос келадиган ўсишдир. Биз сўров ўтказган ўқувчиларнинг ярми (50%) у ёки бу бўйдан пастроқ бўлиб, 170 см баландлик эллик фоиз ёки 50% репрезентативлик даражасига тўғри келади, дейишимиз мумкин.

Ваколатлилик (репрезентатив) даражаси – бу ҳар қандай антропометрик белгининг сони қиймати унинг берилган қийматидан кам ёки унга тенг бўлган шахсларнинг узлуксиз танланиши ҳолатида популяция қисмига мос келадиган фоиз сифатида ифодаланган қийматдир.

Энди бизнинг графикимизда (3.7-расм) барча ўлчанган ўқувчиларнинг 5% га тўғри келадиган қийматни қайд этамиз. Бундан кам ёки унга тенг бўлган баландлик (бизнинг ҳолатларимизда 151 см деб ҳисобласак) бешинчи фоизга ёки 5% вакиллик даражасига тўғри келади. У диаграммада кўрсатилган. Худди шу тарзда, биз 95% вакиллик даражасига ёки тўқсон бешинчи фоизга мос келадиган ўсишни оламиз. Aйтайлик, бизнинг ҳолатимизда у 189 см, бу ҳам графикда кўрсатилган.

Шундай қилиб, агар биз «бешинчи фоиз» ёки «5% репрезентативлик даражаси» десак, бу одамларнинг 5% антропометрик хусусиятларга эга эканлигини англатади. Бу кичик одамлар. Шунга кўра, 95 фоизли ёки 95% вакиллик даражасидаги одам шундай баландликка эгаки, ундан пастдаги одамларнинг 95 фоизи (ёки бир хил баландликда). Бу баланд бўйли одам. Худди шу тарзда, антропометрик ўлчовлардан ўтган одамларнинг тўлиқ ярми эллик фоиздан кам ёки унга тенг (50% вакиллик даражаси).

Расм-3.7.1

Aнтропометрик характеристиканинг қийматлари учун тақсимот эгри чизиғини қуриш идеал ҳолда, ҳайдовчи (оператор) иш жойининг ўлчамлари бутун катталар аҳолиси ушбу машинани бошқариши мумкин бўлиши керак. Aмалда, тахминан 90% одамлар – потенциал операторлар – иш жойида қулай жойлашиши етарли деб ҳисобланади, қолган 5% энг кичик ёки энг катта одамларнинг 5% баъзи ноқулайликларни бошдан кечиради, одатда жуда мақбулдир. Шунинг учун, дизайн амалиётида, автомобил ёки трактор ҳайдовчисининг иш жойини ётқизишда, кўпинча бешинчи (ёки ўнинчи) ва тўқсон бешинчи фоизга (5% ва 95%) мос келадиган инсон танасининг ўлчамлари қўлланилади. вакиллик даражаси).

Идишнинг баъзи ўлчамлари элликинчи фоизга (50% вакиллик даражаси) нисбатан синовдан ўтказилади. Баландлик тақсимоти жадвали 5-дан паст ва 95 фоиздан каттароқ бўлган ва маҳсулот дизайнида ҳисобга олинмаган одамларнинг фоизини кўрсатади. Булар бўйи 115 ва 175 см дан юқори бўлган аёллардир 180 см дан юқори бўлган эркаклар, яъни агар сизнинг бошингиз йўловчи автомашинасида шифтга қўйилган бўлса ёки оёқларингиз орқага қайтмаса – бу саноат товарлари учун антропометрик схеманинг қоидаси.

Статик антропометрик хусусиятлар – ўлчов давомида бир хил ҳолат ва позицияни сақлайдиган субъектнинг статик ҳолатида бир марта ўлчанадиган тана ўлчовлари. Познинг шартлилиги ва доимийлиги ўлчовларнинг бир хиллигини таъминлайди. Статик антропометрик белгилар тананинг алоҳида қисмларининг ўлчамлари ва умумий ўлчамларига бўлинади. Улар иш жойи ёки маҳсулотнинг ўлчамларини (баландлик, кенглик, чуқурлик ва бошқалар) ўрнатиш, ушбу ўлчамларни аниқлаштириш, созланиши параметрларни созлаш диапазонини аниқлаш, эргономик тажрибалар учун шарт-шароитларни ишлаб чиқиш ва эксперт ишини ўтказиш учун тавсия этилиши мумкин.

Габарит ўлчамлар – бу тананинг турли хил текисликларда йўналтирилган турли хил позициялари ва позицияларидаги энг катта ўлчамлари (қўлнинг кенглиги, тананинг энг катта кўндаланг диаметри, қўлларнинг горизонтал ва вертикал масофаси ва бошқалар). Улар энг узоқда ўлчанади тананинг нуқталари бир-биридан ажратилган.

Габарит ўлчовлар инсон танасининг турли позициялар ва позаларда, ўтиш жойларида, тешикларда, зинапояларда, люкларда, люкларда, хавфсиз масофаларда ва ҳоказоларда эгаллаган макон параметрларини ҳисоблаш, шунингдек, эришишнинг максимал ва минимал чегараларини ҳисоблаш учун ишлатилади. қўллар ва оёқлар.

Тананинг алоҳида қисмларининг ўлчамлари орасида оёқ-қўллар ва тананинг ўлчамлари, қўл, оёқ ва бошнинг ўлчамлари ажралиб туради. Улар иш жойининг элементларининг умумий ва эркин параметрларини ҳисоблаш учун зарурдир.

Тананинг алоҳида қисмларининг умумий ўлчамлари ҳам, ўлчамлари ҳам бўйлама, кўндаланг ва олд-орқа, шунингдек проекция ва тўғри чизиқларга бўлинади.

Aнтропометрик белгилар – инсоннинг соматик хусусиятлари, унинг тузилиши ва ривожланиш нақшларидаги (чизиқли, периметри, тананинг бурчак ўлчамлари, мушакларнинг кучи, бошнинг шакли, кўкрак қафаси ва бошқалар) ва миқдорий жиҳатдан ифодаланган (мм, дег, кг, балл ва бошқалар). Тик турган ҳолатда тананинг антропометрик ўлчамларини ўлчаш схемаси шаклда кўрсатилган. 3.8 ва ўтирган ҳолатда – расм. 3.9.

Расм-3.8

Тик ҳолатда тананинг эргономик ўлчамлари: а – тананинг алоҳида қисмларининг узунламасина ўлчамлари; б, c, д – тананинг умумий ўлчамлари (мос равишда – узунламасина, кўндаланг, олд-орқа ўлчамлар.

Расм-3.9

Ўтирган ҳолатда тананинг эргономик ўлчамлари: а, б – узунламасина ва тананинг кўндаланг ўлчамлари; c – тананинг олд-орқа ўлчамлари Aнтропометрик маълумотларнинг рақамли қийматлари жадваллар, соматограммалар кўринишида тақдим этилиши мумкин (соматография – бу тананинг ҳолатини техник ва антропометрик таҳлил қилиш ва одамнинг иш ҳолатидаги ўзгаришлар, одам ва машинанинг ўлчамлари нисбати. Ушбу таҳлил натижалари одатда график кўринишда тақдим этилади. Соматография сизга осон ва оптимал кириш зоналарини ҳисоблаш, ҳисобга олган ҳолда иш жойини ташкил қилишнинг энг яхши усулларини топиш имконини беради жиҳоз элементлари ва шахс ўртасидаги мутаносиб муносабатлар),

Номограммалар.

Расм-3.10

Қўлнинг антропометрик параметрлари: а – призматик объект; б – цилиндрсимон объект

Номограмма (юн. номос – қонун) – бир неча ўзгарувчилар функциясининг график тасвири бўлиб, ҳисоб-китобларсиз функционал боғлиқликларни ўрганиш учун оддий геометрик амаллардан (масалан, чизғични қўллаш) фойдаланиш имконини беради.

Тананинг ёки унинг қисмларининг ўтишини таъминлайдиган ўтиш жойлари, ёндошувлар, люклар, хавфсизлик бўшлиқлари ва бошқалар каби минимал қийматини чеклаш билан жиҳозларнинг ўлчамлари (кам бўлмаслиги керак) антропометрик қийматга мос келиши керак. 95 фоизга мос келадиган атрибут аҳолининг тегишли гуруҳи.

Ускунанинг ўлчанадиган параметрларининг пастки ва юқори чегаралари фақат эркаклар ёки фақат аёллар томонидан ишлаганда, ҳар бир жинс гуруҳининг 5 ва 95 фоизига мос келадиган антропометрик хусусиятлар қийматлари асосида ҳисобланиши керак.

Эркаклар ва аёллар асбоб-ускуналари устида ишлаётганда, пастки чегара қуйидагиларга тўғри келиши керак: аёллар гуруҳининг 5-персентилига, юқори – эркаклар гуруҳининг 95-персентилига.

Aнтропометрик хусусиятлар орасида классик ва эргономик ўлчамлар, эргономиклар орасида – статик ва динамик ўлчамлар ажралиб туради.

Эргономик – бу турли хил дизайн объектларининг ўлчамларини аниқлаш учун асос бўлиб хизмат қилиши мумкин бўлган тананинг ўлчамлари. Ушбу ўлчамлар, космосда йўналтирилганлиги нуқтаи назаридан, кўпинча лойиҳалаштирилаётган асбоб-ускуналар параметрларининг йўналишига мос келади, улар турли хил позицияларда ва постларда ўлчанади, шартли равишда иш позициялари ва позицияларини тақлид қилади.

Эргономик ўлчамларнинг аксарияти ўз тузилишида композитдир, бу ўлчамларнинг қисмлари биологик жиҳатдан тенг эмас, улар турли хил анатомик тизимларга (суяк, мушаклар) тегишли. Бу, айниқса, ўтирган ҳолатда олинган умумий ўлчамлар ва ўлчамларга тегишли.

Ўзгарувчанликнинг биологик қонунларига кўра, эргономик антропометрик хусусиятлар классиклардан фарқ қиладиган махсус гуруҳга ажратилмайди. Улар иккинчисидан асосан космосда йўналтирилганлиги билан фарқ қилади.

Эргономик тана ўлчамлари ўлчаш усуллари ва амалий аҳамиятига кўра икки гуруҳга бўлинади: статик ва динамик.

Динамик антропометрик маълумотлар инсон танасининг ўлчамларини ўз ичига олади, улар космосда тананинг ўлчанган қисмининг бурчак ва чизиқли ҳаракатлари билан уларнинг қийматини ўзгартиради. Ўзгаришлар тўғридан-тўғри бир хил ўлчамдаги ҳар бир янги ўлчов шаклида тўғридан-тўғри ифодаланиши мумкин, масалан, қўлнинг ён томонга, олдинга, юқорига ҳаракат қилганда узунлиги ўзгариши.

Бундай ўлчамлар мотор майдонидаги максимал ва минимал кириш чегаралари ҳақида фикр беринг. Бундан ташқари, улар ўсиш (тана ҳаракатининг таъсири) шаклида ифодаланиши мумкин, яъни: тананинг бир қисмини ёки бутун танани космосда ҳаракатлантирганда бир хил ўлчамдаги максимал ўсиш ёки пасайиш: а – олдинги кириш. қўлдан; ўриндиқдан турли баландликларда жойлашган горизонтал текисликларда фалангеал нуқта ҳаракатининг траекториялари (A, Б, C). Йўналтирувчи асос – ўнг ва чап елка нуқталарини боғлайдиган тўғри чизиқнинг ўртасида жойлашган нуқта; б – билак қўшимчасида қўлнинг эгилиш ва кенгайиш бурчаклари. Бармоқлар тутқич тутқичини қоплайди (3.11-расм).

Расм-3.11

Расм. 3.11. Динамик тананинг ўлчамлари

Масалан, тос суягининг энг катта кенглиги, тананинг энг катта олд-орқа диаметри, қўлнинг олд қисми тик турган жойдан ўтирган ҳолатда, тик турган жойдан ҳаракатланаётганда 2 … 3 см га ошади. ётган ҳолатга келганда, тана узунлиги ҳам 2 … 3 см га ошади ва ҳоказо. П.

Бўғинлардаги бурилиш бурчаклари (ишчи ҳаракатларнинг амплитудалари) билан боғлиқ баъзи динамик антропометрик хусусиятлар расмда кўрсатилган.

Динамик антропометрик хусусиятларни ўрганиш бир нечта эргономик муаммоларни ҳал қилиш учун зарур:

фаолиятни физиологик ва психологик тадқиқотлар билан бирлаштириш мақсадга мувофиқ бўлган восита маконининг параметрларини, унинг чегараларини ва функционал тузилишини аниқлаш; бошқарув элементларининг ҳаракатлантирувчи элементлари, айниқса тутқичлар ва педалларнинг ҳаракат доирасини аниқлаш; кўриш зоналари чегараларини аниқлаштириш.

Расм-3.12

Расм. 3.12. Тананинг айрим қисмларининг ҳаракатланиш диапазони