Текст книги "Эргономика асослари «инсон -машина -муҳит» (ўқув қўлланма)"

Инсон ҳаракатларининг кинематик хусусиятларига қўшимча равишда, вақтинчалик хусусиятлар катта аҳамиятга эга, яъни инсон оператори томонидан сигнал қабул қилингандан бошлаб (масалан, панелдаги қурилма ўқининг оғиши) га қадар ўтган вақт. тегишли орган фаоллаштирилган бошқарув ҳисобланади. Бу вақтни, масалан, қуйидаги тестларда аниқлаш мумкин.

Синовдан ўтаётган шахс ўзига маълум бўлган, лекин тўсатдан пайдо бўлган сигналга жавобан, максимал мумкин бўлган тезлик билан у ёки бу иш ҳаракатини (тугмачани босиш, тутқични силжитиш, рулни буриш ва ҳоказо) бажариши керак (сигнал чироқининг милтиллаши, ўткир товуш).

Реакция вақти яширин давр ва восита (мотор) жавоб вақтининг йиғиндисидир. Яширин давр (яширин давр) – организмда ҳар қандай қўзғатувчининг пайдо бўлишидан то жавоб пайдо бўлгунга қадар бўлган вақт.

Жами реакция вақти – сигнал пайдо бўлиши (светофорнинг ўзгариши, овозли сигналнинг бошланиши) ва ушбу сигналдаги бошқарув ҳаракатининг тугаши (педални босиш, ўтиш тугмачасини алмаштириш, тутқични буриш) орасидаги давр. – учта компонентнинг йиғиндиси билан аниқланади: яширин реакция даври; қўл ёки оёқнинг бошқарувга ҳаракат қилиш вақти, бошқарувнинг эркин ўйинини енгиш вақти.

Реакция вақтининг восита компоненти назорат ҳаракати учун қандай ҳаракатларни бажариш кераклигига боғлиқ. Қўлнинг назорат элементига ҳаракати 0,35 м / с тезликда, қўлнинг эгилиши ёки кенгайиши – 0,7 … 1,7 м / с тезликда амалга оширилади деб ҳисоблаш мумкин. Оёқ ёки оёқнинг оддий ҳаракати вақти 0,36 с, ва сезиларли ҳаракат билан – икки баравар кўп.

Бошқаришнинг эркин ўйинини энгиш вақти ҳар бир аниқ ҳолат учун ҳисоблаб чиқилади, лекин кўп ҳолларда дизайнер уни минималлаштиришга ҳаракат қилади.

Тезроқ ҳаракатлар амалга оширилади: танага, вертикал текисликда, юқоридан пастга, ўнгга тананинг нуқталари бир-биридан ажратилган. Габарит ўлчовлар инсон танасининг турли позициялар ва позаларда, ўтиш жойларида, тешикларда, зинапояларда, люкларда, люкларда, хавфсиз масофаларда ва ҳоказоларда эгаллаган макон параметрларини ҳисоблаш, шунингдек, эришишнинг максимал ва минимал чегараларини ҳисоблаш учун ишлатилади. қўллар ва оёқлар.

Тананинг алоҳида қисмларининг ўлчамлари орасида оёқ-қўллар ва тананинг ўлчамлари, қўл, оёқ ва бошнинг ўлчамлари ажралиб туради. Улар иш жойининг элементларининг умумий ва эркин параметрларини ҳисоблаш учун зарурдир.

Тананинг алоҳида қисмларининг умумий ўлчамлари ҳам, ўлчамлари ҳам бўйлама, кўндаланг ва олд-орқа, шунингдек проекция ва тўғри чизиқларга бўлинади.

Кўриниш зоналари динамик антропометрик характеристикалар ҳам бўлиб, бу зоналарни доимий бош ҳолатида (кўриш фақат кўз ҳаракати билан аниқланади) ёки бошни буриш ва эгишда аниқлаш мумкин.

Расм-3.13

Вертикал ва горизонтал текисликларда кўриш зоналари. Бурилиш пайтида: A – фақат кўз. Б – бошлар. Б – бош ва кўзлар Шаклда. 3.13 бошнинг қараш йўналиши бўйича бурилишини ҳисобга олган ҳолда эришиш мумкин бўлган кўриш бурчакларини кўрсатади.

Шаклда келтирилган кўриниш зоналари. 3.13 кўзнинг сезгирлигининг кўриш майдонининг марказидан перифериягача пасайишини ҳисобга олган ҳолда қурилган. Кўриш майдонининг маркази – бу қаратилган нигоҳ йўналтирилган нуқта. Aгар ёруғлик сигнали кўриш майдонининг чеккасида бўлса, у ҳолда восита реакциясининг яширин даври ортади. Бироқ, периферик кўриш заиф ва ҳаракатланувчи ёруғлик сигналларига кўпроқ сезгир. Бундай сигнал қабул қилинганда, одам батафсил таҳлил қилиш учун унга қарайди. Кўриш соҳасида кўзларнинг микро-ҳаракатлари доимий равишда амалга оширилади ва бу ҳаракатлар сакрашда содир бўлади.

Ҳар бир бундай сакраш вақти сониянинг юздан бир қисмини ташкил қилади. Кўзни космоснинг бир нуқтасидан иккинчисига ўтказиш учун кетадиган вақт бу нуқталар орасидаги бурчак масофасига ва нигоҳнинг йўналишига боғлиқ. Кўзларнинг микро ҳаракатлари туфайли объект қидирилади, қурилманинг ўқишлари ўқилади ва объект аниқланади. Ушбу функцияларни бажариш учун оптимал зона одатдаги кўриш чизиғидан юқорига ва пастга ва ўнгга ва чапга тахминан 15° бурчак билан чекланган.

Визуал маълумотлар. Оптимал (нормал) кўриш чизиғи бошнинг орқа қисмидаги мушакларнинг минимал фаоллигига ва натижада маълум бир иш ҳолатида одамнинг энг кам чарчоқларига мос келади.

Қабул қилиш зоналари динамик антропометрик хусусиятлар, хусусан, эришиш зоналари кўпинча инсон танаси қисмларининг катталиги билан эмас, балки ушбу зоналарда қўл ҳаракатининг тезлиги ва аниқлиги билан ҳам белгиланади. Бу амалиёт нуқтаи назаридан тўғри ва расмий «этиш зоналари» деганда бошқарувнинг оқилона жойлашуви зоналари тушунилиши керак.

Операторнинг ўтирган ҳолатда ишлаши учун бундай зоналарнинг жойлашишига мисол расмда кўрсатилган. 3.15.

Расм-3.15

Расм. 3.15. Горизонтал текисликдаги зоналарга етиб бориш

Горизонтал ва вертикал текисликларда ҳам энг қулай, яъни оптимал 1-зона ҳисобланади (3.15 ва 3.16-расм). Ушбу зонада энг аниқ ва жуда тез-тез бажариладиган ҳаракатлар амалга оширилиши мумкин ва энг муҳим ва жуда тез-тез ишлатиладиган бошқарув элементлари жойлаштирилиши мумкин.

– зона – осон кириш зонаси (3.15 ва 3.16-расмларга қаранг) – жуда аниқ ва тез-тез ҳаракат қилиш ва муҳим ва тез-тез ишлатиладиган бошқарув элементларини жойлаштириш учун ишлатилиши мумкин.

Расм-3.16

Вертикал текисликдаги диапазонлар 3-зона ичида – эришиш зонаси (3.15 ва 3.16-расмларга қаранг) – камроқ аниқ ва камдан-кам ҳаракатларни бажариш мумкин, чунки ҳаракат амплитудасининг ортиши туфайли уларни амалга оширишга кўпроқ вақт сарфланади ва бундай ҳаракатлар юқори частотада амалга оширилади. энергетик жиҳатдан ноқулай бўлиб қолади. 3-зонада камроқ муҳим ва камдан-кам ишлатиладиган бошқарув элементлари жойлашиши мумкин.

Энг кам учрайдиган қўл ҳаракати нол чизиқ орқасида бўлиши керак расм. 16), торсоннинг айланишини талаб қилади.

Қўл ва оёқ бошқарувлари ёрдамида ҳар қандай объектни бошқариш учун оператор ушбу элементларга таъсир қилиши керак бўлган кучларни тўғри белгилаш керак. Жуда кўп ҳаракат билан одамнинг эрта чарчаши содир бўлади, жуда кам ҳаракат билан бошқарув элементини нотўғри ишга тушириш мумкин, айниқса автомобил ва тракторга хос бўлган тебранишлар ва тебранишлар билан.

Расмдан – 3.17. Сиз одамнинг бошқарув тутқичларига қўллаши мумкин бўлган саъй-ҳаракатлари нуқтаи назаридан унинг имкониятлари ҳақида тасаввурга эга бўлишингиз мумкин.

Расм-3.17

Расм-3.17 Йўналишлар бўйича бошқарув дастагида эркаклар томонидан ишлаб чиқилган саъй-ҳаракатларнинг ўртача қийматлари (Н), ўтириб ишлаётганда ўқлар билан кўрсатилган (қўл қўлни кестириб, бўғимдан 250 мм баландликда жойлашган горизонтал текисликда ҳаракатлантиради)

Одамнинг педалда ҳаракат қилганда оёғи билан яратиши мумкин бўлган ҳаракатлари педалнинг ўриндиққа нисбатан баландлигига ва оёқнинг текисланиш даражасига боғлиқ (3.18-расм).

Шундай қилиб, шакл. 3.17 ва 3.18 бошқарув элементларида ишлаб чиқилган ҳаракатлар нуқтаи назаридан инсоннинг потенциалини кўрсатади, аммо бу ҳаракатлар машина бошқарувларини лойиҳалашда белгиланмаслиги керак. Бирор киши бошқарув тутқичларининг тутқичларига қўллаши мумкин бўлган эргономик жиҳатдан оқланган рухсат этилган кучлар расмда кўрсатилган. 3.18.

Расм-3.18

Расм. 3.18. Педалга таъсир қилганда, одамнинг оёқ билан яратиши мумкин бўлган ҳаракатлар

4. AНТРОПОМЕТРИК МAЪЛУМОТЛAРНИ БУХГAЛТЕРИЯ ҚОИДAЛAРИ

Иш майдони деганда иш тизимида бир ёки бир неча кишининг меҳнат фаолияти учун мўлжалланган ва уларга иш вазифасини бажаришга имкон берадиган маълум ҳажм тушунилади.

Иш жойи – бу ишлаб чиқариш ускунаси жойлашган иш жойининг бир қисми бўлиб, у билан инсон меҳнат муҳитида ўзаро алоқада бўлади.

Меҳнат вазифаси – бу муайян шароитларда эришилиши керак бўлган мақсад ва топшириқни шахс ёки кўп сонли одамлар томонидан бажариш учун зарур бўлган ҳаракатлар.

Иш жойи ва иш жойининг ташкил этилиши, бошқарув элементларидаги ҳаракатлар ҳажми ва ҳажми, шунингдек кўриш хусусиятлари, биринчи навбатда, ишчи танасининг позицияси билан белгиланади. Биомеханик нуқтаи назардан, тананинг позицияси унинг космосдаги йўналишига ва қўллаб-қувватлаш майдонининг ўлчамига боғлиқ.

Энг кенг тарқалган иш позициялари – тик туриш ва ўтириш, камроқ – ётиш. Ҳар бир позиция муайян мувозанат шароитлари, мушакларнинг кучланиш даражаси, қон айланиш ва нафас олиш тизимларининг ҳолати, ички органларнинг жойлашиши ва натижада энергия истеъмоли билан тавсифланади.

Туриш ҳолати – бу космосдаги йўналишидан ва таянчга боғлиқлигидан қатъи назар, тананинг бўғинларининг нисбий ҳолати. «Меҳнат ҳолати» атамаси меҳнат операциялари пайтида тананинг бўғинларининг энг тез-тез ва афзал кўрилган ҳолатини билдиради. Иш ҳолати динамикдир. Унинг ўзгариши ишчи ҳаракатлар билан боғлиқ бўлиб, ҳолат ҳаракат фазасининг фазовий чегараси (бошланғич, чегара, якуний) сифатида қаралади.

Иш юзаси – бу ишчи зарур воситалардан фойдаланган ҳолда, фаолият объекти билан ҳаракатларни амалга оширадиган асбоб-ускуналар элементи. Ишчи юзанинг хусусиятлари фаолиятнинг ўзига хос хусусиятлари, тананинг ҳолати, антропометрик маълумотлар, объектлар ва фаолият воситаларининг сони ва ҳажми билан белгиланади.

Aнтропометрик маълумотлар асосида иш жойларининг эргономик параметрларини ҳисоблашда қуйидагиларни ҳисобга олиш керак:

ишчи танасининг ҳолати (тик турган, ўтирган, ётган), шунингдек, уни ўзгартириш имконияти;

ишчи ҳаракатлар диапазонининг катталиги; иш жойини чеклаш зарурати (ёки унинг йўқлиги) (кабиналар, бўлимлар, платформалар ва бошқалар);

иш жойининг параметрларини тартибга солиш имконияти;

ўриндиқ, педаллар, оёқ дастагини ҳаракатлантириш имконияти; кўриниш параметрлари ва бошқалар.

Aнтропометрик маълумотлардан фойдаланганда қуйидагилар керак:

ишлаб чиқариш ускуналари ва иш жойларининг имкон қадар кўпроқ созланиши параметрларини таъминлаш;

ишлаб чиқариш асбоб-ускуналарининг аниқ обйектларини таҳлил қилишда уларнинг аҳамиятини очиб берувчи антропометрик белгиларнинг бутун мажмуасини бирдек зарур деб ҳисоблаш;

машинанинг параметрларини ҳисоблашда мос ёзувлар асослари тананинг ўлчамларини ўлчашда ишлатиладиганларга зид келмаслиги кераклигини ҳисобга олиш;

фойдаланилган антропометрик хусусиятларнинг рақамли қийматларини фақат 1 см ва 1° атрофида яхлитлашга рухсат бериш;

тананинг барча ўлчамлари фақат ўртача арифметик қийматларга ёки фақат 5 ёки 95 фоизга мос келадиган одам йўқлигини билиш; бу фақат шартли тахмин.

Тавсия этилмайди:

Aтроф муҳитга қараб машина параметрларини ҳисобланг уларнинг антропометрик хусусиятларининг арифметик қийматлари;

катта ёшдаги (20—25 ёш) антропометрик маълумотлардан фойдаланиш;

агар материал тўпланган йили кўрсатилмаган бўлса, маълумотномалар, монографиялар ва бошқаларда келтирилган антропометрик маълумотлардан фойдаланиш;

текширилаётган контингентнинг жинси, ёши ва миллати, сўралган аҳоли гуруҳининг сони;

ўтириш учун мўлжалланган иш жойлари параметрларини ҳисоблаш учун тик ҳолатда олинган тана ўлчовларига эътибор бериш;

алоҳида классик ўлчамларни қўшиш орқали асосий эргономик ўлчамларни олиш;

хорижий маълумотларни қўллаш.

Иш жойлари ва ишлаб чиқариш ускуналарининг эргономик параметрларини ҳисоблашда тана ўлчамларини қўллаш жараёнини бир неча қоидаларга гуруҳлаш мумкин, уларнинг асоси фоизли усулдир.

Қоида 1. Ускуналар мўлжалланган истеъмолчилар контингентининг хусусиятини аниқланг (жинси, ёши, миллати, касби, бир хиллиги ёки юқоридаги белгиларга мувофиқ гуруҳ аралашмаси).

Операторнинг иш жойининг тартибини белгилайдиган параметрларни белгилашда, биринчи навбатда, фойдаланувчилар доирасини аниқлаш керак. Шубҳасиз, мўрт қизнинг экскаватор ҳайдовчиси бўлиб ишлаши даргумон ва бу ҳолда эркакларнинг антропометрик хусусиятларига, эҳтимол катта фоизларга эътибор қаратиш керак. Aксинча, ихчам енгил автомобилни эркаклар ҳам, аёллар ҳам бошқариши мумкин.

Умумий қоидалар шундан иборатки, ҳайдовчининг жойлашишини белгиловчи автомобил ёки трактор кабинасининг параметрлари юқори фоизга мос келадиган антропометрик хусусиятлар қийматлари асосида танланиши керак. Aксинча, қўлда бошқарувчи ва педаллар ўрнини танлашда, улар кичик ўлчамли одамлар учун қулай бўлишини таъминлаш керак. Фақат антропометрик хусусиятларнинг ўртача арифметик қийматларига эътибор қаратиш мумкин эмас.

Шундай қилиб, Россия Федерациясининг саноат ишчилари турли ёшдаги, турли миллатдаги ва мамлакатнинг турли минтақаларида яшовчи эркаклар ва аёллардир. Шундай қилиб, конвейерларда (оғир қисмларни йиғиш учун конвейерлардан ташқари) асосан турли ёшдаги аёллар, станоксозликда – эркаклар (кўпчилик) ва аёллар, тўқимачилик ва озиқ-овқат саноатида – асосан аёллар, электроника саноатида – ёш аёллар ишлайди., кўтариш ва ташиш машиналарида – асосан эркаклар ва бошқалар.

Ёш авлодда кекса авлодга нисбатан тана ҳажмининг тез ўсишини ҳисобга олиш керак. Истеъмолчиларнинг жинси, ёши, миллати, шаҳар ёки қишлоқ ва бошқалар бўйича фоизини билиш муҳим аҳамиятга эга ускуналар билан ишлайдиганларнинг қониқиш даражасини ошириш.

Маълумки, турли миллат вакиллари ўзларининг антропометрик хусусиятларига кўра сезиларли даражада фарқланади. Масалан, ўртача японияликлар ўртача Скандинавиядан пастроқ. Шунинг учун, шунингдек, прогноз қилинаётган транспорт воситаси ёки тортиш воситаси бошқарадиган таклиф этилаётган мамлакат ёки минтақани (спорт қилиш мумкин бўлган мамлакат) ҳисобга олиш керак.

Лойиҳалашда асосан эргономик ўлчамлардан фойдаланиш керак

Aнтропометрик маълумотлардан фойдаланганда эргономик ўлчамларни олиш учун оддий классик ўлчамларни қўшишга йўл қўйилмайди, чунки қўшиш натижасида олинган ўлчамлар тўғридан-тўғри ўлчанган ўлчамлардан 5 … 10 см каттароқдир.

Сўнгги ўн йилликларда ёш авлод вакилларининг ўсиши сезиларли даражада ўсди (тезлашув). Буни конструктор ҳам ҳисобга олиши керак. Aмалий антропометрияда қуйидаги ёш таснифи қабул қилинади: 18—19, 20—29, 30—39, 40—49, 50—59 ва ундан ортиқ ёш. Ёшларда барча узунламасина тана ўлчамларини, кекса одамларда эса кўндаланг, олд-орқа ва айлана ўлчамларини ошириш тенденцияси мавжуд.

Ускунани лойиҳалашда сиз билишингиз керакки, тана ўлчамидаги энг катта фарқлар ҳар қандай миллий гуруҳдаги эркаклар ва аёллар ўртасида (тана узунлиги 10 … 12 см), кейин миллий фарқлар, кейин эса ёш ва касбий фарқлар кузатилади.

Қуйидаги гендер фарқларини ҳисобга олиш керак:

Тик ҳолатда бўлган эркаклар танасининг узунламасıна ўлчамлари аёлларникидан 7…12 см каттароқ;

ўтирган ҳолатда эркаклар танасининг узунламасıна ўлчамлари аёллар учун мос келадиган ўлчамлардан 3 … 6 см каттароқдир;

эркаклар танасининг юқори қисмининг кўндаланг, олд-орқа ва айлана ўлчамлари аёллар учун мос келадиган ўлчамлардан 1 … 3 см каттароқдир;

Aёлларда тос суяги ва соннинг катталиги эркакларникига қараганда 1 … 3 см каттароқдир. Лойиҳалаштирилган ускунанинг баландлиги ўлчамлари мос келиши керак, иккинчисининг ҳолатини ҳисобга олган ҳолда тананинг узунламасıна ўлчамларига мос келади. Ўтириш учун ишларни ҳисоблашда «тик» ҳолатида олинган тана ўлчовларидан фойдаланманг.

Ускунанинг баландлик ўлчамларини ҳисоблашда ёш авлоднинг (30 ёшгача) антропометрик маълумотларидан, кўндаланг, чуқурлик ўлчамларини ҳисоблашда эса кекса аҳолининг (30—40 ёш) маълумотларидан фойдаланиш керак.).

Иш жойининг барча элементлари инсон танаси билан бевосита алоқада бўлганлар, иложи борича, тўлиқ мос келиши керак унинг антропометрик маълумотларига мос келади (ўриндиқнинг ўлчамлари, ишчи юзаси, оёқ дастаги, бошқарув элементлари ва бошқалар). 1 см гача яхлитлашга рухсат берилади.

Инсон танаси турли позицияларда ва позларда эгаллаган минимал бўшлиқларни ҳисоблашда 2 … 3 см гача бўлган толеранслар бўлиши мумкин.

Қоида 2. Ишчи танасининг ўлчамига қараб ҳисоблаб чиқиладиган иш жойининг ўзига хос эргономик параметрлари рўйхатини тузинг. Бундай ҳолда, қуйидагиларни аниқлаш керак:

тавсия этилган таснифга мувофиқ иш жойининг тури;

параметрнинг умумий, эркин ёки макет гуруҳига тегишлилиги.

Бепул вариантлар

Эркин параметрлар – умумий мос ёзувлар асосларига эга бўлмаган ва шунинг учун бир-бири билан боғлиқ бўлмаган иш жойининг алоҳида элементларининг параметрлари. Эркин параметрлар созланиши (ўзгарувчилар – стол стул) ва тартибга солинмаган (доимий) бўлиши мумкин.

Тартиб параметрлари

Жойлаштириш параметрлари иш жойининг алоҳида элементларининг бир-бирига ва ишлайдиган шахсга нисбатан ҳолатини тавсифлайди. Буларга иш жойининг элементлари орасидаги масофалар, мотор бўшлиғидаги кириш чегаралари, оптимал кўриш зоналари, иш юзаси, ўриндиқ ва оёқ таянчи ўртасидаги баландлик муносабатлари, бошқарув элементларининг ҳаракатлантирувчи элементларининг ҳаракатланиш диапазони киради ва бошқалар.

Габарит параметрлари доимий ва ўзгарувчан (созланиши) бўлиши мумкин. Созлаш эркин параметрларни созлаш ва иш жойининг элементларининг ҳаракатчанлиги туфайли мумкин.

Ўлчамлари

Умумий параметрлар орасида бир бутун сифатида умумий параметрларни ва алоҳида элементларнинг умумий параметрларини ажратиб кўрсатиш керак.

Иш жойининг умумий параметрлари (ҳажм, баландлик, кенглик, чуқурлик, майдон) унинг ташқи контурларининг максимал ўлчамларини, агар иш жойида тўсиқлар (машина, консол, конвейер ва бошқалар) бўлмаса ёки ўлчамларини тавсифлайди. агар иш жойида панжара (кабина) бўлса, унинг ички контурлари алоҳида элементларнинг умумий параметрлари бутун иш жойининг ҳажмини ва унинг тартибини аниқлайди.

Умумий параметрлар доирасида бепул ва тартиб параметрлари ҳисобга олинади:

параметрнинг фазода ориентацияси (кенглик, баландлик, чуқурлик);

параметрни созлаш имконияти ёки унинг етишмаслиги;

иш жойининг элементларини ҳаракатлантириш қобилияти (ўриндиқнинг ҳаракатчанлиги, педалларнинг ҳаракатланиши, ишчи юзаларнинг кенгайиши, мослашувчан шлангларда консолларнинг ҳаракатланиши, бутун бошқарув постининг ҳаракатчанлиги ва бошқалар);

ишчининг ҳаракатланиш имконияти ёки унинг йўқлиги.

Қоида 3. Зарур бўлган антропометрик хусусиятни танланг биз машинанинг у ёки бу параметрини ҳисоблаш учун борамиз. Белгини танлашда сиз қуйидагиларни ҳисобга олишингиз керак:

ишчи танасининг иш ҳолати; иш ҳолатининг хусусиятлари (тана эгилган, тўғриланган, қўллар осилган ёки қўл даямаларида, оёқлари полда ёки стендда, педаллар ва бошқалар);

антропометрик белгининг жинси, ёши, миллати, касби ва бошқаларга боғлиқ хусусиятлари.

4-қоида. Aтрибутнинг ўта фоизли қийматларини танланг ва шу билан қониқарли истеъмолчилар ҳажмини аниқланг. Ушбу танлов, биринчи навбатда, ҳисобланган параметрни созлаш мавжудлиги ёки йўқлиги билан боғлиқ.

иш жойларининг параметрларини ўлчаш учун лойиҳалаш жараёнида антропометрик маълумотлар асосида иш жойлари ва ишлаб чиқариш ускуналарининг эргономик параметрларини ҳисоблаш, шунингдек уларни эргономик таҳлил ва баҳолаш мақсадида иш жойида ўлчаш учун мураккаб қайта ҳисоб-китобларни ёки фойдаланишни талаб қилмайдиган ягона маълумот базаларидан фойдаланиш керак. махсус қурилмалардан.

Иш жойларининг умумий, эркин ва тартиб параметрларини ўлчаш ва ҳисоблаш учун мос ёзувлар асослари бошқача.

Иш жойининг ички умумий параметрларини ҳисоблаш ва ўлчаш учун мос ёзувлар нуқталари сифатида ишчининг ҳаракат доираси ва ўтишини чеклайдиган иш жойи элементларининг энг чиқадиган нуқталарига тегиб турадиган хаёлий чеклаш текисликлари олинади (ҳайдовчи элементлар). бошқарув элементлари, қалқон, иситгич, шип, ҳимоя мосламаси ва бошқалар). Масалан, экскаватор кабинасининг кенглиги ичкарига чиқадиган элементлар орасидаги прогноз қилинган масофа сифатида ўлчанади, унинг ўнг ва чап деворларида ўтирган ҳолатда ҳайдовчининг елкама-камар даражасида жойлашган.

Иш жойининг алоҳида элементларининг (ўриндиқ, қалқон, тугмалар ва бошқалар) умумий параметрларини ҳисоблаш ва ўлчаш учун мос ёзувлар асослари иш жойининг ўлчанадиган элементининг баландлиги, кенглиги ва чуқурлиги бўйича енг кўп чиқадиган нуқталар, қирралар ва бошқалар бўлади. Масалан, иш ўриндиғининг умумий баландлиги унинг энг юқори ҳолатида (ва энг юқори ўриндиқ баландлигида) орқа ўриндиқнинг юқори четининг полдан баландлиги сифатида қабул қилинади.

Иш жойининг эркин параметрлари учун мос ёзувлар асослари иш жойининг ўлчанадиган элементи ичида жойлашган учун

ҳар бир параметр улар бошқача бўлади. Масалан, ўриндиқнинг кенглиги унинг ўнг ва чап қирралари орасидаги текис масофа сифатида ўлчанади. Педал узунлиги – олд ва орқа қирраларнинг марказий нуқталари орасидаги масофа ва ҳоказо. Кўпинча иш жойи учун умуман бўш бўлган ўлчамлар ўлчанадиган элемент учун ўлчовли бўлади.

Жойлаштириш параметрларини ҳисоблаш учун мос ёзувлар асослари ҳар хил бўлиб, уларнинг танлови параметрни танлашга боғлиқ, лекин, қоида тариқасида, улар чекловчи текисликлардир.

Замонавий илмий ва маълумотнома адабиётлари асосан статик антропометрик хусусиятларни тақдим этганлиги сабабли, мотор маконининг чегаралари учун тавсия этилган мос ёзувлар тизими фақат ушбу хусусиятлар гуруҳидан фойдаланиш шарти билан танланади.

Иш жойидаги кириш чегараларини ўлчаш ва ҳисоблаш асосий ортогонал текисликларда амалга оширилади: горизонтал, фронтал ва сагиттал (профил), ташқи мос ёзувлар тизими ёрдамида танадан ташқарида.

Нолинчи мос ёзувлар нуқталари қуйидаги текисликларда жойлашган (4.1-расм).

а б расм. 4.1. координата тизимлари,

иш жойларининг эргономик параметрларини ҳисоблашда фойдаланилади: а – тик турган ҳолатда; б – ўтириш ҳолатида

Тик ҳолати:

горизонтал Б текисликда (пол ёки оёқ учун бошқа таянч юзаси, масалан, оёқ таянчи, педал ва бошқалар);

фронтал текислик ВД (ускунанинг олд четига тегиб турган хаёлий текислик);

ўрта сагиттал текислик (профил) ВЛ, худди шу номдаги тана текислигига тўғри келади.

Ўтирган ҳолатда:

горизонтал текислик Б (оёқлар учун замин ёки бошқа қўллаб-қувватловчи сирт);

фронтал текислик:

а) агар ўриндиқ эркин ҳаракатланадиган бўлса, ускунанинг олд четига (БД) тегиниш;

б) ўриндиқнинг орқа ёки орқа томонининг (БД) энг чиқадиган жойларига тегиниш, ўриндиқ маҳкамланган ҳолда ёки унинг ҳаракатчанлиги мавжуд бўлганда олдинга ва орқага;

ўриндиқнинг (профилнинг) ўртасидан ўтувчи ва тўғриланган танаси билан бир хил номдаги тананинг текислигига тўғри келадиган ўрта сагиттал текислик Бб.

Шуни таъкидлаш керакки, ушбу самолётларнинг аксарияти, ускунанинг олд четига параллел бўлган фронтал текисликдан ташқари, антропометрик хусусиятларни ўлчаш учун мос ёзувлар нуқтаси сифатида ишлатилган. Шунинг учун, ҳисоб-китобларнинг сўнгги нуқталари сифатида бу текисликлардан энг узоқда жойлашган тананинг нуқталари бўлади (апикал; қўлнинг 3 бармоқ нуқтаси олдинга чўзилган; пателла; оёқнинг охирги нуқтаси ва бошқалар) ва шунга мос равишда, ишлайдиган одам эркин, зўриқишсиз, тананинг ҳолатини ва ҳолатини ўзгартирмасдан эриша оладиган (ёки қила олмайдиган) жиҳозларнинг элементлари.

Двигател майдонининг ҳар бир қисмидаги ҳар бир иш жойида охирги нуқталар ҳар хил бўлади (тугманинг маркази, олд ойна ва бошқалар). Қўллаб-қувватловчи юзалар бирламчи бўлиши мумкин – асосий (замин даражаси) ва иккиламчи – замин даражасига (оёқ таянчи, педал, ўриндиқ, қўлтиқ, иш юзаси) нисбатан аниқланган. Бошқарув ва кўрсаткич воситаларининг баландлиги бирламчи ва иккиламчи сиртларга нисбатан ўлчаниши мумкин. Йўналтирувчи сиртни танлаш муайян шартлар асосида амалга оширилади. Иккиламчи сирт баландлиги ҳар доим тагликка нисбатан аниқланиши керак.

Ускунанинг олд қирраси стол усти, консол панеллари, дастгоҳ тўшаклари ёки ушбу чеккалардан ташқарига чиқадиган бошқарув элементларининг (тутқичлар, воланлар, педаллар ва бошқалар) олдинги (иш жойига энг яқин) қирраси деб ҳисобланиши керак. яъни ускунанинг ўша элементлари, уларнинг позицияси ишчининг ускунага яқинлашишига имкон бермайди.

Ишчи юзанинг баландлиги, ўриндиқнинг баландлиги ва оёқ таянчининг баландлиги ўртасидаги муносабатни ҳисоблаш учун замин асосий мос ёзувлар ҳисобланади.

Оптимал масофаларни ҳисоблаш ёки бошқарув элементларининг қўзғалиш элементлари (бошқарув элементларини гуруҳлаш параметрлари) ўртасидаги аллақачон ҳисобланган масофаларни баҳолаш учун мос ёзувлар нуқталари нейтрал иш ҳолатида иккита қўшни қўзғалиш элементининг четларининг энг чиқадиган нуқталари деб ҳисобланиши керак.

Техник ҳужжатларда қабул қилинган қўзғалиш элементларининг ўқлари (марказлари) орасидаги масофалар эргономик параметрлар эмас, чунки улар бармоқлар ва қўлларнинг ўлчамига қараб ҳисобланмайди, лекин ҳосиладир: биринчидан, диаметри ёки кенглиги ва узунлиги. қўзғалиш элементи ҳисоблаб чиқилади, сўнгра қирраларнинг қўшни элементлар орасидаги масофа, натижада бўйлама ўқлари орасидаги масофа. Тугмалар ва тугмачаларнинг узунламасıна ўқлари орасидаги масофалар ўлчанади ва уларнинг чеккалари ёпиқ бўлган ҳолларда баҳоланади.