Текст книги "Эргономика асослари «инсон -машина -муҳит» (ўқув қўлланма)"

5.8. Маълумотни кўрсатиш воситаси

Aхборотни акс эттириш воситалари – индикатор (кеч лотинча индикатор – кўрсатгич, лотинча индиcо – кўрсатиш, аниқлаш) – жараённинг боришини ёки кузатиш объектининг ҳолатини қулай шаклда акс эттирувчи қурилма (қурилма, элемент). инсон идроки.

Одатда, маълумотни кўрсатиш воситалари бир ёки бир нечта мақсадларда қўлланилади:

миқдорий ва сифат кўрсаткичларини ўқиш; кўрсаткичларни назорат қилиш;

Созланиши параметрни ўрнатиш.

Ҳар қандай ПСИ қуйидаги муҳандислик ва психологик талабларга жавоб бериши керак:

Ишчига вазиятни ва тўғри қарор қабул қилиш имкониятини баҳолаш, шунингдек унинг бажарилишини назорат қилиш учун зарур ва етарли маълумотларни тақдим этиш.

Маълумот зарур бўлган вақтда тақдим этилиши керак.

Aхборотни тақдим этиш шакли идрок этиш нуқтаи назаридан инсоннинг психофизиологик имкониятларига, унинг фаолиятининг ўзига хос хусусиятларига ва меҳнат шароитларига мос келиши керак.

Қабул қилинган маълумотлар бошқариладиган объектнинг ҳолати ва ҳолатини тўғри акс эттириши, уни қайта ишлаш учун этарли вақт чегараси билан таъминланиши керак.

Операторга сўров бўйича қўшимча маълумотларни тақдим этиш, шунингдек сигналларни ишончли идрок этишни таъминлаш.

Aхборот оқими операторнинг ўтказиш қобилиятидан кам бўлиши керак.

Aхборотни акс эттириш воситаларининг турлари:

Ўқ кўрсаткичлари. Ҳисоблагичлар.

Ёритилган кўрсаткичлар.

Чоп этиш қурилмалари (магнитофонлар). Плоттерлар.

Иконик ёруғлик кўрсаткичлари. Овозли сигналлар.

Aхборотни кўрсатиш тизимларини лойиҳалаш

Aхборотни кўрсатиш тизимини ишлаб чиқиш қуйидаги босқичлардан иборат:

1. Операторнинг фаолиятини психологик таҳлил қилиш ва унга кўрсатилган функцияларни бажариш учун зарур бўлган маълумотлар ҳақидаги барча маълумотларни аниқлаш.

2. Тизимнинг энг юқори самарадорлигига эришиш учун муҳим бўлган уларни қабул қилиш учун оператор – шахснинг ҳақиқий имкониятлари билан сигнал оқимининг интенсивлигини мувофиқлаштириш.

3. Ҳал қилинаётган вазифаларнинг табиатига ва операторнинг ахборотни қабул қилиш ва қайта ишлаш имкониятларига тўлиқ мос келадиган аниқ турдаги кўрсаткичларни танлаш.

4. Aхборотни кўрсатиш тизимининг композицион ечими ва ўзига хос структурасини аниқлаш:

сигнал алифбосининг кодлаш усули ва узунлигини танлаш, индивидуал кўрсаткичларнинг хусусиятларини танлаш; улар ўртасида ахборотни тақсимлаш;

уларнинг ўзаро боғлиқлиги ва ўзаро жойлашишини аниқлаш, кўрсаткичларнинг фазовий жойлашуви;

тизимнинг композицион ва рангли ечими.

5. Прототипларни ишлаб чиқиш ва синовдан ўтказиш, тизимни қуриш ва изчил тузатишни амалга ошириш учун олинган ечимларни баҳолаш учун унинг тузилиши

унинг чиқиш хусусиятларининг мақбул қийматларини олиш.

Aхборотни акс эттириш воситаларини жойлаштиришда операторнинг визуал маълумотни идрок этиш қобилиятини ва операторнинг кўриш майдонининг ўлчамларини ҳисобга олиш керак.

5.9. Бошқарув органлари

Бошқарув (БО) қурилмаларни ўз ичига олади, уларнинг ёрдамида одам объектларни бошқаради.

Текшириш воситаларини танлаш қуйидаги омилларга боғлиқ:

тизимнинг нормал ишлаши вақтида ҳам, ишламай қолганда ҳам оператор фаолиятининг тузилиши ва хусусиятлари;

шахснинг антропометрик, психофизиологик хусусиятлари; оператор томонидан бажарилиши керак бўлган назорат ҳаракатлари

(ёқиш, алмаштириш, созлаш);

инсон танасининг иш ҳолати (ўтириш, тик туриш);

ишчи ҳаракатларнинг динамик характеристикалари (ҳаракат, аниқлик, масофа, траектория ва бошқалар);

бошқарув объектининг техник тавсифлари;

шахс томонидан жавоб бериладиган ёки машинага киритилиши керак бўлган маълумотлар;

(БО) нинг жойлашуви (бошқарув панелида ёки унинг ташқарисида);

иш муҳитининг хусусиятлари (ёритиш, тебраниш, шовқин ва бошқалар);

комбинезон ва шахсий ҳимоя воситаларининг мавжудлиги ёки йўқлиги.

Қўл ва оёқ бошқарувларини фарқланг. Бошқарувни маълум бир ҳолатга ўрнатишнинг тўғрилиги, манипуляция тезлиги муҳим бўлганда, шунингдек, 90 Н ёки ундан ортиқ кучларни узлуксиз ёки узоқ муддат қўллаш зарурати бўлмаганда қўлда бошқариш воситаларидан фойдаланиш тавсия этилади. Бошқариш воситаларига қўлланиладиган кучлар инсоннинг восита аппаратида рухсат этилган динамик ва (ёки) статик юклардан ошмаслиги керак.

(БО) ни иш жойига жойлаштиришда қуйидагиларни эътиборга олиш керак:

инсон фаолиятининг тузилиши;

ҳаракатларнинг частотаси ва аниқлигига қўйиладиган талаблар; қўлланиладиган ҳаракатлар миқдорига қўйиладиган талаблар;

тананинг ҳолати ва иш ҳолатини шакллантириш шартлари; восита майдонининг ўлчамлари;

сенсорли назорат қилиш шартлари, бошқариш воситаларини излаш ва фарқлаш;

бошқарув органларининг функсияларини аниқлаш шартлари;

бошқарув элементларининг функционал ҳолатини қасддан ўзгартириш хавфи.

Текшириш воситаларини жойлаштиришга қўйиладиган талаблар уларни ишчига нисбатан иш жойида жойлаштириш, гуруҳлаш ва бошқариладиган объектларга нисбатан панелдаги нисбий позицияга боғлиқ (5.4-расм).

ЭРГОНОМИК ЛОЙИҲАЛАШ МУҲИТИГА ОИД ИЛОВАЛАР

ПРИЛОЖЕНИЯ 1. Антропометрические данные

Средние размеры фигуры женщины

Средние размеры фигуры мужчины

Наиболее полезные для дизайнера интерьера параметры тела

Пример соотношений параметров человека и расстояний, необходимых при проектировании гардероба в вестибюле и расстояний для снятия верхней одежды

Параметры мужского тела во время сидения на диване

Пример рассадки отдыхающих для беседы

Пример рассадки отдыхающих для беседы при возможном фронтальном движении

Пример установки плиты в кухонном пространстве

Пример расположения осветительного прибора над поверхностью обеденного стола, подходящий высокому и низкорослому пользователю

Пример расположение кухонного оборудования по высоте 50

Пример наиболее важных антропометрических измерений мужчин при проектировании ванных комнат

Применение антропометрических показателей при проектировании баров

Пример одной из планировок мастерской художника

Пример решения места для мытья головы в женском зале парикмахерской

Пример стандартной стоматологической лаборатории, на котором особое внимание уделено работе, выполняемой в положении «стоя»

Пример размещения стоматологического оборудования и системы подачи

Пример решения кабинки туалета для инвалидов

Пример устройства рабочего места секретаря

Схематическое изображение фигуры человека: вид спереди

Схематическое изображение фигуры человека. Вид сбоку

Применение метода соматографии

Типы рабочих сидений

Рекомендуемые типы рабочих сидений

Оптимальная зона для манипулирования при работе сидя, см

Зона досягаемости ног

Пример, показывающий точки дискомфорта высокого сиденья

Пример низкого сиденья. В результате общего наклона тела вперед спина остается без опоры, а поясница без должной поддержки

Пример большой глубины сиденья

Пример мелкого сиденья

Основная функция спинки – обеспечивать поддержку поясницы. При этом комфортно должно быть и выступающей части ягодиц

Варианты размещения мест в аудитории:

Размещение мест в зрительном зале и таблица размещения мест перед экраном телевизора

Определение ширины проходов и коридоров

Схема лестничного пролета в разрезе: А ═ 76,2 – 86,4 см; В ═ 213,4 см min

Рекомендуемые размеры ступеней: С = 36,3 см; D = 32,8 см; F = 23, 1 см; G = 24,1 см; H = 9,3 см; М = 9,9 см; N = 13,5 см; О = 17,1 см; K = 0,3 см; L = 3,2

Конструкция предохранительной сетки для открытых лестниц (например на виадуки)

Наклонные ходы

Пример входа на эскалатор

Пример решения пандуса

Размещение рабочих мест в учреждении, см

Схемы планировки рабочей площади: первая схема – объединять людей в соответствии

с действительными контактами между ними в течение рабочего времени;

Примеры группировки людей по технологическим признакам

Пример слияния в одной точке города интерьера и экстерьера

Физические (силовые) возможности человека: а – зависимость от возраста развиваемой силы мужчины (▬▬) и женщины (– – – -) (женщина физически слабее мужчины на 30—40%);

Оптимальные размеры поля зрения: а) положение, сидя (высота глаз над сиденьем составляет 79 см); б) положение, стоя (высота глаз над уровнем пола составляет 164 см)

Влияние яркости освещения на величину поля зрения

Поле зрения человека: а – границы видения, б – границы цветового видения человека

ПРИЛОЖЕНИЯ 2.           Вещь в городе и дома. Городской дизайн

«Aтроф-муҳит объектларида ёритиш ва ёруғлик

Инсон атроф-муҳит ҳақидаги маълумотларнинг 80% дан ортиғини визуал тарзда олади. Ёруғлик – бу кўриш органининг стимули, бу маълумотни қабул қилиш учун асосий ҳиссий канал. Ёритиш нафақат ҳаётий жараёнларни бажариш учун зарур, балки у психологик ҳолатга ва умуман жисмоний саломатликка сезиларли таъсир кўрсатади. Нур инсон танасига тоник таъсир кўрсатади, иссиқлик узатишни яхшилайди, иммунобиологик жараёнларга таъсир қилади. Замонавий яшаш муҳитидаги икки томонлама табиат (ёруғликни табиий ва сунъийга бўлиш) бир қатор қоидаларга риоя қилишни талаб қилади:

1. Уйда қолиш ва меҳнат жараёнлари учун қулай шароитлар ташқи макон билан алоқани таъминлайдиган табиий ёруғлик билан яратилган.

2. Куннинг вақтини ўзгартиришни ҳисобга олган ҳолда энг мақбул вариант. Бу ташқи дунё билан визуал алоқани сақлаб турганда табиий ёруғликнинг таркибий қисмини ўз ичига олган комбинацияланган ёритиш билан мумкин.

3. Сунъий «кундузги ёруғлик» билан бино ичида ўтказиладиган вақтни қисқартириш, чунки бу узоқ вақт давомида таъсир қилишда ишда катта тарангликни келтириб чиқаради; мувофиқлаштириш ва психомоторнинг ёмонлашиши; юрак-қон томир ва нафас олиш тизимларининг кечиктирилган суст реакцияси; автоном нерв тизимининг фаолиятининг пасайиши. Табиий ёруғлик билан меҳнат унумдорлиги сунъий ёритишга қараганда 10% юқори, аммо табиий ёруғликнинг кучи доимий эмас, чунки у мавсумга, кунга, йўналишга, қўшни биноларнинг баландлигига, шиша тозалигига ва бошқаларга боғлиқ.

Фақат сунъий ёруғликдан фойдаланганда монотония психо-эмоционал сезгирликнинг ошишига, меланхолик ҳисси, ташвиш ва меҳнат унумдорлигининг пасайишига олиб келади. Ер ости ҳудудларида жойлашган чакана савдо корхоналарида хизмат кўрсатувчи ходимларга у ерда кетма-кет тўрт соатдан кўп бўлмаган вақтни ўтказиш тавсия этилади. Ёритишнинг статик табиати чарчоққа олиб келади.

Яшаш муҳити объектларининг макон ва шакллари инсон томонидан ёруғлик орқали, шунингдек, рангдаги фарқлар туфайли идрок этилади. «Ёруғлик» ва «ранг» тушунчалари физикада ҳам, психофизиологияда ҳам ажралмасдир. Дизайн амалиётида инсон муҳитининг энг муҳим таркибий қисмларидан бири сифатида ранг психофизиология, психология ва эстетикани ҳисобга олган ҳолда муайян шартларга мувофиқ ташкил этилади. Ранг ёрдамида лойиҳалаштирилган объектда учта гуруҳ вазифалари ҳал қилинади:

1) ранг психофизиологик қулайлик омили сифатида;

2) ранг ҳиссий ва эстетик таъсир омили сифатида;

3) визуал медиа тизимидаги ранг.

Рангни психофизиологик таъсир омили сифатида ишлатишда ранглар ассоциацияси ва имтиёзлар ҳисобга олинади. Очиқ рангли эритманинг асосий характеристикалари атроф-муҳит ёки объект учун мўлжалланган одамларнинг ёши, жинси, касби, миллати ва бошқалар каби психо-физиологик хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда танланади. Ранг эффектлари асаб тизимини қайта қуришни талаб қилади. тизим, маълум рангларнинг таъсири остида, фаровонликдаги ўзгаришлар инсон ва унинг ишлаши содир бўлади. Бу тадқиқотлар билан тасдиқланган ва рангнинг тирик организмларга, шу жумладан одамларга физиологик ва психологик таъсирини исботлайди.

Объектларни ёритишни лойиҳалашда учта асосий вазифа ҳал қилинади: муайян яшаш шароитлари учун зарур бўлган ёритиш даражасини ва сифатини таъминлаш; эстетик – бадиий экспрессивликни берувчи енгил тасвирни яратиш; иқтисодий – минимал харажатлар билан энг яхши вариантни танлаш.

Енгил бадиий тасвирнинг икки хил ечими мавжуд: биринчиси, кундузги (табиий) ёруғлик шароитларига хос бўлган объект деталларини ифодалаш ечими билан тавсифланади; иккинчиси табиий ёруғлик муҳити билан алоқада бўлмаган очиқ рангли композициялар ва аксанлар ёрдамида ёритишнинг театрлаштирилган эффектига асосланган.

Объектни ёритишнинг асосий турлари: йўналтирилган ёки тарқалган ёруғлик оқими (шифтнинг марказидаги қандил) ёрдамида яратилган умумий ёритиш. Умумий ёритиш хонанинг визуал равишда алоҳида функционал майдонларини умумий, яхлит композицияга бирлаштиради; маҳаллий ёки маҳаллий, ёруғлик ҳар қандай фаолият ёки тасалли байрамга эътибор беришга ёрдам беради, қулайлик ҳисси яратади; эстродиол ёритиш, биринчи ва иккинчи турдаги ёритишнинг турли жиҳатлари бўйича юқорида санаб ўтилган иккитасининг хусусиятлари, вазифанинг талаблари ёки дизайн муаммосини ҳал қилишнинг мураккаблиги билан тавсифланади.

Юқоридаги ёритиш турлари ишлатиладиган ёритиш ускунасига қараб бир ёки бир нечта ёритиш турлари билан амалга оширилиши мумкин: тарқалган, йўналтирилган ёки акс эттирилган.

Ёритиш усулидан қатъи назар, зарур ёруғлик даражаси қуйидаги параметрлар билан белгиланади: – визуал ишнинг аниқлиги (энг юқори, жуда юқори, ўрта ва бошқалар); фарқлаш объектининг энг кичик ўлчами (мм 15 дан 5 гача); визуал иш тоифаси (1-дан 9-гача); фарқлаш объектининг фонга қарама-қаршилиги (кичик, ўрта, катта); фон характеристикаси (қуюқ, ўрта, энгил).

Шуни ёдда тутиш керакки, ёши билан одамнинг ёруғликка сезгирлиги пасаяди: 30 ёшли одамда ёруғликка бўлган эҳтиёж икки марта, 40 ёшли одамда уч марта, 50 ёшда эса ёруғликка эҳтиёж сезилади. ёшли одамда бу 10 ёшли болага қараганда олти баравар кўп.

ЭРГОНОМИК ТAДҚИҚОТ УСУЛЛAРИ

Эргономиканинг фанлар мажмуаси сифатида предмети инсоннинг (одамлар гуруҳининг) атроф-муҳит объектлари (элементлари), ҳаёт фаолияти объекти ва умуман атроф-муҳит билан ўзаро таъсирининг тизимли қонуниятларини ўрганишдир. фаолият мақсадига эришиш ёки уни меҳнат ёки дам олиш жойларида амалга ошириш учун махсус тайёргарлик пайтида. Шундай қилиб, эргономик тизимга шахс, маҳсулот (нарса ёки объект), фаолият объекти (меҳнат ёки дам олиш), атроф-муҳит ва тизимда иштирок этадиган шахслар киради.

Эргономиканинг тадқиқот объекти «одам-объект-муҳит» тизимидир, яъни инсоннинг ҳаёт жараёнида (меҳнат ва бошқалар) объектив дунё билан алоқаси ўрганилади, бошқа тизимлар ҳам кўриб чиқилади – тизим жамоадаги одамларнинг ўзаро таъсири ва бошқалар. Замонавий эргономика зарур дизайн маълумотларини ишлаб чиқиш учун тадқиқот мажмуаси сифатида тизимли тадқиқот усулларидан фойдаланади.

Эргономик таҳлил фақат соғлом фикр ва сезгига асосланиши мумкин эмас, бу дизайнерга уни малакали равишда амалга оширишга имкон берадиган тизимни талаб қилади. Фаолиятнинг эргономик таҳлили алоҳида аҳамиятга эга, унинг давомида унинг хусусиятлари – профессиограмма тузилади. Инсон фаолияти содир бўладиган шароитларни аниқлаш ва унга хос бўлган ақлий ва психофизиологик функцияларни аналитик тавсифлаш ПРОФЕССИОГРAМ деб аталади. Профессиограмма у ёки бу фаолиятнинг шахснинг воситалари ва психофизиологик хусусиятларига қўядиган талабларни ўз ичига олади. Профессиограмма, қоида тариқасида, меҳнат (ёки бошқа) жараёнининг вақт базаси бўлиб, у муайян меҳнат операциялари ва функцияларини киритишни назарда тутади. У одамнинг ақлий функцияларидан фойдаланган ҳолда тузилиши мумкин: сезиш, идрок этиш, танлаш, эътибор ва бошқалар, «торбўйинлар» деб аталадиган нарсалар, мавжуд хатоларни тузатиш учун унда таъкидланган.

Меҳнат фанларида профессиограммани тузиш учун зарур бўлган дастлабки маълумотларни олишнинг иккита усули ишлаб чиқилган: тавсифий ва инструментал профессиография. Тавсифда

Лойиҳалаштирилган объектни қидириш схемалари (уч ўлчовли моделлар) қўлланилади, уларда бошқарув элементларининг жойлашиши ва фойдаланиш имконияти текширилади.

Таърифловчи профессиография қуйидагиларни ўз ичига олади:

– техник ва эксплуатацион ҳужжатларни таҳлил қилиш; Эргономик ва муҳандислик-психологик экспертиза асбоб-ускуналар, тадқиқот натижаларини эргономикага оид кўрсатмалар ва қоидалар билан таққослаш;

– инсоннинг ҳаёти ва хулқ-атвори жараёнини кузатиш;

– актёр билан суҳбат;

– фаолият жараёнида шахснинг ўз-ўзига ҳисоботи; – сўроқ ва эксперт баҳоси;

– жараённинг аниқ ажралиб турадиган таркибий қисмларининг вақти; – фаолият самарадорлигини миқдорий баҳолаш.

Инструментал профессиография қуйидагиларни ўз ичига олади: – атроф-муҳит омиллари кўрсаткичларини ўлчаш;

– рўйхатга олиш ва хатоларни кейинчалик таҳлил қилиш;

– энергия харажатларини ва инсоннинг функционал ҳолатини объектив рўйхатга олиш;

– объектив маълумот ва жараённинг қийин бўлган таркибий қисмларини ўлчаш (диққатни йўналтириш ва алмаштириш, қўл ҳаракатининг циклографияси ёки плёнкали ёзуви ва бошқалар);

– физиологик функционал тизимлар кўрсаткичларини объектив рўйхатга олиш ва ўлчаш.

Ушбу кўрсаткичлар кўриш тизимининг периферик ва марказий қисмлари, нутқ ва восита аппаратларининг ҳолатини ўз ичига олади.

Эргономик муаммоларни ҳал қилишнинг соматографик ва экспериментал (модел) усуллари инсон қиёфаси нисбати ва объектнинг (объектнинг) шакли, ўлчами ўртасидаги оптимал нисбатларни танлаш учун ишлатилади. СОМAТОГРAФИЯ (юнонча сома – тана) – инсон қиёфаси ва дизайн объекти (масалан, иш жойи) нисбати ўртасидаги нисбатларни танлаш муаммолари билан боғлиқ ҳолда техник ёки бошқа ҳужжатларда инсон танасини схематик тасвирлаш усули.

Ясси (икки ўлчовли) қўғирчоқлар усули одамнинг текис моделларидан (ҳақиқий нисбатларга аниқ риоя қилган ҳолда) фойдаланишдан иборат. Манекенлар инсоннинг скелет тизимига (унинг танаси) асосланган бўлиб, уларда доираларнинг марказлари – бўғинлар аниқланади ва шаклнинг контурлари бу доираларга тегинишларни ҳосил қилади. Бундай қўғирчоқлар тўлиқ ҳажмда, шунингдек, 1:5, 1:10 масштабларида тайёрланади ва бир хил масштабда тайёрланган тегишли иш жойлари ва бошқа объектларнинг чизма ва тасвирлари, макетлари устига жойлаштирилади. Манекенларнинг ўлчамлари нафақат ўртача, балки пол ўлчамларига ҳам мос келади.

Экспериментал усуллар лойиҳалаштирилган объектни бошқа миқёсда ва ҳар хил даражадаги тафсилотлар билан прототиплашдан фойдаланишга асосланган. Бундай ҳолда, катта ҳажмли антропоманнекенларнинг барча турлари қўлланилади.

Электромиёграфия – скелет мушакларидаги электр потенциалидаги далгаланмаларни қайд этиш. Усулнинг ижобий хусусияти – кўпчилик учун қулай бўлган оптимал ечимни излашда субъектив ҳис-туйғуларни ҳисобга олиш имконияти.

Тизимли ёндашув эргономиканинг методологик асоси бўлиб хизмат қилади. Унинг асосида эргономик тадқиқотларда турли фан ва техника усулларидан фойдаланилади, улар туташган жойда «инсон – объект – муҳит» тизимини ўрганиш муаммолари ҳал этилади.

Функционал таҳлил усули нисбатан содда объектларни лойиҳалашда қўлланилиши мумкин. У объектнинг шакли, тузилиши, ташкил этилиши ва қурилишининг унинг бажарадиган функциясига боғлиқлигини очиб беради. Бундан ташқари, у экологик комплексларни (ҳаммом, коридор, ошхона ва бошқалар) лойиҳалашда қўлланилади.

МУҲИТ ОБЪЕКТЛAРИНИНГ ТИПОЛОГИЯСИ

Aтроф-муҳит объектлари тушунчаси одамларнинг ҳаёти билан боғлиқ бўлган кенг доирани қамраб олади. Буларга шаҳар ва қишлоқ жойлари, дам олиш жойлари ва бошқалар, турар-жой, ижтимоий-маданий, ишлаб чиқариш ва бошқа мақсадлар учун интерьерлар киради.

Aтроф-муҳит объектларининг асосий таркибий қисмларига қуйидагилар киради: маконни космик режалаштириш, қурилиш конструкциялари ва ушбу маконни безаш, жиҳозлар элементлари ва объектни тўлдириш.

Компонентларнинг табиати ва хусусиятлари қуйидагиларга боғлиқ:

– экологик жараёнлар

функционал-утилитар характерга эга бўлган ўзлари ва уларни технологик амалга оширишнинг ўзига хос хусусиятлари;

– яшаш шароитларини оптималлаштириш, уларнинг қулайлиги ва хавфсизлигига қўйиладиган талаблар;

– предметлар компонентларини идрок этишнинг образли-эмоционал моментлари.

Ускуналарнинг турлари ва турларининг сони ва ундан ҳам кўпроқ атроф-муҳит объектларининг таркиби юзлаб. Улардан баъзилари нафақат кўп йиллар давомида, балки асрлар давомида амалда барқарор бўлиб қолади, бошқалари аста-секин ёки тўғрироғи кескин йўқолади, бошқалари яна пайдо бўлади ва ҳоказо. Дизайн амалиётининг қулайлиги учун барча турдаги ускуналар типологик гуруҳларга бўлинади.

Ички маконга келсак, «ускуналар» тушунчаси истеъмолчи томонидан танланган ёки унинг илтимосига биноан ўрнатилган хоналар ва зоналар учун элементлар гуруҳларини ўз ичига олади (муҳандислик коммуникацияларидан фарқли ўлароқ: сув таъминоти, канализация, иситиш, шамоллатиш, электр таъминоти ва бошқалар).).

Бундай элементларнинг асосий гуруҳлари (ускуналар турлари): – жиҳозлар, нарсалар, маиший техника;

– ўрнатилган ва мустақил мебеллар; – санитария-техник воситалар; – ёритиш ускуналари;

– технологик жиҳозлар; – атроф-муҳитнинг декоратив элементлари;

– визуал ахборот воситалари ва тизимлари.

Ускуналарнинг хилма-хиллиги ва атроф-муҳитнинг бошқа элементларидан биз асосий функционал жараёнлар учун ҳал қилувчи, ҳажмли сифатига сезиларли таъсир кўрсатадиган ва шунинг учун диққат билан эътиборни талаб қиладиган нарсаларни батафсил кўриб чиқамиз.

Эргономика.

Aввало, бу барча турдаги мебеллар, кейин эса – ошхона жиҳозлари ва санитария-техник воситалар. Визуал маълумотлар воситалари ва тизимларининг етарлича батафсил таҳлили жиҳозларнинг алоҳида элементлари ва умуман интерьер учун ҳам, шаҳар, қишлоқ ва бошқа жойлар учун ҳам амалга оширилади.