Текст книги "Вялікае княства Літоўскае і беларускі нацыянальны міф"

Аб поглядзе сучасных літоўцаў на беларускія гістарычныя канцэпцыі

Для сучасных літоўскіх гісторыкаў беларускія калегі нярэдка з'яўляюцца непасрэднымі канкурэнтамі ў барацьбе за спадчыну ВКЛ. Натуральна, гэта прадвызначае крытычныя адносіны да прабеларускіх канцэпцый ВКЛ. Пры гэтым, не варта, зразумела, думаць, што гістарычныя фантазіі, прасякнутыя самым наіўным рамантычным флёрам, з'яўляюцца доляй толькі беларускіх аматараў гісторыі.

Пра гэта ўжо было сказана раней, напрыклад, калі аўтар разглядаў публікацыю літоўскага гісторыка Артураса Дубоніса.

Разнастайных казак, як можна бачыць, хапае і з літоўскага боку мяжы, прычым агучваюць іх, у некаторых выпадках, кампетэнтныя гісторыкі.

Літоўскі гістарычны міф мае свае слабыя месцы, а пэўныя нацыянальныя комплексы, якія правакуюць маргінальную творчасць у рамках так званай фолк-хісторы, нікуды не падзеліся і ў XXI стагоддзі.

Для разумення справядлівасці падобных сцвярджэнняў аўтара, дастаткова пазнаёміцца, да прыкладу, з працамі ўсё яшчэ маладога і не пазбаўленага, у вачах большасці літвіністаў, выразнага адыёзнага іміджу, гісторыка Томаса Баранаўскаса.

Гэты літоўскі спецыяліст, дастаткова пераканаўча развенчваў міфы рамантычнай беларускай гістарыяграфіі, але i сам быў не супраць некаторых «перацягванняў коўдры» на літоўскі бок, у прыватнасці, імкнучыся лакалізаваць меркаваную «сталіцу Міндоўга», якую называюць Рута (альбо, на думку некаторых даследчыкаў, Варута) менавіта на літоўскай тэрыторыі. Пасля справядлівых заўваг аб недаказанасці каранацыі Міндоўга ў Навагрудку, шэраг літоўскіх даследчыкаў робіць спробы «адправіць» першага і апошняга літоўскага караля на каранацыю ў Вільню, якая адлічвае свой летапісны ўзрост толькі ад перыяду кіравання Гедыміна, ды яшчэ і «арганізаваць» гэтае эфектнае вянчанне на лiтоўскае валадарства ў кафедральным касцёле Св. Станіслава, дзе нібыта знайшлі нейкія фрагменты сценаў XIII стагоддзя.

Малапераканальныя і ўпартыя спробы некаторых літоўскіх спецыялістаў адмаўляць высокі статус так званай старабеларускай мовы, якая называецца канцылярскай, каб не называць яе дзяржаўнай (як гэта часта робяць беларускія спецыялісты), хаця любая сучасная назва не адменіць факта выдання на «канцылярскай» мове, а не лiтоўскай «калбе», знакамітых Статутаў ВКЛ.

Адсутнасць вядомых уласных летапісаў, якія асвятлялi б ранні перыяд ВКЛ, дарэчы, з'яўляецца балючым месцам усёй галіны, якая спецыялізуецца на вывучэнні гэтай дзяржавы, дзеянні якой паказаны поглядам яе ворагаў, у іх жа гістарычных дакументах.

Вядома ж, скупасць крыніц, у ліку іншых фактараў, правакуе стварэнне малаабгрунтаваных гістарычных баек у рамках літоўскай гістарыяграфіі.

Разам з гэтым, паўтаранае як мантра, у асяроддзі некаторых беларускіх аматараў гісторыі, сцвярджэнне аб тым, што літоўцы толькі і робяць, што самазабыўна даказваюць заваёву продкамі літоўцаў продкаў беларусаў не зусім адпавядае праўдзе, бо ў акадэмічных колах літоўскага гістарычнага цэха шмат людзей з разуменнем адносяцца да прабеларускай канцэпцыі ВКЛ, якая гаворыць аб правах беларусаў на спадчыну гэтай сярэднявечнай дзяржавы.

Менавіта пра гэтыя правы варта коратка пагаварыць у наступнай главе, хаця многія элементы прабеларускай канцэпцыі ВКЛ ужо былі паказаны вышэй.

Аб правах беларусаў на спадчыну ВКЛ

Вытокі беларускай дзяржаўнасці ляжаць у княствах так званай Старажытнай Русі – Полацкім, Тураўскім, Гарадзенскім і іншых. Упор на ўдзел людзей з гэтых княстваў у стварэнні ВКЛ «абеларусчвае» працэс фармавання Княства. Навагрудак у якасці сталіцы ВКЛ пры Міндоўгу, каранацыя ўладара ў гэтым горадзе, з'яўляюцца спрэчнымі гістарычнымі сюжэтамі, якія не маюць неабвержнай доказнай базы, але звесткі аб удзеле навагародцаў і пінчукоў у працэсе атрымання прастолу сынам Міндоўга – Войшалкам, лічацца дакладнымі.

Акрамя таго, варта адзначыць хрысціянскае хрышчэнне апошняга.

Тут важны менавіта ўдзел продкаў беларусаў у стварэнні ВКЛ. Дадзены факт дазваляе прыбраць продкаў літоўцаў з пазіцыі адзінай рухаючай сілы гэтага працэсу.

Яшчэ адным важным момантам з'яўляецца прыняцце балцкімі нобілямі славянскай культуры, праваднікамі якой, відаць, павінны былі быць продкі беларусаў. Роды з балцкім продкам, у тым ліку і такія магутныя як Алелькавічы і Гальшанскія, поўнасцю пераймалі мову, веру і культуру славянскіх продкаў беларусаў, то бок фактычна гаварыць аб прыналежнасці гэтых князёў да балцкай культуры ўжо не было падстаў.

ВКЛ «квітне русчызнаю», якая прыйшла ад продкаў беларусаў, а балцкія нобілі цалкам падпадалі пад уплыў культурнай парадыгмы, якую выкарыстоўвалі продкі беларусаў, што, зразумела, не сведчыць на карысць выключна літоўскага характару ВКЛ.

Вышэй ужо не раз згадваліся пінчукі і наваградцы, якія падтрымліваюць Войшалка падчас усталявання ягонай улады ў Літве. Былі згаданыя і браты Тройдзеня, ахрышчаныя ў праваслаўе, як можна меркаваць, дзеля намесніцтва ў славянскіх гарадах на тэрыторыі будучай Беларусі.

Наступныя вялікія князі Віцень, Гедымін і Альгерд, актыўна ўзаемадзейнічаюць са славянскімі ўдзельнымі князямі, якія, як лічаць даследчыкі, уцягваюцца ў палітычную сістэму ВКЛ мірным шляхам, прызнаючы сябе васаламі вялікага князя літоўскага і захоўваючы свой надзел.

Пры Гедыміне найбольш адораным военачальнікам з'яўляўся русін, вядомы ў сучаснай гістарыяграфіі як Давыд Гарадзенскі. Гэтага здольнага палкаводца часцяком называюць сынам Даўмонта Пскоўскага, хоць для падобнай версіі не прыводзяць ніякіх важкіх дакументальных доказаў. Больш верагодна паходжанне Давыда ад гродзенскіх князёў ці баяраў, ці іншых русінаў Панямоння.

Варта звярнуць увагу і на асабістае жыццё ўладароў, якое, дарэчы, было яшчэ і дзяржаўнай справай, якія ўзялі шлюб з русінкамі.

Вядома, што Альгерд ажаніўся з Марыяй Віцебскай, а Ягайла ўзяў за жонку Соф'ю Гальшанскую якраз прадстаўляючую першапачаткова балцкі род, які падпаў пад культурны ўплыў жыхароў рускіх княстваў, дзякуючы чаму Соф'я ўспрымаецца сучаснікамі як дзяўчына з «роду рускага». Дарэчы, маці Сафіі паходзіла з княжага роду Друцкіх. Генетычныя даследаванні «Rurikid Dynasty DNA Project» дазволілі спецыялістам вылучыць гіпотэзу, якая аспрэчвае паходжанне роду Друцкіх ад Рурыкавічаў або Гедэмінавічаў, а замест гэтага прапануе версію нейкай мясцовай дынастыі «з тэрыторыі, блізкай да Друцка».

Марцэлі Краеўскі. Соф'я Гальшанская, партрэт XIX стагоддзя.

Часам дзеля вызначэння нацыянальнага складу эліты ВКЛ праводзяцца падлікі этнічных балтаў і славян у атачэнні вялікага князя.

Аднак этнічны склад блізкага кола ўладарооў, у часы ўсіх вялікіх князёў ад Міндоўга да Віценя, гісторыкам вельмі цяжка рэканструяваць на падставе вядомых летапісных крыніц.

Пры Вітаўце і Ягайле, у часы Гарадзельскай уніі, сярод баяраў, якія атрымалі польскія гербы, сапраўды знаходзіцца шмат носьбітаў балтыйскіх імён, але нават у гэтым пераліку падданых ВКЛ, якія прынялі каталіцкае хрышчэнне, ёсць і ўладальнікі славянскіх па гучанні імёнаў, да прыкладу, Качан і Няміра.

Акрамя таго, варта адзначыць, што многія знатныя роды ВКЛ не ўдзельнічалі ў акце.

Фактычна ж з самага пачатку фармавання Княства, да яго апошніх дзён, продкі беларусаў былi заўважныя ў палітычных працэсах краіны, і, хаця пэўны працэнт прадстаўнікоў розных этнасаў, у вышэйшых эшалонах улады, мяняўся ў розныя перыяды існавання дзяржавы, усё ж сукупны ўклад інцэптабеларусаў у палітыку ВКЛ настолькі вялікі, што не дазваляе абгрунтавана адмаўляць іх палітычную суб'ектнасць.

У XVI стагоддзі на вядучыя пазіцыі ў палітыцы краіны вылучаюцца прадстаўнікі славянскіх родаў, якія паходзяць з земляў рэгіёна Нёмана і Дзвіны – гэта, напрыклад, Сапегі, Хадкевічы, Валовічы.

З усяго гэтага вынікае, што продкі беларусаў, без усялякага сумнення, кіравалі ВКЛ.

І яшчэ адзін, няхай паасобку і не самы моцны аргумент… У кантэксце можна адзначыць, што многія важнейшыя цэнтры ВКЛ, такія як Навагрудак, Полацк, Віцебск, Брэст, Магілёў і, вядома, фактычная сталіца ВКЛ у XVIII стагоддзі – Гродна, цяпер знаходзяцца на тэрыторыі РБ.

Такім чынам, можна сцвярджаць, што продкі беларусаў вывелі на галоўныя пазіцыі ў ВКЛ сваю культуру і мову, і ўдзельнічалі ў кіраўніцтве краiнай, што дае падставы гаварыць пра ВКЛ, як пра дзяржаву продкаў беларусаў, якія называюцца аўтарам інцэптабеларусамі.

Кіраўнікі стваралі ВКЛ як поліэтнічную краіну, у назве якой слова Літоўскае абазначала, па сутнасці, адну з падуладных земляў, а не нейкую тытульную, «агульную», балцкую нацыю, якая ўся, ад сялян да феадалаў, валодала адмысловымі правамi ў параўнанні з інцэптабеларусамі.

Далёкія прашчуры сучасных грамадзян РБ валодалі ў Вялікім княстве Літоўскім палітычнымі і грамадзянскімі правамі, а таксама фармавалі ўласную культурную прастору, якая з'яўлялася, на пэўных этапах развіцця краіны, найбольш магутнай у агульнадзяржаўным кантэксце.

Менавіта таму, не забываючыся на ўклад іншых народаў, трэба прызнаць спадчыну ВКЛ спадчынай беларускага народа.

Аб лепшых палкаводцах ВКЛ (Топ-9), ці ключ да пытання пра нацыянальных герояў беларусаў

Войны гэта страшна! А ўсе героі бітваў з'яўляюцца па сутнасці спрэчнымі персанажамі для ўсхвалення… Але на гэтым этапе цывілізацыі такія героі запатрабаваны, і падзеі іх жыццяў проста цікавыя, як гістарычныя сюжэты.

Ваенных дзеячаў усхваляюць французы, якія ўшаноўваюць утапіўшага Еўропу ў крыві Напалеона, шведы, што па-свойму ганарацца Карлам XII, і шматлікія іншыя народы.

Таму аўтар прадставіць тут топ-9 лепшых палкаводцаў ВКЛ – суб'ектыўны рэйтынг… Зрэшты, ці бываюць такія рэйтынгі аб'ектыўнымі – пытанне дыскусійнае.

Нацыянальныя героі-палкаводцы, як ужо было сказана вышэй, да гэтага часу патрэбны вялікім народам старой Еўропы, накшталт французаў і ангельцаў, а значыць не перашкодзяць яны і беларусам, бо падобныя ваенныя пантэоны – важная частка нацыянальных, гістарычных міфаў.

Такім чынам, спачатку тыя, хто не ўвайшоў у топ-9, але з'яўляліся вельмі годнымі ваеннымі дзеячамі: Стэфан Баторый, Януш Радзівіл, Мікалай Радзівіл Руды, Станіслаў Кішка, Рыгор Хадкевіч, Ян Павал Сапега.

А вось і, уласна кажучы, сам топ-9.

9. Вітаўт. Двума галоўнымі бітвамі вялікага князя былі бітва на Ворскле і Грунвальдская бітва. У першай Вітаўт быў разгромлены, што шмат у чым абумовіла лёс ВКЛ. У другой была здабытая вялікая перамога, але паставіць яе толькі ў заслугу Вітаўту нельга. 9-е месца для здольнага, але не вялікага палкаводца.

8. Альгерд. Быў дастаткова паспяховы ў супрацьстаянні з Дзмітрыем Данскім. Вялікая перамога на Сініх Водах (праўда, часам яе называюць міфічнай), але слабыя бітвы з крыжакамі.

7. Хрыстафор Радзівіл Пярун. Не вызначыўся перамогамі ў найвялікшых бітвах, аднак дзейнічаў паспяхова ў войнах з ворагамi ВКЛ. Удзельнічаў у эфектыўным і дастаткова арыгінальным рэйдзе ўглыб маскоўскіх земляў. Разумны тактык.

6. Юры Радзівіл Віктор Геркулес. Дзед Хрыстафора. Удзельнічаў у вялікай колькасці вялікіх бітваў, і, хоць і не ажыццяўляў агульнага камандавання ў гэтых бітвах, але з'яўляўся адным з галоўных палкаводцаў. Напрыклад, адыграваў найважнейшую ролю ў бітве пад Оршай. «Вялікі акцёр другога плана» за што і атрымлівае 6-е месца.

5. Тройдзень. Выдатна паказаў сябе ў бітвах з Лівонскім ордэнам. У бітвах з Тройдзеням гінулі не толькі простыя рыцары, але і магістры лівонцаў.

4. Канстанцін Астрожскі. Стаiць толькі 4-м таму што мае ў актыве не толькі бліскучыя перамогі, такія як вікторыі пад Оршай і Альшаніцай, але і правалы пад Ведрашам (там гетман нават трапіў у палон), Апочкай і (тут у меншай ступені віна Канстанціна) Сокалем. Аднак гетман усё ж быў адораным палкаводцам і яго месца відавочна ў топ-5.

3. Ян Пётр Сапега. Паплечнік Яна Караля Хадкевіча, які граміў з ім шведаў. Правая рука Хадкевіча ў выбітнай бітве пад Кірхгольмам. Пераможца ў значнай бітве пад Рахманцавам, дзе Сапега вызначыўся вялiкай асабістай мужнасцю. Адзіны літвінскі палкаводзец пра якога можна сказаць (з некаторымі агаворкамі), што ён узяў Маскву. Адважны, авантурны і досыць паспяховы.

2. Давыд Гарадзенскі. Адзіны буйны военачальнік ВКЛ з іміджам непераможнага палкаводца (што, праўда, не зусім дакладна). Паспяховыя бітвы з небяспечнымі ў той час тэўтонцамі, якія часта грамілі воінаў ВКЛ, абарона Навагрудка (ужыў хітрую тактыку) і Пскова, паспяховыя набегі на варожыя землі і небывала доўгі рэйд войскаў ВКЛ, аж да самога Брандэнбурга. Хітры, хуткі, паспяховы! Заслужанае 2-е месца!

1. І вось ён пераможца! Ян Караль Хадкевіч. Баявое юнацтва з перамогамі над казакамі і валахамі, бясконцыя перамогі над шведамі, у тым ліку ў знакамітай бітве пад Кірхгольмам, паспяховыя дзеянні супраць асманаў пад Хоцінам.

Колькасць і якасць бітваў з рознымі супернікамі, значныя перамогi ў актыве, хітрыя тактычныя хады і крутыя стратэгіі, асабістая адвага. Ян Караль быў выдатным палкаводцам, таму ўзначальвае рэйтынг.

Ян Караль Хадкевіч. Дакладны партрэт, XVII стагоддзе.

Аб дзеячах культуры, мастацтва і навукі ВКЛ, ці яшчэ адзін ключ да пытання пра нацыянальных герояў беларусаў

Вядома ж, акрамя палкаводцаў на ролю нацыянальных герояў прэтэндуюць дзеячы мастацтваў і вучоныя. Больш за тое, менавіта падобныя грамадзяне ВКЛ, як людзі ў той ці іншай ступенню звязаныя з гуманістычнымі памкненнямі, выклікаюць, на думку аўтара, менш пытанняў у межах праекта іх гераізацыі, чым ваенныя дзеячы. Пытанне хто больш варты добрай народнай памяці: той, хто забіў тысячы чалавек ці той, хто стварыў выдатную карціну, можа нават здацца рытарычным.

Такім чынам, хто ж з пісьменнікаў, мастакоў і вучоных, эпохі ВКЛ, можа быць прыдатным для беларускага нацыянальнага пантэона? Некаторыя асобы з гэтай катэгорыі вядомых землякоў ужо атрымалі сваю долю прызнання. Гэта, да прыкладу, усходнеславянскі першадрукар Францыск Скарына, асветнікі Расіі, Пётр Мсціславец і Сімяон Полацкі, выбітны, нават па мерках Заходняй Еўропы, вучоны-інжынер Казімір Семяновіч.

Нядрэнна вядомы палітычны і вайсковы, але акрамя таго і культурны дзеяч Леў Сапега. Менш вядомы не менш годны за Сапегу дзяржаўны дзеяч, гуманіст і мецэнат Астафей Валовіч.

Леў Сапега. Пэўны партрэт, 1616 год.

А вось мастакі і скульптары, звязаныя з ВКЛ, ужо дакладна менш вядомыя абывацелю, і, хоць, у тыя часы на землях Княства не з'явілася свайго Мікеланджэла ці Леанарда, усё ж такія майстры як Томаш Падхайскі ці выбітны, па мерках усёй Усходняй Еўропы, П'етра Перці заслугоўваюць значна большай вядомасці ў Беларусі.

Аўтар не будзе падрабязна спыняцца на канкрэтных персаналіях і фармаваць тут буйны спіс культурных дзеячоў ВКЛ, вартых памяці беларусаў.

З вышэйпададзенага вынікае, што нацыянальнымі героямі беларусаў, звязанымі з эпохай ВКЛ, могуць быць як інцэптабеларусы, так і прадстаўнікі балцкіх родаў Княства, а таксама і прадстаўнікі іншых народаў. Канцэпцыя «сваіх па крыві» продкаў зусім не заклікана аб'явіць героямі выключна Сапегаў, пакінуўшы за бортам, напрыклад, сына князя-язычніка Кейстута і літоўскай жрыцы Біруты, вядомага як Вітаўт Вялікі. Удзел менавіта «крэўных продкаў» беларусаў у стварэнні ВКЛ, іх культурная дамінацыя і палітычная суб'ектнасць, важныя для абгрунтавання права беларусаў на спадчыну той дзяржавы, а калі гэтае права ў беларусаў ёсць, то іх героямі могуць быць самыя розныя дзеячы ВКЛ, у тым ліку і дастаткова далёкія ад іх, у этнічным сэнсе.

Эпілог, або даволі кароткія адказы на даволі папулярныя пытанні

Такім чынам, павядзем вынік гэтай невялікай кнігі, прычым зробім гэта ў простай форме: пытанне-адказ!

Літоўцы захапілі беларусаў і такім чынам стварылі ВКЛ?

Даследчыкі, літоўскія, беларускія ці яшчэ якія-небудзь, пакуль не могуць у дэталях апісаць падзеі XIII стагоддзя, якія адбываліся ў Панямонні, дзе закладалася аснова ВКЛ. Версіі будуюцца на гіпотэзах, а часам і звычайнай, неабгрунтаванай выдумцы. Відавочна, што літоўскі князь Міндоўг змагаўся з Галіцка-Валынскім княствам, пры гэтым іх сутыкненні адбываліся і ў Панямонні. Каго падтрымлівала насельніцтва Навагародка, Гродна, Слоніма і іншых старажытнарускіх гарадоў рэгіёна, як менавіта Міндоўг атрымаў уладу над старажытнарускім Навагародкам, гісторыкі не ведаюць.

У любым выпадку, дзейнічаў Міндоўг не ў інтарэсах нейкага абстрактнага літоўскага народа, а ў сваіх уласных інтарэсах, і для вызначэння спадчыннікаў сярэднявечнай еўрапейскай дзяржавы ВКЛ, мала ведаць, што і як захапіў адзін з яе заснавальнікаў, у XIII стагоддзі.

Ці было ВКЛ беларускай дзяржавай і калі так, дык чаму?

ВКЛ было дзяржавай продкаў сучасных беларусаў, таму што на самых ранніх этапах яго стварэння жыхары Навагародка і Пінска падтрымлівалі Войшалка, аднаго з фактычных заснавальнікаў ВКЛ, гэта значыць выступалі суб'ектамі дзяржаваўтваральных працэсаў, што аб'ектыўна спрыяюць станаўленню дзяржавы.

Пазней жыхары старажытнарускіх княстваў на тэрыторыі будучай Беларусі служылі праваднікамі славянскай культуры, у тым ліку і мовы, у верхніх эшалонах эліты ВКЛ, якая актыўна «аславянiвалася», як, напрыклад, магутныя князі Гальшанскія і Алелькавічы.

Паступова на палітычную арэну краіны выходзяць магнацкія роды, якія паходзяць з земляў будучай Беларусі, такія як Сапегі, Хадкевічы, Валовічы і іншыя.

Удзел продкаў беларусаў у палітычных працэсах і дамінацыя іх культуры ў ВКЛ робіць беларусаў роўнымі літоўцам спадкаемцамі Вялікага княства Літоўскага.

Калі ўсходнеславянскі элемент быў такі моцны ў ВКЛ, то можа і два іншыя народы, а менавіта рускія і ўкраінцы, як спадчыннікі Кіеўскай Русі, маюць права на спадчыну ВКЛ?

Менавіта жыхары тэрыторый будучай Беларусі былі актыўна ўцягнуты ў стварэнне ВКЛ, якое адбывалася ў Панямонні.

Актыўнымі ўдзельнікамі былі і жыхары галоўных тэрыторый Галіцка-Валынскага княства, гэта значыць умоўныя «праўкраінцы», але выступалі яны часта антаганістамі літоўскіх князёў. Больш таго, вядома і аб прамым супрацьстаянні славянскіх жыхароў Панямоння і валынцаў, да прыкладу, напад гродзенскай дружыны, пасланай Тройдзенем, на прыналежны валынцам Драгічын (Драхічын).

Фарміраванне ВКЛ на першых этапах ішло найперш дзякуючы аб'яднанню пад уладай літоўскіх кіраўнікоў умоўна беларускіх княстваў, і іх жыхары былі праваднікамі славянскай культуры і ўплыву ў краіне, а пасля ўваходжання ў склад Княства тэрыторый будучай Украіны, новыя землі аказаліся аддаленымі ад палітычнага цэнтра дзяржавы і адносна хутка адышлі да Польшчы.

Уцягнутасць у дзяржаўныя працэсы ВКЛ продкаў сучаснага рускага народа была яшчэ меншай.

Таму, галоўнымі спадкаемцамі ВКЛ з'яўляюцца беларусы і літоўцы, хаця ўсё ж варта пры гэтым адзначыць і ролю продкаў украінцаў, палякаў і рускіх.

Гэта знацыць, што літоўская дынастыя стварыла дзяржаву для продкаў беларусаў?

Валадары Літвы, як і іншыя феадальныя ўладыкі, стваралі дзяржаву для сябе і свайго роду, таму назву Вялікае княства Літоўскае трэба разумець, як княства літоўскай зямлi, а не княства нейкага тытульнага літоўскага, балцкага этнасу, які ўвесь, ад сялян да дваран, быў вышэй за іншыя народы краіны.

У пэўныя моманты гісторыі, ВКЛ фактычна кіравалі прадстаўнікі роду Сапегаў, якія паходзілі з земляў будучай Беларусі.

Этнічныя карані кіруючай дынастыі, у дадзеным выпадку, наогул не такiя важныя, бо еўрапейскія ўладцы: імператары, каралі і іншыя манархі, актыўна бралі шлюбы з прадстаўнікамі розных народаў, фармуючы своеасаблівую «арыстакратычную сям'ю».

Акрамя таго, тут усё ж варта заўважыць, што знакамітая ў Еўропе дынастыя Ягелонаў, якая кіравала Польшчай і ВКЛ, паходзіць ад русінкі Соф'і Гальшанскай, пра меркаваных «прабеларускіх» продкаў якой было сказана вышэй.

А як наконт сталіцы ВКЛ? Навагародак жа не быў сталіцай? Можа ў каго сталіца ВКЛ, той і гаспадар спадчыны?

Даказаць сталічнасць Навагародка пры Міндоўгу, на падставе вядомых крыніц, спецыялісты не могуць. Але сталічнасць Навагародка пры Шварне выглядае дастаткова пераканаўча, аднак усё ж адзінай афіцыйнай сталіцай ВКЛ застаецца Вільня. Тым не менш фактычнай сталіцай ВКЛ у XVIII стагоддзі было Гродна, і гэты горад размешчаны на тэрыторыі Беларусі.

Але калі ВКЛ мела слова Літоўскае ў назве, дык можа і цяперашняя Рэспубліка Літва адзіны пераемнік той краіны?

Калі справа выключна ў назве, то і спадчына Прусіі павінна быць спадчынай балцкага племені прусаў, а не нямецкага народа.

Сучасныя літоўцы з'яўляюцца спадкаемцамі ВКЛ, але дакладна не выключна дзякуючы пераемнасці назваў. Гэта лішняя нагода задумацца пра тое, наколькі недарэчная барацьба літвіністаў за выключнае права на назву літвіны, хаця гэта толькі імя, а куды важней, у дадзеным выпадку, значэнне ўсіх гістарычных фактаў у сукупнасці.

То бок, спадчыну ВКЛ даводзіцца дзяліць з літоўцамі?

Менавіта так! Беларусам з літоўцамі, а літоўцам з беларусамі.

Так склалася гісторыя і сам факт існавання беларускага і літоўскага народаў ужо да некаторай ступені дзіўны, бо многія народы рэгіёну, такія як вышэйзгаданыя прусы, проста зніклі, не здолеўшы выжыць у складаным краi, які так часта служыў арэнай бітваў за ўладу і жыццёвую прастору для самых розных дзяржаў.

Агульную гісторыю маюць, да прыкладу, шматлікія народы Імперыі Габсбургаў, тыя ж аўстрыйцы і венгры, і гэта не перашкаджае ім ганарыцца сваёй гісторыяй.

Спадарыня Кліо бывае суровая, але, без усялякага сумнення, яна заўсёды цалкам справядлівая.