Текст книги "Горад мрой (зборнік)"

– Гэта проста робіцца небяспечным, – пакруціла галавой Наста. – Прытым не толькі з-за вучэння. Табе пара завязваць з пагонямі і гульнёй у коткі-мышкі.

– Ха, ды ты мяне паражаеш, – смяялася я. – Генерал, значыць, не небяспечны, а прэзідэнт раптам – злавесная асоба? Звычайна ўсё было па-іншаму. З дакладнасцю да наадварот.

Яна толькі ўздыхнула. Вядомая рэч, да генерала яна прывыкла, і ўсё было нармальна.

– Цьфу на цябе! Я не магу сказаць, што тут не ў парадку. Проста адчуваю, ці што. Толькі не пачынай казаць пра «выдуманы свет», – ціха загырчала я, гледзячы спадылба.

Зараз мне здавалася, што падыгрываюць мне толькі з ветлівасці. Наста паціснула плячамі і прамаўчала.

Я нічога не паўтарала, не вучыла. Забылася, што збіралася на кафедру высвятляць штосьці пра магістратуру. Увесь свет мой звузіўся да транспарту ў розных яго іпастасях, да «Кнігі пясчынак», якую я цягала з сабой, нягледзячы на вялікія памеры, музыкі ў слухаўках і з’едзеных на бягу шакаладак.

І мне – так, мне гэта падабалася! Здавалася нейкай вар’яцкай, але прыгожай авантурай, што разнастаіць шэрыя будні.

– Як даўно ты размаўляла з генералам?

– Ды не памятаю, тыдні два таму, а так ён зусім не з’яўляўся.

Я раздражнёна адмахвалася і бесклапотна канстатавала тое, з-за чаго раней накруціла б сябе да істэрыкі. А колькі разоў я абзывала генерала сволаччу, гнюсам і падонкам з-за таго, што ён упарта не хацеў з’яўляцца мне ў сне.

Я сумленна спрабавала разважаць пра гэта і клікаць яго. Імкнулася прасякнуцца ганебнасцю сваіх паводзін, адчуць гаркату страты – але не, нішто не адгукалася ўсярэдзіне. Мяне напаўняла адчуванне дзіўнай лёгкасці і пустэчы – а з прычыны гэтага, прыемнага спакою. Я перастала прагнуць сустрэчы з імі абодвума, і ў адзін выдатны вечар села ў трамвай каля вакзала без жаднай задняй думкі.

Вось здорава – паставілі елку. Нарэшце нейкае падабенства да святочнага настрою – хоць снегу дагэтуль не было, проста вечна вільготныя тратуары і шэрае стомленае неба, і такі ва ўсім выраз, накшталт: «Зараз-зараз!». Хоць гэта дагодлівае «зараз» у выглядзе дзвюх самотных сняжынак і халаднаватага ветрыка было шчырым фальшам. Але нічога, на маім настроі гэта ніяк не адбівалася. Я ж толькі што здала ангельскую ды атрымала найвышэйшы бал, чым яшчэ раз аспрэчыла гэту недарэчную заклапочанасць сябровак – ха! Было выдатна ўключыць свінг, заплюшчыць вочы і расставіць зручней ногі, таму што пакуль я нікому не замінала.

Ізноў краявіды за акном, канцэртная зала, звязаная з вялікім мноствам захапляльных успамінаў, і зноў – хваля эйфарыі. Вострае, надзіва выразна абмаляванае ўсведамленне рэальнасці ўсіх маіх летуценняў. І не простае як магчымасць – а як голас, што шэпча проста ў вуха, як рука, што працягвае ключ ад запаветных дзвярэй альбо пляскае па плячы…

У плячо мяне і праўда пхнулі. Праз хвалі заліхвацкай мелодыі давялося вынырнуць у вульгарную рэальнасць. І выявіць, што двое не зусім цвярозых маладых людзей вядуць ажыўленую гутарку проста ў мяне над галавой, ды прытым робяць дзіўныя рухі. Блізкі быў апрануты ў рудую, як прусак, куртку і вывараныя джынсы, у руцэ трымаў празрысты зялёны пакет – іншых падрабязнасцей я не ведала, таму што вачэй не ўздымала. Ён раз-пораз навальваўся і пхаў мяне ў плячо сцягном, а яшчэ ўвесь час чапаў мае ногі (ужо акуратна падабраныя!) сваімі ластамі – яму, бачыце, мала было проста стаяць у трамваі, трэба было «элегантна» закідваць нагу за нагу. Прытым ногі ён змяняў кожныя паўхвіліны: пэўна, што яму і ў галаву не прыходзіла прычына няўстойлівасці («гэта не я п’яны, гэта падлога зыбаецца»). Я доўга дзівілася; па прыроднай сарамлівасці абурацца не хацела і рабіла выгляд, што не зважаю. Аднак да плошчы Якуба Коласа гэты юнак падшафэ мне канчаткова надакучыў. «Ды перастань ты грэбці каля мяне нагамі, алень!» – зласліва падумала я.

Не вытрымала, устала і пайшла, прадзіраючыся да месца, якое вызвалілася злева спераду. Там нейкі пенсіянер сядзеў ля акна і чытаў таўшчэзную кнігу, разгарнуўшы на сярэдзіне.

І тут мая пераможная пасляэкзаменацыйная дабрадушнасць знікла – яе выцесніла сумесь жаху і захаплення. Што б там ні было, цяжка апісаць гэта пачуццё – ногі ў мяне сталі ватнымі. Проста каля кабіны кіроўцы, пільна гледзячы на мяне, стаяў экс-прэзідэнт. Вочы яго за тоўстымі шкельцамі акуляраў прыжмурыліся, вусны пад пухнатымі вусамі рызеншнаўцара крануў цень усмешкі – як пакутліва было разгадваць выраз яго твару, мучыцца здагадкамі, што ж ён адчувае і чаму – не, навошта зараз так глядзіць на мяне. Потым на імгненне адбыўся прыліў глыбокай павагі і цягі – гарачай хваляй. І тут мая псіхіка канчаткова завісла, я была ў паніцы, але не магла закрычаць: горла як пятлёй сціснула.

Ногі самі падхіліліся, я села, толькі адчуўшы, як спружыніла сядушка. І ўвесь час вочы ў вочы. Але тут ужо яўная, цёплая ўсмешка выпарылася з твару экс-прэзідэнта – ён выглядаў як паненка, якая заўважыла маньяка ў цёмнай падваротні. І глядзеў ужо кудысьці праз мяне. Ці побач?

Павольна, як у сне, я з высілкам павярнула галаву і сутыкнулася тварам да твару з маім генералам. Ён быў у цывільным. І кнігу зараз трымаў загорнутай, заклаўшы пальцам. І нахабна, пераможна ўхмыляўся. Вось вам і спадарожнік-пенсіянер.

Што чынілася, апісваць не бяруся, але ўсярэдзіне перавярнулася ўсё.

Трамвай замарудзіў ход. Аб’ява з дынаміка загучала нізка і глуха. Людзі нібы былі там і адсутнічалі: стаялі натоўпам і нічога не бачылі. Экс-прэзідэнт напружыўся, нібы бачыў, што ў яго страляюць. У вачах яго стаілася лютасць расчаравання: «не выгарала».

Але я не адрывала позірку ад яго твару – глядзела неадрыўна, адкрыта і бяздушна, цешачыся расцягнутым катаваннем («глядзіце і любуйцеся, якая я сцерва, сеньёр прэзідэнт») – а ў гэты час абдымала генерала, усё набліжаючыся і прысоўваючыся да яго.

Прэзідэнт стаяў і глядзеў. Напэўна, такі погляд у чалавека, які лезе ў пятлю. Я фіксавала яго смяротную бледнасць, разгубленасць, сумерную халаднаватаму спакою генерала… адварочваючыся толькі ў апошні момант… наштось старанна і прыстойна апускала павекі… ад хвалявання натыкалася на генеральскія вусы (хоць я даўно навучылася гэтага не рабіць)… краем вока бачыла, як паўзе за акном плот вайсковай часткі… адчувала тэмпературу і вільготнасць, але не смак і не настрой пацалунка… зрэшты, прасякнуўшыся… адчуваючы сябе да жаху бязглузда… баючыся, што пачалася ўжо сапраўдная тахікардыя…

Так, урэшце мне было няёмка. Калі я расплюшчыла вочы, экс-прэзідэнт знік, але ў паветры яшчэ лунала празрыстае аблічча яго здані.

«Вулiца Бялінскага», – абвясціў дынамік. Я рыўком устала і выскачыла, і спатыкнулася: забылася, што там на асфальце такія канаўкі, хвалістыя барозны. Біла дрыготка. Страшна, сорамна, радасна – адным словам, збянтэжанасць.

Я ішла не азіраючыся. Аднак генерал нагнаў мяне і пайшоў побач.

– Як вы абодва апынуліся ў адным трамваі? Ён пацепнуў плячамі.

– Вы што, збіраліся ладзіць дуэль ля канала Сляпянскай воднай сістэмы?

Але ён толькі ўхмыльнуўся, як задаволены барс.

Як бы там ні было, напруга мяне адпусціла, і навалілася стомленасць. У галаве раіліся дзясяткі думак, і не ўсе аднолькава прыемныя – прытым добрая палова іх датычылася генерала і ягоных паводзін. Але ён проста ішоў побач, і гэта само па сабе было дзівам. Такім неверагодным, што сіл для здзіўлення ўжо не засталося. А яшчэ ён узяў мяне за руку – ягоная рука была па-салдацку моцная, шырокая – і цёплая.

Шарэла. Ужо пачалі загарацца мандарынавым святлом вокны; дзе-нідзе мігацелі гірлянды, чамусьці галоўным чынам сінія, халодных адценняў – і мне падабалася іх лічыць, як у пяць гадоў, – раз, два, тры, ух ты, вунь яшчэ ў кватэры па дыяганалі! А Генерал насамрэч як быццам вёў мяне за ручку з дзіцячага садка. І пайшоў снег – нарэшце сапраўдны, пухнаты, святочны. І бровы ў генерала таксама былі падобныя на снежныя шматкі. А можа, на іх адразу наліплі гэтыя тоўстыя касматыя сняжынкі.

І я неяк вельмі расчулілася – тое, што адбывалася, было выдатна.

Я замарудзіла крок і тарганула яго за рукаў:

– Аўгуста… даражэнькі мой, слухай, а пайшлі да мяне, гарбаты разам пап’ем, у мяне там печыва смачнае. І цукеркі.

Але тут жа схамянулася, сэрца ў мяне ўпала.

– То-бок… халера, ну я і глупствы кажу… якая там гарбата! Вам, пэўна, яна не патрэбна. Вы ж не ясцё і не спіцё, як мы, – так? – прагаварыла я канчаткова засмучаным голасам.

– Не абавязкова так, – важна паправіў мяне генерал, – усё залежыць ад жадання.

– А ты хочаш выпіць са мной гарбаты? – з надзеяй перапытала я.

Мой ваяка не адказаў. Проста сціснуў маю руку яшчэ мацней і працягваў ісці, не запавольваючы кроку.

А я таксама нічога не перапытвала. Проста палезла ў кішэню праверыць ключы.

3. Унутраны замак

Час спыніўся, а гукі нечых стрыманых крокаў толькі адцянялі маўчанне. Выразнае, але лёгкае. Якое быццам бы мела колер – прыглушана-вохрыстае, цёплае, падобнае да вялікага драўлянага ўкрыжавання, што лунала над алтаром, панэлямі сцен, лавамі, арганам.

Я б не сыходзіла адсюль.

На вуліцы, нягледзячы на люты, была ўжо сапраўдная вясна. Іншымі словамі, золкі вецер, змрочныя фарбы і раскіслыя абрысы, вільгаць і туман. Хочацца сказаць «лонданскі» – але гэты эпітэт гучыць так рамантычна. А рамантыкі нідзе няма. Ёсць проста каламутная слотная сумесь са снегу, вады і бруду. І яшчэ анемічнае шэрае неба, што забівае веру ў само існаванне сонца.

Але заставацца мне хацелася з іншай прычыны.

Надвор’е не так ужо засмучала. Найчасцей супакою не даюць не аб’ектыўныя акалічнасці, а нашы ўласныя думкі.

Падчас малітвы словы з’яўляліся самі, на паверхню мімаволі выходзіла ўсё самае патаемнае. Я верыла, што ўсё змагу. Увасобіць свае планы, не шкодзячы ні іншым, ні сабе, родных і сяброў не засмучаць, а натхняць, быць шчырай, але не раздражняць, пры дасягненні мэт не губляць сваю душу ў мітусні, ісці па жыцці, не загразаючы ўнезадаволенасці, злосці і маркоце.

Іншымі словамі, я верыла, што здолею захаваць блізкасць да Бога. Усе мае думкі і імкненні можна было звесці да гэтай спрадвечнай кропкі. Да асновы асноў.

Пры гэтым фармулёўка не здавалася мне напышлівай і надуманай. Можа, звонку часам так здаецца.

Але гэта можна толькі прачуць. Знутры.

Прыцемак. Залацістыя агеньчыкі свечак. Вітражы ў спічастых вокнах – ад іх немагчыма адарваць позірк. Не таму, што яны нейкія асаблівыя, мудрагелістыя, вычварныя – яны зачароўваюць глыбінёй колеру: ультрамарынавым, кармінавым, смарагдавым.

Я проста сядзела на лаве. Людзей было няшмат – і я падзяляла з імі маўчанне. Усіх іх я бачыла першы раз у жыцці, але штосьці нас злучала нават у гэтай выпадковай сітуацыі – тое, што няможна апісаць.

За сценамі касцёла зямля ўздрыгвае ад ходу трамваяў, паветра – ад гудкоў машын, там крычаць, спрачаюцца, пляткараць, лаюцца матам, спазняючыся, губляючы тэлефон, трапляючы малатком па пальцы, смажаць бульбу, мыюць падлогі, пляскаюць дзвярамі, стукаюць клавішамі, знемагаюць ад бюракратыі, ізноў пляткараць і спрачаюцца, клянуць сваю працу, грамадскі транспарт, крыўдзіцеляў, няшчасці.

Але наогул – усяго гэтага не існуе.

Гэта ўсё ілюзія, нешта штучнае – насамрэч ёсць толькі цішыня. І для мяне яна цяпер тут, у касцёле.

Помню этналагічны артыкул пра паганскія вытокі блэкметалу з антытэзай «паганскага шуму» і «хрысціянскага маўчання».

Асабіста я ніколі не змагу шмат чаго дамагчыся прыспешваннем, накручваннем, нервовай ашалеласцю, дыянісійскім афектам, старанарвежскім застрашэннем злых духаў шляхам прыпадабнення…

Прабачце, але я злячу са шпулек. І гэта скончыцца самаразбурэннем.

Мой Шлях – цішыня. Толькі ў ёй ваяр чэрпае раўнавагу і сілу. Мая крэпасць – храм.

Але мне давядзецца выйсці адсюль – на слату і вецер, насустрач мітусні і бюракратыі. А значыць, мне застаецца толькі адно: насіць сваю цішыню і свой храм усярэдзіне.

Таму што шуму, які наўкола, – не існуе.

Я глыбока ўдыхнула лёгкае, цёплае паветра і заплюшчыла вочы. На сцяне нада мною вісеў гадзіннік. Апроч нечых з глыбокаю пашанай прыглушаных крокаў і рухаў чулася толькі яго нягучнае ціканне.

І тут я зразумела: яго таксама не існуе.

Няма часу – ёсць вечнасць. І яна таксама ўсярэдзіне нас, бо душа несмяротная.

Тады які сэнс увесь час заломваць рукі і панікаваць, калі штосьці не паспяваеш, ганяючыся за ілюзорнымі секундамі і хвілінамі? Вядома, на зямлі нам адмераны свой тэрмін – часцяком кароткі, ды яшчэ з непрадказальным фіналам. Тады чаму б не расставіць прыярытэты і спыніць пагоню абы за чым?

Я ўпэўнена, што калі звярнуся да Бога, то Ён ужо падкажа мне, што галоўнае, а што – другараднае, што дапасуецца з Яго воляй, а што – не вельмі.

У мяне ёсць цішыня і вечнасць. У мяне ёсць унутраны замак. Каб не страціць ключы ад яго, трэба часцей прыходзіць у дом Божы – вось і ўсё.

Я ўстала з лавы, закінуўшы торбу на плячо, пралезла паміж лавамі, міжволі ступаючы на дыбачках, перажагналася, стоячы на каленах тварам да алтара, устала і выйшла, акуратна зачыніўшы за сабой высокія дубовыя дзверы.

На вуліцы было ўсё тое ж надвор’е, на парадку дня – тыя ж пытанні. Але мне было добра.

4. Ліфт на поўдзень

Горад зваўся Сан-Марціна. Але пра гэта я ўспомніла ўжо днём, пахадзіўшы, пазаймаўшыся справамі, больш-менш неадкладнымі, і выклікаўшы ў памяці перажытую прыгоду.

Нейкі час мне больш падабалася лічыць, што гэта проста Горад з вялікай літары, дзіўны і адначасна звыклы, таму што многія гарады са старажытнымі вуліцамі і архітэктурнымі помнікамі бываюць падобныя. Асабліва – тыя, што валодаюць такім няўлоўным, падступным зачараваннем. Вось ты ідзеш па вуліцы, напоўненая глыбокай павагай, убіраючы хараство вакол сябе. Захапляе літаральна ўсё: медальён з хітрым тварыкам купідона, завіткі ляпніны, строгі каваны балкон, сам будынак з чыстымі лініямі ў стылі класіцызму, калоны, шрыфт аптэчнай шыльды, рэстаранчык пад маркізай, а на ліхтарах пры ўваходзе – збаны з геранню, што чамусьці вісяць дагары нагамі, кветкамі ўніз – як, дзе вы такое бачылі? І саму герань язык не паварочваецца назваць проста «ружовай» – не, ты ведаеш, што гэтыя раскошныя адценні завуцца «маджэнта» і «сальферына».

І вось рука звыкла цягнецца да фотаапарата, ты хочаш адлюстраваць тое, што ўбачыла і адчула. Вось ужо шукаеш ракурс і пстрыкаеш, але… Атрымліваецца не тое. Хоць забі – не тое. Уздыхаеш. Выходзіць выява без уяўлення, невыразны эрзац, і вось зразумей, у чым прычына: у адсутнасці ў цябе майстэрства? Ці ў тым, што такую вуліцу ў прынцыпе немагчыма сфатаграфаваць з выгаднага ракурсу?

Як бы там ні было – усё гэта мне было добра вядома, я спазнала нямала такіх расчараванняў. І таму са свядомай бесклапотнасцю пакінула фотаапарат дома. Такое хараство можна насіць толькі ва ўспамінах.

Такім чынам, Сан-Марціна. Самым характэрным было сонца – горад быў літаральна напоены ім, струмені залатых карпускулаў пераліваліся праз краі лавак, рамы ровараў, каменныя сцены, бардзюры тратуараў і асабліва праз зазоры паміж пальцамі, афарбоўваючы не проста іх контуры, а запальваючы буяна-рубінавым святлом амаль усю далонь. Нават цень тут быў не такі, як у нас – не змрочны, а пяшчотны, млява-вабны, здаецца, нават іншага адцення.

Спякота не душыла – з мора ўвесь час дзьмуў свежы брыз, што даваў магчымасць не ладзіць сіесты і не чакаць цемры, каб выбрацца на шпацыр. Аднак і мясцовыя жыхары, і турысты ўсё адно не маглі выстаяць перад спакусамі фіялетавай аксаміцістай ночы, падобнай да пялёстка архідэі з мігатлівымі светлячкамі.

З’язджаць было, вядома, шкада. Аднак мяне зусім не мучыла меланхолія. Я знаходзілася ў дзіўна бесклапотным настроі, як чалавек, які ведае, што можа вярнуцца сюды ў хоць які момант.

Нават гэта маё падарожжа было вяртаннем – мы з Арынай ужо былі тут год назад, я ўзгадвала, што мы ўжо хадзілі на экскурсію ў палац чэшскага графа – ці то дыпламата, ці то мецэната, багацея, які аддаў перавагу цёплай краіне, а не роднай зямлі. Мы адправіліся сюды і зараз, але гэтым разам не для таго, каб глядзець па баках і блукаць па залах, слухаючы імёны і даты, якія ўсё адно не запомнім.

– Есці хочацца…

– І піць! У-ух, у мяне ногі гудуць…

– І ў мяне… Вось бы соку! Халодненькага, з запацелай шклянкі…

– Не псуй настрой, давай да нейкай забягалаўкі дойдзем…

– …сок з сіцылійскага апельсіна, чырвоны, яго яшчэ «крывавым апельсінам» называюць… – пачала зануднічаць я.

– Якія мы крыважэрныя ды бязлітасныя! Апельсін – толькі крывавы, толькі сіцылійскі! – падкалола мяне Арына.

– А то. А давай нікуды не пойдзем, збочым ды вернемся туды.

– У палац? Навошта? Ці ты маеш на ўвазе рэстаран?

– Але. А што, можам жа сабе дазволіць.

Арына запаволіла крок (мы перайшлі на зусім чарапашую хаду) і праз пару секунд вымавіла:

– А давай. Хопіць ужо фігнёй з пераходаў харчавацца, хоць тут бы разгуляцца! Будзем мой грант праядаць.

Я не вытрымала і зарагатала:

– Вось гэта клас!

Далёка мы не паспелі адысці – трэба было толькі прабрацца праз фігурныя веснічкі з усходняга боку і перасячы парк (наогул розных уваходаў на тэрыторыю маёнтка было шмат, затое амаль усё – патаемныя).

* * *

З графскім асабняком неяк зусім не вязалася слова «музей» – хутчэй, культурны цэнтр. Самай галоўнай і незвычайнай рысай была адкрытасць – можна было ўваходзіць у любыя памяшканні, сядаць на крэслы, вальсаваць па паркеце, граць на фартэпіяна. Тут увесь час праводзіліся экскурсіі, выставы, літаратурныя вечары, парк быў упадабаным месцам шпацыраў для гараджан і прыезджых. Дзіўна, але тут зусім, у прынцыпе не бывала смецця, хоць я не бачыла ніводнай урны. Да таго ж, нягледзячы на ажыўленне, маёнтак не здаваўся перапоўненым.

Мы з Арынай падняліся на другі паверх і прайшлі ў напоўненую святлом і паветрам бела-залатую банкетную залу, дзе і знаходзіўся знакаміты рэстаран. Тут стаялі велізарныя сталы з кіпнева-белымі абрусамі, з крэсламі а-ля Людовік XV, у келіхах і вазах са свежымі букетамі адбіваліся свечкі.

Кожны проста сядаў на вольнае месца, да яго падыходзіў афіцыянт у фраку (яны ў мностве бегалі туды-сюды, выяўляючы дзівы манеўру), прымаў заказ, але таксама на стале заўсёды стаялі іншыя стравы – за іх належала фіксаваная цана, а за тое, што заказвалася апроч таго – асобная плата. Таму ўсё тут пакідала ўражанне бясконцага банкетавання, урачыстага балю – і гэтае ўражанне давяршалася жывой класічнай музыкай.

Мяне заўсёды асляплялі і чаравалі ўсе гэтыя палацавыя атрыбуты: пазалота, вытанчаная разьба на мэблі, цяжкія парцьеры, кандэлябры і жырандолі, роспіс на столі, высачэзныя дзверы, гербы. З мяне пакеплівалі, але ў такіх месцах і мне хацелася выглядаць як мага болей шыкоўна, паважна. Сёння я не ведала, куды мы пойдзем, але нейкім шостым пачуццём адгадала, што трэба надзець белыя сандалі з залатымі спражкамі і доўгую пунсовую сукенку, падол якой развяваўся і напамінаў мяккую, пышную кветку.

Арынін падыход быў прынцыпова іншым. Зараз яна сядзела ў бандане, брыджах, майцы і зручных адкрытых красоўках. Яна лічыла, што ва ўмовах турыстычнага падарожжа галоўнае – мабільнасць і трываласць, а нездаровае эстэцтва да дабра не даводзіць. Што я на сабе і прачула, калі жорстка спаліла плечы на летнім шпацыры ў Вене, апрануўшы эфектную адкрытую сукенку.

– Так якім чынам? Грант, кажаш, далі?

– Умгу. Я цяпер грантасос.

– Ачмурэць проста. А што за тэма, што за…

– Ой, ды тая ж тэорыя камунікацыі, культурныя ўсялякія фішкі. Заадно тут канферэнцыя перакладніцкая, я і на яе вырашыла зматацца.

– Нішто сабе, дык ты даклад будзеш чытаць альбо некага перакладаць?

– Не паверыш, і тое, і другое! Зараз ужо і не радая, што гэтулькі на сябе ўзяла.

– О та-ак…

– Ну, а наагул – тут будуць італьянцы, немцы, шведаў нават парачка. Хоць як яны тут ад спякоты не здохнуць?

– Ой, не нагаворвай, нармальны тут клімат.

У адказ скептычнае чмыханне – і настолькі ж скептычнае маўчанне пры жаванні блінца з пячоначным мусам. Гэта адзін з пунктаў, па якім мы з Арынай разыходзімся. Яна спякоту цярпець не можа, а я проста абажаю – вядома, у разумных межах, але да такой ступені, што Сан-Марціна здаецца мне раем на зямлі.

Пасля абеду мы адправіліся ўсё ж пахадзіць па палацы, змяшаўшыся з групкамі людзей, якія перацякалі з залы ў залу, з паверха на паверх. Мы разам з імі слухалі цьмяна вядомыя фразы экскурсаводаў, разглядалі карціны, люстэркі і статуэткі, лавілі нечыя рэплікі, дый самі паволі гутарылі.

– Ну, а ты так і не расказала, што тут робіш.

Летась мы былі тут праездам падчас адной з гэтых утомных аўтобусных экскурсій у стылі «галопам па Еўропах». Але гэтым разам…

– Ды я тут па розных пытаннях: продаж карцін, купіць сёе-тое і з гэтым італьянцам сустрэцца, які маю калекцыю ў стылі мілітары выклікаўся на паказы выводзіць і піярыць… І сваякам ізноў жа сёе-тое перадаць ды ад іх забраць – бедная мая валізка, не ведаю, як яна зачыніцца.

– Ого, ну ты таксама дзелавая кілбаса.

– Так. Неяк так.

Я заўважыла, што людзі тут больш падобныя не да турыстаў, а да запрошаных на раўт ці канферэнцыю.

– Так тут насамрэч усё і будзе праходзіць. Сёння, бачу, народ прыйшоў пацікавіцца. О, я вунь таго шведа ведаю! Hej, Ulle![4]4
  Прывітанне, Уле! (шв.)


[Закрыть]

З камунікацыяй у Арыны не толькі ў плане тэорыі, але і на практыцы заўсёды было лепш, чым у мяне – я б яшчэ пару хвілін стаяла, каб набрацца адвагі.

Мы падышлі да высокага сухарлявага мужчыны ў сінім гарнітуры, які так гарманаваў з яго светлымі скандынаўскімі вачыма і па-юнацку адкрытай усмешкай. Я таксама, прывітаўшыся, прамовіла пару фраз і падзялілася ўражаннямі ад горада, а потым, папрасіўшы прабачэння, адышла, пакінуўшы калегам балакаць колькі заманецца.

Я спусцілася ў сад і пайшла блукаць па звілістых дарожках, пліткі якіх накрываў плямісты паўднёвы цень. Сад і парк плыўна пераходзілі адзін у адно і ў цэлым напаміналі казачны лабірынт з фантанчыкамі са старога каменю, статуямі антычных персанажаў, з плюшчом на сценах і мноствам пераходаў. Там былі і альтанкі, і павільёны, і аранжарэя, і нават невялікі музей з калекцыяй халоднай зброі.

У парку ўвесь час адчувалася віраванне жыцця, але шмыгнуць у зацішны куток было вельмі проста – вось што мяне здзіўляла ў гэтым загадкавым месцы. Роўна як і тое, што ніводны турыст не спрабаваў штосьці сфатаграфаваць – няўжо яны спасціглі тую ж марнасць?

Неўпрыкмет для самой сябе я апынулася каля пахавальні графа. Не ведаю навошта, але вырашыла ўвайсці. Гэта было напалову адкрытае памяшканне, выкананае накшталт грота, з паўкруглым скляпеннем столі, у светла-кобальтавых тонах. Надмагільная пліта была зроблена з ляжачай статуяй, як у крыжакоў: сурова выцягнутае цела, рукі складзены на грудзях, толькі заміж даспехаў – сурдут канца васямнаццатага стагоддзя. Гэтае мастацкае рашэнне таксама было дзіўнаватым. Але чамусьці мне імпанавала. Каля сцен паўколам былі расстаўлены чорныя каваныя падсвечнікі на высокіх нагах. Мігацелі лампадкі, дзе-нідзе ляжала некалькі букетаў півонь. Каменная падлога нават праз падэшвы абутку струменіла холадам і волкасцю – рэзкі кантраст са спякотаю ў горадзе.

Я загледзелася на скульптуру, на кветкі, і тут мяне прадраў па спіне непрыемны халадок. Дакладней – не холад, а штосьці накшталт электрычнага імпульсу. І не па спіне, а неглыбока пад скурай. Але ўнутр закралася непрыемная, прыгнятальная жудасць – пагрозлівы нябачны дотык. Дакучлівая бясцелесная прысутнасць. Тое, што заўсёды так палохала і дагэтуль палохае мяне ў цёмных пакоях.

Самае жахлівае: гэта ж не праігнаруеш, не скінеш высілкам волі. Я праглынула камяк. Для гэтага Нешта няма прыдатнага кантэксту: за маёй спінай разагрэты сонцам парк і горад, які дзе-нідзе парадаксальна напамінае Прагу, што пераходзіць у Сан-Рэма.

Я разумела, якое цяпер мізэрнае відовішча ўяўляю сабой у ментальным плане, аднак я знайшла сілы выціснуць колькі ветлівых фраз і папрасіць прабачэння за турботу. Я насілу завярнулася і выйшла на ватовых нагах; так, павярнуцца было найцяжэй – так заўсёды сыходзіш з цёмнага пакоя з чаканнем нажа ў спіну.

На зялёнай алеі з платанаў я ледзь адвязалася ад ванітоўнага пачуцця. Хоць у прынцыпе зразумела, што граф проста не ў гуморы.

Стрэс часцяком заядаюць – я купіла марозіва.

– А-а, вось ты дзе!

Арына ўволю нагаманілася са шведам і адправілася шукаць мяне – мы знайшлі адна адну без тэлефанавання. Зараз мы падмацавалі сілы, але нас чакаў шлях да аўтобуснага прыпынку, а там з’езд у Ніжні Горад па серпанціне. Па дарозе да прыпынку адбылося здарэнне: Арына страціла прытомнасць. Не звалілася як падкошаная, але стала павольна абсоўвацца проста мне на рукі – я ж, хоць і спалохалася не на жарт, кінулася падхапіць яе.

На спробы адвалачы яе на лаўку Арына запратэставала. Праз паўхвіліны яна змагла цвёрда ўстаць на ногі, а потым яшчэ і пайсці як нічога не было. Потым змрочна запатрабавала мінералкі. Вылаялася з-за таго, што вада цёплая, але ўсё адно зрабіла два-тры глыткі. А потым расхістаным жэстам шпурнула бутэльку проста пад абрыў, у зараснікі тыгровага альясу. Нехта мог бы абурыцца, але там, унізе, стаялі смеццевыя бакі. Ці патрапіў кідок у цэль, было ўсё роўна – галоўнае было даехаць зараз дахаты жывымі-здаровымі.

Што мы, зрэшты, і зрабілі насуперак задусе і трасенню: Арына шчасна даехала да гатэля, а я да хаты сваякоў. Па прыбыцці сцэнар у нас быў аднолькавы: скінуць усё адзенне, залезці пад душ, а потым – абваліцца ў пасцелю, пад накрухмаленую халаднаватую прасціну.

Цётка Маўрысія зайшла запытацца, калі я буду збіраць рэчы. Я штосьці прамармытала і, перавярнуўшыся на спіну, заснула. Яна махнула рукой і пайшла на кухню. У сне было не бачна. Проста я ведала гэты яе жэст.

Самалёт заўтра. Вылятае ў тры. Ад ранку ўсё спакую.

Увечары я выбегла ў бліжэйшую крамку купіць крэветак і памідораў. Вярталася, адчуваючы, як пакет адцягвае руку, а вецер гуляе па лапатках: выйшла я ў лінялых шортах і белай барцоўцы. І, натуральна, у пляскаючых в’етнамках «у палец».

Потым мы ўсёй шаноўнай кампаніяй вельмі душэўна пасядзелі, ядучы марскіх гадаў і запіваючы іх напалову разведзеным ружовым віном. На шпацыр не выбраліся, проста час ад часу падыходзілі да акна, балазе краявід у гэтым элітным раёне быў шыкоўны, як з паштоўкі.

Дый кватэрка ў іх нічога так. Пяць пакояў, іспанскі стыль – светлыя сцены цёплых адценняў і насычана-цёмная мэбля. Камусьці здасца цяжкавата, а па мне – прыгажосць. Трэба ў сябе прыдумаць нешта падобнае.

Але самым цікавым у гэтым доме быў ліфт. Прасторны, з люстэркам, медзянымі акантоўкамі, вялікай панэллю з кнопкамі, на якой – дзіўна! – была яшчэ і мапа, што напамінала схему метро са станцыямі. Прытым назвы галоўным чынам былі нейкія дзіўныя і бязглуздыя. Прыкладам, нейкая «Альфа-крама» ці «Электрасіла»… Усе надпісы на плане я не змагла ўтрымаць у памяці. Але мне гэта нагадала падарожжа на Увядзенскія могілкі ў Маскве і станцыі Электразаводскую і Баўманскую.

Мяне гэта інтрыгавала, але ў кнопкі я не тыцкала, карыстаючыся паказанымі мне ў першы дзень знаходжання. Навошта прызначаліся астатнія, было няясна, але нават дэкаратыўная іх каштоўнасць была неаспрэчнай: абцякальныя, бронзавыя, гладкія навобмацак, яны ўтваралі на светлай панэлі эцюд нейкага ўзору.

Назаўтра цётка, дзядзька і ўсе мае кузіны займаліся маімі зборамі і па чарзе правяралі багаж, меркавалі, як лепш дабрацца да аэрапорта. Аднак нервавання не назіралася. Абмеркаванне ішло так, нібы гаворка ішла пра тралейбус, а не пра самалёт.

Нарэшце пакеты былі кампактна ўпакаваныя, дробязі разапханыя, валізка зашпіленая. Абдымкі, поціскі рукі, усмешкі, словы падбадзёрвання. Я стаяла і чакала свой жоўты аўтобус на чысценькай пляцовачцы, дзе з аднаго боку была скальная сцяна з гірляндамі з пранізліва-ружовай бугенвілеі, з іншага боку – панарама бухты і горада з тэракотавымі дахамі, нарэшце, праз парэнчы – проста мора. Спакойнае, сіняе, ужо не пашарэлае ад спёкі, якая спала ўжо ўчора пад вечар – з сённяшняга дня наставалі больш свежыя дзянькі, часам з аблокамі. Мы глядзелі ўчора прагноз.

Пэўна, з’язджаць быў самы час.

Пра гэта я думала, рассеяна паглядаючы за акно аўтобуса і машынальна прытрымваючы валізку ў праходзе. Калі нас страсянула на павароце, пагляд мой мімаволі адарваўся ад краявідаў, і…

Я ўбачыла генерала, які сядзеў крыху наводдаль. У такіх выпадках належыць драматычная паўза. Але нічога драматычнага не адбывалася, мы проста заставаліся на сваіх месцах. Тым больш, мне не ўпершыню сустракаць у транспарце выбітных асоб.

Здавалася, яго ніхто не заўважаў. А ён – не бачыў мяне. Генерал выглядаў вельмі патрапаным, старым, стомленым, і яўна меў патрэбу паправіць здароўе. Яшчэ крыху, і твар яго будзе ў тон мундзіру – а быў ён у сваёй звычайнай шэрай уніформе. Дзіўна, што і гэтага ніхто не заўважаў, нібы так і трэба (ага, гэткую фуражку не заўважыць!). Нейкі пасажыр звярнуўся да майго генерала з зануднымі роспытамі. Тот адказваў на здзіўленне цярпліва, павольна вымаўляючы словы сваім надтрэснутым голасам, у якім спалучаюцца каціная рэзкасць і лёгкая аксамітавая хрыпатасць – проста цадзіў фразы, не ў сілах супрацівіцца. Не кажучы ўжо пра тое, каб крыкнуць і адшыць. Выраз твару ў генерала быў стомлены і сумны – хутчэй, не ад душэўных хваляванняў, а ад дрэннага самаадчування.

Я была ўзрушана. Я паспрабавала прыцягнуць яго ўвагу пільным позіркам. У адказ, адгукнуўшыся на адчуванні, ён цвёрда, неадрыўна паглядзеў мне проста ў вочы. Ох, усё ж даў зразумець, што бачыць мяне, ведае, што я тут. Але больш – ніякіх знакаў збліжэння. Найхутчэй, так было трэба. Ён не жадаў прыцягваць увагі. А я – калі б я памахала рукой ці пралезла да яго – я б яго проста выдала.

І тут мяне ахапіла дзіўнае пачуццё. Аўтобус ехаў назад. Няўжо ён зрабіў недзе крук? Калі так – чаму?! Ці я нейкім неспасціжным чынам трапіла з аўтобуса, што едзе ў аэрапорт, на той, што адпраўляўся адтуль у горад? Але мне ўжо было напляваць – чорт з імі, з квіткамі. Я была рада, што мы вяртаемся.

У генерала былі ў Сан-Марціна свае справы – гэта адчувалася. Заставалася толькі высветліць, якія. Але першым чынам я б параіла яму арганізаваць сабе тут працяглы адпачынак і аднавіць сілы. Хай бярэ прыклад з дваранаў, якія ездзяць «на воды».

Жоўты аўтобус затармазіў на цэнтральнай плошчы, пасажыры высыпалі з дзвярэй, ажыўлена балбочучы. Генерал таксама накіраваўся да дзвярэй, я ішла ззаду; тут ён знік у арэоле дзённага святла, а потым яго і зусім нехта засланіў. Але можна было заўважыць, што валізку ў яго адразу забралі і падалі яму руку. Сустракала яго сама донна Люсія, ці былі з ёю дзеці, я не ўбачыла (адцерлі, адціснулі!) – але адчула: так, малодшыя – Жаклін і Марка Антоніа.

На свежым паветры ўжо можна было закрычаць, пагукаць, памахаць рукамі – але нагода для гэтага знікла, я ўпусціла сваіх з віду! – так, расштурхала незадаволеных пасажыраў, прадралася, спудзіла цэлую чараду шызых галубоў – але ўсё марна. Я ўбачыла толькі таксі, якое ўжо ад’язджала.