Текст книги "Горад мрой (зборнік)"

Нічога. Я выразна ўцяміла дзве рэчы. Першая: незразумела, навошта, але (я ўсцешана!) яны накіроўваюцца да маіх сваякоў. Другая – прасцей простага: трэба іх дагнаць. Што б ні было. Атам – пагаварыць з генералам і ўзнагародзіць яго порцыяй абдымкаў і пяшчот.

Мы з таксістам засунулі вішнёвую валізку ў багажнік, і вось я ўжо сядзела на пярэднім сядзенні, пагружаная ў думы. Наўрад ці мне ўчыняць наганяй з-за нечаканага вяртання. Так, не паляцела, так, прымчалася назад. Ці мала што, можа, рэйс адмянілі? Што-кольвек набрашу.

А яны ўжо падняліся.

Я расплацілася і адмовілася ад дапамогі, валізка нібы ператварылася для мяне ў мініяцюрны заплечнічак: я адным хапком узвалакла яе па сходах і штурхнула ў ліфт, мімаходам трахнуўшы па панэлі амаль усляпую.

Кабіна мякка рушыла і праехала патрэбны лік паверхаў. Званочак. Ад’язджаюць дзверы. Хутчэй!

Пстрыкнула ручка валізкі. Колы прыглушана засакаталі па стыках пліткі, загрузлі ў ворсе бэжавага дывана на пляцоўцы – я рванула валізку за сабой, кінулася наперад: дзверы кватэры былі адчыненыя.

– Ужо іду! – прагучала знутры.

Але я спынілася як скамянелая. Насустрач мне выйшла не цётка, а нейкая незнаёмая маладая кабета з каштанавымі валасамі. Яна была ў хатніх джынсах і белай маечцы-пола. Дый кватэра была не нашай – хоць за спінай у незнаёмай была відаць падобная секцыя цёмнага дрэва з расстаўленымі там кнігамі і вазонамі.

– Э-э… добры дзень.

І мне давялося збянтэжана тлумачыць, што я мела намер трапіць зусім у іншае месца – але, пэўна што, прамахнулася па кнопцы.

– О-о, ну канешне! – пляснула рукамі кабета. – Вы выпадкова перайшлі на Ламбардскую лінію, вось яно што. З гэтымі ліфтамі трэба быць уважлівей – гэта ж сапраўдны лятальны апарат.

Мне казалі, што я нікчэмная акторка; найцяжэй у мяне атрымоўваецца затойваць гнеў – у прынцыпе, ніколі. А тут я не магла схаваць неразумення.

Незнаёмая нават засмяялася:

– Ах, хвілінку, я вам усё патлумачу! Ды вы пакуль праходзьце, не саромейцеся. Ну і што, валізку пастаўце тут, у пярэднім пакоі.

На працягу некалькіх наступных хвілін мяне паілі капучына з бісквітамі і тлумачылі прынцып дзеяння ліфтаў. Яны не проста могуць ездзіць гарызантальна, яны рухаюцца па каардынатах, паказаных на мапе. Прафан проста не зверне на яе ўвагі, але жыхары ведаюць, у чым уся справа. Назвы станцый сапраўды з’яўляюцца шыфрам. Таксама гэтыя ліфты служаць сродкам зносін паміж усімі хатамі элітнай пабудовы, выкананымі па адным вялікім праекце (прытым, што некалькі такіх хат знаходзяцца ў іншых гарадах).

І распісвала яна мне ўсё гэта не проста так.

– Вы ж сваячка сямейства Рыкардзі?

– Так, – важна адказала я. Таму што «сямейства Рыкардзі» прагучала неяк вельмі значна.

– Я ім зараз патэлефаную, папярэджу, – усміхнулася кабета, – і можаце адпраўляцца, зараз вы не згубіцеся.

Яна набрала нумар на апараце, зробленым пад даўніну, і пачала штосьці казаць у трубку, я ўяўна ўлавіла цёплую сяброўскую атмасферу і прысутнасць донны Люсіі ў хаце (яна чамусьці адчувалася вельмі яркай), я паправіла валасы… І прачнулася. Рука была закінута на падушку, пальцы зарываліся ў валасы, як грэбень. За акном віднела, але ўсё яшчэ гарэў гэты ліхтар, які то згасаў, то запальваўся і змяняў колер.

Ну вось, я так і не трапіла да сваякоў, не прывіталася з найяснейшым сямействам і не абняла самога Аўгуста…

Ну й добра. Нічога страшнага. Зараз я дакладна ведаю, што, калі моцна захачу, магу вярнуцца.

5. Дзяўчаты з запалкамі

Я б не задумвалася і прапускала міма сябе многія рэчы, калі б толькі іншыя людзі не надавалі ім такой пільнай увагі.

Спачатку ігнаруеш, бяжыш па сваіх справах, між іншым адзначыўшы штосьці ці нават уразіўшыся, але – перамагае лёгкасць, павярхоўнасць, безуважлівасць, так што нават уражанні твае рассейваюцца, як дым.

Але дзе дым, там і полымя.

Ніколі б не звярнула ўвагі на такую банальную рэч, як запалкі, калі б адна з маіх сябровак не адчувала да іх незвычайнай, ніяк рацыянальна не вытлумачальнай страсці – яна не курыла, а пліта ў яе была электрычная.

Мімаволі і я стала заўважаць, у каго якая манера запальвання, назіраючы за сваімі сяброўкамі і знаёмымі. Адна чыркае запалкамі так, нібы жудасна іх баіцца, рух нязграбны, няцвёрды, нібы робіцца ўсё для таго, каб запалка насамрэч не ўспыхнула – а потым, калі іскра ператвараецца ў полымя, нават позірк робіцца баязлівым, ад запалкі нібы хочацца пазбыцца. Іншая паводзіць сябе як салдат з крэсівам з казкі Андэрсана: па-заліхвацку, але з дакладным разлікам б’е запалкай па пачку, высякаючы іскры, але падносіць яе да пліты ці цыгарэты павольна, паважна, з пачуццём уласнай годнасці. Мая манера – штосьці ўсярэдненае: рух падобны папярэдняму, але больш плаўны, амаль ліслівы, асцярожны, як у таго, хто ўпотай займаецца распальваннем вайны, а прыкрываецца дыпламатыяй. Такіх назіранняў можна было б зафіксаваць вялікае мноства.

Аднак яны не выходзілі за межы маляўнічага біхевіярызму, фіксацыі паводзін накшталт эскізаў з натуры. Мабыць, я наблізілася – не да разумення, а да адчування праўды ў адзін з вечароў на шпацыры.

Зусім сцямнела, а ногі стаміліся, у алеі бульвара няможна разглядзець ні твараў, ні сілуэтаў, аднак усё кіпіць жыццём – адтуль смех, адтуль найгрышы на гітары – занятак па гішпанскай прайшоў на славу, шпацыр па Праспекце таксама, смузі ў кавярні быў смачны, але цэны ж у іх, цэны – проста абдзіралаўка, пасядзіш дый застанешся ні з чым! Але найлепшыя рэчы ў жыцці вельмі часта бываюць бясплатныя або танныя – мы вырашылі зайсці ў краму і паласавацца хто чым хоча: я ўзяла марозіва і малочны кактэйль у бутэльцы, а яна маленькія круасаны і – пачак запалак.

Мы сядзелі на лаве пад згаслым ліхтаром і елі, і смяяліся, і запальвалі запалкі адну за адной, цешачыся кароткімі, апельсінава-залацістымі азарэннямі ў сіняй цемры.

Раптам са змроку выплыў сілуэт і прагучаў голас:

– Добры вечар, дзяўчаты, можна да вас далучыцца?

– Гледзячы з якой мэтай, – ветліва адказала Арына.

– А вы выпадкова не плюшкі курыце?

– Прабачце, што?

– Увогуле, гэта круасаны, – насцярожана прабурчала я (знаходлівасцю я не вылучалася ніколі).

– Не, гэта не тое, што вы падумалі, – хутка загаварыла Арына, і юнак разгублена выдаліўся. Потым яна растлумачыла мне, што гэта быў аматар траўкі – але да мяне ўжо і так дайшло.

Ну так, з намі ўсё ясна: павышаны апетыт у спалучэнні з павышанай смяшлівасцю. І, канешне ж, запалкамі.

У мяне гэта проста не ўкладалася ў галаве. Не столькі з-за кансерватыўных прынцыпаў, праз якія часам даводзілася цярпець здзекі і кплівае неўразуменне. Хутчэй, з-за яснага адчування, што нейкія там «плюшкі» нам увогуле непатрэбныя. Навошта нам штучна сябе падсцёбваць, калі мы і так досыць дзівакаватыя: якраз гэтак, каб знаходзіць радасць у ласунках, травеньскім надвор’і і назіранні за тым, як гараць запалкі?

Мы запальвалі іх і гутарылі пра свае жаданні, планы, усе іх прагаворвалі ўголас – і агеньчыкі загараліся на шчасце, сваім бегам па маленькай драўлянай палачцы запісваючы нашы мары, а потым ставілі дымную кропку, нібы жадаючы сказаць: «Заказ прыняты. Будзе выканана».

Запалкі – гэта магічны прадмет. Таму што кожны агонь – нешта святое, нават гэткі малюсенькі – нават кропелька святой вады па сутнасці сваёй не перастае быць святой вадой.

Для нас з Арынай запалкі – гэта зашыфраваны сігнал са шведскіх берагоў, у іх агеньчыках выступаюць радкі са Стыга Ларсана.

Запалкі – гэта мініяцюрныя сонейкі ў нашых сіняватапахмурных кватэрах, радасныя секундныя пробліскі ў няўсмешлівай паўночнай атмасферы. Яны – як мімалётнае абяцанне хуткай вясны і сонца.

Запалкі – гэта прыручанае полымя, гэтак жа, як котка – ручная тыгрыца.

Запалкі – гэта знак нашых надзеяў, імпульсаў. Занадта многія з іх згасаюць і знікаюць бясследна. Аднак кожная запалка нясе ў сабе выяву вогнішча ў лясной цемры, свечак у велічным храме, хатняга агменю, алімпійскай паходні. Таму што ўсе агні – агонь.

6. Табе

«Я не ведаю, як цябе пакахала – не магла сабе гэта ўявіць. У страшным сне. І ў шчаслівым – таксама.

Ты жыў, калі я была маленькай дзяўчынкай. Ты жыў і калі мяне не было зусім. Ці жыў ты сапраўды?.. Не ведаю…

Сто дзён. Адна ноч – бясконцая. Можа, гэта ўсяго толькі казка? Ты ж далёка – далей за зоркі, за Атлантыкай, далей за тую зорку, што на сцягу рэспублікі…

Калі б ты быў патрапаным сцягам – я была б захопленым юным салдатам; як цябе цалавала б…

Калі б ты быў ружай у садзе маім, ружай, што вяне – я лашчыла б твае пялёсткі ахвотней за свежыя…

Толькі маўчанне.

Сон.

Пустэча.

І – маўчанне…

Але ўсё адно – ты са мной.

У маіх словах, штодзённых справах, мімалётных думках, адчуваннях цела, у снах, вядома… у маіх планах, марах, перакананнях…

Цябе няма, ты – усюды.

Ты ў шолаху новай лістоты і ў сумным шэпце старой…

…у срэбры халоднага зімовага дня…

…у пяшчотным сонечным святле – яно дакранаецца да скуры маёй разам з ветрам…

Ты ў гарах, у сінім небе, у дзікіх травах сенажацяў і ў пустэльні…

…у хмарачосах сталіцы, у завадскіх доўгіх трубах, у кафедральных саборах…

…у кроку кожнага ваяра і ў кожным яго стрэле…

…твае вочы – гэта мора, у буру шэрае, цвёрда-халоднае, а ў спакоі цёплае, цудоўнае, блакітнае…

Ты нідзе і ва ўсім, і ніхто не зменіць гэтага…

Ты прымушаеш мяне быць Валькірыяй.

Мне ніколі не трымаць тваіх рук. Мне ніколі не адчуваць тваіх вуснаў. Мне ніколі не слухаць твой голас.

Але я кахаю цябе, таму што ты – заўсёды са мной». Потым я шкадавала, што спаліла гэты маленечкі аркушык, дзе ўнізе была намалявана ружа і вінтоўка.

Ці то сама засаромелася сваіх пачуццяў, ці то збаялася, што нехта знойдзе.

А можа, і правільна. Мастак павінен насіць сваю музу ў сабе – і толькі ў яго дасягненнях, творах, поспехах можна злавіць ззянне яе – у маім выпадку – яго аблічча. А мае перамогі ўсе яшчэ наперадзе.

Толькі шкада было таго малюначка. Надта ўжо добра ён у мяне атрымаўся.

7. Мярзотная варажбітка

– Ну ты сёння ўсхадзілася! Амерыцы як след дыхту задала! – зарагатала зверху Вольга Мураўская.

– Ды ну, – азірнулася на ўсходы Улада, – я быццам бы карэктна вяла дыскусію.

Яна пачакала, пакуль сяброўка спусціцца да яе. Міма важна прайшоў палітолаг, празваны Леніным за характэрны выгляд. Яны прывіталіся, але мысленна плюнулі: ізноў за тэст адзнакі ставіліся абы як, што вучы, што не вучы, усё адно паставіць тры. Асабліва весяліць, калі ўсё адзін у аднаго спісваюць, але балы атрымліваюць розныя.

– Ну вось гэта так, – страсянула кудзеркамі Оля, – але пакуль мы дамову падпісалі, усе ўжо проста змакрэлі.

– А як інакш? – абурылася Улада. – Я не «ўпартая». У мяне проста выразная пазіцыя. І я адстойваю дзяржаўны інтарэс.

Сёння семінар па гісторыі міжнародных адносін прайшоў незвычайна. Алена Францаўна прапанавала змадэляваць міжнародную канферэнцыю ва ўмовах халоднай вайны. А ўсё каб студэнты крыху ажывіліся – замест таго каб пісаць да пасінення або спаць на задніх партах (гледзячы каму дзе сесці пашанцавала).

І сёння ўсе на сваёй скуры адчулі, як нялёгка даецца не тое, што «мір ва ўсім свеце», але нават «balance of terror».[5]5
  Раўнавага жаху (англ.)


[Закрыть] Амерыканскі бок узначаліў Дзяніс Бухвостаў па празванні Янкі – усё як на заказ, нават мянушка супала; з боку СССР яму супрацьстаяла Уладзіслава Кунец.

Улада сапраўды змокла – можа, яе цвідавы пінжак быў злёгку не па надвор’і, таму што надышла адліга; але прытым яна заўважна нервавалася. Не, не павышала інтанацыі, не перабівала, не бразгала зброяй – твар у яе застыў, як маска. Але дыскусію яна вяла цвёрда і вельмі педантычна. Вось чаму Мураўская сказала: «З табой дакладна пачуваешся back in USSR,[6]6
  Зноў у СССР (англ.)


[Закрыть] ты б там да кампаніі прыйшлася».

Улада спынілася перад люстэркам, намотваючы шаль, і прыдзірліва сябе агледзела. Яна была занадта цікавай, каб застацца незаўважанай, і занадта строгай, каб прывабіць.

Дарэчы, ёй зусім не падабалася мякчэйшая форма яе памяншальнага імя – Уладзя. Ей здавалася, што ёсць у гэтым нешта саладжавае, з адценнем падатлівасці і ліслівасці. Іншы варыянт гучаў адначасова і сурова, і прэтэнцыёзна. Сярэдняга не было – і яна ўсё ж аддавала перавагу другому.

Апраналася амаль выключна ў класіку, пышныя цёмна-русыя валасы проста зачэсвала назад. Лёгкі намёк на квадратнасць у агульным абрысе твару, ямачка на падбародку і выразныя скулы надавалі твару валявы, упарты выраз, як і строгая лінія рота з вузкімі вуснамі. Але задуменнасць, нават лёгкая журбінка ў шэрых вачах і мяккі выгін густых цёмных броваў стваралі адчуванне спакою. Нават яе фігура, нягледзячы на зграбнасць, была моцнай і статычнай – ніякіх пырханняў і кіданняў, ды яшчэ вечна гэтыя гарнітуры ў ангельскім стылі. Вось успомніць нават дзявяты клас і зборы, калі рыхтаваліся да рэспубліканскай алімпіяды па беларускай мове, выкладніца-куратарша ў гутарцы так і сказала: «Ну, дзяўчаткі, што ж вы так трасецеся – бярыце прыклад з нашай Уладзіславы. Абсалютна спакойны чалавек».

Ага, канешне. Сёння да гэтага было далёка. Таму што ўнізе ў фае павінен быў чакаць Вадзім.

* * *

Уся гэта жорсткая грызня з «амерыканцамі», застыглая пастава, ганебнае дрыгаценне ўсярэдзіне, за грудзінай – з-за гэтай сустрэчы. Цікава, тое ж самае чалавек адчувае перад дуэллю? Пастаяннае сэрцабіцце, прыліў крыві да шчок, у тым ліку ад сораму за хваляванне, нервовасць да падрыгвання пальцаў, напруга, дзікая напруга.

Улада пракрочыла ў канец калідора, сціскаючы ручку скуранога партфеля, што служыў ёй заміж дамскай сумачкі. Зайшла ў прыбіральню, там, сярод іншага, зняла пінжак і пхнула яго ў адно з аддзяленняў свайго партфеля, які адразу разбухнуў, як рапуха.

Яе не будуць біць, не будуць страляць, з чаго такая паніка? Але адчуванне было занадта знаёмым. Хіба не Вадзім давёў да таго, што яе ўсю пачынала калаціць толькі ад гукаў яго голасу ў трубцы? А часам – нават ад адных думак пра яго. Пачашчэнне пульсу, але не ад кахання, а ад нянавісці, сцятае дыханне, вібрацыя мышцаў, як перад тым, каб кінуцца на ворага… І ён яшчэ спрабаваў зрабіць яе «сваёй дзяўчынай».

Улада з сілай штурхнула дзверы і, гучна цокаючы абцасамі па гранітнай падлозе, збочыла направа, да раскладу.

«Спакойна, сачы за тварам, ты ж дыпламат». Смешна.

Ходкая фраза, якая ўжо аскому наганяе.

Было позна, амаль дзевяць: другая змена – лямпы прытушылі; у паўцені ён і стаяў у сваёй нязменнай скураной куртцы цёмна-вішнёвага колеру.

Яна падышла з лёгкай паўусмешкай.

– Вось ваша флэшка.

– Дзяк-куй, – прамовіў Вадзім. – Ну так што?

– Што «што»? – іранічна падняла бровы Улада.

– Ты ні-ічога не хочаш мне сказаць? – ён заікаўся. А яшчэ й картавіў.

– О, ну, увогуле, я ўсё выказала, – з’едліва сказала Улада, падцягваючы куткі рота ў няроўную ўхмылку.

Ён секунду памаўчаў.

– Ты ведаеш, мне такіх паскудстваў яшчэ ніхто ніколі ў жыцці не пісаў…

– Вось як, я ўсцешана, – уставіла Улада.

– Я пгоста не газумею, як у чаавеку можа змяшчацца гэтулькі бгуду. Улада, – пафасная паўза, у яго стылі. – Улада, я згазумеў адно. Я казаў, што мы абодва тгаўмігаваныя, абодва – з ганамі, з пашматанай, змагдаванай душой… Але гэта – канец. У мяне яшчэ штосьці… – ён запнуўся, намагаючыся прамовіць. – …з-застаося. Мой свет яны не газбугылі, застаўся стгыжань. Але вось цябе яны… з’вамалі п-поўнасцю.

Божа, якую лютасць выклікаў гэты танны пафас. Таксама – яго заіканне, картавасць, польскае «л», яго пыса і – увогуле…

– Ну добра, таварыш, вы атрымалі сваю каштоўную флэшку, спадзяюся, наша гутарка скончана? – холадна і варожа запыталася Улада.

Міма іх увесь час праходзілі студэнты.

– Ты хочаш уцячы ад мяне. Я бачу стгах, – яго рознакаляровыя, як у дробнага нячысціка, вочы прыжмурыліся на азызлым твары. – Я б адпусціў цябе, калі ўсё – так, як здагылася. Але навошта ты ўсё ж пагадзілася сустгэцца? Ты не вытгымала гэтай сустгэчы. Што б ні было з тваёй хворай душой, я ўсё г’оўна заўсёды кахаў цябе, – інтанацыі зноў сталі мяккімі, ліслівымі. – Скажы, – ён заўсёды неяк рэзка, раптам прамаўляў гэта «скажы» перад чарговай правакацыяй. – Скажы, цяпег’ асабліва – я табе хоць некалі, хоць тг’охі падабаўся? Ты мяне хацела?

Яна таксама секунду памаўчала і сабралася.

– Не, – у яе выкананні гэта слова прагучала нібы надрукаванае тлустым шрыфтам. – Ты ніколі мне не падабаўся. Сэксуальнай цягі я да цябе ніколі не адчувала, ды мне гэта нават тэарэтычна было б цяжка ўявіць. І я дала табе наблізіцца знарок, проста каб зрабіць тое, што зрабіла – я чакала ўвесь гэты час. Вось што значыць мая фраза пра чаканне, – яе рэзка прачэрчаны рот склаўся ў рысу над назоўнікам.

– Ну тады ты пгоста… – ён зрабіў паўзу. – Дг’энь.

Вадзім завярнуўся і мерным крокам прайшоў да выхаду. І тут яна сарвалася. Сапраўды не вытрымала.

– Стой, паскуда!

На яго галаву абрынуўся партфель. У вузкай прасторы ўніверсітэцкіх дзвярэй гэта было тое шчэ відовішча.

Наступныя некалькі хвілін сведкам запомніліся, дый самой Уладзе таксама. Калі Вадзім напышліва кінуў – «дрэнь», і накіраваўся дадому, яна адчула сябе зняважанай і – чагосьці ж бракавала – ашуканай.

Яна агрэла яго яшчэ раз – Вадзім падняў рукі; Улада ў шаленстве адкінула партфель і нацэлілася кулаком яму ў твар. Яна лупіла і лупіла, яшчэ і яшчэ. Ён адварочваўся нейкім вялым, млявым рухам. Гэта яшчэ больш ятрыла. Улада ўрэшце паставіла яму падножку і зваліла ў тонкую слату на каменным ганку – ішоў снег з дажджом. Яна нацэлілася ніжэй пояса, ён захіліўся пакетам, потым схапіў яе за ногі і перакінуў праз сябе. Болю ў каленях не было, была прага рэваншу – Улада падхапілася за паўсекунды. Потым – новыя ўдары па фізіяноміі, тое ж адварочванне… А потым іх разнялі.

– Гэй, а ну стой! Куды! – Мураўская рашуча кінулася напярэймы і пхнула Вадзіма ў грудзі. Ззаду памкнулася паглядзець купка здзіўленых гледачоў. Не кожны дзень на факультэце чыняцца такія жахі.

– Яна гэта заслужыла… – паблажліва ўхмыльнуўся Вадзім пабітымі вуснамі. Не «я заслужыў» – «яна».

– Як хочаш, калі яшчэ раз хоць пальцам Уладу кранеш, з табой разбяруцца, – з нязвыклай пагрозай сказала Мураўская, гледзячы хлопцу ў вочы.

– Кінь, – пагардліва кінула Кунец, – хай гэтая гніда звальвае!

Вадзім крута развярнуўся і пакрочыў да метро. Але злосць яшчэ кіпела чорнай смалою. Улада выдралася ад Олі, падскочыла і засадзіла яму наском бота пад зад.

– Лайно паўзучае! Харкавіны кусок! Пад гэтыя крыкі ён і пакідаў поле бітвы.

* * *

Выявілася, што ручка ў партфеля адарвалася. Калены – на адным кроў, іншае будзе са страшным сіняком. Калготкі, ясна, ірваныя. Але Уладзе было ўсё адно, у якім выглядзе яна едзе ў трамваі – яна паставіла на дзіркі партфель, узбуджана жартавала і пасмейвалася, хоць вочы былі шкляныя, а шыя закамянела ад напругі. Потым была гарбата з Оляй.

«Добра сабой валодаеш, малайчына. Твая місія правалена».

На наступны дзень яе каламуціла і трэсла. Здавалася, нават вочы ў яе пацямнелі, а валасы счарнелі ад злосці.

– Алё, Надзь… Я ж ведаю, я магу на цябе разлічваць. Ты сама збіралася аднаго паўдурка закапаць за Кальцавой – вось у мяне таксама такі з’явіўся.

– Я ўжо ў курсе, – адказаў на іншым канцы знаёмы бясколерны голас. Інтанацыя была зманлівай, Надзя таксама была адной з самых блізкіх сябровак. А яшчэ – майстар спорту па кікбоксінгу.

– Я даведаюся, дзе гэты гад жыве, трэба яго высачыць! Проста падстрахуй мяне, я дастану манціроўку і засаджу яму па башцы – гэтая поскудзь не заслугоўвае жыцця!

– Паслухай, Куніца, не дурыся. Першае, як ты даведаешся, дзе ён жыве? Другое, гэта артыкул. І ён такіх старанняў не заслужыў. Ты ж не хочаш сесці тупа з-за нейкага паскудніка?

Так, яна не хацела. Потым сама пасмяялася з сябе: вось жа, у хвіліны сляпой лютасці ёй здавалася, што яна без праблем абдурыць міліцыю і здолее пазбыцца цела. Ды яшчэ ўяўлялася, што яна цалкам сябе кантралюе і цвяроза разважае! І яшчэ… усё ж разважаць пра расчляненне нечай тушкі на крывавыя кавалкі (а калі яшчэ з першага разу не сячэцца не рэжацца?), а таксама скіданне іх у Свіслач, і рэальна займацца гэтым – розныя рэчы. А раптам яе б званітавала?

Глупства.

Ён атрымаў як след. Найхутчэй, зараз «усё ўразумеў». І не будзе ўсплываць і совацца да яе праз год ці два.

На наступным тыдні да яе прыйшлі госці – Надзя і ейны брат Юрась. Абодва насілі гучнае прозвішча Тур – яно б цудоўна глядзелася на вокладцы кнігі, а Юрась якраз збіраў матэрыял для дысертацыі, хоць пакуль быў усяго толькі магістрантам гістфака: але ён ведаў, чаго хацеў, і меў выразныя планы. «Калі ведаеш, пра што пісаць, лепш адразу, – казаў ён, – а тое потым мазгі запляснеюць».

Само па сабе гэта не здзіўляла, у яе ўжо склалася пэўнае кола зносін, у якое ўваходзілі людзі, што называецца, выдатныя: не абыякавыя да гістарычных даследаванняў і political science,[7]7
  Палітычных навук (англ.)


[Закрыть] і яшчэ зазвычай яны валодалі замежнымі мовамі – хоць бы адной і хоць бы на сярэднім узроўні. Насамрэч ёй гэта страшэнна падабалася. Як жа, яна, нядаўняя выпускніца звычайнай гомельскай школы, мае зносіны з такімі інтэлігентнымі, сур’ёзнымі людзьмі, часцяком старэйшымі за яе. На самай справе Уладу даўно нельга было назваць зялёнай першакурсніцай, дый з самага пачатку яна была не з тых, хто аборай хлеб кроіць, але гэтую асалоду ад асяроддзя, што аддавала здзіўленнем і затоеным трыумфам, яна дагэтуль захавала.

А вось Юрась заняў у гэтым коле знаёмстваў адметнае становішча – цяпер інакш, як «мой душапрыказчык», Улада яго не называла. Пазнаёміліся яны вельмі дзіўна – па ліставанні, а потам пасля двух тыдняў пісьмовых размоў раптам высветлілася, што гэты чубаты бландын, заядлы спрачальнік і азартны даследнік – Надзін брат. Улада паціснула плячамі і пад нейкай падставай заявілася да Тураў. Там яны з гэтым цудоўным юнаком дзве гадзіны праседзелі на кухні, абмяркоўваючы праблемы нацыяналізму, песні Луі Армстранга, народныя павер’і і іх адлюстраванне ў белетрыстыцы, ды Бог ведае што яшчэ. Разышліся ў поўным захапленні адзін ад аднаго. Улада зараз давярала Юрасю як сабе, але прытым вельмі характэрна захоўвала спалучэнне нязмушанасці і выразнай дыстанцыі – пра раман пакуль было рана казаць. Але хто ведае, хто ведае… Ва ўсялякім разе, яны не праводзілі ні дня без гутарак.

Юрась вельмі глыбока разбіраўся ў народнай абраднасці, замовах, магічных формулах, дый сам практыкаваў, называючы гэта «народнай верай». Улада была настроена скептычна – так што ён нават неяк раззлаваўся і ў сэрцах абазваў яе «савецкім атэістам» (хоць хрышчана яна была ў веру праваслаўную, ды толькі набожнасцю не вызначалася). Але палеская кроў, пэўна, брала сваё – Уладзе падабаліся аповеды пра ўсё містычнае, яна знаходзіла ў гэтым таямніцу і паэзію.

Як бы там ні было, сёння і брат, і сястра вырашылі зрабіць ёй дыпламатычны візіт, каб выказаць сваю падтрымку і салідарнасць з яе афіцыйнай пазіцыяй у інцыдэнце. Улада была кранутая і арганізавала ветлы прыём – з ангельскім чаем і хатнім макавым рулетам. Вось толькі ікра яе расчаравала.

– Фэ, ды гэту брыдоту нават есці няможна! – скрывілася яна і адышла да ракавіны, каб далікатна плюнуць. – Вам я і прапаноўваць не стану.

– А што з ёй не так? – здзівілася Надзя.

– Ды ўсё не так – гэта нейкі каляровы клейстар, не больш. Альгінавую ікру, бач, надумала купіць. Калі б ведала! А тут яшчэ і слоік здаравезны.

– Ну дык што ж ты чакала, – засмяяўся Юрась, – што будзе як на Венскім кангрэсе? Імператарскі стол, маўляў? Гэта ж панылы выраб з багавіння!

– Не, ну ці мала, – я чакала не такога агіднага смаку, – прабурчала Улада, засоўваючы злашчасны слоік назад у лядоўню.

Хоць ікра была не самым прыкрым у яе жыцці – пра астатняе трэба было распавесці.

– Дык гэта не твой выкладач па філасофіі.

Надзя чамусьці вырашыла, што ў яе сяброўкі нейкія нелады і «нестатутныя адносіны» з выкладчыкам.

– Ды не, – як магла мякка запярэчыла Улада, – проста ён вучыцца на філасофскім факультэце. Заўсёды лічыў сябе няведама якім мысляром. Вечна ўзвышаўся над нікчэмнымі людцамі. Прыкладам, такімі, як мы з табой.

– Я штосьці ўзгадваю, што вы раней сустракаліся, так?

– Менавіта так. Як я імкнулася ад яго пазбыцца – не, ізноў намаляваўся. Я занадта эмацыйная, – выбачлівым тонам прагаварыла Кунец, – але тут ужо ніяк.

– Ды я бачу, – спагадліва адгукнулася Надзя са смяшком, успамінаючы нядаўняе бурленне і афект.

З гэтым хлопцам Улада пазнаёмілася ў адзінаццатым класе на чарговай алімпіядзе – на грамадазнаўстве. Дыплома ды ільготнага паступлення гэта ёй не прынесла, але вострых адчуванняў – на некалькі гадоў наперад.

Яны разгаварыліся перад тым, як пісаць другі тур. Уладу непрыемна кальнула, што суразмоўца заікаецца і гаркавіць, затое было відавочна, які ён разумны, а які галантны – нават ручку ёй тады пацалаваў «па-шляхецку» – як толькі гутарка пра шляхту зайшла, яна не помніла, але Вадзім згадаў са значэннем пра сваё меркаванае шляхетнае паходжанне, роўна як пра польскую кроў.

Улада тады жудасна збянтэжылася, радасна расчырванелася і засмяялася, спрабавала аджартавацца: я, маўляў, чыстая сялянка па паходжанні, мама ў мяне з Рэчыцы, а тата з Гомеля, хоць нарадзіўся наогул у вёсцы Старыя Грамыкі – ну вось, такая дэталь, на факультэт міжнародных адносін сам Бог загадаў паступаць, хоць, вядома, на пост міністра яна не цаляе – што яна, Тэтчар нейкая. Увогуле, Улада несла нейкую звычайную дабрадушную лухту.

Яна была жудасна ўсцешана цікавасцю да сваёй асобы. Дагэтуль жа абсалютна ніхто не звяртаў на яе ніякай увагі, апроч усялякай шушамеці на вуліцы, хоць яна і не насупа і з твару не вырадак, дарма што нос злёгку сялянскі – яна ўжо страціла надзею і старой дзеўкай сябе лічыла, ну канешне, не жартачкі, ужо хутка васямнаццаць стукне.

Выявілася, што Вадзім вельмі начытаны, сапраўдны эрудыт. Праўда, увесь час з’язджаў у гараскопы і акультызм, затое якімі мудрагеліста-вытанчанымі былі яго кампліменты! Ён гаварыў ліслівым варкатлівым голасам, напісаў ёй верш, увесь час шукаў яе ў натоўпе. Часам яго ўвага рабілася дакучлівай, як і насычаны пах адэкалону, якім ён спрабаваў надаць сабе глянцу і мужнасці, кампенсаваўшы сваю звычайнасць і «круглавідасць», як выражалася Уладзіна цётка Зося. Хлопец, вядома, быў не ахці – але на бязрыб’і, ведаеце… А яшчэ яна вырашыла, што гэта будзе яе першы вопыт – а вопыту ж трэба набірацца.

Усё было добра да ягонага ад’езду, калі Вадзім раптам замануўся яе пацалаваць – проста на вуліцы перад інтэрнатам, пад сінім небам, сярод сініх лужын і мітуслівых людзей. Яна не любіла ўспамінаць гэты момант. Хацелася пафарсіць і адчуць сябе смелай і дарослай, але потым…

У рот раптам улез і заварушыўся нейкі мокры, агідна цёплы малюск. Яна адчувала, як ужо і вакол рота саленаватая плёнка, сляды гэтай цеплаватай чужой слізі, як на зямлі каля прыбіральні ў цёткі, калі летам ноччу пад вішнямі тлустыя смаўжы поўзалі, а потым знікалі пад цаглінамі. Яе рот запоўніла гэта гідкае, чужое безназоўнае нешта, а яна так самлела, што забылася на супраціўленне, проста стаяла ў паніцы і не разумела, як гэта выплюнуць – але заставалася чакаць, пакуль адпаўзе само.

Потым яна знайшла ў сабе сілы ўсміхнуцца і нават какетліва зманіць, што спадабалася. Але яе першы пацалунак быў знішчаны. Ён быў патоплены ў памыях.

Яна чакала моманту, калі можна было выцерціся – зрабіла гэта неўпрыкмет і з годнасцю. А потым у пакоі ў яе рэзка падскочыла тэмпература, хоць яна ні на што і не хварэла. Проста Улада тады зразумела, што такое – згараць ад сораму.

* * *

Потым пайшло ліставанне па электроннай пошце – вось тут Улада ўпершыню ў жыцці ўсумнілася ў тым, што яна флегматык. Узаемныя шпількі пачаліся з яго выхвальнага прызнання, што ён, бач, на алімпіядзе «хацеў яе спакусіць». Гэта выклікала рэакцыю з ладнай порцыяй скепсісу і яду – прасцей кажучы, яна стала яго адшываць. Потым заеліся пра палітычныя погляды: яна ў піку Вадзіму выказала даволі радыкальны пункт гледжання. Той вярнуў пазыку і стаў крыць яе аргументамі і проста балючымі, здзеклівымі шпількамі – па-майстэрску, кпліва, бязлітасна. Біў па самых балючых месцах. Яна яшчэ ніколі не трапляла пад такі шквал. І за гэтыя некалькі тыдняў зразумела, што такое быць змучанай нейкім пачуццём, у дадзеным выпадку злосцю, крыўдай і – адчуваннем грандыёзнай знявагі.

У Мінску ж Вадзім з’явіўся як нічога не было і пачаў падбіваць кліны. На спробы разборак, варкочучы і картавячы, прынёс свае выбачэнні і запэўніў, што не хацеў пакрыўдзіць яе асабіста. Так, што ён нават захапляецца тым запалам і зацятасцю, з якімі Улада бароніць свае перакананні – у асноўнай жа масы людзей зусім няма ніякіх перакананняў. А калі і ёсць, яны ўжо дакладна не гатовы змагацца за іх.

– Але тады, здаецца, пад канец ён усё адно прамовіў нейкую гадзенькую фразу наконт таго, што запал добры нават тады, калі чалавек памыляецца і лухту пляце, – Улада падняла палец. – То-бок, ён даў мне зразумець, што мае словы заўсёды былі, ёсць і будуць для яго лухтой. Прыемна ж быць упэўненым у сваёй слушнасці і перавазе. Але ж праўда я ні такой знаходлівасці, ні такога красамоўства ні ў каго не сустракала.

– Ну, а што ў выніку?

– Прапанаваў мне быць яго дзяўчынай. Але прытым па цікавай схеме – у яго ўжо была дзяўчына ў яго горадзе. Сам жа адразу прызнаўся, папросту так. І сказаў, маўляў, яна ўсё яшчэ мае зносіны са сваім былым і часам адчувае, што ў яе не астылі яшчэ да яго пачуцці, ах, так перажывае з гэтай нагоды, пачуваецца вінаватай перада мной. І яна сказала мне, што дае мне права на адну здраду. Уяўляеш, Надзь, ён прапанаваў мне быць «яго здрадай»! – са смехам выклікнула Улада. – Гэту дзяўчыну звалі Лілія, дарэчы. Ён яе пафасна называў Ліліт. Страшная яна, дарэчы, была, як Карыбскі крызіс.

– Та-а-ак, – працягнула сяброўка. – Своеасаблівы хлапец. Абодва яны такія, нездарма парачка. А што потым?

Потым яны працягвалі мець зносіны, Вадзім да яе «ляпіўся», Уладзіслава яршылася. Такія дзіўныя адносіны з невялікімі рэгулярнымі перапынкамі працягваліся доўга.

– І ён усё адно вечна, разумееш, Надзя, заўсёды мяне маральна біў… Як быццам не заўважаючы, потым прасіў прабачэння тыпу «не хацеў» і «не гэта меў на ўвазе» – але я бачыла, што ўсё вылічвае, «косіць ліловым вокам», цішком удар прымярае… А ён проста не мог так не рабіць! Натура яго такая. Але ты ўяві – дзень за днём падступныя чаплянні ў стылі «а чаму?», а потым – смяяўся нада мною. Здзекаваўся. Паслядоўна граміў. Смяяўся з маіх каштоўнасцей… З маіх поглядаў… І сямейнасць яму дрэнна, патрыятызм – дрэнна, добрая вучоба – дрэнна, усё – рабская псіхалогія і закамплексаванасць. Я, па яго думцы, была забітая дзяўчынка, хадзячы мяшок з комплексамі. Па іх і цаляў.

– Дык навошта ты яго цярпела? – абурылася Надзя.

– Ды дурніца я была! Дзеля кампліментаў цярпела. Ён жа які гад быў, то ўкусіць, то пагладзіць. Я сарвалася ўсяго раз альбо два, а так заўсёды трымалася. Плакала толькі дома – толькі голас часам дрыжэў. Дый наогул, было заўважна па мне… А я баялася, што я нейкая «не такая», нікому не падабаюся, трэба, каб хоць нехта быў… страціць хлопца баялася… І яшчэ – вось ідыёцтва, во-о-опыт жа!..