Текст книги "Պոեզիա"

Սայաթ-Նովա
Պոեզիա

* * *

 
Դուն է՛ն գըլխեն իմաստուն իս, խիլքտ հիմարին բաբ մի՛ անի,
էրազումըն տեսածի հիդ միզի մե հեսաբ մի անի,
Յիս խոմ էն գըլխեն էրած իմ, նուրմեկանց քաբաբ մի' անի,
Թե վուր գիդիմ բեզարիլ իս, ուրիշին սաբաբ մի՛ անի։
 
 
Չը կա քիզ պես հուքմի-հեքիմ՝ դուն Րոստոմի Զալ, թաքավուր.
Ասկըտ ասկերումըն գոված՝ հա'մդ ունիս, գոզալ թաքավուր.
Թե էսանց էլ սուչ ունենամ՝ գլուխս արա տալ, թաքավուր,
Մըտիկ արա քու Ստեղծողին՝ նահախ տիղ ղազաբ մի՛ անի։
 
 
Յարալուն հեքիմն էնդուր գուզե՝ դի'ղ տալու է, ցա'վ տալու չէ.
Քանի գուզե արբաբ ըլի՝ ղուլըն աղին դավ տալու չէ.
Դու քու սիրտըն իստակ պահե, յագի խոսկըն ավտալու չէ.
Աստծու սերըն կանչողի պես դըռնեմետ ջուղաբ մի՛ անի։
 
 
Ամեն մարթ չի՛ կանա խըմի՝ իմ ջուրըն ուրիշ ջըրեն է.
Ամեն մարթ չի կանա կարթա՝ իմ գիրըն ուրիշ գըրեն է։
Բունիաթըս ավաղ չիմանաս՝ քարափ է, քարուկըրեն է՝
Սելավի պես, առանց ցամքիլ, դուն շուտով խարաբ մի՛ անի։
 
 
Քանի գուզե քամին տանե՝ ծովեմեն ավազ չի պակսի.
Թեգուզ ըլիմ, թեգուզ չըլիմ՝ մեջլիսներուն սազ չի պակսի.
Թե կու պակսիմ, քիզ կու պակսիմ՝ աշխարիս մե մազ չի պակսի.
Սայաթ-Նովու գերեզմանըն Հինդ, Հաբաշ, Արաբ մի՛ անի
 

* * *

 
Մեջլումհ պես կորավ յարըս,
Լե'յլի ջան, ման իմ գալի յանա-յանա,
էրվեցավ խունի ջիգհարըս,
Արնի պես աչկս է լալի յանա-յանա, յանա-յանա։
 
 
Բլբուլի նման լացիլ իմ,
Աչկիրըս արնով թացիլ իմ,
էշխեմետ հիվանդացիլ իմ,
Պառկած իմ դըժար հալի յանա-յանա, յանա-յանա։
 
 
Էշխեմետ դառիլ իմ յիզիդ,
Հալվեցա, մաշվեցա քիզիդ,
Ռա'հմ արա, մե խոսի միզիդ՝
Բե'մուրվաթ, ձեն իմ տալի յանա-յանա, յանա-յանա:
 
 
էրվում իմ, կանչում իմ ա~ման.
Ծուցըտ բաղ, ունքիրըտ քաման.
Աշխարիս մեչըն քիզ նըման
Չիմ տեսած, ման իմ գալի յանա-յանա, յանա -յանա:
 
 
Մանուշակ բաց արած հովին,
Կարմիր վարթ, ծաղիկ հուտովին,
Շատ մի լացնի Սայաթ-Նովին,
Ա'չկի լուս, կսկծալի՝ յանա-յանա, յանա-յանա:
 

* * *

 
Արթար դատե, չէ՞ վուր թաքավուր իս դուն,
Վրաստանում տեր ու զորավուր իս ղուն.
Մեկն ինձ կոսե՝ «գընա մաշված շուր իս դուն»,
Մեկն էլ կոսե՝ «մե հոտած ջըրհուր իս դուն...»։
 
 
Վուչ հարսնախոս ունիմ, վուչ էլ կողակից,
Մեջլիսումն էլ նուր խաղք արին, ծաղրեցին.
Յիս ռամիկ իմ, ինձի վուխչ-վուխչ թաղեցին.
Ո՞ւմ առաջ էլ սրտիս ցավը մաղեցի,
Վուխչն ինձ ասին՝ «մե անպատիվ հուր իս դուն»:
 
 
Սազը քոքած, ձեռիս բռնած, հազըրված,
Թաքավուրի մոդ գընացի զարթըրված.
Ինձ յիդ տըվին, վունցոր փուշըս կոտըրված.
էրնեկ լիզուն չիմանայի յիս նըրանց.
Ասին՝ «գընա, էրեսըտ սիվ մուր իս դուն»։
 
 
Աստծու կամոք մարթըս օղորմած պիտի.
Սարն էլ սարին կու հանդիպի, ով գիտի,
Է'րնեկ մենակ ինձ ծեծելով խըրատիր,
Կամ քու ձիռով ինձ յիդ տայիր, անպատվիր,
Իմ հոքևուր մինձ ծնուղքը վուր իս դուն։
 
 
Թեգուզ չարթին, ջանըս փետով վեր հատին,
Շունչըս բիրնիս յիս ինձ քիզնից չիմ զատի.
Ծովը կընգնիմ, թե վուր Քուռն ինձ ազատի...
Սայաթ-Նովա, քու լիզվովըն ցավ դատի,
Հալբաթ դարդ ու ցավի մե ախպուր իս դուն։
 

* * *

 
Առանց քիզ ի՞նչ կոնիմ սոյբաթն ու սազըն
Ձիռնեմես վեր կոծիմ չանգիրըն մեմեկ.
Չունքի ուշկ ու միտկըս իրար շաղեցիր՝
Փահմես կու հիռացնիմ հանգիրըն մեմեկ։
 
 
Մե դուգունըն էրկու դաղին ի՞նչ անե,
Մե նոքարըն Էրկու աղին ի՞նչ անե,
Մե բաղմանչին էրկու բաղին ի՞նչ անե,
Փեյվանդ գուզե թազա տընգիրըն մեմեկ։
 
 
Ղուրթ ին ասի փիր ուստաքար ղադիրըն.
«Բաղ շինեցի, վարթըն քաղից վադիրըն».
Ջափեն յիս քաշեցի, սափեն յադիրըն.
Րաղիփն էկավ միզ, էս րանգիրըն մեմեկ։
 
 
Առանց քիզ ի՞նչ կոնիմ աշխարիս մալըն.
Չի'մ անի քալագըն, չի'մ անի ղալըն,
Կու հաքնիմ մազեղեն, կու հաքնիմ շալըն,
Կերթամ ու ման գու քամ վանքիրըն մեմեկ։
 
 
Բըլքամ մե մարթ ռաստ գա, վուր ինձ խըրատե,
Գո'զալ, քու էշխեմեն սիրտըս ազատե.
Կանց յոթըն իմասնասիրացըն շատ է
էս քու Սայաթ-Նովու բանքիրըն մեմեկ
 

* * *

 
Աշխարհըս մե փանջարա է, – թաղերումեն բեզարիլ իմ.
Մըտիկ տըվողըն կու խուցվի, – դաղերումեն բեզարիլ իմ.
Էրեգ լավ էր կանց վուր էսօր, – վաղերումեն բեզարիլ իմ.
Մարթ համաշա մեկ չի՛ ըլի, – խաղերումեն բեզարիլ իմ:
 
 
Դովլաթն էյթիբար չունե, յիփոր կերթա ուրուշ-քարով.
Լավ մարթն էն է' գլուխըն պահե աշխարումըս էյթիբարով.
Աշխարըս մեզ մընալու չէ' իմաստնասիրաց խաբարով.-
Գուզիմ թըռչի բըլբուլի պես, – բաղերումեն բեզարիլ իմ:
 
 
Ո՞վ կոսե թե յիս կու ապրիմ առուտեմեն ինչրու մուտըն'
Աստըձու ձիռումըն հիշտ է մարթու աշխարք ելումուտըն.
Ղուրթս էնդուր ճանփա չէ գնում' շատացիլ է խալխի սուտըն.
Քըսանըն' մե ղուլ չին պահում, – աղերումեն բեզարիլ իմ:
 
 
Աշխարըս միզ մընալու չէ, քանի նըստինք զող ու սափին.
Հում կաթնակիր-Աթա՛մի զաթ, նա՛լաթ ըլի էտ քու բափին.
Համփիրութինըս հատիլ է, չիմ դիմանում խալխի գափին.
Դոստիրըս դուշման ին դառի – յաղերումեն բեզարիլ իմ:
 
 
Սայաթ-Նովեն ասաց' դարդըս կանց մե ճարըն շատացիլ է.
Չունիմ վաղվան քաղցըր փառքս, հիմի դարըն շատացիլ է.
Բըլբուլի պես էնդուր գու լամ' վարթիս խարըն շատացիլ է.
Չի՛ն թողնում վախտին բացվելու, – քաղերումեն բեզարիլ իմ:
 

* * *

 
Ամէն մե մըտիկ տալով տարար խիլքս, քամալոս,
է՛յ,նազանի,ռահմ արա,դուն մի դառնա աջալըս.
Հէնց ձէռովդ կապեցիր,էնպես բաց էր իղբալըս.
Էշխեմեդ հիվանդացա,չիս հարցնում իմ հալըս.
Քիզիքիզ մըտիկ արա,փոշմանիլու վախտըն է:
 
 
Իմ թալնիլը քու բանն էր,չասացիր ի՞նչ իս անում.
Սըրտով սիրածըս դու՛ն իս,էլ ինչի՞ իս արմանում,
ՈՒրիշնիրու խոսկիրով կապած յարես յիդ անում.
Աճկըս ճանապարհիդ է, ինչի՞ իս շատ ուշանում.
Մե խալվաթ ոթախումը բարիշիլու վախտն է:
 
 
Քու պատվական գըլուխըդ դուն ավարա մի՛ անի.
էս իմ խունի ջիգարս հազար պարա մի՛ անի,
Իմ ու քու սըրտի բանը դիփ աշքարա մի՛ անի,
Արութինի շախ սիրտը մեկ էլ յարա մի՛ անի.
Կամով ու ճիտ անէլով փաթաթվիլու վախտըն է:
 

* * *

 
Վունց օր վուր ղարիբ բուլբուլը մե տարով բաղին կարոտ է,
Էնենց գու լա քո սիրողը` ձեռիդ յարաղին կարոտ է.
Դուն ուրիշի հիդ մի' խոսի, քու ճուրտը աղին կարոտ է.
Հասիլ է ծուցիդ շամամը` օսկե թաբաղին կարոտ է:
 
 
Մե զադ չը կա` գուման ածիմ, ասիմ, էն նըման է գունքըդ,
Անղալամ անզարնիշ քաշած օսկու պես է փայլում ունքըդ,
Բոյեմեդ չուրս մատն ավելի լըցվիլ է դոշդ ու թիկունքըդ,
Զարով-աբրեշումով հուսած մազիրըդ` շաղին կարոտ է:
 
 
Դուն խոմ է'ն գլխեն գոված իս, յիս քիզ նուրմեկ գովիմ, ա'րի.
Ծուցըդ վարաղնած հուջրա է, հուտ ունե մուշկ ու ամբարի.
Իրեք հարուր վացունուվից ամեն անդամըդ ղարարի.
Կուռըդ շիմշատ, մատնիրըդ մում` բըրոլե ճաղին կարոտ է:
 
 
Յիս է'լ ուրիշ յար չիմ սիրի, աշխարումըս դո'ւն իս իմը.
Թե մե շափաթ քիզ չի'մ տեսնի, կու կըտրիմ քամանչի սիմը.
Թեգուս թագավուրը կանչե, թեգուզ Լողմանի հեքիմը`
Վո՞ւր մե դարդս կու հասկանան` դուգունըս դաղին կարոտ է:
 
 
Գիշեր-ցերեկ ման իմ գալի էշխեդ յանա-յանա, գո'զալ.
Անգաճ արա, մա'տաղ իմ քիզ, մե քիչ կա'մաց գընա, գո'զալ:
Աշխարըս ո՞ւմն է մընացի, վուր ինձ ու քիզ մընա, գո'զալ:
Մակամ մե՞ռավ Սայաթ Նովեն` անգաճըդ խաղին կարոտ է:
 

* * *

 
Պատկիրքըդ ղալամով քաշած, թահրըդ ռանգե-ռանգ իս անում,
Էրեսիդ խալը ծածկում է` մազիրըդ խափանգ իս անում.
Բացվիլ իս կարմիր վարթի պես, բըլբուլի հիդ հանգ իս անում.
Ակռեքըդ օսկումը շարած, պըռոշըդ մահանգ իս անում:
 
 
Էրեսըդ նուր լուսնի նըման քանի կեհա կու բոլըրվի,
Դաստամազըդ նամ չի ուզի` առանց հուսիլ կու օլըրվի.
Էնդու համա քու տեսնողը իր ճամփեմեն կու մոլըրվի.
Յիփ մըտնում իս մեջլիսոումը, շանգ շուխի-շաբանգ իս անում:
 
 
Էրեսըդ տեսնելու գու քան քաղաք քաղկով, գիղ` գիղի պես.
Մեռնողը քիզմեն կու առնե անմահական դիղ` դիղի պես.
Յիփ տիղեմեդ ժաժ իս գալի, շըխկշըխկում իս ջիղ` ջիղի պես`
Ի՜նչ կոնիմ սանթուր քյամանչեն, զուգսըդ չոնգուր չանգ իս անում:
 
 
Ծուցիդ մեչը վարթ, մանիշակ, սընբուլ ու սուսան իս շինի.
Քու տերը բաղըն ի՜նչ կոնե` քու հուտը ռեհան իս շինի.
Քամին մեչը անց է կենում` մազիրըդ յիլքան իս շինի.
Աշխարքը ծով, դուն մեչը նավ` ման իս գալի, լանգ իս անում:
 
 
Տասնեմեդ մեկը չին ասի, թեքուզ աշխարըս քիզ գովին.
Նովափար ծաղիկ ծովային, մանիշակ բաց արած հովին.
Բաս քու էշխին վո՞ւնց դիմանամ, ջուրը տանե Սայաթ Նովին.
Թե տեսնողըդ մեկ էլ տեսավ` դիվանա-դաբանդ իս անում:
 

ՔԱՆԻ ՎՈՒՐ ՋԱՆ ԻՄ

 
Քանի վուր ջան իմ, յա'ր, քի ղուրբան իմ, աբա ի՜նչ անիմ.
Արտասունք անիմ, շատ հոքուց հանիմ, յա'ր, ղադեդ տանիմ.
Ասիր. “Ջեյրան իմ”. թուղ քե սեյր անիմ, յա'ր, մըտիկ անիմ,
Մո'ւտ բաղչեն նազով, քիզ գովիմ սազով, յա՜ր, իլթիմազով:
 
 
Մազիրըդ դաստա, պըռոշըդ փըստա, հեյրանի վախտ է.
Յի'կ նընգնինք չոլը, վուր հասնինք գոլը, ջեյրանի վախտ է.
Բըլբուլը՝ վարթին, վարթը՝ բաղաթին, սեյրանի վախտ է,
Մո'ւտ բաղչեն նազով, քիզ գովիմ սազով, յա՜ր, իլթիմազով:
 
 
Շուռ գանք հանդամով, յիրգնային նամով թուփը թացվիլ է.
Խաղ կանչինք հանգով, լալեքը ռանգով, վարթը բացվիլ է.
Սուսան սըմբուլով, ղարիբ բըլբուլով բաղը լցվիլ է:
Մո'ւտ բաղչեն նազով, քիզ գովիմ սազով, յա՜ր, իլթիմազով:
 
 
Պատվական շինած, նըման նմանած Լեյլու դիդարին.
Յա'ր, ուշկըս գընաց, մազիրըդ մընաց վրա մուհաջարին.
Բաղը զարթարած, բըլբուլը քընած վարթի սաջարին:
Մո'ւտ բաղչեն նազով, քիզ գովիմ սազով, յա՜ր, իլթիմազով:
 
 
Հաքիլ իս ատլաս, թուրլու զար ու խաս՝ սալբու դալ բովուն.
Ձեռիդ ունիս թաս, լըցնիս ու ինձ տաս, ղուրբան իմ մովուն.
Թաք դուն բաղչեն գաս, անիս մասնե-մաս քու Սայաթ Նովուն:
Մո'ւտ բաղչեն նազով, քիզ գովիմ սազով, յա՜ր, իլթիմազով:
 

ՔԱՄԱՆՉԱ

 
Ամեն սազի մեչը գոված` դուն թամամ դասն իս, քամա'նչա,
Նաքաս մարթ քիզ չի կանա տեսնի, դուն նրա պասն իս, քամա'նչա,
Ղաստ արա` է'լ լավ օրերու էդիվը հասնիս, քամա'նչա,
Քիզ ինձնից օ՞վ կանա խըլի, աշուղի բասն իս, քամա'նչա:
 
 
Անգաճըդ էրծաթեն պիտի, գըլուխըդ ջավահիր քարած,
Կութըդ շիրմայեմեն պիտի, փուրըդ սադափով նաղշ արած,
Սիմըդ օսկեն քաշած պիտի, երկաթըդ փանջարա արած,
Օչ օվ ղիմեթըդ չի գիդի, լալ ու ալմասն իս, քամա'նչա:
 
 
Ճիպուտըդ վարաղնած պիտի, թահր ունենա հազար ռանգով,
Ձարըդ ռաշի կուդեն պիտի, վուր դուն խոսիս քաղցըր հանգով,
Շատին զարթուն կու լուսացնիս, շատին կու քընեցնիս բանգով,
Անուշահամ գինով լիքը` դո'ւն օսկե թասն իս, քամա'նչա:
 
 
Ածողիդ էրկու կու շինիս, առաչ շահիր ղափա գուզիս,
Կու մեձըրվիս այվընումը, պարապ վախտի ռափա գուզիս,
Յիփ վեր գու քաս մեջլիսումը` քաղցըր զող ու սափա գուզիս,
Բոլորքըդ գոզալնիր շարած` մեջլիսի կեսն իս, քամա'նչա:
 
 
Շատ տըխուր սիրտ կու խընդացնիս, կու կըտրիս հիվընդի դողը,
Յիփ քաղցըր ձայնըդ վիր կոնիս, բաց կուլի հիդըդ խաղողը,
Խալխին էս իլթիմազն արա'` ասին. "Ապրի քու ածողը",
Քանի սաղ է Սայաթ Նովեն, շատ բան կու տեսնիս, քամա'նչա:
 

Թամամ աշխարհ պըտուտ էկա

 
Թամամ աշխարհ պըտուտ էկա, չը թողի Հաբաշ, նազանի.
Չը տեսա քու դիդարի պես` դուն դիփունեն բաշ, նազանի.
Թե խամ հաքնիս, թե զար հաքնիս, կու շինիս ղումաշ, նազանի.
Էնդու համա քու տեսնողըն ասում է վա~շ, վա~շ, նազանի:
 
 
Դուն պատվական ջավահիր իս, է'րնեկ քու առնողին ըլի.
Ով կու գըթնե, ախ չի քաշի, վա'յ քու կորցընողին ըլի.
Ափսուս վուր շուտով միռիլ է, լուսըն քու ծընողին ըլի.
Ապրիլ էր, մեկ էլ էր բերի քիզի պես նաղաշ, նազանի:
 
 
Դուն էն գըլխեն ջուհարդար իս, վըրետ զարնըշան է քաշած.
Դաստամազիտ թիլի մեչըն մե շադա մարջան է քաշած.
Աչկիրըտ օսկե փիալա` չարխեմեն փընջան է քաշած.
Թերթերուկըտ` նիտ ու նաշտար, սուր ղալամթըրաշ, նազանի:
 
 
Էրեսըտ` փարսեվար ասիմ, նըման է շամս ու ղամարին.
Բարակ միչկիտ թիրման շալըն նըման է օսկե քամարին.
Ղալամըն ձիռին չէ կանգնում, մաթ շինեցիր նաղըշքարին.
Յիփ նըստում իս` թութի ղուշ իս, յիփ կանգնում իս` ռաշ, նազանի:
 
 
Յիս է՛ն Սայաթ Նովայ սին չիմ, վուր ավզի վըրա հիմնանամ.
Աջաբ, միզիդ ի՞նչ իս կամում` սրտետ մե խաբար իմանամ.
Դուն կըրակ, հաքածըտ կըրակ, վո՞ւր մե կըրակին դիմանամ.
Հնդու ղալամքարու վըրեն ծածկիլ իս մարմաշ, նազանի:
 

Վունցոր վուր ղարիբ

 
Վունցոր վուր ղարիբ բուլբուլըն մե տարով բաղին կարոտ է,
Էնենց գու լա քու սիրողըն` ձեռիտ արաղին կարոտ է.
Դուն ուրիշի հիդ մի' խոսի, քու ճուրտըն աղին կարոտ է.
Հասիլ է ծոցիտ շամամըն` օսկե թաբաղին կարոտ է:
 
 
Մե զադ չըկա` գուման ածիմ, ասիմ, էն նըման է գունքըտ,
Անղալամ անզարնիշ քաշած օսկու պես է փայլում ունքըտ.
Բոյեմետ չուրս մատն ավելի, լըցվիլ է դոշտ ու թիկունքըտ
Զարով-աբրեշումով հուսած մազիրըտ` շաղին կարոտ է:
 
 
Դուն խոմ է'ն գլխեն գոված իս, յիս քիզ նուրմեկ գովիմ, ա'րի.
Ծոցըտ վարաղնած հուջրա է, հոտ ունե մուշկ ու ամբարի.
Իրեք հարուր վացցուն ու վից ամեն անդամըտ ղարարի.
Կուռըտ շիմշատ, մատնիրըտ մում` բըրոլե ճաղին կարոտ է:
 
 
Յիս էլ ուրիշ յար չի'մ սիրի, աշխարումըս դո'ւն իս իմըն.
Թե մե շափաթ քիզ չի'մ տեսնի, կու կըտրիմ քամանչի սիմըն.
Թեգուզ թագավուրըն կանչե, թեգուզ Լողմանի հեքիմըն`
Վո՞ւր մե դարդս կու հասկանան` դուգունըս դաղին կարոտ է:
 
 
Գիշեր-ցերեկ ման իմ գալի էշխետ յանա-յանա, գո'զալ.
Անգաճ արա, մա'տաղ իմ քիզ, մե քիչ կա'մաց գընա, գո'զալ:
Աշխարըս ո՞ւմն է մընացի, վուր ինձ ու քիզ մընա, գո'զալ:
Մակամ մի՞ռավ Սայաթ-Նովեն` անգաճըտ խաղին կարոտ է:
 

* * *

 
Ինձ սիրեցիր, էշխըն ընգար, խաղի դավթար իմ քիզ ամա.
Մի' քաղի փըշի ծաղիկըն` վարթ սուսանբար իմ քիզ ամա.
Չիմ թողնի արեգագումըն` բաղչի սաջար իմ քիզ ամա.
Յիս քու մահըն վո՞ւնց կու խընդրիմ` նուղլ ու շաքար իմ քիզ ամա:
 
 
Է՛լ քու բաղին մըտիկ արա, ուրիշ բաղեն վարթ չին տա քիզ.
Աղ ու հացըն մի դեն գըցի, շափթենը մեկ մըտիկ տու միզ.
Թեգուզ աշխարըս պըտուտ գաս` չիս տեսնի ինձի պես ազիզ.
Թաք ուրիշ գոզալ չը սիրիս` իղրարով յար իմ քիզ ամա:
 
 
Թաք յիս մորես չէի ծընի. վա'յ էն օրին` յիս քիզ տեհա.
Դու բըլբուլ իս` յիս կարմիր վարթ. չասիս, թէ վարթըն ջալդ կեհա.
Մե փուքըր էտենց դիմացի, շուտով Հընդստան մի էհա.
Անգորձիլ անխարջ ու քըրիհ մանդիլի զար իմ քիզ ամա:
 
 
Աստվաձ վըկա, ղիմիշ արած գըլուխըս քիզ մատաղ ըլի.
Եկ քիզիդ սիրով դամ անիմ, ով գուզե բեդամաղ ըլի.
Յիս քու խոսկեն չիմ անց կենա, թաք քու դամաղըն չաղ ըլի.
Թեգուզ անմահութին ուզիս, սիրով կու ճարիմ քիզ ամա:
 
 
Քու դարդըն ինձի պառվեցուց. ո՞ւմըն ասիմ, Սա'յաթ-Նովա.
Մի գըցի ձեռնեմեն ձիռըն` օսկե թաս իմ, Սայաթ Նովայ .
Փռանգըստանու միչեն էլած` զար ատլաս իմ, Սա'յաթ-Նովա.
Ծալե դավթարըտ, ղութին դի` րանգ ու րուքար իմ քեզ ամա:
 

Հուր իս էշխով կըրակած

 
Հուր իս էշխով կըրակած,
Խոսկ իմ ասում առակաց,
Իմ սիրամա-էրծաթ ախպեր`
Օսկեջըրով վարակած:
 
 
Համբուրիմ` սիրով համբուր,
Վունցոր խեչին է դաստուր.
Ով քիզ խայան մըտիկ տա,
Դառնա էրկու աչկով կուր:
 
 
Վուր յիս ասիմ` իմացի,
Էշխի մեչըն հիմացի.
Ինձ հուրյան-բիրյան արիր,
Ասում իս, թէ դիմացի:
 
 
Հուր իս, սիրով սիրական,
Քիզի ղուլուղ պատվական,
Հազար թուրլու կերակուր,
Սուրփ գինի անապական:
 
 
Պըխտուր սիրտըտ պարզ արա,
Բլբուլի պես փարզ արա,
Աստըձուն փառք Քաղկումն իս`
Դարդըտ Խանին արզ արա:
 
 
Արզ իս անում հազարին,
Հա~ զարբաբին, հա~ զարին.
Սիրտըս յարալու արիր`
Աչկըս գուլա հա~ զարին:
 
 
Հազարին հազար պիտի,
Էրած սրտին ճար պիտի,
Յիս մե էշխի ջունուն իմ`
Ինձ մե դողրու յար պիտի:
 
 
Յարի լիզուն բլբուլ է,
Դաստամազըն սըմբուլ է.
Սայաթ-Նովեն լալիս է,
Մա՞կար ղարիբ բլբուլ է:
 

Աշխարումըս ախ չիմ քաշի

 
Աշխարումըս ախ չիմ քաշի, քանի վուր ջա'ն իս ինձ ամա.
Անմահական ջըրով լիքըն օսկե փընջան իս ինձ ամա.
Նըստիմ, վըրես շըվաք անիս` զարբաբ վըրան իս ինձ ամա.
Սուչս իմացի', էնենց սըպանե` Սուլթան ու Խան իս ինձ ամա:
 
 
Մեչկըտ սալբու չինարի պես, ռանգըտ Փըռանգի ատլաս է,
Լիզուտ շաքար, պռոշըտ ղանդ, ակռեքըտ մարքրիտ ալմաս է.
Օսկու մեչըն մինա արած, աչկիրըտ, ակնակապ թաս է.
Պատվական անգին ջավայիր, լալ-Բադեշխան իս ինձ ամա:
 
 
Յիս էս դարդին վո՞ւնց դիմանամ` մակամ սիրտըս ունիմ քարած,
Արտսունքս արուն շինեցիր, խիլքըն գըլխես ունիմ տարած,
Նուր բաղ իս, նուր բաղչի մեչըն բոլորքըտ վարթով չափարած.
Վըրետ շուռ գամ բըլբուլի պես` սիրով սեյրան իս ինձ ամա:
 
 
Քու էշխըն ինձի մաստ արավ. յիս զարթուն իմ, սիրտս է քընած.
Աշխարս աշխարով կըշտացավ, իմ սիրտըս քիզնից սով մընաց.
Յա'ր, քիզ ինչո՞վ թարիփ անիմ` աշխարումըս բան չը մնաց.
Կրակե, ծովեմեն դուս էկած, ռաշ ու ջեյրան իս ինձ ամա:
 
 
Ի՞նչ կուլի մեկ հիդըս խոսիս, թե վուր Սայաթ-Նովու յար իս.
Շուխկըտ աշխարըս բըռնիլ է` արեգագի դեմըն փար իս.
Հուտով հիլ, միխակ, դարիչին, վարթ, մանիշակ, սուսանբար իս,
Կարմըրագուն` դաշտի ծաղիկ, հովտաց շուշան իս ինձ ամա:
 

Քի սազ գու քա ալ ղումաշըն

 
Քի սազ գու քա ալ ղումաշըն, նազանի.
Եկ ճակատիտ կապե զարլու մուղայիշ,
Ձիռիտ բռնե օսկեջրած մըկրատըն,
Խուճուճ-խուճուճ ծամերուտ տուր արայիշ:
 
 
Պատվական տեսնելու նովաբ ու նաջար,
Բլբուլին սըպանող թոփ վարթի սաջար.
Ունքիրըտ աչկիրուտ էլավ մուհաջար,
Թերթերուկիտ մազըն զար` օսկով զարնիշ:
 
 
Հուտըտ աշխար բըռնից, փըռանգի մաջում.
Դաստա-դաստա մազըտ` սիմ ու աբրեշում.
Կռնիրըտ շիմշատ է, մատնիրըտ է մում,
Բոյըտ սարվի ունիս, մեչկըտ է ղամիշ:
 
 
Բեմուրվաթ յար, խիլքըս գլխես մի տանի.
Դարդիրըս շատացավ քանի մե քանի.
Գիդիմ վուր, յար, դուն ինձ լայիղ չիս անի`
Դուն մե թաքավուր իս, յիս մե խիղճ դավրիշ:
 
 
Դաստամազըտ նըման սմբուլ-սուսանի.
Վախում իմ, թե սերըտ սիրտըս կես անի.
Կու միռնիմ, էլ ինձ պեսին չիս տեսանի,
Քու Սայաթ-Նովեն իմ, մի' անի ղիմիշ:
 

Էսօր իմ յարին տեսա

 
Էսօր իմ յարին տեսա բաղչի մեչըն ման գալով,
Գեդինըն զարթարվեցավ իմ յարի օսկե նալով.
Բըլբուլի պես պտուտ էկա վարթի վրա ձեն տալով,
Ջունուն էլավ խիլքըս գըլխես, սիրտս տխուր, աչկս լալով.
Հույս ունիմ իմ ստեղծողիմեն` միր դուշմանն ըլի էս հալով:
 
 
Յա'ր, էտ քու նազ ու ղամզով ջանս փուլ ու փանդ իս արի,
Խմիլ իս էշխով շարբաթըն` պռոշնիրըտ ղանդ իս արի.
Խաթրով, խալով, քաղցր լիզվով շատ ինձ պեսին բանդ իս արի.
Չունքի մահս յարիմեն է, թուղ լի մեռնիմ լավ գոզալով:
 
 
Տարին-տասներկու ամիս մազիրըտ հուսած կուլի.
Պռոշեմետ միղր է կաթում, թողնիս` յախետ թաց կուլի.
Գարնան շնչի ծաղկի նման կարմիր վարթըտ բաց կուլի.
Ինչ օգուտ է քու բաղմնչուն` ղարիբ բլբուլըն լաց կուլի,
Մուրվաթ չունիս, պտուտ գու քա բաղչի վրա ճըկճըկալով:
 
 
Յիփ քու սուրաթն կու քաշին` նախշումն շընուք կու տաս.
Կու վըռվռաս ճրաքի պես` սաղչումն շընուք կու տաս.
Մըշկով լիքն բըրոլի պես, թաղչումն շընուք կու տաս.
Բաց կուլիս կարմիր վարթի պես` բաղչումն շընուք կու տաս.
Քամին դիբչի փոթլիտ մեչն` հոտըտ գու քա վըռվռալով:
 
 
Յիս էլ ուրիշ յա'ր չունիմ, էս գլխեն վա'ղ իմացի.
Ա'նգաճ արա, մա'տաղ իմ քիզ, էս խոսկս սա'ղ իմացի.
Մտիկ արա քու ստիղծողին, տուզ-նամագ-ա'ղ իմացի.
Սայաթ-Նովին մի' ջգրեցնի` էշխեմետ տուսաղ իմացի.
Խիլքս գլխեմես տարիլ իս քու, բե'մուրվաթ, գարդիշ տալով:
 

Յա՛ր, քիզ իսկի զավալ չըլի

 
Յա՛ր, քիզ իսկի զավալ չըլի` քու դուշմընին` շառ բացարած.
Հուտըտ աշխարըս բըռնիլ է` բալասանի ծառ բացարած.
Թըխտիրըտ օսկե վարաղով Ասմավուր իս` ճառ բացարած.
Տեսնողըն շարքըն չի գիդի, Լուսնաստըղ պայծառ բացարած:
 
 
Ամեն մարթ չի կարա մըտնի` էշխիտ ջուրըն հիդ է զա'լում.
Մըտնում է յարսուն կարմունջըն` չասիս, թե մե' գիդ է, զա'լում.
Ունքիրըտ սալիղ սադախ է. թերթերուկըտ նիտ է, զա'լում.
Մըտնողըն էլ չի դուս էհա` դուռ, մահու պատճառ, բացարած:
 
 
Բարակ մեչկըտ` ղարղուղամիշ. էրեսըտ թայգուլի նըման.
Օրըն յարսուն ռանգ կու փոխիս, վո'ւնց մեկըն չէ տուլի նըման.
Յիփ խաղում իս` վըռվըռում իս օցի բերնի հուլի նըման.
Մութըն տիղըն լուս իս տալի առանց կըրակ` վառ բացարած:
 
 
Բարովին բարով չիսի տա` թաքավուրի սալամի պես.
Ձեռնիրըտ` սպիտակ մաքաղաթ, լիզուտ օսկե ղալամի պես.
Զարուզարբաբե դըրոշա` ման իս գալի ալամի պես.
Տեսնողըն էնպես կիմանա` Շահ իս գալի, ջառ բացարած:
 
 
Յա՛ր, քիզանից հիռանալըս միռնելուս վըրա դըժար ա.
Լիզուտ քաղցըր, խոսկըտ քաղցըր, ակըռքնիրըտ անգին քար ա.
Իրեք քսան ու տասըն խալըն էրեսիտ բոլորքըն շար ա,
Վունցոր Սայաթ-Նովու լիզուն յոթանասուն բառ բացարած:
 

Մե խոսկ ունիմ իլթիմազով

 
Մե խոսկ ունիմ իլթիմազով, անգաճ արա, ո'վ աչկի լուս.
Սըրտումըս ինթիզար ունիմ, քու տիսըն բարով, ա'չկի լուս,
Աջաբ քիզ ի՞նչ գեթ իմ արի` կենում իս խըռով, ա'չկի լուս.
Աշխարս աշխարով կըշտացավ, յիս քիզանից սով, ա'չկի լուս:
 
 
Մակամ օչով յա՞ր չէ սիրի, էս ի՞նչ արի, էս ի՞նչ բան ա.
Էշխեմետ ջունուն իմ էլի, ման իմ գալի յանա-յանա.
Էս դարդեն օչով չը քաշե, վուր մե դանգին չի դիմանա.
Սիրտըս լուրի պես խորվեցիր էշխիտ կըրակով, ա'չկի լուս:
 
 
Դոստիրըս դուշման շինեցիր, յադերուն ի՞նչպես դոստ անիմ.
Անցկացած օրըն չիմ տեսնում, քանի գուզե վուր ղաստ անիմ.
Աստվաձ վըկա, խիստ դըժար է, գըլուխըս ի՞նչպես դուս տանիմ`
Յիս մե փուքըր նավի նըման, քու էշխըն է` ծով, ա'չկի լուս:
 
 
Գուզիմ բերանըս բաց անիմ, գովքըտ ասիմ թարիփի պես.
Տաս տարի է ման իմ գալիս փադիշահի շարիփի պես.
Օխտըն տարի էլ ման գու քամ սազըն ձիռիս Ղարիբի պես`
Բութա Շահսանամըս դուն իս, էլ չունիմ օչով, ա'չկի լուս:
 
 
Թեգուզ հազար դարդ ունենամ, յիս սըրտումըս ա~հ չիմ ասի.
Իմ հուքմի-հեքիմըն դուն իս, յիս էլ ուրիշ Շահ չիմ ասի.
Սայաթ-Նովեն ասաց. զա'լում, յիս էն մահին մահ չիմ ասի`
Հենչաք ըլի` դուն վըրես լաս մազըտ շաղ տալով, ա'չկի լուս:
 

Աշխարեմեն բեզարիլ իմ

 
Աշխարեմեն բեզարիլ իմ, էլ բիրնումըս համ չըկա, չէ,
Թառամիլ է սրտիս վարթը, սափա, զող ու դամ չը կա, չէ,
Ամեն մարթ իրանն է քաշում, դարդիման համդամ չը կա, չէ.
Բոլորքըս ղամքաշ ին դառի` ուրախ սիրտ անգամ չը կա, չէ:
 
 
Դառըն խոսկով սիրտըս խուցից, վադի ձեռնեմեն գուլամ յիս,
Դոստիրըս դուշման ին դառի, յադի ձեռնեմեն գուլամ յիս,
Մեկ չէ, էրկու չէ` աշխարում շատի ձեռնեմեն գուլամ յիս:
Էհտիբարը վիրացիլ է, ասկ ու բարեկամ չը կա, չէ:
 
 
Էյ ադալաթ, հուքմի-հաքիմ, սուչըս ինչ է, ա'սա ինձի.
Վուր հաքցըրիր իմ չուզեցած սիվ ու սուք լիբասըն ինձի.
Խըմցըրեցիր անմիղ տիղըն, էս աղուի թասըն ինձի,
Հոքուտ մեչ ինսափ, սըրտումըտ շընուխկ ու քարամ չը կա, չէ:
 
 
Թե ռուխսաթ տան, սիրտըս բանամ, կու տեսնիք դարդիրըս ծով ա.
Դովրանեմես դուս ին գըցի, իմ տիղըս բըռնողըն ով ա,
Ասում ին – տարքըտ թամամից, լաց ու ողփա, Սա'յաթ-Նովա,
Հայ վախ, էլ ձիռիս քամանչա, մեջլիսումըն ջամ չը կա, չէ:
 

Խըմեցուր ձեռիտ թասեմեն

 
Խըմեցուր ձեռիտ թասեմեն,
Ջո՛ւր իմ ասում, [տուր քասեմեն].
Մընացի սըկու մասեմեն
Ա'չկի լուս, ջո՛ւր իմ ասի,
[Հուր չիմ ասի, հուր] չիմ ասի,
Թուր չիմ [ասի], տուր չիմ ասի:
 
 
Գո՛զալ, Աստվաձ քիզի լավ տա,
Չուզողի աչկերուն ցավ տա.
Անգալի խոսկին մի ավտա.-
Ա՛չկի լուս, [զ]ուր իմ ասի,
[Ս]ուր չիմ ասի, սուր չիմ ասի.
Զու[ր] իմ ասի, սուր չիմ ասի:
 
 
Ով քիզի այան մըտիկ տա,
Աբելին` Կայան մտիկ տա.
Ինչ աչկ քիզ խայան մըտիկ տա,
Ջանում յար, կո՛ւր իմ ասի.
Նուր չիմ ասի, նուր չիմ ասի,
[Կուր իմ ասի, նուր չիմ ասի]:
 
 
Ովոր ինձ շինից դիվանա`
Սուրբ Կարապիտեն խիվանա.
Վադի էրեսըն սիվանա.-
Ա՛չկի լուս, մո'ւր իմ ասի.
Չուր չիմ ասի, [չուր չիմ ասի,
Մուր իմ ասի, չուր չիմ ասի]:
 
 
Էշխեմետ խըմած մաստ էկած,
Գըլուխըս մահին ռաստ էկած
Սայաթ-Նովեն իմ տիստ էկած.
Ա'չկի լուս, ո՞ւր իմ ասի,
Սուր չիմ ասի, սուր չիմ ասի,
Տուր չիմ ասի, սուր չիմ ասի :
 

Թեգուզ քու քաշըն մարքրիտ տան

 
Թեգուզ քու քաշըն մարքրիտ տան բրոյի-բրոյի,
Թեգուզ քու քաշըն ալմազ տան բրոյի-բրոյի,
Յա'ր, չիմի տա, չիմ հիռացնի քեզ քու յարեմեն, բարեբարեմեն:
 
 
Չիմ քաշվի էկած մահեմեն,
Րաղիփի տըված ահեմեն բրոյի-բրոյի.
Թեգուզ րաղամ գա Շահեմեն,
Յա'ր, չիմի տա, չիմ հիռացնի քիզ քու յարեմեն, բարեբարեմեն:
 
 
Թեգուզ քու քաշըն ալմազ տան բրոյի-բրոյի,
Թեգուզ քու քաշըն մարքրիտ տան բրոյի-բրոյի,
Յա'ր, չիմի տա, չիմ հիռացնի քիզ քու յարեմեն, բարեբարեմեն:
 

Թաքավուր իս

 
Թաքավուր իս, դիվանս արա, շա՛ր, քու ա՛րիվըն կու սիրիս,
Միղ ունենամ, գլխոքըս տուր քա՛ր, քու ա՛րիվըն կու սիրիս.
Սրտումըս կա ինթիզար-իղրա՛ր, քու ա՛րիվըն կու սիրիս,
Ուրոր գընաս, ինձ էլ հիդըտ տա'ր, քու ա'րիվըն կու սիրիս:
 
 
Վարթըն էյվընումըն կուլի, նամ-նամ արխին սազ ըլիլով,
Կանանչ փոթոլըն բաց կուլի, կարմիր ու գուլգազ ըլիլով,
Չուրս բոլորքըն ծաղիկնիր ին, ճամփին փիանդազ ըլիլով,
Վարթըն ակռըվին մի շանց տա, ծա՛ռ, քու ա'րիվըն կու սիրիս:
 
 
Ակռավը բլբուլ չի դառնա, քանի գուզե, վուր ա~խ անե.
Ամեն ըռանգ ծաղկի մեչըն` կարմիր վարթըն սիրեկան է.
Գուղ մարթըն մանգաղով գու քա, ձիք կու տա, տակռեն կու հանե,
Մի՛ թողնի ճուխկըտ քաղելու, խա՛ր, քու ա՛րիվըն կու սիրիս:
 
 
Բլբուլըն սարեմեն գու քա, իր լիզվովըն բաղ կանչելով.
[Մեջլումըն չոլիրում մնաց, Լեյլու համա ախ կանչելով].
Սայաթ-Նովեն վուր բեզրիլ է, շատին էրից խաղ կանչելով,
Ո~վ ջավահիր, անգին ալմաս, յա'ր, քու ա'րիվըն կու սիրիս: