Текст книги "Сырдык курус"

Харыйа

Минньигэс уубун харыйа дыргыл сыта үргүттэ. Уһуктан баран ол дьикти сибиэһэй, саҥа уһуктан эрэр ойуур дыргыл сытын түһээтим дуу дии саныы сыттым. Ол эрэн муннубун минньигэстик кычыгылатар сыт турар, түүл буолан сүппэтэ, симэлийбэтэ. Суорҕаммын илгээт, ороммуттан ойон туран, саалаҕа сүүрэн тиийдим. Хос ортотугар улахан да улахан, хойуу да хойуу лабаалардаах, хараҥа от күөҕэ өҥнөөх мааны харыйа бу лаглайан турар! Сыта диибин диэн! Быһа сүрэҕим ортотунан киирэн, мэйиим эргийэн ылла. Иэхэйбиэн! Тыыннаах харыйа биһиги дьиэбитигэр Саҥа дьыл сибикитин биллэрэн бу тиийэн кэлбит! Эдьиийдээх балтым дьиэ иһин толорон кэбиспит сибиэһэй сыттан эмиэ ойон турдулар. Оҕолор үөрүүбүтүттэн харыйа тула дьиэрэҥкэйдээн ыллыбыт.

– Маама, бу харыйаны ким аҕалла?

– Мин, – ийэбит барахсан халыҥ таҥаһын устубакка да дьыбааҥҥа сынньана олорон, мичээрдээн үрүҥ тиистэрэ кэчигирэһэллэр.

– Бачча улахан харыйаны хайдах аҕаллыҥ? – эдьиийбит улахан киһи сиэринэн ыйытар.

– Ойуурга бараммын бу саамай кыраһыабай, баай харыйаны булан кэрдэн, чыычаахтарбар аҕаллым.

Ол өрөбүл күн этэ. Биһиги тута харыйабытын хайдах симиирбитин толкуйдаан бардыбыт. Ийэбит оонньуурдарын ууруна сылдьар холбуйатын булан аҕалла. Бу бэйэтэ аптаах холбуйачаан. Манна биһиги илиибитинэн оҥорбут, кэмпиэт суутугар суулаабыт оонньуурдарбыт, кумааҕыттан килиэйдээбит араас өҥнөөх сыаптарбыт кичэллээхтик уурулла сылдьаллар. Илиинэн оҥоһуктары кытта маҕаһыын оонньуурдара бааллар.

– Бу былырыын паапаҕытын кытта оҥорбут саамай уһун сыапкыт сылдьар, – ийэбит кустук өҥүн санатар уһун да уһун харыйа сыапачыкатын хостоон таһаарда. Илиитигэр ылан имэрийбэхтээн ылан баран, биллэр-биллибэттик өрө тыынан ылла. Хараҕа күлүгүрэн хаалла.

– Маама, маама, көрүүй, бу Наака былырыын оҥорбут оонньуурун! Кини былырыын олох быыкайкаан этэ дии! – эдьиийим, идэтинэн ийэбитин курус санаатыттан аралдьыта сатаан, омуннаахтык үөрбүтэ буола-буола, биир оонньууру ойутан ылан көрдөрдө.

Мин, маҥнайгы кылааска үөрэнэ сылдьар киһи, ол күн хаар кырыйарга үөрэммитим. Көрдөхпүнэ, маамалаах эдьиийим куруһуба курдук араас быһыылаах хаардары кырыйаллар. Мин кинилэри көрөн, кумааҕыбын араастан бүк тута-тута, кыһалла-кыһалла кырыйа сатыыбын да, хайдах эрэ модороон баҕайы хаардар тахсаллар. Ону ол диэбэппин, санаабар, син барсыах курдуктар. Арай эдьиийим: «Пахай даҕаны, бачча куһаҕан снежинкалары елкаҕа ыйаабаппыт!» – диэтэҕэ үһү. Хомойоммун хараҕым уута бычалыйан таҕыста.

– Тоҕо инньэ диигин? Мин санаабар, олус бэртээхэйдэр. Хата, ураты баҕайы буолан тахсыбыттар. Хаар кыырпахтара эмиэ дьон курдук бэйэ-бэйэлигэр маарыннаспаттар, бары туох эрэ уратылаахтар ээ. Аайа киэннэрэ эйиэниттэн атыттар буолан баран, куһаҕан буолбатахтар.

Ийэм наһаа да өйдөөх, барыны-бары ыпсаран сөптөөх баҕайытык быһааран кэбистэҕинэ, мөккүөр тута быһаарыллан хаалар. Ийэбиттэн көмүскэттэрэн уоскуйдум. Кырдьык, мин кумааҕы хаарчааннарым олох да куһаҕан буолбатахтар, көннөрү атыттар дии санаатым да, харыйа хабыллар хаба ортотугар, саамай көстөр өттүгэр иилтэлээн бардым. Эдьиийим сөбүлээбэтэх хараҕынан көрдө да, буойбата. Улаханнык кыһаллан туран харыйабытын симээтибит. Ийэбит: «Кыһын харыйа хаардаах буолар», – диэн харыйа лабааларыгар бааталары ылан уурталаата, араас уотунан тыгар гирлянданы ииллэ. Ханна да суох мааны харыйа биһиэхэ баар буола түстэ! Биһиги үөрүүбүтүттэн харыйабыт тула үҥкүүлээн дьиэрэҥкэйдээтибит. Остуоруйа дойдутуттан кэлэр, оҕо баҕа санаатын толорор дьикти бырааһынньык – Саҥа дьыл сымнаҕастык үктэнэн тиийэн кэллэ!

Саҥа дьыл буолуутугар мин эмиэ ыалдьан хааллым.

Этим уот абытай, төбөм ыбыс-ыарахан, күөмэйим бүөлэнэн хаалан суорҕан-тэллэх киһитэ буолан сытабын. «Ньургуһуннары» үҥкүүлүөхтээх этибит. Ийэм хас да күн толкуйдаан ахан, сөптөөх миэтэрэлээх таҥаһы көрдөөн булан, ньургуһун сибэкки көстүүмүн тикпитэ. Көннөрү «көстүүмү тикпитэ» диир ол таҥаһым суолтатын сатаан биэрбэт. Мин көстүүмүм олус үчүгэй, кэрэ этэ: үрүҥ парчаттан тигиллибит былаачыйам биир кэм күлүмүрдүү сылдьар, моонньубуттан от күөҕэ таҥаһынан оҥоһуллубут сэбирдэхтэр түһэллэр, төбөбөр ньургуһун сибэкки курдук сэлээппэлээхпин. Бэйэбэр олус барсар! Көстүүммүн хаста кэтэн, үҥкүүлээн эргичиҥнээбитим буолуой?

Ол бэйэм, бу ыалдьа сытабын. Бүгүн утренникпыт. Кыргыттарым миигинэ суох үҥкүүлээтэхтэрэ. Кинилэр көстүүмнэрэ хайдаҕа буолла? Арааһа, бу миэнин курдук кэрэ буолбатаҕа буолуо. Мин төһө эрэ уобараска киирэн, бу таҥаспын кэтэн баран үҥкүүлүүр этим! Кыһыыбыттан хараҕым уута иэдэспинэн сүүрэрин соттубакка сытабын. Оронум иннигэр турар олоппоско «ньургуһунум» таҥаһа кичэллээхтик ууруллан сытар. Ону көрө сытан, тоҕо бу Саҥа дьыл саҕана куруук ыалдьан хааларым буолуой диэн бэйэбэр улаханнык абатыйабын. Ол ытаан сыҥсыйа сытан нуктаан хаалбыппын. Ийэм аҕалбыт мааны харыйатын тула олус да чэпчэкитик, холкутук «Ньургуһуннары» үҥкүүлүүбүн, бу таҥаһым үчүгэйиэн…

Оҕо саас умнуллубат дьоллоох өйдөбүллэрэ мэлдьи тыыннаахтар, киһи олоҕор бигэ тирэҕинэн буолаллар эбит. Тугунан да кэмнэммэт оҕо саас дьолун амтанын толору ыймахтаппыт ийэбэр махталым…

Нонночка

Нонна – аҕатын атаах, мааны кыыһа. Кыра эрдэҕиттэн «куукалкам, принцессам» диэн ааттыыр.

Онон кыыс ураты кэрэ курдук бигэтик санана үөрэнэн хаалбыт. Оҕо сылдьан сөбүлээбит оонньуурун, таҥаһын ытаан туран ылларара. Кэлин кыыс ирдэбилэ бэйэтин кытта тэҥҥэ улааппыта. Аҕата, боростуой оробуочай киһи, кыыһын бары хаппырыыһын толорор туһугар иккилии-үстүү үлэҕэ тэҥинэн үлэлиирэ. Үрдүкү кылааска тахсан баран, кыыстара соҕуруу баран үөрэниэхпин баҕарабын диэбитигэр дьоно идэлэринэн сөбүлэспиттэрэ. Хата, соҕуруу да куоракка киирэргэр аны ырааппакка бэйэлэрин киин куораттарыгар туттарсар буолан тураллара абырал. Үлүгэр үбү тэбээн, соҕуруу дойдуга айаннаан баран, үөрэххэ кыайан киирбэккэ кэллэхтэринэ, ол үп-харчы таах күдэҥҥэ көтөрүгэр тиийэр. Онон Бүөтүр, былаастан олох ыраах киһи, бу туһугар баҕас бэрэсидьиэнигэр махтана саныыр.

Нонна, үгүс түрүлүөнүнэн хомунан, киин куоракка үөрэх туттарса барбыта. Кыыстара куораттан үөрэххэ барытыгар олус улахан куонкурустаах, арай, кыра омуктар тылларын үөрэтэр салааҕа таах киириэххэ сөп эбит диэн эрийбитэ. Ону дьоно үөрэх эрэ буоллун диэн сөбүлэһэ охсубуттара. Инньэ гынан, кыыстара хотугу киин диэн ааттанар, аатырар бөдөҥ куорат суон сураҕырбыт университетын сүтэн эрэ омук тылын үөрэтэр салаатыгар киирэн хаалбыта. Аҕата бөһүөлэккэ кыыһынан киһиргээн ырааппыта. «Кыыһым соҕуруу үөрэххэ экзамен бөҕөнү туттаран киирдэ!» – диэн үөрүүтүгэр ыалы кэрийбэхтээбитэ.

– Нонночкабыт үөрэххэ киирбитин сууйуох баара. Аймах-билэ дьоммутун үөрдүөххэ ээ, – биир киэһэ чэйдии олорон Бүөтүр кэргэнигэр этии киллэрдэ.

– Эс, ол эмиэ туохпутуй? Биир да ыал манна оҕо үөрэххэ киирбитин сууйан эрэрэ иһиллибэт. Дьон күлүү гыныа. Улахан кыыс да үөрэнэ сылдьар дии, кини үөрэххэ киирбитин тоҕо сууйбатаххыный?

– Санааҥ кылгас даҕаны! Ноннаттан улахан киһи тахсыа дии саныыбын. Кини ис-иһиттэн баай-талым олоххо ананан төрөөбүт курдук буолбат дуо? Оҕо санаатын көтөҕөн бырааһынньык тэрийиэххэ.

– Аны быһа саҥаран кэбиһэн, кыайан үөрэммэккэ төннөн кэлиэ.

– Бу да дьахтар тылын! Үстэ силлээ, кыыһыҥ иннин быһа олороҕун дуо?!

Инньэ гынан, Ивановтар улахан бырааһынньык тэрийэн ыалларын улаханнык соһутан тураллар. Тура-тура Ноннаны хайҕаа да хайҕаа, үчүгэйдик үөрэнэн үлэһит буоларын туһугар туос арааһа этилиннэ.

– Нонна, үөрэххин бүтэрдэххинэ туох үлэһит буолаҕын? – маҥнайгы учуутала Мария Герасимовна ыйытыыта хайдах эрэ ураты баҕайытык салгыҥҥа ыйанан хаалла. Куугунаһа олорбут ыалдьыттар бары ити боппуруоһу арааран иһиттилэр. Онтон, кырдьык даҕаны диэбиттии, кыыс диэки көрдүлэр.

– Учуутал буолабын, – чочумча буолан баран, кыыс нэһиилэ ыган таһаарда.

– Ханнык предмети биэрэр буолаҕын? – Мария Герасимовна инникитин биир идэлээҕэ буоларыттан бэркэ сэргэхсийэн, дьэ, кэпсэтэргэ бэлэмнэннэ.

– Туох айылаах ыаһахтаһан хааллаххытый?! Мин кыыһым кылаабынайа аатырар ВУЗ-ка киирдэ! Ол идэтинэн туох буолара оруола суох. Ол ВУЗ диплома Нонночкаҕа хайа баҕарар хонтуора аанын арыйыаҕа. Кыыһым куорат саамай мааны тэрилтэтигэр киирэн үлэлиэҕэ!

Инньэ гынан, ыалдьыттар үөрэххэ киириини сууйдулар да, кыыс чуолаан туох идэни талбыта биллибэккэ хаалла. Ол да буоллар, аһаабыт-сиэбит дьон сиэринэн уруй-айхал кытаанаҕын түһэрэн баран, ыкса киэһэ нэһиилэ тарҕастылар.

Бүөтүр күһүн эрдэ биир борооскутун сүүскэ биэрдэ. Идэһэ кэмэ илик буолан, ырыынакка баран этин түргэнник батарда.

– Бачча элбэх харчыны тоҕо биэрэн ыытаҕын? Оҕолору кытта босхо көтөр эбээт! Үөрэнэ илигиттэн наһаа да тараҥнатан эрэҕин! – кэргэнэ Ульяна бобон көрөр.

– Онно киэҥ сиргэ баран таҥныа-симэниэ, иһит-хомуос ылыныа хайыа, ороскуота баһаам буолуо! Оҕом тойоттор оҕолоруттан итэҕэс санамматын!

Бүөтүр кэргэнин олох истибэт. Дьиҥэр, атын боппуруоска дьиэ иһигэр хаһаайка – Ульяна. Ол гынан баран, кэргэнэ Ноннатын туһа буолла да, кыыһын эрэ тылынан сылдьар.

Кыыс алын куурустарга туох да кыһалҕата суох үөрэммитэ. Нонна каникулугар кэллэҕинэ, Бүөтүр кыыһын олордуох-туруоруох сирин билбэт буолуор диэри үөрэр. Эрдэттэн хаһааммыт араас күндү аһынан сыҥалыырыттан соло булбат. Нонна ону баҕарар, манна ымсыырар дии-дии илин-кэлин түсүһүү.

Кыыстара үһүс куурустан ыла дьиэтигэр соччо-бачча кэлиэн баҕарбат буолбута. Кыһыҥҥы каникулга олох да кэлбэт. «Харчыны матайдаабаппын», – диир идэлэммитэ. Бүөтүр ону олох өйдөөбөт, кыыһын туһугар бүтэһик да сүөһүтүн толук туттар санаалаах. Бакаа кыаҕар сылдьар, үлэлиир-хамсыыр. Кэлин, харчытыгар ымсыыран, ыраах айаҥҥа сылдьар суоппар буолан турар.

Нонна, үһүс куурсу бүтэрэн баран, сайыҥҥы каникулбар кэлбэтим буолуо, манна үлэлии хаалыам диэн соһуппута. Бүөтүр онуоха уйатыгар уу киирэн, улаханнык долгуйбута. Кыыһыгар күн аайы төлөпүөннүүр, «кэл» диэн хаайар, мэктиэтигэр «ийэҥ ыарытыйар» диэн көрдө да, кыыс олох буолуммат. Өссө сотору олох даҕаны төлөпүөнүн быһа арааран кэбиспитэ. Нонночкалыын сибээһэ тохтоон, аҕа киһи утуйар уута уу, аһыыр аһа ас буолбакка эрэйдэммитэ.

– Доо, кыыспыт, арааһа, туохха эрэ түбэстэҕэ. Баҕар, хат буолбутун кистиирэ буолуо дуо?

– Эс, оннук эбитэ буоллар, биллэриэ этэ. Нонна ол биһигиттэн толлор үһү дуо?

– Эмиэ да оннук ээ. Оччоҕуна хайдаҕый? Туох эмит аферистар илиилэригэр киирдэ дуу? Нонна эчи чаҕылхайа да бэрт, ким баҕарар ымсыыра көрөрө буолуо. Хара омуктар тута сыталлара дуу?

– Дьэ, ким билэр. Бу дьонун да аһымматын көр!

– Хайдах кыыскын итинник куһаҕаннык саныыгын? Туох эрэ алдьархайга түбэһэн сүттэҕэ!

– Оо дьэ, куһаҕан түргэнник биллэр баҕайыта. Хайдах эбитэ буолла?..

– Хайыахпытый, мин айанныырбар тиийэбин. Кыыһы көрсөн кэллэххэ табыллар.

– Кэлэ-бара айаныҥ харчыта?

– Харчыгын харыһыйа олороҕун дуо? Сүөһүнү туттарбар тиийэбин.

– Оо!

Бүөтүр, тыһаҕаһын толук биэрэн туран, соҕуруу, кыыһыгар айаннаабыта. Киэҥ сиргэ сылдьа үөрэммэтэх киһи бэрт эрэйинэн Ноннатын үөрэҕин булбута. Хата, олохтоохтор майгылара үчүгэйэ бөҕө, кыыһын университетын ааттаабытыгар биир мааны көрүҥнээх эдэр дьахтар олох даҕаны сиэтэн аҕалан биэрбитэ. Барахсан, бу култуурата үрдүгүн.

Кыыһын хоһун ыйдаран булла. Бүөтүр долгуйан сүрэҕэ сүр тыастаахтык тэбэр. Хос аанын тоҥсуйан тобугуратта. Эппиэти истибэккэ, аһаҕас ааны өҥөйөн көрдө. Нуучча кыыһа компьютерга умса түһэн олорор.

– Можно? Я – отец Нонны Ивановой. Она здесь?

– Аа, проходите, садитесь. Ее нет. Она в квартиру переехала. Но вы можете ей позвонить, – диэт, кыыс төлөпүөнүн кнопкаларын баттыалаан баран Бүөтүргэ уунна.

– Але-е! – кыыһын атаахтаан эрэрдии унаарытан саҥарар куолаһын истэн, Бүөтүр мэктиэтигэр ойон турда.

– Нонна, бу мин, мин!

– Па-апа?!

– Да-да, көмүһүөм, мин! Эйигин сүтэрэн бу көтөн кэллим. Төлөпүөнүҥ нүөмэрэ уларыйан хаалбыт эбит дии?

– Хайдах?! Манна кэллиҥ да-а? Ну, ты даешь!

– Чыычаах, эн ханна бааргыный? Хоскор кэлбэккин дуо? Кыыһыҥ көспүтэ диир дии.

– Оо, паапа, саатар этэн баран кэлиэххиний? Кэлбит буоллаххына, хайыахпыный, сотору тиийиэм, – туруупкатын араара охсон кэбистэ.

Бүөтүр кыыһын кэтэһэ таарыйа таһырдьа таҕыста. Бэртээхэй да дойду! Бу салгына ырааһын, сымнаҕаһын, күөҕүн көр! Убайдар сатаан оҥостон олорор дьон. Бу улахан уопсай дьиэ иннигэр ып-ыраас ыскамыайкалар тураллар, устудьуоннар олорор сирдэрэ диэтэххэ, биир да бөҕө-сыыһа, быыла да суоҕа сөхтөрөр. Хомуйаллара оччо буоллаҕа дуу. Эбэтэр оннук киртиппэттэрэ эбитэ дуу? Чугас турар киоскаттан уу ылан баран адаарыйбыт лабаалардаах, кэтит дууп мас анныгар күлүккэ тиийэн олордо. Сылайбыта таайан нухарыйан барда.

– Паапа! – саҥаттан соһуйан уһугунна.

– Хайа, доча! Эн хайдаххыный?

– Хайдах буолуохпунуй, үчүгэйбин!

– Оччоҕуна, тоҕо сүтэн хааллыҥ?

– Сүтэн да? У меня все отлично!

– Оттон тоҕо эрийбэккин, төлөпүөҥҥүн ылбаккын?

– Аа, көннөрү нүөмэрбин уларыппытым.

– Эн көннөрү диигин, оттон биһиги туох буоллаҕай диэн долгуйан баттахпыт маҥхайда! Ол иһин бу кэлэргэ күһэлинним.

– Соторутааҕыта кэпсэппиппит буолбат дуо? Хайдах күн аайы кэпсэтиэхпиний! Хас биирдии хардыыбын отчуоттатан түһэҥҥин! Мин сааспын сиппит киһибин. Бэйэм олохпунан олоруохпун баҕарабын!

– Нонна, көмүсчээним, кыыһырыма дуу… Уоскун ити курдук толлоттоххуна, аҕаҥ тулуйбатын билэҕин дии… Оттон оонньуута суох, туохха түбэстэҕэй диэн сүөһүбүн толук туттан туран бу айаннаан кэллим.

– Наһаа да омуннааххын! Хайа, ханнык гостиницаҕа түһэҕин? Харчыҥ элбэх буоллаҕына, мантан чугас гостиницаҕа эйигин олохтуум. Хаһан төннөҕүн? Барар билиэккин бүгүн же ыла охсуохха наада. А то сөмөлүөт нэдиэлэҕэ иккитэ эрэ көтөр.

– Тыый, тоойуом, оттон бачча кэлбиччэ куораты көрө түһэн барар инибин.

– Чэ, бэйэҥ бил…

Ити курдук буолан, Бүөтүр дойдубут биир бөдөҥ, аатырыан аатырар мааны куоратыгар күүлэйдээн турардаах. Нонната наар маҕаһыыннарынан соһон сорун сордообута. «Таҥаһыҥ-сабыҥ да мөкүтэ бөҕө, киһи эрэ саатыах. Оҕолор эйигин көрөн баран, туох эрэ дии санаатылар. Саатар, маама таҥаскын көрөн ыыппатах!». Бүөтүр буоллаҕына, санаатыгар туох да куһаҕана суохтук көстөр, куораттан саҥа ырбаахы, бүрүүкэ ылан кэтэн кэлбитэ. Кыыһа онон бэйэтигэр таҥас хомуна сатаан баран, аны киниэхэ күүһүнэн көстүүм ылан кэтэрдибитэ. Улахан куоракка харчы түргэнник матайданарын кини манна кэлэн өйдөөтө. Үс күн иһигэр тыһаҕаһын харчыта бүттэ. «Маннык буоллаҕына, олох да ыал устун барыыһыкпын, кэбис дойдулаатахха табыллар», – сарсыарда харчытын ааҕан көрөн баран, Бүөтүр быһаарынна. Күнүс кыыһа кэлбитигэр, оҥостон олорон кэпсэтэргэ сананна.

– Нонна, эн бу ханна олороҕун? Тоҕо биирдэ да дьиэҕэр миигин сырытыннарбатыҥ? Бачча кэлэн баран, хайдах-туох олороргун биллэхпинэ табыллар.

– Чэ, сөп, бүгүн күнүс бара сылдьыахпыт. Ол гынан баран, соһуйумаар, мин соҕотох буолбатахпын.

– Өйдүүбүн, уопсай олоҕуттан сылайан, кыргыттаргыныын дьиэ устан олордоххут…

– Суох, аҕа, мин доҕорбунуун олоробун.

– Ол тугуй, ыал буолан эрэҕин дуо?

– Суох, суох. Көннөрү олоробут. Кини саха буолбатах.

– ?

– Чэ, короче, кэллэххинэ көрүөҥ!

Кыыһа аах куорат киинигэр турар коммунальнай диэн ааттанар квартираҕа биир хоһу устан олороллор эбит. Кыараҕас хоско орон, остуол, телевизор турара көстөр. Киирбиттэрэ биир хара омук ороҥҥо утуйан адаарыйа сытар.

– Рустам, вставай! С папой познакомься!

Түөһэ барыта түү буолбут, улахан, киппэ киһи аат эрэ харата туран, илиитин уунан дорооболосто.

– Рустам.

– Петр, – диэн баран, киһитин хатыылаах хараҕыттан тоҕо эрэ симитиннэ. «Күтүөт да буолан!».

Бүөтүр, аҕа киһи быһыытынан, киһиттэн туох бы-лааннааҕын туһунан ыйыталаһа сатаата да, анарааҥҥыта иэмин-дьаамын биэрбэт. Кыыһа бэлэмнээбит хобдох соҕус остуолун тула олорон, ыйытарга сананна.

– Рустам, когда планируешь свадьбу сыграть?

Киһитэ хараҕын муҥунан кини диэки өйдөөбөтөхтүү көрөн олордо.

– Паапа! Бүт эрэ! Ким да сыбаайбалыыр былаана суох! Уонна вообще ол эн дьыалаҥ буолбатах! – Нонна тымтан турда. – Рустамчик, не обращай на него внимания. Это он так шутит!

Итинэн Бүөтүр күтүөттүүн билсиһиитэ түмүктэммитэ. Нонна аҕатыгар дэлби кыыһырбыта, бэл, аэропорка атаара киирбэтэҕэ.

«Кыысчааным барахсан! Эйигин таҥара табатын курдук тутан ииппитим. Туох баар хаппырыыскын барытын толорор этим. Эйигин эрэ үөрдээри. Ытыыргын букатын тулуйбаппын, ыарыйдаххына тэбис-тэҥҥэ ыалдьарым, эн тускар бэйэм олохпун да толук уурарга бэлэммин. Эйиэхэ анаан бултаан, күндү түүлээҕи мунньуна сытабын, саарбаттан саҕынньах да тиктэрэн биэриэм этэ, баҕардыҥ эрэ. Эн көрүҥҥүнэн мин ийэбэр маарынныыгын. Кини ыраас хааннаах, сырдык арылхай харахтаах, хойуу чачархай баттахтаах, толору эттээх-сииннээх мааны дьахтар этэ. Эн үүт-үкчү эбэҕин батан төрөөбүккүн. Ол да иһин эйиэхэ сүрэҕим ууллар. Эн кэргэн тахсабын диириҥ буоллар, биһиги бөһүөлэккэ буолбатах улахан сыбаайбаны тэрийиэм этэ! Онтум ханна баарый… Хаарыан сибэккини ити хара киһи харыстаабакка тэпсэ сырыттаҕыан… Абаккам!». Сөмөлүөт сөрүүн иллюминаторыгар сүүһүнэн сыста олорон, Бүөтүр бааһырбыт эһэлии ыараханнык ыҥыранан ылла.

Нонна сотору ол киһититтэн араҕыстым диэбитэ. Кэргэннээх, оҕолордоох киһи эбит диэн улахаҥҥа уурбатахтыы кэпсээбитэ да, киһититтэн оҕустаран, үөрэҕиттэн уурайа сыспыта. Бүөтүр кыыһын ааттаан, нэһиилэ тылыгар киллэрэн, Нонна сордоон-муҥнаан үөрэҕин бүтэрбитэ.

Диплом ылбытын кэннэ, аны үлэ көстүбэккэ эрэйдээбитэ. Нонна идэтинэн уһук хотугу дойдуга баран учууталлыан сөп. Онуоха кыыс туох иһин буолуммат. Аҕата даҕаны ол томороон тымныы дойдуга мааны кыыһын ыытыан баҕарбат. Ол иһин Нонна, дьиэтигэр олоро түһэн баран, саас дьол көрдөһө киин куоракка барар буолбута. Онно улахан кыыстара олорор буолан, кыра, атаах кыыстарын чэпчэкитик эдьиийин илиитигэр биэрбиттэрэ.

Нонна куоракка идэтинэн син үлэлиэн сөп эбит даҕаны, кыыс наар ыраас, сырдык хонтуораҕа, кабинекка олорон үлэлиирин саныыр. Оттон оннук тэрилтэҕэ мээнэ уулуссаттан ылбаттар. Хас да бөдөҥ тэрилтэҕэ резюметын хаалларан баран кэтэһэ сатаан кэбистэ да, хантан да эрийбэтилэр.

– Саатар, үөрэхпит олуоната бөҕө. Бу идэҕинэн ханна ылыахтарай? Үөрэххэ киириэх иннинэ толкуйдуох баара. Билигин атын үөрэххэ үөрэниэххин, төлөбүрдээх буолуо. Ону ким уйунар? Дьоммут кырыйдылар, пенсияҕа олороллор. Онон, Нонна, хайыыгын?

– Оттон эн манна олохсуйбутуҥ ыраатта дии, биир эмит билэр киһигин кытта кэпсэтиий. Мин ханнык баҕарар тэрилтэни киэргэтиэм этэ.

– Киэргэл буолуоххун баҕарар буоллаххына, секретаршанан да киириэххин син.

– Бэрт дии, мааны тэрилтэҕэ үлтү киэргэнэн баран, «чай, кофе?» дии-дии сылдьыам дии.

– Эйиэхэ, кырдьык, олус барсыа этэ. Ыйыталаһан көрүөххэ наада.

Нонна киин куорат биир биллэр, улахан тэрилтэтигэр киирэн үлэлии сылдьар. Хас сарсыарда аайы эрдэ туран, оҥостуу-туттуу кытаанаҕа: хараҕын сырдатаары өҥнөөх линза кэтэр, олордуу кыламан килиэйдэнэр, этин-сиинин ыбылы тутар көстүүмнэри, кылгас дьууппалары кэтэр.

– Нонна, сыанаҕа тахсаары гыммыт артыыска курдуккун дии. Наһаа итинник кырааскаланаргын тойонуҥ туох да диэбэт дуо?

– Туох диэҕэй, хата, ымсыырар быһыылаах. Үлэҕэ баттатан нүксүччү түһэн баран сүүрэ сылдьар дьахталлартан барыларыттан эрэ мин кэрэбин. Тойоҥҥо кэлбит дьон хараҕа барыта миэхэ хатанар. Хата, иннэ олорон туһалаах сибээһи олохтуохха сөп эбит.

– Ой, Нонна, ол кинилэр бары кэргэннээх дьон буолуохтара дии. Эйигин көннөрү оонньуур оҥостоору гыныахтара, сэрэнээр эрэ, кыыс туһунан мөкү сурах түргэнник тарҕаныа, куораппыт кыра.

– Чэ, олох көрдөрүө. Мин курдук кырасаабыссаны ким баҕарар кэргэн ылыан баҕарыа. Биир эмит баай киһини эргитэн ылыам. Кырдьан хаалбыт кэргэттэрин көрүөхтэрин да баҕарбат буолбут киһи элбэҕэ буолуо. Тойонум да баар дии. Кини миигин астынарын билэбин.

Кыыс уоһун кып-кыһыл помаданан соттон баран, сиэркилэ иннигэр эргичиҥнээт, тахсан барда. Үлэтигэр кэлэн кыһыл уһун шпилька хобулуктаах түүппүлэтин кэтэн баран, төттөрү-таары хаамыталаан көрдө. Бу кэмҥэ тойоно киирэн кэллэ.

– Нонночка, привет! Хас күн аайы өссө кэрэтийэн иһэҕин дии! – уоттаах хараҕа кыыс кыараҕас булууһатын аһаҕас уолугар хатанна.

– Иван Иванович! – Нонна хантайа-хантайа күлэн ылла.

Нонна тойонун кырдьаҕас диэбэт, аҕатын курдук саастаах киһини кытта эрийсэн ыраатта. Үлэтэ диэн тойонун төлөпүөҥҥэ холбуур. Чэй, кофе кутарын абааһы көрөрүн биллэрбитигэр, киһитэ соруйбат буолбута. Кыыс соторунан муҥур хотун буола түспүтэ. Үлэһиттэр оҥорон киллэрбит докумуоннара баттанарын-баттамматын, приемҥа киллэрэрин, суоҕун кини быһаарар буолбута. Бэл диэтэр, кини сөбүлээбэтэх үлэһиттэрин үүрдэрэр кыахтаммыта. Онон хонтуора үлэһиттэрэ, төһө да абааһы көрдөллөр, «Нонна Петровна» диэбитинэн сылдьар буолбуттара. Нонна аһара баран, сотору олох даҕаны тус массыына туруорсан ылла. Тутаах үлэһиттэр бары сатыы сылдьаллар, оттон кини сымнаҕас олбохтоох омук массыынатынан тиэллэр. Быһа хаппырыыстаан хамнаһын үрдэттэрбитэ, онон кокуукка курдук таҥнар-симэнэр. Киэһэ аайы тойонун кытта рестораннарынан сылдьан аһыыр. Быһата, кыыс ыра гыммыт олоҕо туолбута.

Ол гынан баран, Ноннаҕа син биир туох эрэ тиийбэт. Хонтуораҕа кимиэхэ да суох ыарахан сыаналаах күндү түүлээх саҕынньаҕар сууланан, хоһугар киирээт, онтун кириэһилэтигэр элээрдэн кэбиһэн баран, идэтинэн төттөрү-таары тыастаахтык хаамыталаата.

– Чыычааҕым, кэлэ охсубуккун дуу? Бүгүн утуйа да түһүөххүн сөп этэ…

– Ол нус-хас утуйар үһүбүн дуо?!

– Хайа, туох буоллуҥ? – Иван Иванович сүүрэн кэлэн кыыс ытыһын көхсүттэн имэҥнээхтик убураан истэҕинэ, Нонна, атаахтаабыттыы туттан, илиитин элитэ охсон ылла.

– Эн миигин олох таптаабаккын! Таптыырыҥ буоллар, хайдах курдук миэхэ ыараханын өйдүөҥ этэ!

– Тыый, ол тоҕо, сэгэриэм?

– Дьиэтэ суох эрэйдэнэрбин көрө сылдьаҕын дии! Саҥа дьиэ тутулларыгар дьиэ үллэһигэ буолбут үһү дии! Эн миэхэ ону эппэтэҕиҥ!

– Нонночка, бу сырыыга хайдах да табыллыбат ээ. Сүүрбэлии сыл үлэлээбиттэр тиксибиттэрэ, ону даҕаны мин быһаарбаппын, профсоюз үллэрбит этэ.

– Иван, онно эн илии баттыыгын буолбат дуо?! Ити дьиэ букатын куорат киинигэр турар эбит дии. Миэхэ онтон икки хостоох квартирата оҥорон биэриий…

– Көмүһүөм, дьиэ сыанатын отут бырыһыанын төлүөхтээххин ээ. Босхо дьиэ диэн билигин суох. Ити дьон үйэлэрин тухары харчы мунньунан киирэллэр, ону биһиги хайдах…

– Чэ, сөп. Эн миэхэ сыһыаныҥ хайдаҕа билиннэ. Ити буоллаҕына, дьиэ ылаары сылдьар эмээхситтэриҥ эйиэхэ секретаршалаатыннар! С меня хватит! Миэхэ атын киһи маннааҕар үгүөрү хамнастаах үлэни биэриэм диэбитэ ыраатта, киниэхэ барыам! Өссө киһини сыаналаабатах буола-буола! – диэт, Иван Иванович бэлэхтээбит саҕынньаҕын кэтэн баран, ааны тыастаахтык сабан тахсан барда.

Нонна тойонун син биир эрийэн көрдөһүө-ааттаһыа диэн билэр. Буолар да эбит! Итиччэ кырдьаҕас буолан баран, уол оҕо курдук таптаатым дии-дии, хайдах да буолуон билбэт. Эр киһи тапталыгар үөрэммит кыыс онно улаханнык умсугуйбат, киниттэн туһанарын эрэ саныыр.

Билиҥҥитэ баҕарбытын барытын толорор. Омук массыынатын ылан биэрбитэ, онон кыыс билигин куорат иһигэр массыынатынан көҥүл элээрдэр. Сөбүлүү көрбүт саҕынньаҕын ылларан баран тэйэр, көмүһүн, бриллианын этэ да барыллыбат. Нонна ону барытын буолуохтааҕын курдук ылынар. «Такая красавица, как я, должна быть в шоколаде!» диэн бигэ өйдөбүллээх.

Өтөр буолбата. Салоҥҥа киирэн массажтана сыттаҕына, Иван Иванович эрийдэ.

– Кыысчааныам, бырастыы гын! Кыыһырыма дуу. Эн тахсан барбыккар үлэм иһэ боруора түстэ. Профсоюз бэрэссэдээтэлин кытта кэпсэттим. Эйиэхэ квартира бэрдэрэр буоллум.

– Оттон харчытын ким уйунар? – Нонна атаахтан эрэрдии сыыйда.

– Онно эн үчүгэйкээн төбөҕүн сынньыма, мин быһаарыам. Кыысчааныам, хаһан кэлэҕин?

– Эйигиттэн дэлби ньиэрбинэйдээн төбөм ыарыйда, онон сарсын биирдэ кэлиэм.

– Бүгүн көрсүбэппит дуо? Наһаа аҕынным ээ…

– Суох-суох! Эн миигин наһаа хомоттуҥ!

– Сарсыҥҥы күнү эрэ күүтэбин, сыллыыйыам!

Нонна трубкатын арааран баран, киэр элиттэ. «Как он мне надоел! Киһи энергиятын супту оборор курдук. Квартира эрэ ылларбын, тута барыам этэ». Нонна устунан бэйэтин аһынан киирэн барда. «Кырдьаҕас киһини кытта сылдьар туох да бэрдэ суох. Наһаа үчүгэй уолу кытта билсэрим буоллар, кэргэн тахсан олоруом этэ. Сааһым да ыраатта, сотору саастыы уолаттарым олох да көрбөт буолуохтара. Оччоҕуна үйэм тухары ити Иван Ивановичтар «кыысчааннара» буола сылдьабын дуо? Миэхэ уолаттар толлон чугаһаабаттар. Куруук ким эрэ көссүүтэ буола сылдьар аналлаах буоллаҕым дуу? Суох, оннук эрэ буолбатын. Үчүгэйэ бэрт дии, мин курдук кырасыабай, эдэр кыыһы туһана сылдьан, төлөөмөөрү гынар дии, өссө! Киниттэн төлөттөрөн баран тэйэрим буолуо!» тойонун санаан илгиэтэнэн ылла.

Иван Иванович, Ноннаны таптаан, эрэйгэ тэбилиннэ. Сааһырдахха, эдэр дьахтар таптала имэҥнээх да буолар эбит! Кини биир уол сырыытын сылдьымахтаабыт бэйэтэ кэлин түспэтийэн, ыал эһэтэ буолан сылдьыбыт киһи Ноннаны билиэҕиттэн, эрэйгэ тэбилиннэ. Наар ити айылаах «Богиняны» сүтэрэн кэбиһиэм диэн куттанар. Инньэ гынан, таптыыр дьахтарын хаппырыыһын барытын толорор. Уурунуу харчытын бүтэрэн эрэр, хамнаһын улахан аҥаарын Ноннаҕа барыыр. Кыысчаана, кырдьык, сыаналаах буолан биэрдэ. Наһаалаатаҕына, «түксү, уурайыам» диир да, Ноннатын көрбөтөҕүнэ олох иэдэйэн барар. Тапталлааҕа эчи эдэрэ да бэрт, туналыйа сырдаан көстөр этэ-сиинэ кими барытын иирдиэх айылаах, атаахтаан эрэрдии унаарытан саҥарар куолаһа сүрэҕин ортотунан киирэр, сып-сырдыгынан унаарыччы көрөр харахтара хара быарын хамсаталлар, кырааскалаах обуйук уостара элбэҕи эрэннэрэн умсугуталлар. Нонна аатын ааттаабытынан утуйар, кини сырдык сэбэрэтин санаабытынан уһуктар. Оҕолордоох-уруулардаах аҕамсыйбыт ыал аҕата бу курдук дьүһүлэнэ сылдьара соччото суоҕун билэр да, сүрэҕин умаппыт иэйиини умуруорар кыаҕа суох. Кэргэнэ тугу эрэ сэрэйэр быһыылаах. Наар кини хамнаһа тиийбэт буолбутуттан соһуйар. Соҕуруу үөрэнэ сылдьар кыргыттара саҥа таҥаска харчыта ыытыҥ диэбиттэрэ ыраатта да, аҕалара биэрэр кэмчи харчыта астарыгар эрэ сөп буолар.

– Ваня, туох буоллуҥ? Туох ааттаах иҥсэлээх дьахтары булуннуҥ дуу, тугуй? Хамнаскын олох аҕалбат буоллуҥ дии! Кыргыттарбыт иккис үрдүк үөрэхтэрин хайдах баһылыыллар? Саргы быйыл норка саҕынньахта ылан биэриҥ диэбитэ. Үөрэҕин бүтэрэр сылыгар харчы ыытан ылларыахпыт дии санаабытым, – тулуйа сатаан баран, кэргэнэ Светлана Ивановна биир киэһэ аһаҕастык ыйытта.

– Суох, кимим кэлиэй? Саргы ол билиҥҥэттэн тугун эмиэ норкатай, оҕолор курдук куурканан да сырыттын!

– Дьүөгэлэрэ бары норка саҕынньах кэппиттэрэ ыраатта! Кини эрэ кыаммат ыал оҕотун курдук пуховигынан сылдьаахтыыр! Хамнаскын ханна гынаҕын?

– Биир дьыала тэринэн эрэбин, онно барытын угабын, – диэбитин Иван Иванович кулгааҕа эрэ истэн хаалла.

– Туох дьыалатай, ол?

– Ону билигин эппэппин, оҕолорбут инникилэрин толкуйдуур буоллаҕым дии! – өссө ылардаах курдук тутунна.

– Арай, оннук ини… – ийэ, оҕолорун туһун санаан, чэпчээбиккэ дылы буолла. – Ол да иһин, ама хайаан туора дьахтары иитэ сылдьыаххыный. Арааһы бары саныы сырыттым. Кырдьык, бэйэ дьыалатын тэринэриҥ сөп. Хаһан баҕарар пенсияҕа ыытан кэбиһиэхтэрэ, оччоҕуна тэрилтэҕэр салгыы үлэлиэҥ буоллаҕа дии. Биир эмит оҕоҥ да дьыалаҕын салгыа. Маладьыас!

– Иван Иванович, киириэххэ син дуо? – биир сарсыарда профсоюзтарын бэрэссэдээтэлэ уол өҥөйдө.

– Киир, киир. Туох баар?

– Иван Иванович, квартирабыт боппуруоһа айдааннаах буолсу. Дьахталлар квартираны Нонна Петровна ыллаҕына үҥсүөхпүт диэн айдаараллар. Үлэлээбитэ аҕыйах эрэ ый буолла дии уонна тоҕо ылыахтааҕый дииллэр. Биһиэхэ сүүрбэлии сыл үлэлээбиттэр дьиэлэммэккэ сылдьаллар ээ…

– Ону билэбин! Ким айдаарарый?! Айдаарар дьону үлэлэриттэн үүрүөм!

– Иван Иванович, коллективынан сурук суруйабыт дииллэр ээ. Миигин сэрэт диэн ыыттылар…

– Сэрэппит буола-буолалар!!! – Иван Иванович сутуругунан остуолу сыбаата. – Хаһааҥҥыттан мин быһаарыыбын ылыммат буолбуккутуй?! Үлэҕиттэн үүрүөм! Бар, таҕыс!

Иван Иванович кыыһырбыт омунугар кириэһилэтиттэн ойон турда. Улахан кабинетын мээрэйдээн эрэрдии хаамыталаан ылла. Оттон тохтуу биэрэн баран, тугу эрэ толкуйдаан чочумча турда.

«Суох, кырдьык, сатаммат дьыала буолсу. Улахан киһиэхэ үҥсүү сурук тиийдэҕинэ – куһаҕан. Дьону барытын утары туруорар эмиэ соччото суох. Нонночкаҕа туох диибиний? Аны баран хаалара буолуо… Оо дьэ, эрэйим эбит! Арай, омук дойдутугар путевка ылан биэрдэххэ, бырастыы гынара дуу?». Ити санаа киниэхэ эрэли үөскэттэ. Баран аралдьыйан кэллин, онтон көстөн иһиэ.

Нонна өрөбүлгэ күн ортотугар диэри утуйар бэйэтэ бүгүн эрдэ уһугунна. Туохтан эрэ долгуйан, аанньа утуйбата. Оронугар тыыллан баран сыта түстэ. Бүгүн оскуолаҕа бииргэ үөрэммит оҕолорун кытта көрсүһэр күннэрэ. Оҕолортон эрэ ордук курдук санана улааппыт кыыс, олоххо дьиҥ-чахчы ситиһиилэммит, оҕоломмут-урууламмыт кыргыттарын санаан, тоҕо эрэ көрсүһүүгэ барыан баҕарбат. Дьиҥэр, кини эрэ барыларыттан ордук ситиһиилээх, баай-талым буолуохтаах курдуга. Арай көрдөххө, кырдьык, кини мааны да мааны. Ол эрэн барыта тас дуй, көрүнньүк…Кини бииргэ улааппыт оҕолоругар тугу кэпсиир? Туох идэлээҕин дуо? Ону баара, кини идэтинэн уһук хоту баар биир эмит чуум оскуолатыгар учууталлыахтаах этэ. Карьерам табылынна диир дуу? Тойон секретаршата буолан олоробун диэн кэпсиэн тыла барбат. Кэргэн, оҕо туһунан этэрэ эмиэ суох. «Ыарыйдым диирим дуу?».

Ол сыттаҕына «папочката» эрийдэ.

– Тапталлааҕым, сыллыыйыам, мин эйиэхэ сюрпризтаахпын!

– Даа, ол тугуй? – кыыс саппаҕырбыт санаата көнньүөрэ түстэ.

– Италияҕа путевка! Туох-баар ороскуоккун барытын уйуннум, эн баран аралдьыйан, сынньанан кэл!

– Уой, Ваня-я, спасибо тебе! Хата, санаабын өрө көтөхтүҥ ахан!

– Мин билигин путевкаҕын туппутунан тиийэбин дуо? Ахтан аҥаарым эрэ хаалан сылдьабын, чыычаах!

– Суох, суох! Бүгүн табыллыбат. Мин бииргэ үөрэммит оҕолорбунуун көрсүөхтээхпин. Эйиэхэ бэйэм эрийиэҕим!

Нонна туран идэтинэн сиэркилэҕэ көрүннэ. Сиэркилэ иннигэр туран бэйэтиттэн сүрдээҕин астынна. Кырасыабай буолан төрөөбүтэ үчүгэй даҕаны! Санаабыта барыта табыллан иһэр. Эр дьон кини туһугар тугу барытын оҥоруохтарын сөп. Ити Иван Иванович баар дии. Бастаан көрөн баран наһаа куттана санаабыта. Киһи кыайан чугаһыа суох курдук тойон хаан көрүҥнээҕэ. Киэп-хаап бөҕө буолара. Ол бэйэтэ билигин кини этэринэн сылдьар. Баҕардахпына, ити кырдьаҕаһы кэргэниттэн арааран да ылыам этэ. Ол эрээри ити киниэхэ наадата суох. Кырдьаҕас киһи өссө хас сыл былааска сылдьара биллибэт, дуоһунаһа суох кини олох да наадата суох.

Иван Иванович Ноннатын Италияҕа атааран баран, хаһан кэлэрин тулуйбакка кэтэһэр. Кыра оҕо ийэтин ахтан күнүн ааҕарыныы, кини бүгүн уһуктаат, «сарсын кэлэр!» диэн санаалаах ойон турда. Приемнайыгар Нонната сандааран олорорун көрө охсоору үлэтигэр үөрэ-көтө айанныыр бэйэтэ, кэлин аат эрэ харата барар-кэлэр. Оннооҕор үлэтин суолтата сүппүккэ дылы. Кини наар кыысчаанын саныы сылдьар. Ол быыһыгар Италия курдук остуоруйа дойдутугар тиийэн хайдах эрэ эриллэ оонньоон эрэр, эр киһи эрэ хараҕа барыта киниэхэ иҥнэн эрдэҕэ диэн күнүүлээн сордонор. Икки нэдиэлэ устата улаханнык эрэйдэннэ. Күн аайы Нонна нүөмэригэр эрийэн көрөр да, төлөпүөнэ эппиэттээбэт.