Текст книги "Sev və inan"

Ceylan Mumoðlu

SEV VƏ ÝNAN

Birinci hissə

Sevgi hissini daim canlý tut, sahib olduqlarýný sev

Müdriklərdən birinin kəlamlarýndan oxuyuruq: "Sevgidə günəº kimi ol".

Necə ola bilər axý? Günəº kimi olmaq mümkündürmü? Biz hara, Günəº hara? "Özümüzü bədii çalara bürünmüº bu ºeir parçasý ilə niyə aldadaq?" fikri bəzi oxucularýn aðlýndan keçə də bilər.

Uþaq kitablarýndan oxuyuruq: "Günəº bizdən təxminən 150 milyon km məsafədə yerləºir. Məsafənin uzaqlýðý Yerdə yaþayan canlýlarýn onun istiliyi və iþýðýndan faydalanmasýna mane olmur. Əgər Günəº sönsə, iþýq və istilik verməsə, Yer üzündə olan su və hətta havanýn özü donar. Ýnsanlar, heyvanlar və bitkilər isə məhv olar".

Geniþ izah yazmýram, özünüz müqayisə edin. Dünyanýn aðrýsýný-acýsýný, duzlusunu-þirinini görmüþ müdrik qocanýn gəldiyi nəticə və uþaqlarýn ilk oxumaða baþladýðý zamanda öyrəndikləri həqiqət.

Bir səhər oyandým, sosial þəbəkələrdə xəbərləri izləyərkən bir gəncin intihar etdiyini öyrəndim. Profilinə daxil olub, əvvəlki günlərdə qəmgin, bezgin, həyatdan küskünlük dolu statuslarýný oxudum. Əvvəl daxilimi heyfsilənmə hissi bürüdü. Kaº bu gənc mənim də dostluðumda olaydý, yazdýðý statuslarý görüb müəyyən üsullarla müdaxilə edərdim, ən azýndan statusunun altýna bir ümidverici rəy yazardým.

Sonra ana səhifədə həmin intiharla baðlý yayýmlanan xəbərlərə nəzər saldým. Kimisi oðlanýn maddi durumunun aþaðý olmasýndan, kimisi sevgilisi tərəfindən tərk edilməsindən, bəziləri də ümumi ruh halýnýn pessimist notlar üzərində yüklü olmasýndan bəhs edib dururdu. “Belə həyatda yaºamaqdansa intihar etmək yaxþýdýr” fikrinə haqq qazandýrlanlar da vardý, “intihar çýxýþ yolu deyil, günahdýr” deyənlər də.

– Səbəb təkcə maddi durumun çətin olmasýdýr?

– Xeyr.

– Sevgilisinin onu tərk etməsidir?

– Xeyr.

– Öz ruh halýnýn pessimist olmasýdýr?

– Xeyr.

– Hər üç məsələ intihara götürəcək qədər dəhºətli səbəb deyil.

– Bəs nədir səbəb?

– Sevgisizlik…

Daxildən gələn sevgi iþýðýnýn bitməsi, qaynaðýn tükədilməsi, Günəºin sönməsi. Bəzən fərd bunu fərqində olmadan tükədir və proses sona çatanda artýq gec olur. Onu düþdüyü quyudan çəkib çýxarmaq müþkül məsələyə çevrilir. Uzun ip atýrsan ki, çýxarasan, özü ipi tutub yuxarý dartýnsa belə, onu da yarýda kəsir və yenidən qaranlýðýn dərinliyinə düºür, özünü məhv edir. Çünki daxilində sevgi iþýðýný, Günəºini söndürüb, yenidən yandýrmaq da aðlýna gəlmir.

Bəs çarə nədir? Sevgi iþýðýný söndürməmək üçün nə etmək lazýmdýr?

Məþhur yazýçý Oskar Uayldýn bir sitatý var: "Ýnsanýn qarþýsýnda iki faciə var – birincisi arzularýnýn həyata keçməməsi, ikincisi isə keçməsidir". Xatýrlayýram, bu fikir haqqýnda uzun-uzadý düþünmüþdüm. Bəzən razýlaþýr, bəzən sinirlənir, bəzən də "ola bilməz!" deyib, rədd edirdim. Sonra baºa düºdüm ki, bir həyati təcrübəni yaþamadan qarþýndaký insanýn nə dediyini, necə dediyini tamamilə anlamaq çətin məsələdir. Ýnsanlar fərd kimi ayrýdýrlar, onlarýn həyata yanaþmasý da fərqlidir. "Addýmladýðýmýz yollar bir-birinə bənzəyə bilər, eynilə barmaqlarýmýz kimi, həm də bir-birindən fərqlənərlər, eynilə barmaq izlərimiz kimi”[1]. Hamýmýz fərqli yaradýlmýþýq, ancaq hamýmýza həyatýmýzý doya-doya yaþamaq üçün bərabər fürsətlər verilib. Mən buna ürəkdən inanýram, daxilimizdə elə bir qüvvə var ki, bizi addýmlayacaðýmýz yola yönəldir. Yəni daxilimizdəki səs, qəlbimiz, intuisiya – buna necə ad qoyursunuzsa qoyun – bizi hərəkətə sövq edir. Amma çoxumuz daxili səsimizin bizi yönləndirdiyi yolla getməyə inanmýrýq, çünki beynimiz hələ köhnə həyat tərzinin təsiri altýndadýr. Daxildəki səsi ciddiyə almýrýq. Yox, mən ən çox yayýlmýþ, istifadə edilən dəyiºmək ifadələri – "beynini yu, təmizlə, yenidən baºlat" demirəm. Bəlkə, kitabýn beyinlə baðlý hissəsinə çatanda, bu dəyiºmə vasitələrindən də yararlanacaqsýnýz. Yalnýz bunu izah etməyə çalýþýram, insanoðlu dərk etməlidir ki, "Digər canlýlardan fərqli olaraq təkcə insan varlýðýný sürdürə bilmək üçün aðlýnýn gücü sona qədər bələdçilik etməli, ustalaþmalýdýr"[2]. Hər aðlý baþýnda insan öz həyatýnýn komandanlýðýna sahib olacaq gücdədir.

Niyə kitabýn birinci hissəsini sevgi hissinə həsr etdim? Çünki çox insan yayðýn sýxýntý, yadlaþma, qorxular, davamlý ixtilaf və s. ilə nəticələnən qəlibləºmiº ºüurun tələsindədir. Belələri həyatýn təqdim etdiyi "bolluðu" dərk etmək əvəzinə gərginlik, ümidsizlik, inamsýzlýq kimi dəyəri aþaðý keyfiyyətlərlə yaþamaðý vərdiþ halýna gətirirlər. Belə bir həyat düºünün – uþaq uðursuz ailədə dünyaya göz açýb, yaþadýðý þəraitdə sevgisiz böyüyüb, dəyər görməyib, hiss və düºüncələri heç vaxt nə soruºulub, nə də ciddiyə alýnýb. Beləliklə həqiqi sevgidən xəbərsiz gənc yaþa çatýb. Daxilən həyatýndaký inkiþafýn tərs getdiyini hiss edir, amma aðlý hələ ona nələr olduðunu göstərə bilmir, çünki dərketmə baº verməyib. Bu səbəbdən rastýna çýxan, ona dəyər verən ilk ºəxsə özünü təslim edib. Sanki təslim olmasa, "onu sevməyəcək, tərk edəcək" düºüncəsini daþýyýb. Çox rast gəlinən bu hislə yetiºən bir çox insan qarþýsýna çýxan gənclərdən sevgi "dilənmə"yə davam edir. Ailəsindən görmədiyi sevgini, hörməti, dəyəri kənarda axtarýr. Hansý ana, ata uþaðýnýn bu vəziyyətə gəlməsini istəyər? Amma fərqindədirlərmi, bilirlərmi? Uþaðý öz gözündə uðurlu hiss etməsini təmin edə bilməyən "sevən" valideynlər ona hansý uðurlu gələcək verə bilər? Bu da üzərində dayanýlasý baþqa bir problemdir. Həyatýn ən vacib hədiyyəsi, həqiqi sevgi ilə böyüməkdən məhrum olan uºaqlar "Mən dəyərliyəm", "Sevilirəm", "Əhəmiyyətliyəm", "Mənə güvənirlər", "Mən ailəmin bir parçasýyam və eyni zamanda azadam" hislərini yaþamayýbsa, bu duyðularýn acýna çevrilir və onlarýn yerini doldurmaq üçün sevgini kənarda axtarýr. Düþündürücü hekayələrdən biri bizə vəziyyəti daha yaxþý izah edəcək:

–Nəcibə müəllimə 5-ci sinif ºagirdlərinin qarþýsýnda dayandýðý ilk gün bir çox müəllim kimi onlara baxýb, hamýsýný eyni dərəcədə sevdiyini söylədi. Ön cərgədə sanki partasýnýn üstünə çökmüº balacaboylu þagird vardý. Adý Tural Səmədzadə idi. Nəcibə müəllimə Turalý görmüºdü, onun digər uþaqlarla oynamadýðýný, paltarlarýnýn kirli və özünün də yuyunmaða ehtiyacý olduðunu müþahidə etmiºdi.

Nəcibə müəllimə iºlədiyi məktəbin qayda-qanununa əsasən dərs dediyi hər bir ºagirdin ºəxsi iºlərini gözdən keçirərək ötən illərdə onlarýn necə fəaliyyət göstərmələri ilə tanýþ olmaða baþladý. Nəcibə müəllimə, ºübhəsiz, Turalýn iþini lap axýra saxladý. Lakin Turalýn ºəxsi iºini gözdən keçirərkən birinci sinif müəllimi onun haqqýnda aðýllý, pozitiv, gülərüz, tapþýrýqlarýný vaxtlý-vaxtýnda yerinə yetirən, sinif yoldaþlarý tərəfindən sevilən bir þagird olmasýný vurðulamýþdý. Ýkinci sinif müəllimi mükəmməl þagird olmasýndan, lakin anasýnýn aðýr xəstəliyi səbəbindən onun üzüntü və çətinlik içərisində yaþamasýndan yazmýþdý. Üçüncü sinif müəllimi anasýnýn ölümündən sonra atasýnýn ona diqqət göstərməməsi və əgər bir tədbir görülməsə, bu vəziyyətin uþaðýn həyatýna ciddi təsir edəcəyini qeyd etmiºdi. Dördüncü sinif müəllimi isə Turalýn içinə qapalý və məktəbə qarþý soyuduðunu, dostsuz qaldýðýný, bəzi vaxtlarda sinifdə yatdýðýný yazmýþdý.

Nəcibə müəllimə məsələni baºa düºmüºdü, indi özündən utanýrdý. Þagirdlər ona gözəl kaðýzlara bükülü bəzəkli lentlərlə paketlənmiº yeni il hədiyyələri gətirəndə özünü daha pis hiss etdi. Çünki Turalýn hədiyyəsi qaba, qəhvə rəngli kaðýza səliqəsiz formada sarýnmýþdý. Hədiyyəni digər ºagirdlərin gözü önündə açmaq çox acý verirdi.

Bəzi ºagirdlər paketdən çýxan saxta daþlardan düzəldilmiº, bir neçə daþý da düþmüþ bilərziyi və üçdə biri dolu olan ətir ºüºəsini gördükdə gülməyə baþladýlar. Ancaq müəllimə bilərziyin nə qədər zərif olduðunu söyləyərək, ətirdən də bir neçə damla biləyinə damladaraq onlarýn gülüþünə mane oldu. Həmin gün dərslərdən sonra Tural müəlliməsinin yanýna gələrək:

– Nəcibə müəllimə, bu gün sizdən anamýn qoxusunu duydum, – dedi.

Uºaqlar getdikdən sonra müəllimə ən azý bir saat aðladý. O gündən sonra ºagirdlərə təkcə oxu, yazý, hesab dərsi öyrətmədi, həm də onlarý yüksək tərbiyəli insan kimi yetiºdirməyə baþladý. Turala xüsusi diqqət ayýrdý. Onunla iþləyərkən zəkasýnýn təkrar canlandýðýný hiss etdi. Ona cəsarət verdikcə, uþaq inkiþaf edirdi. Ýlin sonunədək Tural sinfin ən çalýþqan þagirdlərindən biri oldu. Bir il sonra qapýsýnýn önündə bir məktub tapdý. Turaldan idi, yazýrdý ki, Nəcibə müəllimə həyatýnda onun üçün ən yaxþý müəllim olaraq qalýr. Turaldan yeni məktub alana qədər altý il keçdi. Məktubunda liseyi bitidiyini və liseyin ən yaxþý üç þagirdindən biri olduðunu yazýrdý. Tural yenə Nəcibə müəlliməni əmin edirdi ki, o hələ də onun üçün ən yaxþý müəllim olaraq qalýr.

Dörd il sonra Turaldan daha bir məktub aldý. Çətin zamanlar olmasýný, universitetdə oxuduðunu və məzun olmasý üçün çox səy göstərdiyini və həyatýnda ən yaxþý müəllimin yenə Nəcibə müəllimə olduðunu yazýrdý.

Dörd il sonra yeni məktub gəldi Turaldan. Universiteti bitirmiºdi, həyatýnýn ən yaxþý müəllimi yenə Nəcibə müəllimə olduðunu yazýrdý. Bu dəfə imzasý uzun idi: Tural Səmədzadə, Tibb Elmləri doktoru.

Yaz ayýnda daha bir məktub gəldi Nəcibə müəlliməyə. Tural həyatýnýn sevgisi, bir qýzla tanýþ olduðunu və evlənəcəyini yazmýþdý. Atasýnýn bir neçə il əvvəl dünyasýný dəyiºdiyini, Nəcibə müəllimənin toyda iºtirak etməsini istəyirdi

Müəllimə toya gedərkən xüsusilə saxladýðý bir neçə daþý düþmüþ həmin bilərziyi taxdý, Turalýn ona hədiyyə etdiyi və anasýndan qalmýþ ətirdən vurmaðý da unutmadý.

Bir-birilərini sevgi ilə qucaqlayarkən doktor Səmədzadə Nəcibə müəllimənin qulaðýna:

– Mənə inandýðýnýz üçün çox sað olun! Özümü əhəmiyyətli hiss etdirdiyinizə, dəyiºə biləcəyimə inandýrdýðýnýza görə sizə çox minnətdaram! – deyə, pýçýldadý.

Nəcibə müəllimə gözüyaþlý cavab verdi:

– Yanýlýrsan, Tural… Mən deyil, sən məni öyrətdin. Səninlə qarþýlaþana qədər müəllimliyin nə olduðunu bilmirdim.[3]

Gördüyümüz kimi, sevgisiz böyüyən insan inkiþafdan dayanmýþ kimi bir vəziyyətə düºür. Fiziki cəhətdən normal böyüsə də, mənəvi tərəfi yoxsul qalýr. Sevgi aclýðý duz və vitamin əskikliyi kimi xəstəlik olur. Sevgisizlik cəmiyyətləri daxildən çürüdən xəstəlikdir. Bu xəstəliyi aradan qaldýrmaq üçün uþaq qəhqəhələrinə, uºaq sevinclərinə ehtiyacýmýz var.

Humanist psixologiyanýn nümayəndələrindən olan amerikalý psixoloq Abraham Maslau "Ehtiyaclar piramidasý" haqqýndaký əsərində xüsusi bölməni "sevgiyə tələbat və mənsubiyyət"ə ayýrýb. Sevgi ehtiyacý insanlarýn ən təməl ehtiyaclarýndan biridir. Ýstər uºaq, istərsə də yetkin ºəxs olsun – hər bir insanýn sevgiyə ehtiyacý var.

XX əsrin görkəmli sosioloq, filosof və psixoloqu Erix Fromm da "Sevmək sənəti" əsərində yazýb: "Sevgi haqqýnda danýþmaq "möcüzə etmək" deyil, ona görə ki, bu, hər bir insan təbiətinin ali və həqiqi tələbatlarý haqqýnda danýþmaq deməkdir. Bu tələbatýn gizli olmasý hələ onun heç olmamasý demək deyil".

Fərz edək ki, hekayədə haqqýnda bəhs edilən Turala Nəcibə müəllimə kimi xeyirxah insan rast gəlməyəydi və Tural o ruh halý ilə böyüyüb gəncliyini "sevgi" axtarýþýna sərf edəydi, nəticədə qarþýsýna çýxan hansýsa qrupa və ya cinayətlə məþðul olan dəstəyə qoþulardý. Belə qruplara qoºulmaqla insan özünə bir növ "dəyər" yükləmiº olur və bu saxta dəyərlə də həyatda həqiqi sevgini hiss etmədən ömrünü baºa vurur, yaxud həyatýnýn hansýsa mərhələsində intihar edir.

Bəs sevgi hissimizi necə canlý tutaq?

Lətifə

Sərvinaz: – Sən çox yaxþý insansan, Sənan. Məni, həqiqətən, sevirsən?

Sənan: – Sevirəm, Sərvinaz, sevirəm.

Sərvinaz: – Mənə görə ölərsən?

Sənan: – Yox, Sərvinaz, mənimki ölümsüz sevgidir.

Əvvəlcə sevgisiz qalanda nələr baþ verir, bunlarý öyrənməliyik. Üç il əvvəl sosial ºəbəkədə mənə gənc bir xaným müraciət etmiºdi. Onu üzən, baþýna gələn hekayəsini danýþmaq üçün dinləyici və çarə axtarýrdý. Onu dinlədikdən sonra, hekayəsindən yola çýxaraq ümumi bir yazý hazýrlayýb səhifəmdə yayýmladým. Həmin yazý böyük maraða səbəb oldu, bir neçə saytda da yayýmlandý. Gənc xanýmýn hekayəsini təxmini bu cür çatdýrmýþdým:

–"O kefsiz idi. Artýq özünü əvvəlki kimi hiss edə bilmirdi. Olub-keçənləri rəfiqələrinə anlatsa da, onlarla bölüºsə də, hələ ürəyi sakitləºməmiºdi. Onu sakitləºdirəcək, ruhunu dinləyəcək bir insan lazýmdý.

"Bəlkə, psixoloqa gedim? Yox, hazýrda ona ödəyəcək pulum yoxdur. Bəs nə edim, necə qurtulum bu acý verən düºüncələrdən? Bu halýmla mən özümü yeyib-bitirmək üzrəyəm".

Səhər yuxudan qalxandan aðzýna bir loxma da qoymamýþdý. Baþý gicəllənirdi. Pəncərəyə yaxýnlaþdý. Bir qədər küçəni seyr etdikdən sonra masanýn üstündə qoyduðu telefonunu götürdü. Bir neçə mesajý vardý:

– Rəfiqələrdəndir yəqin, narahatdýrlar mənə görə.

Ýnternetə daxil oldu, sosial ºəbəkədə bir-iki paylaºmaya nəzər saldýqdan sonra baðlamaq qərarýna gəldi. Anidən durdu, rəfiqəsinin ona məsləhət bildiyi bir xanýmla danýþmaq üçün mesaj qutusuna göndərdiyi profil ünvanýný xatýrladý. Həmin mesajý dünən də açmýþdý, amma "Eh" deyib baðlamýþdý. Bu gün isə yoxlamaq qərarýna gəldi.

"Axý biri mənə mütləq kömək etməlidir. Mən bu cür çox davam gətirə bilməyəcəyəm".

Artýq yubanmadan rəfiqəsinin göndərdiyi ünvana yazmaða baþladý.

– Salam. Sizinlə danýþmaq olar?

– Salam. Buyurun.

– Kiminləsə danýþmaða ehtiyacým var. Rəfiqələrim məni tam anlamýrlar, bəlkə də, mənə belə gəlir.

– Bəzən olur. Anlayýram. Çəkinməyin.

– Mənə elə gəlir ki, insanlarýn bir-birinə ehtiyacý yoxdur artýq. Hər kəs bir-birini aldadýr, hərəkətləri, danýþýqlarý ilə nəsə umurlar.

– Belə görünə də bilər. Sýxýntýlarýnýz var, deyəsən, bölüºə bilərsiniz, dinləyirəm sizi.

– Bir il əvvəl bir oðlanla tanýþ oldum. Baþlanðýcda onun hislərinə heç cür inana bilmədim. Kaº elə o baþlanðýcda qalardým. Bir gün mənə sevgi etirafý etdi. Mənsə ona:

– Bu sevgini dərindən hiss edə bilmirəm, – cavabýný verdim.

O:

– Mən nə edim ki, səni sevdiyimə inanasan? – deyirdi.

Bir müddət yenə məni izlədi. Hər gəliºində sevgisini hiss etdirməyə çalýþýrdý. Sonra bir gün daha gəlmədi. On gün heç yerdə görünmədi. Narahat olmaða baþlamýþdým. Hiss edirdim ki, ona baðlanmýþam. Əvvəlki kimi məni izləməsini, dərsdən çýxarkən gözləməsini və qayðýma qalmasýný istəyirdim. Yoxluðundan darýxmaða baþlamýþdým. Bir gün yenə dərsdən çýxarkən məni gözlədiyini gördüm. Çox sevindim. Ondan niyə belə etdiyini soruºanda, xəstə olduðunu və gələ bilmədiyini dedi.

– Siz onun xəstə olmasý məsələsinə inanmýþdýnýz?

– Bəli. Həmin gündən sonra səmimi münasibətimiz yarandý. Bir-birimizi görməyəndə çox darýxýrdýq. Ən çox da mən. Düºünmüºdüm ki, bu, həqiqi hislərdir və artýq hər ikimizdə mövcuddur. O isə münasibətlərimizin daha "səmimi" olmasý üçün əlindən gələni edirdi. Günlərin bir günü o, yenə gözlənilmədən yoxa çýxdý. Telefonu söndürülmüþ, heç bir yerdə izi-tozu qalmamýþdý. Sanki havaya buxarlanmýþdý. Mən yenə üzülməyə, darýxmaða baþladým. Niyə belə etdiyini, ən əsasý da xəbərsiz itməsini anlamýrdým.

– Bu cür yoxa çýxmasý sizdə yenə ºübhə oyatmadý?

– Oyatmýþdý əslində, ancaq yenə də mənfi nəsə düºünməyi aðlýma gətirmirdim.

Qýz xeyli zaman yazmadý. Deyəsən qəhərlənmiºdi. Sonra davam etdi:

– Düºünürdüm ki, yəqin, səhhəti ilə baðlý yenə nəsə baº verib, ona görə əlaqə qura bilmir, gözləməkdən baºqa çarəm qalmýrdý. Hətta özümü qýnamaða baþlamýþdým ki, niyə axý onun harada yaþamasý, yaxýnlarý barədə məlumatlarý öyrənməmiºdim. Və bir gün dərsdən çýxarkən onu səkidə baþqa bir qýzla danýþdýðý yerdə gördüm. Bir anlýq nə baº verdiyinin fərqinə varmaq istədim, amma artýq þok keçirirdim. Nə edəcəyimi bilmədim. Məni bu vəziyyətdən elə o özü çýxardý. Yaxýnlaþaraq salamlaþdý və yenə də xəstə yatdýðýný dedi, az əvvəl danýþdýðý qýzýn isə qrup yoldaþý olduðunu bildirdi. Mən isə danýþa bilmirdim. Hiss edirdim ki, nəsə yolunda getmir, amma bunu ona bildirməyi də mənasýz hesab edirdim.

Sonunda özümə gəlib güclə eºidiləcək bir səslə:

– Səni anlam