Текст книги "Хомурахха хоммут хоһооннор"

Филатова-Сыгыйык Елена Афанасьевна
Хомурахха хоммут хоһооннор

«Мин, түлэй түүн ыалдьыта…»

 
Мин, түлэй түүн ыалдьыта,
Хомуһуннаах тыл хоноһото,
Атын эйгэ туора ырыаһыта,
Иэйии ыарыылаах дьахтара
буолабын.
Сир ийэ көстүбэт сииктэрин
Сытыы иннэлээх иистэнньэҥэ,
Үс дойду кичим кистэлэҥин
Күлүүһэ суох харабыла
буолабын.
Уулаах харахтаах одуулаабат
Инчэҕэй илиилээх туппат,
Сарымтах таҥастаах чугаһаабат
Соргулаах аартык доҕуһуолдьута
буолабын.
Сай барар салгын илгиэрдээх,
Суй гынар түргэн иэйиилээх,
Муус тыыннаах, итии сүрэхтээх,
Моһуок идэлээх суруксут
буолабын.
 

Муммут дууһа

 
Күндэлэс уоттаах түннүктэр
Көһүтэллэр дуо миигин,
Сылаас чэйдээх остуоллар
Ыҥыраллар дуо миигин?
 
 
Хараҥа кууспут далайыттан
Халты туттар буолуом дуо,
Эрэл угуйар кыымыттан
Эмэх бэйэм умайыам дуо?
 
 
Сору суорар олохпор
Соргу күнүн көрүөм дуо,
Аньыым аалар муҥуттан,
Айыым кутун тутуом дуо?
 
 
Муммут дууһам кыаһыта
Муннук чэҥэ ууллуо дуо,
Маннык ыарык кыһалҕа
Мүччү баран түһүө дуо?
 

«Түлэй хара түүн…»

 
Түлэй хара түүн
Хараҥалыын силбэнэн,
Тулам бүрэ күлүгэр
Холбоһобун кумунан.
 
 
Ый эрэ ытыһын таһынар,
Ыт эрэ улуйан хантайар,
Мин эрэ иһийэн сыһыйар
Чох хара түүнэ уһунуон…
 

«Саарбах санаа…»

 
Саарбах санаа
Сэбирдэҕэр олорсон,
Хахсаат тыал
Холоругар ытыллан,
Тыллыбыт умнастан
Туура тутуллан,
Умнуллубут ыллыкка
Умса түһэр ынырыгыан…
Кылгас санаа
Кыымыгар кыбыллан,
Күлүмнүү умайар
Көмүлүөк түөһүттэн
Кыырайа көтөн
Кытара түһээт,
Балаҕан буоругар
Умуллан хаалар ынырыгыан…
Көмүс санаа
Кынатыгар кыттыһан,
Кыаллары ыралаан,
Күөххэ тардыһан,
Көнө олоххо
Көҥүл тыынар,
Кылгаһын да иһин,
Күндүркэй ини ньии…
 

«Хоһоон холбоон хоҥкуйан…»

 
Хоһоон холбоон хоҥкуйан,
Хомоҕой тылы халбыйан,
Хараҥа иэйиини хаһыйан
Хоройо хонобун хорооммор.
Тоҕо эн, тыыппа тыл,
Тыын сирбэр уйаланан,
Тоҕо куппун хат тарбыы
Туой туолбаккын астынан?
 

Хоһоон

 
Хомурахха хоммут хоһооннор
Хабдьы буолан көппүттэр,
Сииккэ сүппүт тылларым
Сиккиэр буолан сайбыттар.
Үрэххэ сырсыбыт иэйиилэр
Үрүмэччи кыната буолбуттар,
Хатыҥҥа саспыт санаалар
Хампа күөххэ умсубуттар.
Дууһа муҥур дайыыта
Ырыа ыллаан сапсыммыт,
Кутум көмүөл күрүлгэнэ
Куйаар устун кутуллубут.
Хоһоон уохтаах атынан
Хоту Чолбону табыйбыт,
Хотой кыылга олорсон
Халлаан сиигин тарыйбыт.
Хоһоон көҥүл боотура,
Харса суоххун, хоодуоккун,
Хоһоон ураты ууһа,
Хомуһун уоххун сөҕөбүн.
 

«Олох долгунун быыһынан…»

 
Олох долгунун быыһынан
Оҥочом устан түөрэҥниир,
Оргууйдук эрдинэр кыахтарым
Оргуйар айаммар күүһүрэр.
 
 
Ыйдарар сулуһум – Чолбон,
Ыйытар таҥарам – Чыыбыстай,
Ырыам сырдык ыралаах,
Ырам ыраах сүүрүктээх.
 
 
Күрүлгэн күүтэр иннибэр
Кыахпын тургутар көтүү,
Кытаат, тулус, оҥочом!
Күлэр күнүм, кииримэ!
 

«Түүҥҥү хара халадаай…»

 
Түүҥҥү хара халадаай
Эҥээриттэн тутуһан,
Түүлүм түлүк дойдутугар
Түлэй-балай түһэбин.
 
 
Күөх айылҕам былаатын
Көҕөрүмтүйэр күөнүгэр,
Күн уотун анныгар
Көтөн-дайан иһэбин.
 
 
Күһүнүм кыһыл атынан,
Көҕүлүттэн тутуһан,
Сырдырҕас тыаһынан
Тэйэн-тэбэн сыыйабын.
 
 
Сороҕор суор буолан
Сэргэбэр түһэбин,
Саба үүммүт эрбэһини
Соҥуора-сонньуйа көрөбүн.
 
 
Түүл даҕаны араастаах,
Аптаах дойду быһыылаах…
 

Ньургуһун

 
Сылластым, сылаас иэйиинэн
Саһархай бэйэҕин ахтаммын,
Сэрэнэн таһааҕын бигээммин,
Сэрбэйбит төбөҕүн уурааммын.
 
 
Аттыбар саас үҥкүүтэ,
Араҕас оһуор үктэлэ,
Алааска олох тиллиитэ,
Айылҕа уһуктар эргиирэ.
 
 
Ньургуһун сиэттиһэр түгэнэ,
Тапталым эргийэр иэдэһэ,
Ньургуһун кыбыстар киэлитэ,
Талаһар эрэлим иэйиитэ.
 
 
Сиккиэр тимэҕэ сөллүүтэ,
Симиктик тэлээрэ көтүүтэ,
Ньургуһун төбөтүн өндөтүө,
Ньургуннук олоххо талаһыа.
 

«Сааскы ырыа таптала – дииллэр…»

 
Сааскы ырыа таптала – дииллэр
Сиргэ быкпыт ньургуһуну,
Лоокуут Ньургун дьоло – дииллэр
Хорсун кэрэ сибэккини.
 
 
Кини курдук, сырдык сааска
Ситэн-тупсан нуоҕайыахха,
Кини курдук өрө анньан,
Сайан-сырдаан нуурайыахха.
 
 
Көрбүт бары үөрэ түһэр,
Сүрэх тэбэн мөҕүл гынар,
Намчы-намчы ньуолах төбө
Нарын-нарын Ньургу кыыс.
 

«Тааттам нарын хатыҥа…»

 
Тааттам нарын хатыҥа
Талах уолу кууспута,
Таптыыр сүрэх ытыһын
«Тутус» диэхтии ууммута.
 
 
Онно, үрэх уутугар,
Уоттаах иэйии күлбүтэ,
Онно, сүүрүк атаҕар,
Уохтаах илдьит көппүтэ.
 
 
Маҥан намчы харылар
Эдэр талаҕы бигииллэр,
Тулам бары иһийэн
Таптал кыымын кистииллэр.
 
 
Үөһэ, мэҥэ халлааҥҥа,
Үрүҥ күнүм үҥкүүлүүр,
Үрэх чуумпу күлүгэр
Үрдүк иэйии уураһар.
 

Сайын

 
Куйаас тыынын бүрүнэн,
Кустук курун тардынан,
Чээлэй күөҕүн тэлгэтэн
Кэллэ сайын, илгийэн.
 
 
Хамсыыр бары көҕүйэн,
Халлаан эмиэ көҕөрөн,
Тулам бары киэркэйэн,
Хаамта сайын, сайбайан.
 
 
Ылбай олох салҕанан,
Ырам ыллыга аһыллан,
Күөгэл-нусхал тыыннанна,
Күөйэн-хаайан күөгэйдэ.
 
 
Сайын, сайын барахсан,
Сайыһыаҕым, ыксаама,
Сайын, сайын, биһигим,
Сатыылыахха, куотума.
 

«Күлүм-чаҕыл күнүм уота…»

 
Күлүм-чаҕыл күнүм уота
Күлэн-үөрэн мичилийдэ,
Куйаас-найаас саба кууһан
Күөгэл-нусхал тула түстэ.
Алаас аайы солко от
Аргыый-аргыый хамсаата,
Сиккиэр тыалым тарбаҕа
Оргууй-оргууй тараата.
Үрэҕим уута, мөлбөһүйэ,
Халлаан чэмэлин бүрүннэ,
Сөрүүн күлүк талах төрдүн
Сөрүү тардан, онно саста.
Өрүс эбэм тааһын сууйа
Кытыл устун ыкса сүүрдэ,
Дьэҥкир уута араас өҥнөөх
Кустук курун сайгыы турда.
Көҥүл көтөн, күөҕү үктээн
Эн биһикки көрүлүөх,
Самаан сайын кыл кылгаһын
Сатыы сылдьан кэм уһатыах.
 

«Уһун кыһын кылгаата…»

 
Уһун кыһын кылгаата,
Уһун тыына мөлтөөтө,
Утах уота сырдаата,
Уоһум күлэн ыртайда.
 
 
Лабаа хаара чаҕылла
Тоҥ умнаска дьэргэйдэ,
Харах саатыах дьиримэ
Хардыы аайы имнэннэ.
 
 
Саас иһэрэ билиннэ,
Санаам эмиэ киэркэйдэ,
Саҥа ырам тилиннэ,
Сонун баҕам күүһүрдэ.
 

Ардах

 
Ыадаһан ыанньыйбыт былыттар
Ыарахан ыарынан тэниһэн,
Ыыстыйбыт санаанан сундуһан
Ыргыһан кэллилэр үрдүбэр.
 
 
Күндээрэр күнүм кубарыппыт
Көҕөрөр күөҕүн кэбирэппит,
Кураанах буорун өрүкүппүт,
Куолайа кууран күкээрбит,
Куйаартан сииги эрэйбит,
Көбүөхтээн сэниэтэ эстибит,
Күөгэйэн, ардаҕы ааттаспыт
Көҕүөрдээх сирим барахсан.
 
 
Чаҕылҕан курунан таһыллан,
Чыпчаххай тыаһынан куһууран,
Хайыта бардылар былыттар,
Хаһыыра түстүлэр дьааһыннар,
Хатан-хабараан халлаантан
Халыс гынна уу муора,
Хатан сыппыт хара буорга
Хабах үллэн тэһэ барда,
Чоҕул таммах тэйэ-тэйэ
Чобуо битии тэптэ, тэптэ.
Куттас куттаах быкпат гына
Курбуу уота күлүмнээтэ,
Кэрэ-намчы көрбөт гына
Көҥдөй тыас лүҥкүнээтэ,
Иҥнэри барыах илиттэ
Түҥнэри барыах инчэттэ,
Лүҥсүйэн-лоҥсуйан олордо,
Лаппыйан-липпийэн биэрдэ,
Сүүрүктэр сүүрүгүрдүлэр,
Үрүйэлэр үҥкүрүстүлэр,
Хара уу халыйда,
Үрүҥ уу үлүннэ,
Олус омуннуран
Уоҕа хараата,
Уостан хаалла,
Халлаан халынна,
Үрүҥ Айыы тыынна.
 
 
Сир ийэ тилиннэ,
Симэҕин иилиннэ,
Сир киһитэ илгиһиннэ,
Сирэм күөх эргилиннэ.
 

Күһүн

 
Түүнүм кэллэ, барыйа,
Күнүм куотта, сыбдыйа,
Турдум манна, хомойо,
Барбыт кэммин бэрийэ.
 
 
Күһүн буолла, кытара,
Көмүс суола дыргыйа,
Көтөр санаа үрдүккэ
Көтөр курдук сапсына.
 
 
Сарсын кэлиэ, кылыйа,
Саҥа суолу арыйа,
Арай хаалыа, сайыһа,
Ааспыт сайын амтана.
 

«Лыҥкынас мин көмүс тапталым…»

 
Лыҥкынас мин көмүс тапталым
Лабааттан лабааҕа даҕайа ыллаата,
Сүүс араас куоласка ыһылла,
Күһүҥҥү үҥкүүгэ тэлээрэ кыттыста.
 
 
Айылҕам араҕас хараҕын уулара
Алары, алааһы бүрүйэ толордо,
Сайыҥҥы кэрэни сүтэрэр хомолто
Сиккиэргэ суулана кэриини кэрийдэ.
 
 
Күһүнүм, көмүһүм, кэтэспит уоскулаҥ,