Текст книги "Чол ва денгиз"

– Қалай, аҳволи тузукми? – қичқирди балиқчилардан бири болага.

– Ухлаяпти, – жавоб берди бола. Ўзининг йиғлаётганини кўраётганлари ҳам энди барибир эди. – Уни безовта қилмаслик керак.

– Бунинг тумшуғидан думигача ўн саккиз фут чиқар экан! – қичқирди ўлчаётган балиқчи.

– Чиқмай ҳам кўрсин, – деди бола.

У Террасга келиб, бир қаҳва сўради:

– Менга қайноқ қаҳва беринг, сути ва шакари кўпроқ бўлсин.

– Яна бирон нарса олгин.

– Керак эмас. Унинг нима ейиши мумкинлигини кейин қараб кўраман.

– Оҳ, ана балиғ-у, мана балиқ! – деди хўжайин. – Тенги йўғ-а, тенги. Аммо сен ҳам кеча икки зўр балиқ тутдинг.

– Э қўйсанг-чи, менинг балиғимни! – деди бола ва яна йиғлаб юборди.

– Бирон нарса ичиб олмайсанми? – сўради ундан хўжайин.

– Керакмас, – деди бола. – Уларга айтиб қўй, Сантьягонинг меъдасига тегишмасин. Мен яна келаман.

– Шундай бўлиб чиққанига менинг ҳам жуда ачинаётганлигимни айтиб қўй унга.

– Раҳмат, – деди бола.

Бола кулбага қайноқ қаҳвани келтириб қўйди ва то чол уйғонмагунча унинг ёнида ўтирди. Бир сафар болага гўё у уйғонаётгандай бўлиб кўринди, аммо чол яна оғир уйқуга чўмди, шундан сўнг бола қаҳвани иситиш учун қарзга бир оз ўтин олгани қўшниларникига кетди.

Ниҳоят, чол уйғонди.

– Ётавер, турма, – деди унга бола. – Мана буни ичиб ол! – стаканга қаҳва қуйиб узатди у.

Чол ундан стаканни олиб, қаҳвани ичди.

– Улар мени енгиб қўйишди, Манолин, – деди у. – Улар мени енгишди.

– Аммо унинг ўзи сени енголмабди-ку, ахир. Ахир балиқ сени енгмабди-ку!

– Йўқ енгмади. Тўғри гапдан қочиб қутулиб булармиди. Бу воқеа кейин бўлди.

– Қайиқ билан асбоб-ускуналарга Педрико қараб турадиган бўлди. Балиқнинг бошини нима қилмоқчисан?

– Уни Педрико тўрларга хўрак қилиб майдалай қолсин.

– Тиғини-чи?

– Хоҳласанг, уни эсдалик учун ўзингга олиб қўя қол.

– Хоҳламай-чи, – деди бола. – Кел энди, бундан кейин нима қилишимиз ҳақида гаплашиб оламиз.

– Мени қидиришдими?

– Бўлмаса-чи. Қирғоқ соқчилари ҳам, самолётлар ҳам қидиришди.

– Океан поёнсиз, қайиқ бўлса зиғирдаккина, уни топиб бўлармиди, – деди чол. У, ўз-ўзинг ва яна денгиздан ташқари ҳам гаплашадиган бирон одаминг бўлса қандай ажойиб бўлишини ҳозир ич-ичидан сезди. – Мен сени роса қўмсадим, – деди у. – Сен бирон нарса ушладингми?

– Биринчи куни битта. Иккинчи куни яна битта, учинчи куни бўлса, иккита катта балиқ ушладик.

– Қойил!

– Энди биз яна биргалашиб ов қиламиз.

– Сираям. Менда толе йўқ. Ишим тескари кетяпти.

– Э, қўйсанг-чи, шу тескари-пескарингни! – деди бола. – Мен сенга толе келтираман.

– Ота-онанг-чи, улар нима дейишади?

– Аҳамияти йўқ. Кеча мен иккита балиқ ушлаб бердим-ку. Аммо энди биз икковлашиб балиқчилик қиламиз, чунки, мен ҳали жуда кўп нарсани ўрганишим керак.

– Зўр бир санчқи топишга ва денгизга доимо уни олиб чиқишга тўғри келади. Тиғини эски «форд»нинг рессоридан қилса ҳам бўлади. Гуанабакоада чархлатиб оламиз. У жуда ўткир бўлиши керак, аммо синиб кетмаслиги учун тобланмаган бўлиши шарт. Пичоғим бутунлай синиб кетди.

– Мен сенга янги пичоқ топиб бераман, рессорни ҳам ўзим чархлатаман. Яна неча кун кучли brisa1010
  Соҳил шамоли (исп.).


[Закрыть] эсиб туради?

– Эҳтимол, уч кундир. Балки, ундан ҳам кўпроқдир.

– У пайтгача ҳамма нарса жойида бўлади, – деди бола. – Сен ҳозирча қўлларингни давосини қилгин.

– Мен уларни нима қилиш кераклигини биламан. Кечаси аллақандай ғалати бир нарса тупурдим, шундан менга, худди кўкрагимда бир нарса ёрилиб кетгандай бўлиб туюлди.

– Бунинг ҳам давосини қил, – деди бола. – Дам ол, қария, мен сенга тоза кўйлак келтираман. Яна овқат-повқат дегандай.

– Мен йўқлигимда чиққан газеталардан биронтасини ўзинг билан ола келгин, хўпми? – илтимос қилди чол.

– Сен тезроқ тузалашинг керак, чунки мен ҳали сендан жуда кўп нарсаларни ўрганиб олишим зарур, сен бўлсанг мени дунёдаги етмиш икки ҳунарга ўргатишинг мумкин. Сенга жуда ҳам оғир бўлдими?

– Жуда, – деди чол.

– Мен овқат ва газета келтираман. Сен дам ол, қария. Дорихонага ҳам кириб ўтаман, қўлларингга бирон дори-дармон ола келаман.

– Педрико балиқ бошини ўзига олсин, айтиб қўй, ёдингдан чиқмасин.

– Эсимдан чиқмайди, айтаман.

Бола кулбадан чиқиб, эски тошлоқ йўлдан пастга тушиб бораётганида яна йиғлади.

Шу куни Террасга бир гуруҳ туристлар келган эди, улардан бири шарқдан эсаётган шамол кўрфазнинг даҳанасида ҳайбатли тўлқин шопираётганига қараб туриб, пиводан бўшаган идишлар ва ўлиб ётган медузалар орасида соҳилга урилаётган тўлқинларда чайқала-чайқала юксалиб турган, улкан думли узун оқ умуртқани кўриб қолди.

У ҳозир, энди йўловчи тўлқин суриб кетувчи ахлатгина бўлиб қолган улкан балиқнинг узундан-узун умуртқасини кўрсата туриб, официантдан сўради:

– Нима бало экан бу ўзи?

– T iburon – деди официант. – Акулалар. – У сўраган аёлга бўлган воқеани батафсил тушунтириб бериш ниятида эди.

– Ана холос, шу пайтгача акулаларнинг мана бундақа чиройли, нафис қайрилган думлари бўлишини билмаган эканман-а!

– Нимасини айтасан, мен ҳам билмасдим, – қўшилди унга ҳамроҳи.

Чол ўз кулбасида ҳамон ухлаб ётарди. У яна мук тушиб ухлар, бола эса ёнида ўтириб, унинг уйқусини ардоқларди. Чолнинг тушига арслонлар кирар эди.

1952.

АЛВИДО, ҚУРОЛ!
Роман

МУАЛЛИФ СЎЗ БОШИСИ 1111
  Сўз боши 1948 йилда чиққан безакли нашрга ёзилган.


[Закрыть]

Бу китоб Парижда, Ки-Уэстда, Флоридада, Пиггота, Арканзас, Канзас-Сити, Миссури, Шеридан, Вайомингда ёзилди; 1929 йил кўкламида Парижда сўнгги таҳрирдан чиқарилди.

Биринчи вариантни ёзаётганимда Канзас-Ситида ўғлим Патрик туғилди, уни онасининг қорнини кесиб олдилар. Мен Оук-Паркда, Иллинойсда, сўнгги вариант устида ишлаётганимда отам ўзини отиб қўйди. Бу китобни тугатганимда ҳали ўттизга кирмагандим, у биржада буҳрон рўй берган кун дунё юзини кўрди. Мен доим, отам шошди, деб ўйлайман, бироқ, балки унинг сабр косаси тўлиб кетгандир. Отамни ниҳоятда севардим, шунинг учун у ҳақда бир нарса деб мулоҳаза юритишим лозиммас.

Мен барча ушбу воқеаларни ва ўзимиз яшаган жойларни, ўша йили бўлган яхши-ёмон гапларнинг ҳаммасини эслайман. Лекин ҳаммасидан ҳам китобда яшаган ҳаётимни, ўзим кунба-кун тўқиб чиқарган ҳаётни яхшироқ хотирлайман. Шу мамлакат, шу одамлар ва уларнинг бошдан кечирганларини тўқир эканман, дунёда мендан ҳам бахтлироқ одам йўқ эди. Ҳар куни мен ёзилганларни бир бошдан ўқиб чиқар ва шундан сўнг давом эттирар ва ҳар куни яхши ёзиб турганимда, бундан бу ёғига нима ёзишим маълум бўлган бир пайтда ишни тўхтатар эдим.

Китоб фожиа билан тугаётгани мени ранжитмасди, чунки, мен умуман ҳаёт – фожиадан иборат, унинг ҳамма кўчалари бир жойга олиб боради, деб билардим. Бироқ ёза олишингдан, ёзганда ҳам ҳаққоний қилиб, кейин ўзинг ўқиганда ҳам лаззатланадиган қилиб ёза олишингдан ва ҳар кунингни мана шу ёқимли иш билан бошлашдан қувончлироқ нарса йўқ бўлса керак. Бунинг олдида бошқа ҳамма нарса арзимас гаплардир.

1926 йилда бир романим чиққан эди. Лекин уни ёзган пайтларим ҳали роман устида қандай ишлаш кераклигини мутлақо билмасдим: мен жуда ҳам тез ёзар ва айтадиган гапим қолмагандагина тўхтардим. Шунинг учун биринчи варианти жуда ҳам ёмон чиқди. Мен уни ярим йилда ёзиб тугатдим, кейин мутлақо қайтадан кўчириб чиқдим. Лекин қайта ишлаётганда мен жуда кўп нарсаларни ўргандим.

Ноширим, Чарльз Скрибнер отларнинг яхши-ёмонини ажратишга уста, нашриёт ишлари ҳақида нимани билиш керак бўлса, барини, эҳтимол, билса ҳам керак, ўрганмаган қулоққа гарчи ғалати эшитилса-да, китобларни ҳам унча-мунча тушунади, мендан безакларга қандай қарайсиз, китобингизни безакли қилиб чиқарсак, розимисиз, деб сўраб қолди. Агар рассом ёзувчидай ўз ишининг устаси бўлмаса, бунга жавоб бериш осон бўлади, чунки ёзувчи ўзи жонли гувоҳ бўлиб кўрган-билган ҳодисаларни, мамлакатларни, нарсаларни булардан бехабар бир кимса томонидан билар-билмас акс эттирилишига сира рози бўлолмайди.