Текст книги "Кліч Ктулху (зборнік)"

Тым не менш я па-ранейшаму ўпотайкі слухаў начную музыку нямога старца. Спачатку я на дыбачках падымаўся на пяты паверх, дзе калісьці жыў, а пасля зусім асмялеў і пачаў узбірацца па рыплівай лесвіцы да самага гарышча пад вастракутным дахам. Стоячы ў вузенькім калідоры перад наглуха замкнутымі дзвярыма, я нярэдка чуў гукі музыкі, якія абуджалі ўва мне невытлумачальны, амаль містычны жах, нібы цьмянае прадчуванне цуду і вусцішнай таямніцы. Нельга сказаць, што тая музыка была агіднай – якраз не, але ў ёй былі нейкія незямныя, нечуваныя ў свеце вібрацыі, якія праз пэўныя прамежкі часу набывалі шматгалосае сімфанічнае гучанне, і тады мне з цяжкасцю верылася, што гэта грае адзін-адзіны чалавек. Відавочна, Эрых Цан быў геніем неймавернай моцы. Міналі тыдні, музыка рабілася ўсё больш неўтаймаванай, а стары марнеў на вачах і далей замыкаўся ў сабе. Ён ужо не адчыняў дзверы, у які б час я ні наведаўся да яго, і адкрыта пазбягаў мяне, калі мы выпадкова сутыкаліся на лесвіцы.

І вось аднойчы ноччу, калі я па сваім звычаі слухаў віёлу, стоячы ля дзвярэй, яе дзівосная музыка раптам ператварыліся ў бязладны гармідар гукаў. Гэтая какафонія гучала так пачварна, што я б усумніўся ў сваім розуме, калі б не сумнае пацверджанне, што тое быў не падман слыху: з-за замкнутых дзвярэй даносіліся жахлівыя невыразныя енкі, якія можа выдаваць толькі нямы ў імгненні гранічнага жаху і адчаю. Я некалькі разоў грукнуў у дзверы, але адказу не атрымаў. Пэўны час я проста стаяў у цёмным калідоры, дрыжучы ад холаду і страху, пакуль за дзвярыма не пачуўся шоргат – я здагадаўся, што няшчасны стары спрабуе падняцца з падлогі, абапіраючыся на крэсла. Палічыўшы, што ён толькі што ачуняў пасля кароткай страты прытомнасці, я зноў пачаў стукаць у дзверы, адначасова называючы сваё імя, каб хоць крыху падбадзёрыць музыку. Я чуў, як Цан падышоў, накульгваючы, да акна і шчыльна зачыніў не толькі створкі, але і аканіцы, затым няпэўнай хадой наблізіўся да дзвярэй і, доўга праваждаўшыся з замкамі і засаўкамі, адчыніў іх. Гэтым разам ён быў па-сапраўднаму рады бачыць мяне, і на яго збялелым твары чыталася палёгка, калі ён чапляўся за маю вопратку, як дзіця чапляецца за спадніцу маці.

Калоцячыся ўсім целам, стары прымусіў мяне сесці на адно з крэслаў і сам усеўся побач. Віёла і смык, нядбайна кінутыя на падлогу, ляжалі каля яго ног. Некаторы час ён сядзеў амаль нерухома, дзіўна ківаючы галавой і пры гэтым напружана і насцярожана да чагосьці прыслухваючыся. Нарэшце, быццам трохі супакоіўшыся, падняўся, прайшоў да стала, накрэмзаў кароткую запіску і падаў яе мне, а потым, уладкаваўшыся на крэсле, пачаў таропка і бесперапынна пісаць. У запісцы нямы старац заклікаў мяне быць міласэрным і, калі я хачу задаволіць сваю цікаўнасць, крыху пачакаць, пакуль ён не скончыць ліст, дзе, ужо на роднай яму нямецкай, падрабязна раскажа пра ўсе цуды і жахі, што атачалі яго ў апошні час. Я цярпліва чакаў, назіраючы, як яго аловак лётае па паперы.

Мінула, пэўна, добрая гадзіна, а стары музыка яшчэ не скончыў сваю споведзь, і стос ліхаманкава спісаных аркушаў на стале ўсё большаў. Раптам Цан скалануўся, нібы ў моцным спалоху, і, прасачыўшы за яго позіркам, я ўбачыў, што ён пільна глядзіць на завешанае акно, пры гэтым трывожна прыслухваючыся. У той момант мне самому прычуўся нейкі гук – не застрашлівы, а хутчэй вытанчана нізкі, які даносіўся аднекуль здалёк. Больш за ўсё гэта нагадвала дзіўную мелодыю, якую выконваў невядомы музыка ці то ў адным з суседніх дамоў, ці то па той бок высачэзнай сцяны, зазірнуць за якую мне так і не пашчасціла. На самога Цана гэта зрабіла жахлівае ўражанне. Кінуўшы аловак, ён рэзка ўстаў і падхапіў з падлогі сваю віёлу. Мелодыі, што вывергнуліся з-пад яго смыка, раздзіраючы цішыню ночы, былі самымі дзікімі, самымі вар’яцкімі з усіх, што мне калі-небудзь даводзілася чуць, калі не лічыць майго нядаўняга падслухоўвання за замкнутымі дзвярыма.

Музыку Эрыха Цана, якая гучала ў тую страшную ноч, апісаць немажліва. Гэта было самае жудаснае, што я чуў у жыцці, тым больш жудаснае, што цяпер я мог бачыць ягоны твар, на якім адлюстраваўся бязмежны жах. Ён граў знарок немілагучна, нібы імкнучыся аднадзіць, утапіць у хаосе гукаў штосьці – нейкую існасць, пра якую я не меў ніякага ўяўлення, але падсвядома адчуваў яе пагрозлівую веліч. Музыка набывала ўсё больш фантастычнае, вар’яцкае, амаль істэрычнае гучанне, але ў ёй усё яшчэ адчувалася рука майстра, непераўзыдзенага генія, якім несумненна быў гэты дзіўны чалавек. Я пазнаў мелодыю – тое быў дзікаваты венгерскі танец, які часта гучаў у тэатрах, і я адзначыў у думках, што ўпершыню на маёй памяці Эрых Цан зайграў твор іншага кампазітара.

Музыка віёлы гучала ўсё грамчэй і неўтаймоўней, ужо больш нагадваючы адчайны лямант ды енк. Твар старога музыкі пакрыўся буйнымі кроплямі поту, ён сядзеў, неяк гратэскава скурчыўшыся і не адрываючы застылага позірку ад завешанага акна. У яго дзікіх матывах мне мроіліся постаці сатыраў і вакханак, што скакалі і кружыліся ў шалёным танцы па-над вірлівымі прорвамі ў віхурах хмар, дыму і маланак. А потым мне пачуўся яшчэ адзін гук – больш рэзкі і ўстойлівы, спароджаны, відавочна, не віёлай. Спакойны, спакуслівы, кплівы і поўны схаванага сэнсу, ён даносіўся нібыта здалёк, з заходняга краю неба.

Нібыта ў адказ на гэтую вар’яцкую музыку, звонку завыў і застагнаў вецер, і зачыненыя аканіцы загрукаталі пад яго парывамі. Віёла Цана адгукнулася такім роспачным лямантам, на які, здалося мне, гэты інструмент быў проста не здольны. Аканіцы зноў пачалі трэсціся і грымець, потым з іх сарвала засаўку, і яны гучна запляскалі па створках акна. Наступным ударам ветру выбіла шыбы, і яны са звонам разляцеліся на аскепкі. Халодны павеў уварваўся ў пакой, прымусіўшы затрапятаць агеньчыкі свечак і здзьмухваючы са стала спісаныя аркушы, на якіх Эрых Цан паспрабаваў раскрыць сваю жудасную таямніцу. Зірнуўшы на яго, я ўбачыў, што ягоны позірк страціў усю асэнсаванасць: блакітныя вочы шырока раскрыліся, ашклянелі і быццам зрабіліся невідушчымі, а ўтрапёная музыка ператварылася ў механічную, сляпую і няўцямную вакханалію гукаў, якую немажліва апісаць.

Раптоўны парыў ветру, значна мацнейшы за папярэднія, падхапіў спісаныя аркушы і панёс іх да акна. Я кінуўся быў следам у спадзяванні ўратаваць рукапіс, але аркушы ўжо зніклі ў цемрадзі ночы. Апынуўшыся ля акна з паразбіванымі шыбамі, я нечакана ўспомніў сваё даўняе жаданне вызірнуць з яго – адзінага акна на ўсёй вуліцы д’Асэй, з якога можна было ўбачыць схіл за сцяной і горад, што распасціраўся ўнізе. Час быў позні, але агні вялікага горада ніколі не згасаюць, і я хацеў разгледзець іх у начной непагадзі скрозь завесу дажджу.

Зірнуўшы за акно мансарды, я знерухомеў. У пакоі паміргвалі свечкі, і віёла стагнала ды енчыла, туруючы завыванням ветру, а я ўсё глядзеў, глядзеў і не бачыў ні горада ўнізе, ні россыпу агеньчыкаў над начнымі вуліцамі. Перада мной ляжаў бязмежны чорны абшар, і тое чарноцце было жывое, напоўненае няўяўнымі патаемнымі рухамі і музыкай, што не мела падабенства ні з чым на зямлі. І пакуль я, зледзянелы ад жаху, глядзеў у акно, у мансарду пад вастракутным дахам уварваўся новы парыў ветру і задзьмуў абедзве свечкі, пагрузіўшы мяне ў першабытную непранікальную цемру, у якой не было нічога – толькі жывы ўцялеснены хаос перад вачыма ды енкі звар’яцелай віёлы, нібы выццё дэманаў у мяне за спінай.

Я мімаволі адхіснуўся і адступіў. Не могучы запаліць святло, я ў цемры наляцеў на стол, перакуліў крэсла і нарэшце навобмацак дабраўся да таго месца, дзе ў цямрэчы хавалася крыніца дэманічнай музыкі. Я не ведаў, з якімі сіламі мне давялося сутыкнуцца, але мог хаця б паспрабаваць выратаваць і сябе, і Эрыха Цана. У нейкі момант мне здалося, быццам штосьці жывое і нябачнае праплыло паўз мяне, – адчуўшы яго халодны дотык, я ўскрыкнуў, але мой вокліч патануў у пранізлівым ляманце віёлы. Раптам аднекуль з цемры вылецеў смык, злёгку мяне зачапіўшы, і я зразумеў, што стаю зусім побач з музыкам. Выцягнуўшы перад сабою рукі, я намацаў спінку крэсла, на якім сядзеў Цан, затым адшукаў самога музыку і патрос яго за плячо, спрабуючы прывесці ў прытомнасць.

Ён ніяк не адрэагаваў на мае дотыкі, а віёла ўсё выла і енчыла, не запавольваючы свайго ашалелага рытму. Тады я працягнуў руку да галавы Цана, спрабуючы спыніць механічнае ківанне, і крыкнуў яму ў вуха, што мы мусім бегчы, бегчы прэч з гэтай цемры, поўнай нябачных кашмараў. Ён не азваўся, з незразумелай упартасцю доўжачы сваё ўтрапёнае гранне, а дзіўныя токі ветру, што гулялі па цёмнай мансардзе, раптам завірылі і быццам пайшлі ў шалёныя скокі ў такт гукам віёлы. Калі мая рука дакранулася да яго вуха, я скалануўся. Яшчэ не ўсвядоміўшы прычыну свайго спалоху, я прабег пальцамі па ягоным твары – той быў застылы і халодны як лёд. Стары музыка ўжо не дыхаў, а яго ашклянелыя вочы невідушча глядзелі ў пустэчу. Нейкім цудам адшукаўшы дзверы, я адкінуў цяжкую засаўку і пабег – усё роўна куды, толькі б далей ад гэтага мерцвяка са шкляным позіркам – і, бегучы, я чуў у сябе за спінай завыванні праклятай віёлы, чыё шаленства мацнела з кожнай хвілінай.

Пераскокваючы цераз прыступкі, я нёсся, ляцеў уніз па бясконцых сходах у цёмным доме, імчаўся нібы апантаны ўсцяж вузкай і стромкай старажытнай вуліцы з яе ўступамі і пахіленымі гмахамі, бег па гулкіх каменных лесвіцах і брукаваных ходніках, потым па цёмнай, нібы цясніна, набярэжнай, ахутанай смуродам, і, з апошніх сіл перабегшы мост з чорнага каменю, апынуўся нарэшце сярод прасторных асветленых вуліц і знаёмых бульвараў. Гэтыя ашалелыя ўцёкі назаўсёды адбіліся ў маёй памяці. Я помню таксама, што ў тую ноч ніякага ветру не было, у нябёсах ярка свяціў месяц, а горад зіхцеў агнямі.

Пазней, нягледзячы на самыя руплівыя пошукі, я так і не здолеў знайсці вуліцу д’Асэй. Шчыра кажучы, мяне гэта нават усцешвае. Як і тое, што спісаныя дробным почыркам аркушы – адзінае, што магло растлумачыць таямніцу музыкі Эрыха Цана, – навечна згінулі ў цемры нябыту.

Пераклала Уладзіслава Гурыновіч

Што прыносіць поўня

Ненавіджу поўню, баюся яе: у гэтым зманлівым святле знаёмыя і мілыя сэрцу мясціны часам пачынаюць здавацца чужымі і варожымі.

У тое мройнае лета поўня ўзышла над старым садам, у якім я любіў блукаць, і заструменіла сляпучае ззянне на мора дурманлівых кветак і волкай лістоты, навяваючы дзіўныя шматколерныя відзежы-сны. Крочачы ўсцяж плыткага крыштальнага раўчука, я заўважыў незвычайную рабізну і гульню залацістых водбліскаў на ягонай паверхні, быццам гэтыя леныя воды ператварыліся ў імклівую плынь і скіраваліся да невядомых акіянаў, што ляжаць дзесьці за межамі нашага свету. Бязгучна-пеністыя, злавесна-зіхоткія, воды беглі, гнаныя праклёнам поўні, куды – я не ведаў. П’янлівы паўночны вецер ірваў кветкі лотаса, якімі былі ўкрытыя берагі, трапяткія пялёсткі адзін за адным, нібыта ў адчаі, валіліся ў цёмную плынь, бледныя, як абліччы мерцвякоў, і з маўклівай і страшнай пакорай знікалі ў вірах пад аркай каменнага моста.

Страх перад нязведаным зводзіў мяне з розуму, а падступныя чары мёртвых лотасаў вабілі. І калі я бег уздоўж берага, нядбайна топчучы сонныя кветкі, то раптам убачыў, што сад, азораны поўняй, зрабіўся бясконцым: там, дзе яшчэ напярэдадні ўзвышаліся сцены, паўсталі галерэі дрэваў і сцяжынак, кветак і хмызнякоў, пагад і каменных стодаў, а хуткая плынь у залацістым зіхценні вілася і вілася ўсцяж зарослых травамі берагоў, пад гратэскавымі мармуровымі мастамі. А вусны мёртвых лотасавых абліччаў нашэптвалі няясныя заклёны, вабілі мяне, прымушаючы рушыць услед за плынню, пакуль яна не ператварылася ў паўнаводную раку, што, мінаючы балоты, парослыя чэзлым трыснягом, і белыя пясчаныя выдмы, бегла да неабсяжнага безназоўнага мора.

Над тым морам зіхцела ненавісная поўня, і дзіўныя водары луналі па-над маўклівымі хвалямі. Я глядзеў, як лотасавыя абліччы знікаюць у бяздонні вод, і шкадаваў, што не маю сетак, каб выцягнуць іх на бераг і выведаць, якія таямніцы прынесла поўня ў начны сусвет. Але калі поўня пачала хіліцца да краю мора і воды бясшумна адступілі, агаліўшы панурае ўзбярэжжа, я ўбачыў у месячным ззянні старадаўнія спічакі, што ўздымаліся над хвалямі, і белыя калоны, абвітыя гірляндамі зялёнага багавіння. І, зразумеўшы, што ў гэтым патанулым горадзе знаходзяць прытулак памерлыя, я задрыжаў, не жадаючы больш гутарыць са знежывелымі лотасамі.

Аднак калі я ўбачыў далёка над морам чорнага кондара, які спускаўся з нябёс, каб адпачыць на гіганцкім рыфе, то захацеў звярнуцца да яго, спытацца пра тых, каго я ведаў, калі яны яшчэ жылі. Я б спытаў у яго, калі б ён не быў так далёка, – але ён быў занадта далёка і неўзабаве, наблізіўшыся да велічэзнага рыфа, знік з вачэй

А поўня ўсё хілілася да мора, і над хвалямі, якія адступалі, з’яўляліся бліскучыя шпілі, дахі і вежы мёртвага, набрынялага вільгаццю горада. Я глядзеў зачаравана, а ў ноздры мне біў задушлівы пах разлажэння, мацнейшы за водары мора: пэўна, гэтае месца, згубленае і ўсімі забытае, было ўмяшчальняй мёртвай плоці, сабранай з усіх цвінтароў сусвету, каб тлустыя марскія чарвякі жэрлі яе і насычаліся.

І над гэтым кашмарам свяціла, нізка схіліўшыся, зласлівая поўня – зрэшты, ненаедныя марскія чэрві не мелі патрэбы ў яе святле. І, сузіраючы гэтую водмель, якая зыбалася ад варушэння чарвякоў унізе, я адчуў халодны павеў аднекуль здалёк – адтуль, дзе лунаў чорны кондар, быццам маё цела пачула дотык жаху да таго, як мае вочы яго разгледзелі.

Падняўшы позірк, я зразумеў, што было прычынай няяснага страху, які прымушаў мяне скаланацца: марскія воды адхлынулі, і гіганцкі рыф, чыя макавіна нядаўна ўзвышалася над хвалямі, цяпер паўстаў перада мною ва ўсёй сваёй велічы. І калі я ўбачыў, што гэта не рыф, але чорная базальтавая карона, якая вянчае велічэзны стод, чый пачварны лоб паблісквае ў цьмяным святле поўні, а гідкія капыты, пэўна, топчуць глей дзесьці ў пякельных глыбінях, я закрычаў – закрычаў як шаленец ад жаху перад тым, што мяне чакае, калі падступная жоўтая поўня скоціцца з небасхілу, а аблічча стода, дагэтуль схаванае, пакажацца над паверхняй і ягоныя вочы ўтаропяцца ў мяне.

І каб унікнуць гэтага бязлітаснага позірку, я без ваганняў і амаль з асалодай кінуўся ў смуродныя плыткія воды, дзе сярод ззелянелых муроў і затопленых вуліц распухлыя марскія чарвякі балявалі на мёртвай плоці, сабранай з усіх цвінтароў сусвету.

Пераклала Уладзіслава Гурыновіч

Герберт Ўэст, рэаніматар

I. З цемры нябыту

Пра Герберта Ўэста, з якім мы пазнаёміліся яшчэ ва ўніверсітэце і сябравалі доўгі час, я магу казаць толькі з пачуццём неймавернага жаху. Прычынай гэтага жаху сталі не толькі жудасныя акалічнасці яго нядаўняга знікнення, але і наогул усё, чым ён займаўся ў апошні час. Пачалося гэта сямнаццаць гадоў таму, калі мы вучыліся на трэцім курсе медыцынскага факультэта Міскатоніцкага ўніверсітэта, што ў горадзе Аркхэм. Тады я быў проста зачараваны Ўэстам, дакладней яго дзіўнымі і нялюдскімі эксперыментамі, і ўрэшце зрабіўся яго найбліжэйшым паплечнікам. Але пасля таго як ён знік, чары развеяліся, і цяпер мне па-сапраўднаму страшна. Успаміны аб тым, што адбылося, і здагадкі пра тое, што можа здарыцца, палохаюць мяне нават больш, чым рэчаіснасць.

Увесь час нашага сяброўства быў адзначаны чарадой неапісальных па жудасці падзей, і самая першая з іх зрынула мяне ў такі шок, што я дагэтуль стараюся лішні раз пра яе не ўспамінаць. Як я ўжо казаў, здарылася гэта падчас нашага навучання на медыцынскім факультэце, дзе Ўэст ужо здабыў сабе ліхую славу праз свае вар’яцкія ідэі аб прыродзе смерці і магчымасці яе пераадолення штучнымі сродкамі. Тэорыя Ўэста, якую бязлітасна высмейвалі і студэнты, і выкладчыкі, грунтавалася на вучэнні пра механістычную сутнасць жыцця. З яе вынікала, што цела чалавека – штосьці накшталт машыны, якой можна кіраваць з дапамогай хімічных рэагентаў пасля таго, як натуральныя працэсы ў арганізме згаснуць. Эксперыментуючы з размаітымі ажыўляльнымі рэчывамі, Ўэст звёў са свету процьму трусоў, марскіх свінак, катоў, сабак і малпаў, праз што яго ўрэшце зненавідзеў увесь факультэт. Часам паддоследныя жывёлы – меркавалася, што яны мёртвыя – сапраўды пачыналі паказваць прыкметы жыцця, прычым некаторыя экзэмпляры паводзілі сябе даволі буяна. Неўзабаве Ўэст усвядоміў, што вывучэнню і ўдасканаленню гэтага працэсу ён мусіць прысвяціць усё сваё жыццё. Таксама ён зразумеў, што ягоны рэагент неаднолькава дзейнічае на розныя арганізмы, таму дзеля чысціні эксперыменту і далейшага прагрэсу ажыўляльнае рэчыва неабходна выпрабаваць на чалавеку. Менавіта з гэтай прычыны ў яго пачаліся звадкі з кіраўніцтвам факультэта, і справа скончылася тым, што яму сурова забаранілі займацца даследніцкай дзейнасцю. Гэта быў загад дэкана медыцынскага факультэта, доктара Алана Холсі, асвечанага і найдабрэйшага чалавека, чыё самаадданае служэнне хворым і нямоглым аж дагэтуль з падзякай згадваюць аркхэмскія старажылы.

Да вынаходстваў Ўэста я заўсёды ставіўся памяркоўна, і мы з ім часта дыскутавалі пра ягоныя тэорыі з іх безліччу адгалінаванняў і мажлівасцяў. Пагаджаючыся з вучэннем Гекеля пра тое, што жыццё ёсць сукупнасцю хімічных і фізічных працэсаў, а гэтак званая «душа» – міф, мой сябар меркаваў, што штучнае ажыўленне памерлых залежыць толькі ад стану тканак, і калі цела яшчэ не пачало раскладацца і ўсе ўнутраныя органы на месцы, то, ужыўшы адпаведныя сродкі, яго можна вярнуць да своеасаблівага стану, вядомага пад назвай «жыццё». Натуральна, Ўэст усведамляў, што нават нязначнае пашкоджанне далікатных мазгавых клетак у першыя хвіліны смерці можа выклікаць парушэнне псіхікі і інтэлекту паддоследных. Спачатку Ўэст хацеў вынайсці рэагент, які вяртаў бы аб’екту жыццёвую энергію яшчэ да надыходу смерці, але пасля шэрагу няўдалых эксперыментаў на жывёлах ён пераканаўся, што натуральныя і штучныя праявы жыцця несумяшчальныя. Затым, зразумеўшы, што для ўдалага эксперыменту аб’ект мусіць быць як мага больш свежым, Ўэст пачаў уводзіць рэагент у кроў паддоследных адразу ж пасля іх скону. Менавіта гэтая акалічнасць прымусіла прафесуру так скептычна паставіцца да ягоных даследаванняў: вучоныя мужы палічылі, што аб’екты мёртвымі насамрэч не былі. Як бы там ні было, за дзейнасцю Ўэста працягвалі пільна і прыдзірліва назіраць.

Неўзабаве пасля таго як кіраўніцтва факультэта забараніла Ўэсту займацца навуковай працай, ён паведаміў мне, што мае намер здабываць свежыя чалавечыя целы, чаго б гэта яму ні каштавала, і працягваць свае даследаванні таемна, калі ўжо яго пазбавілі магчымасці рабіць гэта адкрыта. Слухаючы яго, я пачуваўся ніякавата, бо падчас навучання на факультэце нам ніколі яшчэ не даводзілася набываць анатамічныя прэпараты самастойна. Калі ва ўніверсітэцкім моргу не хапала трупаў, іх дастаўку забяспечвалі два тутэйшыя мурыны, якім не задавалі лішніх пытанняў. У тыя часы Ўэст быў маленькім і кволым юнаком у акулярах, з тонкімі рысамі твару, жаўтлявымі валасамі, бледна-блакітнымі вачыма і ціхім голасам, і трохі дзіўна было чуць, як ён параўноўвае вартасці цвінтара каля царквы Збаўцы і могілак для жабракоў. Нарэшце мы вырашылі скарыстацца жабрацкімі могілкамі, таму што амаль усіх наўцоў з царкоўнага цвінтара бальзамавалі, пасля чаго яны рабіліся цалкам непрыдатнымі для даследаванняў Ўэста.

У той час я быў гарачым і самаадданым хаўруснікам Ўэста, дапамагаючы яму прымаць усе рашэнні: і як здабыць доследныя аб’екты, і дзе знайсці прыдатнае месца для агідных эксперыментаў. Менавіта я прапанаваў яму ўладкавацца ў закінутым доме Чэпмана на Мідаў-Хіл. Першы паверх мы прыстасавалі пад аперацыйную і лабараторыю, шчыльна завесіўшы вокны цёмнымі шторамі, каб схаваць нашыя паўночныя справы ад чужых вачэй. Будынак размяшчаўся далёка ад дарогі, жылых дамоў паблізу не стаяла, аднак меры перасцярогі былі зусім не лішнія, бо агні ў вокнах маглі ўгледзець выпадковыя начныя мінакі, па акрузе папаўзлі б усялякія чуткі, і нашым пачынанням прыйшоў бы канец. На выпадак, калі нас усё ж выкрыюць, мы ўмовіліся назваць усю гэтую гаспадарку «хімічнай лабараторыяй». Паступова мы абсталявалі гэтае страшнаватае логава навукі прыладамі, часткова набытымі ў Бостане, часткова сцягнутымі з універсітэта, і старанна іх замаскіравалі, каб недасведчаны чалавек не здагадаўся пра іх прызначэнне. Таксама мы запасліся рыдлёўкамі і кіркамі, каб закопваць у склепе целы. Ва ўніверсітэце для гэтых мэтаў выкарыстоўвалі спецыяльную печ, але ўсталяваць такі агрэгат у нашай несанкцыянаванай лабараторыі мы не маглі – печы былі дарагія. Пазбаўляцца ад мёртвых цел было самай моташнай справай – гэта тычылася нават маленькіх трупікаў марскіх свінак, якіх Ўэст употайкі цягаў у сваю студэнцкую кватэрку для падпольных эксперыментаў.

Мы адсочвалі газетныя некралогі з прагнасцю вупыроў, таму што не ўсякі аб’ект мог прыдацца для нашых эксперыментаў. Нас цікавілі мерцвякі, пахаваныя без бальзамавання неўзабаве пасля смерці, пажадана не абязвечаныя хваробамі і, натуральна, з усімі ўнутранымі органамі. Нам ідэальна падыходзілі ахвяры няшчасных выпадкаў. Міналі тыдні, але нічога вартага не траплялася, хаця мы рэгулярна гутарылі з адміністрацыяй морга і шпіталя нібыта ў інтарэсах медыцынскага факультэта. Вядома, мы не маглі звяртацца да іх занадта часта, каб не выклікаць падазрэнняў. Высветліўшы, што права першага выбару ў любым выпадку належыць факультэту, мы вырашылі застацца ў Аркхэме на вакацыі, далучыўшыся да летніх універсітэцкіх курсаў. І ўрэшце лёс нам усміхнуўся. Нябожчык, пахаваны на жабрацкіх могілках, быў амаль ідэальным экзэмплярам: малады і дужы рабочы, які напярэдадні раніцой утапіўся ў сажалцы Самнерз. Пахавалі яго за кошт муніцыпальных уладаў, спехам і, ясная рэч, без усякага бальзамавання. У той жа дзень мы адшукалі яго свежую магілу і вырашылі вярнуцца сюды адразу пасля поўначы.

Змрочная работа, якую мы пачалі пад покрывам ночы, выклікала ў нас агіду, хаця тады мы яшчэ не адчувалі асаблівага жаху перад могілкамі – ён, разам з жудасным досведам, прыйшоў да нас пазней. Мы прынеслі з сабой рыдлёўкі і цьмяныя алейныя свяцільні – электрычныя ліхтарыкі ў тыя часы ўжо выраблялі, але яны былі ненадзейныя ў параўнанні з сучаснымі вальфрамавымі. Працэс эксгумацыі быў справай марудлівай і бруднай (хаця, мажліва, калі б мы былі мастакамі, а не навукоўцамі, мы ўгледзелі б ва ўсім гэтым штосьці злавесна-рамантычнае), і калі нашы рыдлёўкі ўдарыліся аб дрэва, мы з палёгкай уздыхнулі. Мы ачысцілі сасновую скрыню ад глебы, Ўэст скочыў у дол, скінуў вечка, падхапіў мерцвяка і прыўзняў яго над труной. Схіліўшыся над краем магілы, я ўзяўся за нябожчыка і вывалак яго наверх. Затым мы старанна закідалі магілу зямлёй, надаўшы ёй першапачатковы выгляд. Мы абодва пачуваліся трохі знерваванымі, асабліва нас бянтэжыла струпянелае цела і пусты твар першага трафея, але ўрэшце нам удалося знішчыць усе сляды нашага візіту. Кінуўшы на магілу апошнюю жменю зямлі і прыпляскаўшы яе рыдлёўкамі, мы паклалі цела ў палатняны мех і скіраваліся да старога асабняка Чэпмана на Мідаў-Хіл.

На імправізаваным аперацыйным стале, у зыркім святле магутнай ацэтыленавай лямпы наш паддоследны экзэмпляр быў зусім не падобны да прывіду. Гэта быў дужы, прастакаватага выгляду дзяцюк, які, відавочна, пры жыцці не меў схільнасці да летуценняў: каржакаваты, шэравокі і русавалосы, гэткая жывёла без псіхалагічных тонкасцяў, чые жыццёвыя працэсы, напэўна, вылучаліся бездакорным здароўем і крайняй прымітыўнасцю. Цяпер, з заплюшчанымі вачыма, ён выглядаў хутчэй заснулым, чым мёртвым, хаця агляд цела, праведзены маім сябрам, не пакідаў сумневаў на гэты конт. Мы нарэшце атрымалі тое, пра што Ўэст так доўга марыў, – мерцвяка, ідэальна прыдатнага для выпрабавання рэагенту, cтворанага на падставе самых дакладных тэорый і разлікаў спецыяльна для чалавека. Мы абодва страшна хваляваліся. Шанцы на поспех былі мізэрныя, а яшчэ нас палохалі мажлівыя наступствы няпоўнага ажыўлення. Больш за ўсё непакоіў псіхічны стан аб’екта, таму што за час, які мінуў з моманту смерці, далікатныя клеткі мозгу маглі сур’ёзна пацярпець. Асабіста я тады яшчэ меў пэўную прыхільнасць да традыцыйных уяўленняў пра неўміручую душу, і думка аб таямніцах, пра якія апавядзе нам той, хто вернецца з цемры нябыту, змушала мяне трапятаць. Што за тагасветныя дзівосы пабачыў гэты чалавек, разважаў я, што ён здолее паведаміць нам, калі абудзіцца да жыцця? Зрэшты, гэтае містычнае пачуццё было не надта моцным, бо ў асноўным я падзяляў матэрыялістычныя погляды майго сябра. Ўэст, здавалася, быў узрушаны значна менш, чым я. З зайздросным спакоем ён увёў істотную колькасць рэчыва ў вену на руцэ мерцвяка і адразу ж старанна перабінтаваў месца ўколу.

Чаканне было гнятлівым, але Ўэста яно не бянтэжыла. Час ад часу ён прыкладваў стэтаскоп да грудзей паддоследнага і з філасофскім выглядам канстатаваў адмоўны вынік. Мінула ўжо тры чвэрці гадзіны, але аб’ект не выяўляў ніякіх прыкмет жыцця, і Ўэст з расчараваннем паведаміў, што рэагент не падзейнічаў. Аднак перш чым пазбавіцца ад цела, ён вырашыў скарыстацца шанцам і выпрабаваць новае рэчыва з трохі змененай формулай. Напярэдадні мы выкапалі яміну ў склепе і збіраліся пахаваць цела яшчэ да світання – хаця дзверы дома былі зачыненыя на замок, мы хацелі пазбегнуць нават найменшай рызыкі быць выкрытымі. Апроч таго, наступнай ноччу мярцвяк ужо не будзе дастаткова свежым. Мы прыхапілі адзіную ацэтыленавую лямпу, пакінуўшы нашага маўклівага госця ляжаць у поўнай цемры, адправіліся ў суседні пакой, дзе была лабараторыя, і прыняліся спешна рыхтаваць новы рэагент, узважваючы і адмерваючы кампаненты пад пільным наглядам Ўэста.

Таго, што здарылася потым, мы зусім не чакалі. Я штосьці пераліваў з адной прабіркі ў іншую, Ўэст важдаўся са спіртоўкай, якая замяняла нам газавую гарэлку, калі з суседняга апраметна-цёмнага пакоя раптам данесліся такія вусцішныя крыкі, якіх мы не чулі ніколі ў жыцці. Здавалася, усе прорвы пекла раптам раскрыліся, вывергнуўшы са сваіх нетраў лямант грэшнікаў, асуджаных на вечныя пакуты, і ў гэтай неспасціжнай какафоніі злучыліся тагасветны жах і лютая роспач. Крыкі былі не чалавечыя – бо тое, што выдавала такія пякельныя гукі, быць чалавекам ніяк не магло. Забыўшыся на навуковыя доследы, мы з Ўэстам кінуліся да найбліжэйшага акна, як падстрэленыя звяры, на хаду перакульваючы прабіркі, лямпы і рэторты, і ашалела зрынуліся ў абдымкі зорнай сельскай ночы. Мяркую, мы таксама крычалі, стрымгалоў бегучы да горада, і толькі апынуўшыся ў прадмесці, крыху апрытомнелі і прымусілі сябе запаволіць крок, удаючы запозненых гуляк, якія вяртаюцца з карчмы.

Замест таго каб адправіцца дадому, я накіраваўся да Ўэста, і, зашыўшыся ў ягоным пакойчыку, мы шапталіся да самага світання пры святле газавага ражка. Патроху мы супакоіліся, суцешыўшы сябе рацыянальнымі тэорыямі і планамі далейшых даследаванняў, і неўзабаве нас зваліў сон. Мы праспалі ўвесь дзень і прапусцілі заняткі. Але ў той жа вечар два паведамленні ў газеце, ніяк паміж сабой не звязаныя, надоўга пазбавілі нас сну. Занядбаны дом Чэпмана згарэў дашчэнту пры загадкавых абставінах – мы растлумачылі гэта перакуленай лямпай. Апроч таго, хтосьці паспрабаваў апаганіць свежую магілу на жабрацкіх могілках, прычым выглядала на тое, што зямлю капалі пазногцямі. Растлумачыць апошняе было немагчыма, бо мы вельмі старанна прыпляскалі глебу рыдлёўкамі.

Пасля гэтага Ўэст яшчэ сямнаццаць гадоў раз-пораз знервавана азіраўся цераз плячо і скардзіўся, што яму мрояцца чыесьці крокі за спінай. А цяпер ён знік.