Текст книги "Tomris Xan "

Farslar çox qəribə xalqdır. Yerinə yetirilməsi qadağan edilmiş şeylər haqqında danışılması da qadağan edilir. Ən böyük cinayət yalan danışmaqdır. Yalan danışmağın cəzası da çox böyükdür.

Borc almaq böyük eyib hesab olunur və cəzalandırılır. Çünki borcun yalan çağırdığına inanılır. Başqa bir çox xalqlarda mövcud olan ənənə və dəyərlər onlarda da var. Amma farsların ölüm ayinləri çox fərqlidir. Dünyasını dəyişən şəxsin bütün bədəninə arı şanı sürtdükdən sonra bu şəkildə məzara qoyurdular.

Hökmdar Kir böyük fars xalqının qüdrətli və qüvvətli hökmdarı oldu. Sanki Tanrı onu bu dünyaya qan tökmək, can almaq, yurd yandırmaq, dağıtmaq və öldürmək üçün göndərmişdi. Bütün dünyaya sahib olmaq, bütün xalqları öz hakimiyyəti altına almaq istəyirdi. Dünyanı özünə düşmən seçdi və bütün cahana qarşı müharibə elan etdi.

O, əvvəlcə qonşu dövlətləri istila etdi. Daha sonra Şərqə – gündoğan ölkələrinə üz tutdu. Ardınca Şimala… Böyük istila hərəkatı başladı və hərəkatda çoxlu insan həm döyüş meydanlarında, həm də öz doğma yurdlarında amansızcasına məhv edildi. Çoxlu qələbələr qazanıldı, lakin eyni zamanda da çoxlu ölkələr işğal edildi. Kir yenilməz, qüdrətli imperiya yaratdı. Onun “Ölümsüzlər” adını verdiyi əsas ordusunun vəhşilikləri və qəddarlığı bütün cahana səs saldı. Məhz bu qəddarlıqlar və amansızlıqlar sayəsində bir çox vilayətlər onlara döyüşsüz təslim oldu. Orduda hər millətdən döyüşçü var idi. Onların içərisindən əsilzadə olanları Kir yanında saxlayırdı. İşğal etdiyi ölkələrdən olan bəzi müdrik alimləri də öz yanından kənara buraxmır, onların fikirlərindən hər zaman faydalanırdı.

Bütün dünyaya hakim olmağı, cahanın hökmdarı olmağı qarşısına məqsəd qoyan Kir axırda üzünü sakların yaşadığı ölkəyə tutdu. Bütün dünyanın hökmdarı olmaq üçün sakları da məğlub etməliydi və bu işin çətinliyini bildiyi üçün onlarla müharibəni sona saxlamışdı. Sakların yaşadığı yurd işğal edilməli, heç kimə baş əyməyən saklar onun hakimiyyətini qəbul edib boyunduruğu altında yaşamalı idilər.

Əldə etdiyi qələbələrə görə özünə çox inanan Kir artıq bütün cahanın hökmdarı olmaq üçün qarşısında yeganə əngəlin saklar olduğunu düşünürdü. Məhz bu səbəbə görə, sakları məğlub etməliydi. Sonra qarşısında heç bir xalq dura bilməyəcəkdi.

Ancaq saklar çox fərqli idi. Asan-asan döyüş meydanını tərk edən xalqlardan deyildilər. Köçəri tayfa olmaları, xüsusilə döyüşçü ruhları və igidlikləri ilə bütün cahanda ad qazanmışdılar. Hökmdar Kir saklar haqqında çox şey bilirdi. Onların döyüşdən asanlıqla əl çəkmədiklərini, çox qüvvətli döyüşçülərə sahib olduqlarını da eşitmişdi. Ona görə də döyüşə girməmişdən qabaq haqlarında daha çox məlumat əldə etmək üçün adamlarına gizli tapşırıq verdi:

– Nə qədər döyüşçü lazımdırsa, hətta daha artığını toplayın. Hansı silahlardan yaxşı istifadə edirlərsə, o silahlardan yığın. Cahan mülkünün hamısına sahib olmaq və bunun üçün döyüş meydanında sakları məğlub etmək gərəkdir. Ona görə də bunun üçün nə lazımdırsa, edin. Biz sakları məğlub etməliyik!

Tomris xatın

Hər zaman işıq saçan gözlərinə elə kədər çökmüşdü ki, xalqına ümid verən o xoş, güləc baxışlardan əsər-əlamət qalmamışdı.

Ümid etdiyi qapılar bir-bir bağlanırdı. Alp xana çarə tapacağını iddia edərək gələn hər həkimin hazırladığı yeni məlhəm yeni ümidlə qəbul edilsə də, xanın sağalmağına olan ümidlər get-gedə azalırdı. Əvvəlcə həyəcan və ümid vardı, sonra ümidsizlik və boşluq gəldi.

İgidi, qəhrəmanı, həyat yoldaşı, sevdiyi, obasının xanı gözünün qabağında əriyib gedirdi.

Necə də sevirdilər bir-birilərini. Necə də bir-birilərinə bağlanmışdılar.

– Sən mənim işığımsan!

İşıq sevginin işarəsidir. Müqəddəsdir. Aydınlığa baxışdır. Fərqli və rəngarəngliklər toplusudur.

Həyəcan və gözəllikdir.

– Sən də mənim xoş xatirələrimsən!

Alp xan onun xəyallarının hökmdarı idi. Onu görməmişdən qabaq yuxularında tanımışdı, xəyallarında aşiq olmuşdu. Sulara, dəryalara sığmayan sevgi idi bu.

Tomrisin obası gündoğan tərəfdə, Sak elinin mərkəz şəhəri olan Ordadan uzaqda idi. Tomris Sak elində çox hörmət edilən əsilzadə ailənin qızı idi. Fərqli və gözəl xüsiyyətlərə sahib insandı… Bütün Sak qızlarının içərisində həm gözəlliyi, həm də igidliyi ilə ad qazanmışdı. At minməyi, qılınc oynatmağı hər Sak igidi kimi uşaqlıqdan bilirdi. Hələ balacalıqdan qılınc oynatmaq, ox atmaq, at minmək kimi döyüş vərdişlərinə yiyələnmişdi. Usta döyüşçü idi.

Əlbəttə, bir gün bu igidlikləri insanların diqqətini cəlb edəcəkdi. Artıq Sak sərkərdələri döyüş təlimlərində at çapmasını, qılınc oynatmasını görürdülər. Sərkərdələrin gözündə gələcəyin böyük ordu komandiri kimi dəyər qazanmışdı. Anası: – “Bu qız at çadırında çox qalmaz”, – deyib qızı ilə qürur duyurdu. Onun gözəlliyi və igidliyi öz ailə üzvləri üçün də, yaxın və uzaq qohumları üçün də qürur mənbəyi idi. Həm də bu gözəlliyi igidlik və ağıl da tamamlayırsa.

Tomrisə gözəllik qatan təkcə ağıl və igidliyi deyildi. O, döyüş təlimlərində və el-obayla bağlı aparılan müzakirələrdə elə özünəməxsus fikirlər söyləyirdi ki, bu Sak müdrikləri və başbilənləri tərəfindən çox yüksək qiymətləndirilirdi. Hələ gənc yaşlarında ikən hörməti bütün saklar arasında yüksək tutulurdu. Ona verilən sualların cavabını necə tapırdısa, anındaca cavab verirdi. Əgər iki tayfa arasında hansısa məsələ ilə bağlı mübahisə yaransa, yenə də hər iki tərəfi qane edən cavabı o söyləyirdi.

Tayfa ağsaqqalları, adətən, belə məqamlarda: – “Qoy bir Tomris gəlsin! O da fikir söyləsin, görək, nə deyəcək bu işlərə”, – deyirdilər.

Əlbəttə, döyüşkən sakların tayfa ağsaqqallarının belə məqamlarda gənc qızın fikirlərinə qulaq asması, ona dəyər verməsi Tomris üçün çox qürurverici idi.

Tomrisin zəkası və igidliyi gündən-günə el-obada daha da yayılırdı. Belə parlaq zəkaya sahib igid xanımla ailə qurmaq istəyənlərin də sayı getdikcə çoxalırdı. Dillərdə əzbər olan “Tomris” adı az qala eşq, gözəllik işarəsi kimi qəbul edilirdi.

O isə nə ətrafında baş verən hadisələrə, nə də özünə qarşı diqqətin artmasına əhəmiyyət verirdi. Özü üçün ən əlçatmazı – ürəyinin sahibi olacaq igidi gözləyirdi. Ona görə də tələsmirdi. Halbuki, saklar arasında qız uşaqlarının erkən yaşlardan ana olması adət idi. Erkən yaşda ailə qurmayan qıza yaxşı baxmır, hansısa xəstəlikdən ailə qurmadığını düşünürdülər. Eyni zamanda sakların ağsaqqaları da qız uşaqlarının erkən yaşda ailə qurması üçün xüsusi qanunlar hazırlamışdılar. Onların bu məsələdəki həssaslıqlarının yeganə səbəbi Sak xalqının gələcəyi üçün igid övladların dünyaya gətirilməsi idi. Çoxalmaq, güclənmək mənasına gəldiyi üçün analıq, övlad dünyaya gətirmək igidlikdən daha müqəddəs hesab edilirdi.

Bir gün uzaq obanın bəyi tayfasının ağsaqqalları və bir neçə sayılıb-seçilən adamı ilə birlikdə Tomrisə qonaq oldu. Onların belə qələbəlik gəlməsi əbəs deyildi. Məqsədləri bəlli idi: Tomrisi görmək. Bəyin oğlu dillərə dastan gözəlliyi və igidliyi haqda eşitmişdi. Çadırını atasının çadırından ayırmaq çağında olan gənc birbaşa gəlib qızı görmək əvəzinə, bu haqda anasına danışmış, o da öz növbəsində həyat yoldaşına eşitdirmiş, nəticədə belə xeyirli səfər baş tutmuşdu.

Qonaq Sak xalqının həyatında ayrı yer tutur. Tanrı onları hədiyyə göndərir saklara. Gələn qonaqların qarşılanmasına xüsusi hazırlıq görülür. Sak obasına belə geniş tərkibdə qonaqların gəlməsi böyük fəxr hesab edilir.

Tomrisin mənsub olduğu obanın başçısı bu səfərin səbəbini başa düşsə də, bunu özləri üçün qürur bilmişdi. Obanın ağsaqqalı hər kəs tərəfindən hörmətlə qarşılanır, dedikləri hamı üçün qanun sayılırdı. Eyni zamanda Tomris haqqında xoş sözlərin deyilməsi onun üçün də fəxr sayılırdı.

Obanın igidləri arasında Tomrisi sevənlər var idi. Bu yeni, gözlənilməz sevgili üçün narahat olsalar da, nəticədə seçimi edəcək şəxs Tomris olduğu üçün səslərini çıxara bilmirdilər. Bununla belə, bu cür səfərlər oba üçün nə qədər qürurverici olsa da, onlar üçün heç xoş deyildi. Ona görə də özlərini, igidliklərini göstərmək üçün Tomris üçün gələn cavanları yarışda məğlub etmək, özlərini Tomrisə göstərmək istəyirdilər.

Qonaqlar zəngin mərasim süfrəsində şənləndilər. Səhərə qədər yeyib-içdilər. Ertəsi gün üçün sözlər verildi. Yerinə yetiriləcək işlər haqqında birgə qərar qəbul etdilər.

– Yaxınlıqdakı meşədə ov edək!

– Edək!

– Orda igidlərin məharətlərini sınayaq. Qoy bacarıqlarını göstərsinlər. Ad ala bilməyənlərə bir daha imkan yaradaq!

– Yaradaq!

Ovda göstərilən igidlik başqa igidliklərlə ölçülməyəcək dərəcədə böyük və əhəmiyyətli idi. Bu, müqəddəs Tanrı əmridir. Bu ovlarda hər şey baş verə bilər. Ovda bütün igidliklərə yer var. Hünər göstərmək üçün vuruşulur. Sak igidləri öz şücaətlərini ov meydanlarında göstərir, güclərini burada sınayırlar.

Bu ov meydanları həm də çox çətin keçir.

Bu cür döyüşləri idarə etmək də müşkül olur.

Sak yurdunda qonaqlara xüsusi qayğı göstərildiyi üçün ov meydanında da igidliklərini göstərmək üçün birinci onlara imkan verilir.

– Bəy qardaşım ovun necə olmasını istəyir?

– Əgər icazəniz olarsa, ovu oğlum etsin!

Bu sözlərdəki məqsəd də bəlli idi. Bəy Tomrisə sevgisi olan oğlunun özünü göstərməsini istəyirdi. Bu şansı oğluna verməliydi. Tomrisin sevgisini qazanmaq üçün isə oğlan ov meydanında Sak igidlərindən daha böyük qəhrəmanlıq göstərməliydi.

Bəy oğlu atlandı, ov meydanına çıxdı. Atını o başa-bu başa çapdı – at minmək bacarığını göstərdi. Atın üstündə etdiyi hərəkətlərlə nə qədər igid olduğunu nümayiş etdirdi. Sonra igidləri qruplara böldülər. Bir qrup ovu qovacaq, o biri ovun getdiyi istiqaməti dəyişəcək, sonrakı isə vuracaqdı. Vəzifə bölgüsü edildikdən sonra gənc bəy oğlu geri çevrilərkən onları gördü.

Obanın qızlarını…

At belində durub tapşırıq gözləyirdilər. Başlarında da Tomris. Gənc oğlan gördüklərinə çox təəccübləndi. Səhvini başa düşdü. İgidlərə başı qarışan zaman qızları unutmuşdu. Halbuki, heç bir igidin Sak qızlarını görməzlikdən gəlmək haqqı yoxdur!

Bağışlanmasını istədi və bu dəfə səhvə yol vermədən yenidən hazırlıq gördü. Qızları ov vuran dəstəyə qatdı ki, Tomris özünə yaxın olsun. İgidliyini ona layiqincə göstərə bilsin.

– Belə daha yaxşıdır, – dedi.

– Qızların ov vuran olması daha yaxşı olacaq. Ova hazırlıq görən, ov üçün meydana atılan igid bunun da haqqını verməlidir. Əgər bir ləngimə baş verərsə, mən də ova qoşularam. Beləliklə, qaldığımız oba da əsl igid necə olur, onu görər.

Qürur igidin yaraşığıdır. Əlbəttə ki, əgər danışığını və igidliyini lazım olan yerdə istifadə edə bilərsə. Yersiz danışıqlar və boş-boşuna lovğalanmaq insanı hər kəsin içində çıxılmaz vəziyyətə sala bilər. Bir sözlə, danışıq və davranış da igidlik qədər əhəmiyyətlidir.

Meşənin içərisində məsləhət görülən yerdə özləri üçün uyğun mövqe seçən qızlar ovun qovularaq ovlanacaq yerə gətirilməsini gözlədilər. Ov artıq ovlanmaq üçün nəzərdə tutulan yerə gətirilmişdi. Ovun seçilən yerə qovulması da onun ovlanması qədər məsuliyyətli olduğu üçün bu işi daha peşəkar olanlar, işin dərinliklərini bilənlər edirdilər.

Artıq hamı ovun vurulmasını gözləyirdi.

Ov başlamazdan əvvəl hər iki obanın başçısı meydana girdi. Onların ikisi də artıq qocalmışdı. Təbii ki, gənclər kimi ov edə bilməzdilər. Həm də bu onlar üçün çox təhlükəli ola bilərdi. İkisi də atlarını yanaşı sürərək ovu izləməyə başladılar. Təhlükənin onlara yaxınlaşmaması üçün yanlarında mühafizəçilər də var idi. Yetişdirdikləri igidlərin ov etməsini izləmək onlar üçün qürurverici idi.

– İgidin qəhrəmanlıqlarını izləmək, şəninə təriflər demək də igidlik etmək qədər hünər tələb edir!

Bir vaxtlar ov meydanında ov edən yaşlı oba başçıları indi gənc igidlərin ov səhnəsini izləyirdilər.

Sak yurduna qonaq gələn bəyin oğlu atasından icazə alıb atını vəhşi heyvanların üzərinə sürdü. Hirs gözünü tutmuşdu. Artıq bütün düşüncələri onu tərk etmişdi. Yeganə məqsədi ovunu ovlamaq, igidlik göstərmək idi. Ata minməsinə, cəsarətinə deyiləcək söz yox idi.

Əsl Sak igidi idi.

Ov meydanında qəhrəmanlıq etmək onun üçün adi məşğuliyyət idi.

Bəyin oğlunun cəld hərəkətini və atının üzərində oxla ovu vurub geri qayıtmasını hər kəs maraqla izləyirdi. Atdığı hər ox öz hədəfini tapır, hər oxdan sonra ətrafdakılara, – “Necədir?”, – sualını verirmiş kimi baxması isə ov səhnəsini izləyənlərə xoş gəlmədi.

Sak igidlərinin köməyilə ovu vuran bəy oğlu sonra Sak igidlərini ov üçün meydana çağırdı. Onun bu hərəkətini bəyənməyən Sak igidləri oğlanlı-qızlı ov meydanına atıldılar. Əsl ov başladı.

Sak igidlərinin atlarının səsi, özlərinin nərələri elə güclü çıxırdı, sanki döyüş gedirdi. Artıq bəy oğluna hansı şəkildə ov etməsini, ovun harda olmasını deyən igidin səsi belə, nərələrin içində eşidilməz olmuşdu. Öz bildikləri kimi ov edən Sak igidləri lovğa, özündənrazı bəy oğluna meydanda ov dərsi verirdilər.

Ov meydanında etdiyi bütün hərəkətlərdə yeganə məqsədi Tomrisin diqqətini çəkmək olan bəy oğlu qarışıqlığa fikir vermədən Tomrisə yaxın mövqe seçdi və özünü ona göstərməyə çalışdı. Tomrisin hərəkət etdiyi yerə doğru o da hərəkət edirdi. Kənardan isə bu çox açıq şəkildə görünürdü. Bütün bunlar başa düşülən idi. Çünki o gənc idi. Sevdiyi qızın gözündə özünü igid, qəhrəman kimi göstərməyə çalışırdı. Lakin onun bütün bunları əsl igidə yaraşan şəkildə etməsi daha düzgün olardı. Hansısa igidi, döyüşçünü tənqid etməklə, alçaltmaqla deyil…

Atası oğlunu da, Sak döyüşçülərini də yaxşı tanıdığı üçün övladını hərəkətlərinə görə cəzalandıracaq birinin ortaya çıxmaması üçün dua edirdi. Amma bilirdi ki, mütləq bunu edəcək igid meydana çıxacaq.

Axır ki…

Yaşlı igid bəy oğlunun meydandakı lovğa hərəkətlərinə səbir edə bilmədi. Atını onun üzərinə elə sürətlə çapdı ki. Bir anda onun tarazlığını pozdu. At vəziyyətdən çıx