Текст книги "Бўрилар изидан"

Бу пайтда девор ортида пусиб ўтирган икки шарпа ухламаётганди. Улар юзларига қора ниқоб танғиб олишган. Қўлларида ўткир пичоқ билан қўшни ҳовлининг куёв-келин ётган уй деворига тиралишиб жимгина ўтиришарди.

– Шу кутиш ҳам жонга тегди-да, – деди шарпалардан бири шеригига.

– Жим, гапирма! – деди жавобан шериги.

– Ҳамма ухлаб бўлди-ю, жим ўтиравериб димиқиб кетдим ахир.

– Ишни пачавасини чиқарсанг, Бобурхондан балога қоламиз. Шу кеча ишни битириб, келишилган пулни олиб, Россияга жуфтакни ростлашимиз керак. Биласан, бизга пул керак. Кейин қидириб ҳам топишолмайди бизни.

– Рост айтасан, аммо ҳеч тушунолмадим, Бобурхонга шу келин-куёвнинг ўлими нега керак бўлиб қолдийкин? Ё қасди бормикан-а?

– Билмадим. Билишни ҳам хоҳламайман. Менга пулини тўласа, бас… Балки ёқтирган қизидир ёки куёв болада ростдан ҳам қасди бордир, Худо билади.

– Мен эшитдимки, Наманганда тўполон бўляпти-ку, ўшатдаги Бўтамией дегани Марғилонда шундай бир иш қилгинки, эшитган одам борки, этлари жимирлаб, тили айланмай, қалт-қалт титрайдиган бўлиб қолсин, деб топшириқ берганмиш.

– Ўзларича Наманганда, ундан сўнг Ўзбекистонда халифалик давлатини қураман, деб лоф ураётганлардан бирими? – деб сўради шериги қизишиб.

– Ҳа-да, ўшалардан бири.

Ундайлардан ҳар не ёмонликни кутса бўлади. Лекин Ўзбекистон бундай давлат бўлмайди.

– Сен қаердан биласан?

– Биламан-да, қамоқдалигимда эшитганман.

Шу маҳал кимдир девор ортидан юриб, ҳовли томон ўтиб кетди. Икки шарпа жим бўлиб қолишди.

Аллақачон тунги соат уч бўлиб қолаёзганди. Ҳовлига ўтган одам қайтиб, оёқ овозлари тамомила тингач, шарпалардан бири деди:

– Энди девор ошамиз. Қани, кетдик!.

Эртаси куни тўй бўлиб ўтган хонадондагилар одатдагидан бироз кечроқ уйғонишди. Ҳовли юзасида куёвкелинни нонуштасига ул-бул пиширишга чоғланган иккиуч аёл демаса, барча уйқуда эди. Негадир, аёллар ўзаро паст овозда гаплашишар, куёв-келинни уйғотиб юбормаслик, уйғонган бўлсалар, безовта қилмаслик пайида эдилар.

Кундуз ўн бўлганида келин-куёв учун аталган нонушта тап-тайёр бўлди. Аммо гўшангалик уй ичидан овоз тугул бирор бир сас эшитилмас эди.

Бир соат кутишгач, ҳовли юзасидаги нафақат аёллар, балки эркаклар ҳам безовта бўла бошлашди. Ниҳоят, уй эгаси томонидан келин-куёвдан хабар олиш учун янгалардан бирини ичкарига киришига рухсат берилди.

Ёши қирқлар чамасидаги аёл уй ичкарисига кириб кетгач, беш дақиқалар ўтар-ўтмас «Вой-дод!» деган қаттиқ қичқириқ эшитилди ва аёл уй ичидан бир ҳолатда югургилаб чиқиб, айвонда ўзини таппа ташлаб, ҳушидан кетиб қолди. Нима воқеа юз берганига тушунолмаётган уй эгалари ҳушидан кетган аёлни ўзига келтириш билан овора бўлиб турганида, куёвнинг отаси югурганча уй ичкарисига кирди.

Кечагина жиҳозланган уй ичи димиқиб кетган, недир ёқимсиз ҳид уй ичидан таралаётганди. Шаҳарда Эргаш таксист деб ном қозонган уй эгаси остонадан ўтибоқ, оёғи билан шилимшиқ бир нарсани босиб олганини сезди ва ним қоронғи хонада энгашиб пастга қарагандики, қизил, аммо қуюқ, қотиб қолаёзган қонни кўрди. Димоғига ўткир ёқимсиз ҳид гуп этиб урилди. Не воқеа бўлганига ақли етмай турган Эргаш таксист олдинга қадам ташлади ва ёпиқ гўшангганинг бир томонини аста кўтариб, ичкарига мўралади. Не кўз билан кўрсинки, куёв билан келин худди ухлаётандек ётишибди-ю, аммо томоқларидан сўйилган эдилар.

Эргаш таксист: «Ох!..» деб ўша заҳотиёқ ҳушидан кетиб йиқилди.

Марғилонлик Эргаш таксичининг ўғил уйлантириш тўйининг эртаси куни гўшангада ётган келин-куёвни тун да кимлардир сўйиб кетгани ҳақидаги шум хабар бир зумда шаҳарни қамраб олди ва ҳаммани ваҳимага солди.

* * *

Дарҳақиқат, Эргаш таксичининг уйида юз берган қонли жиноятни Марғилонда эшитган одам борки, ваҳимада қолди. Миш-миш чуваланиб, атроф қишлоқларга ҳам овоза бўлди. Одамлар бирга ўнни, ўнга юзни қўшиб, ваҳимани ниҳоятда шишириб юборишди.

Эмишки, ярим тунда тўйдан сўнг Эргаш таксичининг уйида олатасир тўполон, муштлашиш, сўйди-сўйди бўлганмиш. Рэкетчиларми-ей, бошқаларими, ишқилиб, бир тўп безорилар Эргаш таксичини уйидаги жамики одамни сўйиб, ўлдириб, чавақлаб, каллаларини деворлар устига қўйиб, чиқиб кетишганмиш. Биргина таксичини ўзи тирик қолганмиш. Аммо-лекин ўзи ҳам ўлар ҳолатда шифохонанинг жонлантириш бўлимида ётганмиш…

Табиийки, таксичининг уйида юз берган қонли жиноятдан хабар топган шаҳар милицияси, прокурор бошлиқ ходимлари – барчаси йиғилиб келишди. Бироқ, ҳаммаси ёзди-чизди, чиқди-кетди. Келин билан куёвнинг мурдаси ёриб текшириш учун вилоят марказидаги ўликхонага олиб кетилди.

Келин-куёв ўликхонада бир кеча ётишгач, кундуз куни Эргаш таксичининг тўполони билан олиб келиниб, жанозалари ўқилди. Кўмилди.

Гарчанд, шум хабар Тошкентгача етиб борган бўлсада, шаҳар милицияси бошлиғи, шаҳар прокурори қўлларини совуқ сувга ҳам урмай, мамлакатда юз бераётган асосий талотўпларни жимгина кузатиб: «Буёғи нима бўларкин?» деган ҳардамхаёллик билан юраверишди.

Бир кечада ҳам ўғли, ҳам келинидан айрилиб, айниқса, қудалари томонидан маломатга қолган Эргаш таксичи уч-тўрт маротаба шаҳар милицияси бошлиғининг қабулида, сўнг уч-тўрт маротаба шаҳар прокурорининг қабулида бўлди. Бироқ, улардан ҳеч бир нажот бўлмаслигини билгач, икки қўлини ювиб қўлтиғига урди-да, энди вилоятдаги ҳуқуқ-тартибот идоралари бошлиқлари ҳузурига чопа бошлади.

Аммо ўша кунлар шундай замон эдики, амалдорлар халқдан тамомила узилиб, эртанинг хавотири билан яшаётганди. Қисқа қилиб айтганда, жамики амалдорлар Эргаш таксичининг арзига қулоқ соладиган аҳволда эмасдилар.

Эргаш таксичи буни тушунмас, тушунишни ҳам истамас, яккаш: «Менинг ўғлим билан келинимни кимлар, ўлдирдилар, нима учун ўлдирдилар? Топиб берасанлар?!» дейишдан нарига ўтмаётганди.

Марғилон шаҳар прокуратураси асосий йўлдан анча ичкарида жойлашган бино. У кўча шундай тинч, осуда эдики, бино эшиги тагида кечаю кундуз қоровуллик қилиб турадиган милиция ходимлари кўчада сал шовқин кўтарилса борми, дарҳол аралашиб: «Прокурор Аъзам Аҳмедович шу ерда, жим бўлларинг!» деб дўқ уришарди. Чунки, шаҳар прокурори Аъзам Аҳмедович шовқин-суронни ёқтирмас, прокуратура биноси ёнверида кўтариладиган шовқин-сурон учун милиция ходимларини жуда қаттиқ хақорат қиларди. Буни билган қоровулликдаги ходимлар жон бериб прокурорнинг тинчини таъминлашарди.

Эргаш таксичи эрта сахар – олтилар чамаси, шаҳар прокуратураси биносига етиб борди. Уйида юз берган мудҳиш жиноятдан сўнг у ишини ҳам бир четга йиғиш тириб қўйган, бари хатти-ҳаракати келинининг қотилларини топиш бўлиб қолган эди.

Бугун ҳам айни мақсадда шаҳар прокурорининг қабулига тонг-саҳарлаб етиб келганди.

Ярим очиқ темир дарвоза ёнида ўзаро суҳбатлашиб турган икки нафар ёшгина милиционер йигит узоқданоқ Эргаш таксичини кўриб, негадир, афтларини буриштиришди.

– Кеча кун бўйи шу ерда ўтирганди шу киши. Яна келяпти… – деди милиционерлардан бири шеригини аста туртиб.

– Бугун ҳам Аъзам Аҳмедовичдан қаттиқ гап эшитарканмиз-да, – дея ғудранди шериги.

Ана, Эргаш таксичи икки милиционер йигитнинг рўпарасига етди ва қўл бериб сўрашди.

– Ҳа, тоға, яна келдингизми? – Овозини сал баландлатиб сўради милиционерлардан бири.

– Кеча прокурор қабул қилмаганди. Ёрдамчиси: «Прокурор сизни ишингиз билан банд, кутиб турасиз», деганди. Кечгача ўтирдим. Бир иш чиқмади, – деб жавоб берди рангида қони қолмаган, кейинги икки ҳафта ичида ниҳоятда ориқлаб, фақат чўзинчоқ юзи қолган Эргаш таксичи бурнини бир тортиб.

– Ишингизнинг битиши қийин-ов… – Чайналди милиционер йигитлардан бири шеригига бир қараб олиб.

– Нега? – деб сўради Эргаш таксичи.

– Айтаман-да, қотиллар аллақачон изини ўчириш учун жуфтакларини ростлаб қолишган. Буниси аниқ. Прокурор уларни қаердан топади?

– Сиз қаердан биласиз, ука? Қотил битта бўлганми, иккитами, учтами, а? – дея сўради Эргаш таксичи, сўз қотган милиционер йигитнинг кўзларига қаттиқроқ тикилиб.

Атайин Эргаш таксичининг ҳафсаласини пир қилиб кетказиб юбориш, қайтиб келмаслигини таъминлаш учун айтган гапи ножўялигини милиционер йигит тушуниб, аввал ранги оқарди, сўнг кўкарди. Шериги эса ўла дегандек юзини тескари буриб олди.

– Буям бир гап-да тоға.

– Билмасангиз гапирманг, ука. Сиз қоровуллик қилишингизни билинг. Керак бўлса мен прокурорни кечгача ҳам худди мана шу ерда кутаман.

– Кутсангиз кутавермайсизми, менга нима. – Қўл силтади ҳалиги формали йигит. Сўнг шеригини туртиб, қия очиқ дарвозадан ичкари кириб кетишди.

Эрталаб соат етти билан саккиз оралиғида прокуратура биноси жойлашган кўча анчайин гавжумлашиб қолди. Одамлар тинимсиз у ёқдан-бу ёққа, бу ёқдан-у ёққа ўтишини қўймас, кимдир ишга, яна кимдир бозорга, яна кимлардир ўзлари билган, кўзлаган мақсадлари сари чопиб ўтишаётгандек эди. Бинонинг рўпарасидаги икки туп терак ортидаги деворга суянганча ўтирган Эргаш таксичи кўзларини лўқ қилиб прокуратура биносининг темир дарвозасидан кўзларини узмай, тикилиб ўтирарди.

Соат саккиз бўлиши билан дарвоза ланг очилди. Икки аёл ҳовли юзасини супуришни бошлади. Учинчи аёл эса уларнинг ортидан артезианга уланган шланг билан ҳовли юзасига қалин қилиб сув сепаверди.

Ниҳоят, икки аёл супура-супура, кўча томонга чиқишди. Милиционер йигитларнинг бири олиб, бири қўйиб, супурувчи аёлларга иш кўрсатиб туришди, Ярим соат ўтар-ўтмас, кўча юзаси ҳам тоза супурилиб, сувлар сепилиб, қисқа қилиб айтганда, чиннидек тоза қилиб қўйилди ва аёллар қандай тез иш бошлаган бўлсалар, шундай тезликда ҳовли ичкарисига киритилдилару, ортларидан темир дарвоза таққа-тақ ёпиб ҳўйилди.

Эрталабки соат ўн бештакам тўққиз бўлганида, яна темир дарвоза ланг очилди. Прокурор формасидаги бешолти йигит «Жигули» автомашиналарида дарвозадан ўтиб, ҳов нарига қўйгач, тез-тез юриб, ичкарига кириб кетишди.

Бунга бор-йўғи ўн беш минут вақт кетди.

Ҳовли яна тинчиб қолди. Одатдагидек, ҳамма бино ичкарисидагилар шаҳар прокурори Аъзам Аҳмедовични кутаётганди.

Соат тўққиздан беш минут ўтар-ўтмас, кўча бошида тим қора «Волга–24» кўринди. Машина секин, бир маромда илгариламоқда эди. Терак ортида ўтирган Эргаш таксичи ўрнидан турди. Чаққон йўл бўйига ўтди.

Эргаш таксичини кузатиб турган милиционер йигитлардан бири, узоқдан қўл силтаб, унга: «Орқага қайт!» ишорасини қила бошлади. Эргаш таксичи унга парво ҳам қилмади.

«Волга» ланг очиқ дарвозадан ичкарига кириб, артезиан қудуғи рўпарасида тўхтади. Икки милицинер йигит тез бориб, машина ёнида тек қотди. Форма кийган ёшгина ёрдамчи йигит чаққон машинага яқинлашиб орқа эшигини очди. Ундан ўрта бўй, семиз ҳам, ориқ ҳам эмас, аммо ниҳоятда тунд башарали шаҳар прокурори Аъзам Аҳмедович тушди. Унинг қора папкасини ёрдамчи йигит дарров қўлига олди. Шундан сўнг, икки милиционер йигит шахдам қадамлар билан баравар яқинлашиб, ўнг кафтларини чаккаларига қўйиб саломлашишди. Аъзам Аҳмедович, боравер дегандек эринибгина қўл силтади.

Аввал Аъзам Аҳмедович, унинг ортидан ёрдамчи йигит зиналарни бир-бир босиб, иккинчи қаватга кўтарила бошладилар.

Қабулхонага кирганида, Аъзам Аҳмедович, одатича, ёрдамчи йигитга ўқрайиб қаради:

– Кўчада яна таксичи нима қилиб ўтирибди? Жўнатиб юбормайсанларми? – деди ўдағайлаб.

Ёрдамчи йигит қилт ютиниб, нима деярини билмай:

– Ҳозир милицонерларга айтаман, ҳайдаб юборишади, – деди минғирлаб.

– Галварс, ҳайдаб эмас, яхши гапириб, алдаб жўнатиб юбориш керак!..

– Хўп, хўп, шундай қиламиз.

– Зинҳор бу хонага олиб кирма! Пастда гаплашгинда, жўнатиб юбор.

– Кечаям кетмай туриб олганди… – Овози ниҳоятда пастлаб кетди ёрдамчи йигитнинг.

– Нима? – Ўшқирди Аъзам Аҳмедович. – Нима дегандинг унга? Прокурор қабул қилади, дегандирсанда, каллаварам!..

– Йўқ, йўқ, ўзи… сизнинг олдингизга кираман деб кетмай тураверди.

Аъзам Аҳмедович ёрдамчисига бир зум важоҳатли ўқрайгач, хонасига кириб кетди. Ёрдамчи йигит эса прокурорнинг қора папкасини ичкарига олиб кириб берайми ё йўқми, деб ўйланиб, аниқроғи, қўрқиб, бирпас қотиб туриб қолди. Хиёлдан сўнг ўзига келди чоғи, оғир уф тортди. Айни ўша лаҳзаларда юрагини қинидан чиқариб юборгудай қўнғироқ чалиниб қолди. Ёрдамчи йигитнинг ўтакаси ёрилаёзди. Уни прокурор ичкарига чорлаётганди. У довдираганидан қуруқ қўл билан ичкарига кирди.

Аъзам Аҳмедович ёрдамчисининг бўш қўл билан рўпарасида серрайиб турганини кўриб, баттар жаҳл отига минди:

– Папкани қаерга қўйдинг, эшшак! Олиб кирмайсанми? – дея бақириб берди.

Ёрдамчи йигит хонадан ўқдек отилиб чиқди.

– Булар қачон прокурор бўлади-ю!.. – Бирдан увлагандек гапириб юборди Аъзам Аҳмедович ўз-ўзига.

Сўнгги вақтларда Аъзам Аҳмедовични бир нарса беҳад қийнаб, ташвишга солаётганди: мамлакат бу кетишида қаерга боради?

Наманганда Талаб билан Бўта деганлари иш кўрсатаяпти. Марғилонда Бобурхон кучайгандан кучаймоқда. Асакада Али деганими-ей… Муроса қилиб турмаса…

Аъзам Аҳмедовичнинг хаёлларини бўлиб, телефон бир-икки жиринглади. У эринибгина гўшакни кўтарди:

– Алло… ким? –деди. – Ҳайрат Ҳамдамович! Э-э, табриклаймиз, табриклаймиз, муборак бўлсин, Ҳайрат Ҳамдамович. Боролмаганимиз учун узр. Ҳа энди, иш деб қўйган, хи дегандамиди, чопиб юрармидик… Ий-й, шунақами? Қачон?.. Хўп, бўлди. Мен ўзим шахсан кутиб оламан…

Ҳозиргина тунд бўлиб турган юзи бирдан ёришиб кетган Аъзам Аҳмедович даст ўрнидан турди ва кафтларини бир-бирига ишқаб, хона бўйлаб нималарнидир ўйлаб, худди хонанинг бўйини ўлчаётган одамдек аста одимлай бошлади.

– Зўр иш бўлибди-ю! – дея ўзига ўзи гапира бошлади пичирлаб. – Мана энди бизнинг ҳам замон келди. Ахир айтадилар-у, замон сенга боқмаса, сен замонга боқ, деб. Прокурорлик ҳам иш бўлибдими?.. Ҳа, замон келди, ур бегим, айшингни сур бегим, деган экан, биров. Хўш, биринчи галда пухта тайёргарлик кўриб қўйиш керак. Ҳайрат Ҳамдамович ахир анай-манай одам эмас, ҳукуматда нуфузли лавозимни эгаллаб турибди. Қани, келсин-чи, қандай маслаҳатли иши бор экан?

Аъзам Аҳмедович ўша лаҳзаларда кўчада қон қақшаб, қабулини зор-интизор кутаётган Эргаш таксичини тамомила ёдидан чиқарди.

Ёдамчисини чақирди ва:

– Хей, сен менга тезда начальник мелисани ула. Сўнг Бобурхонни телефонда топ. Телефонда топилмаса, Оталар чойхонасига одам юбор. Тез етиб бораркансиз де!..

Ярим соат ўтар-ўтмас, шаҳар прокурори Аъзам Аҳмедовичнинг хонасида шаҳар милицияси бошлиғи Ҳикмат Қудратов турарди.

Мамнунлигини яширишни унча истамаётган Аъзам Аҳмедович уни, одатига хилоф тарзда, илиқ сўзлар ила кутиб олди.

– Яхши келдингизми?.. Хуллас, Тошкентдан Ҳайрат Ҳамдамович келадиган бўлиб қолди. Ҳалигинда мен билан боғланиб, эрта шанба куни кечқурун Марғилонда бўлишини айтди. Тайёргарлик шунга яраша бўлиши керак…

– Ниҳоятда улуғ иш бўлибди-да, Аъзам Аҳмедович, – деди шаҳар милицияси бошлиғи Ҳикмат Қудратов. – Оёғининг тагига қўй сўйсак ҳам арзийдиган одам ахир. Ҳаммаси сизнинг ҳурматингиздан…

Бундай мақтовни эшитиб Аъзам Аҳмедович аста юриб бориб, айланма креслосига ястаниб ўтириб олди.

– Ҳа энди, эски қадрдонлигимиз бор. Ахир, областимизда уч-тўрт йил биринчи котиб бўлиб ишлаб қўйди. Мана, энди Тошкентда…

Хуллас, маслаҳат пишди. Ҳайрат Ҳамдамович Аъзам Аҳмедовичнинг хонадонида кутиб олинадиган ва ўша ерда меҳмон қилинадиган бўлди. Бунинг учун эса ўта тўкин дастурхон зарур. Одатда, Аъзам Аҳмедович рўзғори тугул, меҳмонларига ҳам ўзи харажат қилиб ўрганмаган, бундай муаммоларни кўпинча шаҳарда ишлаётган савдо ташкилотларининг раҳбарлари бўйнига юклашни хуш кўрарди. Бу гал ҳам, тарки одат амри маҳол, деганларидек, одатини канда қилгиси келмади. Дарҳол телефонга ёпишди ва гўшакни олиб, рақамни териб бўлгач, алло, деб овоз берган кимсага қарата:

– Тезда кел! – деган буйруқни берди ва гўшакни жойига қўйди. Аъзам Аҳмедович, интиқлик билан тик турган ҳолда кутиб турган милиция бошлиғи Ҳикмат Қудратовнинг кузатуви остида қачонлардир Москвага борганида, атиги икки дона харид қилиб, бирини Бош прокурорга совға қилиб, иккинчисини қўлидан қўймай тақиб юрадиган тилла соатининг милларига назар ташлади. У кимнидир кутаётган эди.

Орадан ўн дақиқа ўтар-ўтмас, Аъзам Аҳмедовичнинг важоҳати ўзгарди. Эрталабки тунд қиёфаси башарасида намоён бўлиб, аччиқ билан телефон гўшагини яна қўлига олди: