Текст книги "Пьесалар / Пьесы"

Әлмәндәр. Здич мин, Ястәгнәй.

Евстигней (алачык янына килеп). Син – шайтан, Альмандар. Кая качтың? Бакча чыгам – син юк. Аптыраш. Бригадирга барам, ат бир, әйтәм, Альмандар барам. Начар, Альмандар. Дус качкан, начар. Килям. Ызба керәм – юк. Тыңлыйм – гур-гур-гур – син тавыш.

Әлмәндәр. Садис, Ястәгнәй. Малы-малы балакыем. Сын, сноха, дучка, Хәмдебану сидим балакыем, хураша. День идет, сулныцы идет.

Евстигней (башкаларга). Якшимисиз?

Өммия. Зрастуй, Ястәгнәй дәдәй. Старик ни слушай. Маклашка давай. Один сад ходит, писнә пают. (Гөлфирә көлгәнне күреп.) Нигә көләсең?

Искәндәр. Сөйләшә белмәсәң, тик тор, Өммия!

Өммия. Сез генә оста инде.

Евстигней. Ничево! Якши, якши, килин. (Әлмәндәр янына утырып.) Ну, как кайткан? Мин курыккан.

Әлмәндәр. Хураша, Ястәгнәй. Ассалуди, былгаруди. Спасибы.

Йоклаган Илсурны күтәреп, Мансур керә. Бакчага кергәч уятырга тырыша.

Мансур. Уян диләр! (Колагын уып.) Уян!

Илсур тиберченә.

Әлмәндәр. Тимә! Ник тиясең малайга?

Мансур. Уянмый ич.

Илсурны җиргә бастыра. Илсур җиргә утыра, күзләрен уа.

Әлмәндәр. Кешене шулай уяталармы, кит яныннан. (Илсур каршына тезләнеп.) Нәрсә, йоклаулары бик тәмлемени? Йокла, йокла.

Илсур, күзләрен ачып, Әлмәндәргә карап тора.

Таныдыңмы? Мин ич бу. Канфит кирәкме?

Илсур. Кирәкми.

Әлмәндәр. Бал ашыйсың киләме?

Илсур. Ю-ук.

Әлмәндәр. Алма биримме?

Илсур. Бирмә.

Өммия. Интектермә инде баланы.

Әлмәндәр. Илсур, мин китәм бит.

Илсур. Кая?

Әлмәндәр. Әллә кая, бүтән кайтмыйм.

Илсур. Китмә!

Әлмәндәр. Уянсаң китмим.

Илсур. Мин йокламыйм.

Әлмәндәр. Менә муладис. Яле бер җырлап җибәр.

Илсур. Җырлыйсым килми.

Әлмәндәр. Мин җырлыйммы соң?

Илсур. Җырла.

Әлмәндәр (көйләмичә генә).

 
Без андый малай түгел,
Без мондый малай түгел:
Безнең башлар балык түгел,
Куырып ашамаслар.
 

Илсур (елмаеп). Алай түгел.

Әлмәндәр. Ничек соң?

Илсур. Беләсең. Юрый-марый гына кыланасың.

Әлмәндәр. Кыланмыйм инде. Онытканмын. Шуңа күрә сине чакырып китердем.

Илсур. Көләсең.

Әлмәндәр. Көлмим ич инде.

Илсур (көйләмичә генә).

 
Без андый малай түгел,
Без мондый малай түгел:
Кая барсак та ярыйбыз,
Күгәргән калай түгел.
 

Әлмәндәр. Муладис! Әйдә, хәзер көйләп…

Илсур. Алма бир!

Әлмәндәр. Алмамы? Бирәм. Ал үзең өзеп.

Илсур. Син үзең бир.

Әлмәндәр. Үземме? Хәзер, хәзер… (Якындагы алмагачтан алмалар өзеп, Илсур алдына өеп куя.) Менә… Булдымы?

Илсур. Булды. (Җырлый.)

 
Без андый малай түгел лә,
Без мондый малай түгел.
 

Илсурга Әлмәндәр кушыла.

 
Кая барсак та ярыйбыз,
Күгәргән калай түгел.
 

Әлмәндәрнең күзе алмагач артында басып торган Әҗәлгә төшә.

Әлмәндәр. Яле, Илсур, тагын берне сыздыр. «Шырдый» ны…

Илсур. Мин җырлыймын бырдыйны,

 
Бырдый белән шырдыйны.
Мин җырлаганны ошатмасаң,
Үзең җырла шундыйны.
 

Илсур җырлаганда, Әлмәндәр Әҗәл янына бара. Әҗәлнең кулыннан кәгазь-карандаш алып, кәгазьне Әҗәлнең сыртына җәеп, кул куя.

Җырның соңгы ике юлын кабатлап җырлап, алачык янына килә.

Әлмәндәр. Мин җырлаганны ошатмасаң,

Үзең җырла шундыйны.

Ут сүнә.

Эпилог

Пролог һәм интермедиядәге күренеш. Сәхнәнең бер ягыннан – Газраил, икенче ягыннан Әҗәл чыга.

Газраил. Кайда Әлмәндәр?

Әҗәл (кәгазьне сузып). Алыгыз, сезнеңчә булды.

Газраил. Кайда үзе?

Әҗәл. Алгы бүлмәдә утыра.

Газраил. Алып кер.

Алгы бүлмәдә Фәрештәнең чәрелдәп кычкырганы ишетелә һәм Газраил кабинетына Фәрештә атылып килеп керә.

Газраил. Ни булды?

Фәрештә (кытыкланып). Ул, ул мине кочаклый.

Газраил. Кем?

Фәрештә. Карт.

Әҗәл. Карт түгел, Әлмәндәр. Әлдермештән Әлмәндәр.

Алгы бүлмәдән Әлмәндәрнең «Бырдый белән Шырды» е яңгырый.

Пәрдә.

Ак тәүбә, кара тәүбә
^{(Ике пәрдәле, дүрт күренешле тамаша)}

Катнашучылар:

Ризван

Низам

Заһир –

Гомәр.

Тәнзилә.

Студентлар.

Алинә – авылда клуб мөдире.

Нәҗми – гармунчы егет.

Дамирә – Низамның сөйгән кызы, студентка.

Беренче пәрдә

Беренче күренеш

Тар гына елганың яшел үләнле яры. Юан гына ике тирәк үсеп утыра. Елга аша басма салынган. Вакыт кич. Пәрдә ачылганда, Ризван, Низам, Заһир зур гына чатырның соңгы бавын казыкка бәйләп торалар. Гомәр бер читтәрәк, берүзе ике тирәк арасына гамак бәйләп маташа. Өч егет чатыр бавын бәйләп куялар да Гомәрнең азапланганын күзәтәләр.

Ризван. Аерым хуҗалыкка дөнья көтүләре һәрвакытта да авыр булган.

Низам. Коллективтан аерылганны аю ашаган.

Заһир. Ялгыз башка кайда да бер –

Таң ата да кич була.

Гомәр эндәшми генә бәйләвен дәвам итә.

Ризван. Һәрбер хуҗалык үзе өчен генә тырышканга, крестьян восстаниеләре җиңелүгә дучар булган.

Низам. Бөтен коллектив – уң якка, ул берүзе – сул якка…

Заһир. Ялгыз башың, түгелер яшең,

Кемнәр булыр юлдашың?

Гомәр гамакны бәйләп бетерә дә, гамак өстенә менеп, аякларын бөкләп утыра.

Ризван. Тәхеткә үзе менеп утырган бер генә патшаның да уңышка ирешкәне булмаган.

Низам. Гамак өстендә берүзең солтан булганчы, палатка эчендә коллективның олтаны бул.

Заһир. Өскә менгән – егылып төшкән, толып төшеп башын тишкән.

Гомәр (тирәк ботагында эленеп торган гитараны кулына алып, кылларын чиртә).

 
Көлегез, көлегез,
Файдасы юк – белегез.
 

Ризван. Оппортунист!

Низам. Ренегат!

Заһир. Индивидуалист!

Гомәр. Көнләшегез, туң күчәннәр!

Низам. Бик исебез китте, әйеме, кызлар?

Ризван. Вакытны уздырмыйк. Килегез, тезелегез!й

Сәхнә алдына килеп басалар.

Ризван. Антның текстын укыйбыз. «Без, Төзелеш академиясенең дүртенче курс студентлары, җәйге каникулыбыз вакытында, аерым бригада оештырып, авылда Культура сарае төзелешенә эшләргә килдек».

Гомәр (гамак өстеннән). Ха-ха!

Ризван

Низам

Заһир

Шабашкага килдек.

Ризван. Без шабашниклар түгел, намус белән акча эшләүчеләр. Без – Низамов Ризван, Рамазанов Низам, Закиров Заһир тантаналы рәвештә ант итәбез: эшләү чорында бөтен ихтыяр көчебезне бары тик эшкә генә тупларга, бары тик башкарылачак эш турында гына уйларга. Бу максаттан читкә тайпылуларга юл куймаска.

Гомәр. Ха-ха!

Өч егет (Гомәр ягына борылып). Нәрсә «ха-ха»?

Гомәр. Бирелгән антыгыз ха-ха булачак!

Ризван. Болай булмый. Әйдәгез, шул карганың оясын туздырабыз, очсын безнең яннан.

Өчәүләп Гомәр янына баралар.

Өч егет (берьюлы). Очып кит безнең яннан, эзең булмасын!

Гомәр. Кая телим, шунда кунам. Мин – ирекле кош. Кошларга тимәгез, балалар, табигатьне яратыгыз!

Ризван. Алайса, телеңне тый!

Гомәр. Аңлашылмый, әфәнделәр!

Заһир. Ә нәрсә аңлашылмый?

Гомәр. Сез мәхәббәт дигән бөек хисне ваклыйсыз. Гашыйк булу, имеш, эшкә комачаулый. Ялгышасыз, әфәнделәр. Тормышның үзәге – мәхәббәт!

Низам. Дөрес түгел! Мәхәббәт кешене акылдан яздыра. Гашыйк булган кеше төн йокламый. Йокламаган кеше ябыга. Ябык, хәлсез кешедән нинди эш көтмәк кирәк.

Гомәр. Дөньядагы барлык гашыйклар ябык, хәлсез дип әйтергә телисеңме, Заһир әфәнде?

Заһир. Без бит, мәхәббәт кирәкми, димибез, Гомәр… Без вакытлыча…

Ризван. Туктагыз! Димәк, болай: антның текстын кабул итәбез һәм ант итәбез.

Өч егет (берьюлы). Ант итәбез, ант итәбез, ант итәбез!

Гомәр. Әфәнделәр! Ашыгасыз, әфәнделәр! Антыгызның шарты юк. Антын бозган кешене нишләтмәкче буласыз?

Ризван. Безгә шарт кирәкми.

Гомәр. Шартсыз ант булмый, әфәнделәр. Телисезме, мин сезгә ярдәм кулымны сузам? Антын бозган кешегә җәзаны үзем билгелим.

Низам. Нишләтерсең икән, Гомәр?

Гомәр. Мин рәхимсез булачакмын! Ризамы?

Низам. Ризван, нишлибез?

Ризван. Курыкмаска! Сер бирмәскә!

Гомәр. Димәк, өчегез дә риза?

Заһир. Мин риза.

Гомәр. Син, Низам?

Низам. Беткән баш беткән!

Гомәр. Син, Ризван?

Ризван. Мин дәшмим.

Гомәр. Дәшмәү – ризалык билгесе, Аллага тапшырыгыз.

Низам. Инде нишлибез, Ризван?

Ризван. Палатка тирәсен бау белән әйләндереп алабыз, безнең территориягә бер кыз да аяк басмаска тиеш.

Чатыр эченнән бау алып чыга. Өчәүләп бау сузалар. Гомәрнең гамагы янына җиткәч туктыйлар.

Низам. Гомәрне нишләтәбез, үзебезнең территориягә кертәбезме?

Ризван. Үзенең мәхәббәте белән читтә калсын.

Гомәр (гамак өстенә басып). Калырмын да! Йөрәгемдә ут янганда, тәнемдә җан барында беркайчан да, теләсә нинди очракта да һәр минутта, һәр секундта кызлар сөюдән туктамам, йөрәгем утына су сипмәм. Беләгемнең көче – эш өчен, йөрәгемнең хисе – мәхәббәт өчен!

Ризван. Суз бауны!

Гомәрнең «биләмәсе» н кырыйда калдырып, бауны суза-суза, сәхнәдән чыгып китәләр. Гомәр кулына гитарасын алып җыр суза.

 
Гомәр. Күңелдә җыр туа,
Күңелгә нур тула,
Талларда
Таңнарда
Сандугач сайраса, моңланса;
Сандугач кунармы талларга,
Сандугач сайрармы таңнарда,
Бу җирдә мәхәббәт булмаса?
 

Өч егет, бауны сузып бетереп, сәхнәгә керәләр.

Низам (Гомәргә). Җырлыйсың, ә?

Гомәр. Җырлыйм.

Ризван. Үзең генә җырлыйсың?

Гомәр. Икәү. Кулымда җан дустым – гитара бар. (Җырын дәвам иттерә.)

 
Юл чыгу читен лә,
Юлыңның чигендә,
«Кил» диеп елмаеп,
Бәхетең чакырып тормаса;
Бәхет соң буламы дөньяда,
Дөньяда яшәүдән ни файда,
Бу җирдә мәхәббәт булмаса?
 

Ризван. Ә без өчәү булгач гитарасыз да җырлыйбыз. Әйдәгез, җырларга!

Заһир. Кайсы җырны?

Ризван. Үзебезнең гимнны. Килегез!

Сәхнә алдына киләләр, тезләнәләр.

Башладык. Үзем башлыйм.

 
Беләктә көчебез барында,
Эшлисе эшебез барында,
Онытып дөньяда барын да,
«Эш» диеп әйтәбез тагын да.
 

 
Бергә. Ант итәбез!
Ант итәбез!
Ант итәбез!
Низам. Зөһрәләр безгә һич кирәкми,
Ләйләләр безгә һич кирәкми,
Тышаулап куябыз йөрәкне,
Җигәрбез эшкә без беләкне.
Бергә. Ант итәбез!
Ант итәбез!
Ант итәбез!
Заһир. Эш кенә тормышның тоткасы,
Эш кенә дөньяның ноктасы;
Куертмыйк мәхәббәт боткасын,
Йөрәкләр ял итсен, йокласын.
Бергә. Ант итәбез!
Ант итәбез!
Ант итәбез!
 

Гомәр. Аккомпаниатор җитми, әфәнделәр. Миннән башка барыбер эшегез барып чыкмас.

Низам. Чыкмаса чыкмас, ялынып бармабыз.

Ризван. Болай сөйләшәбез: Гомәр Шәйхетдинов белән араны өзәргә, һичнинди мөнәсәбәткә кермәскә, соравына – җавап, җавабына сорау бирмәскә! Чөнки ул әлеге көнгә кадәр безнең белән дус булып йөреп, бүген безгә хыянәт итте. Әйдәгез, палатка эчен тәртипкә китерәбез.

Өчәүләп чатыр эченә кереп китәләр. Тәнзилә керә.

Тәнзилә. Хәерле кич, Гомәр!

Гомәр. Хәерле кич, мадемуазель!

Тәнзилә. Урнашып беттегезме?.. Син ял йортына килгән кебек.

Гомәр. Көндез эштә, төн гамакта яшәп гомер итәбез.

Тәнзилә. Калган өчегез кайда?

Гомәр. Чатыр эчендә.

Тәнзилә. Бу бау ни өчен?

Гомәр. Сере бар.

Тәнзилә. Кыланасыз, егетләр! Башкалар белән бергә авылда яшәсәгез ни була?

Гомәр. Кызык булмый.

Тәнзилә. Сез монда кызык эзләргә килдегезмени?

Гомәр. Эшләрбез, иптәш мадемуазель! Эштән соң калган вакыт та бар. «Көндез эштә, кич клубта комсомолка Гөлсара» дип җырлаган безнең әбиләр, иптәш мадемуазель!

Тәнзилә. Нәрсә мине үртисең?

Гомәр. Ничек үртим? Әллә син мадемуазель түгелме?

Тәнзилә. Минем исемем дә бар. (Баудан атлап үтмәкче була.)

Гомәр. Ярамый, Тәнзилә!

Тәнзилә. Нигә ярамый?

Гомәр. Бауның теге ягына кызлар аяк басмаска тиеш.

Тәнзилә. Монысы тагын нинди уен?

Гомәр. Уен түгел, чын. (Кычкырып.) Әй, әфәнделәр, тирмәгезнең дивары янында – сыйнфый дошманыгыз.

Чатырдан берәмләп егетләр чыга.

Тәнзилә. Хәерле кич, егетләр!

Егетләр. Хәерле кич!

Тәнзилә. Нинди уен уйлап чыгардыгыз? Мине Гомәр бауның теге ягына кертми.

Ризван. Гафу ит, Тәнзилә, бу очракта ул дөрес эшләгән.

Низам. Гомәрнең бердәнбер дөрес эше.

Заһир. Без ант иткән идек, Тәнзилә!

Тәнзилә. Ант? Нинди ант?

Гомәр. Гашыйк булмаска, бер генә кызга да күз салмаска, чибәрләр очраса да, сер бирмәскә ант иттеләр.

Ризван. Без монда эшләргә ялландык, кызлар артыннан чабарга түгел.

Низам. Бу авылда чакта беләгебезнең көче, йөрәгебезнең хисе эш өчен генә сарыф ителергә тиеш.

Тәнзилә. Шулаймыни?

Заһир. Шулай иде шул, Тәнзилә. Шулай бит, Ризван?

Ризван. Әйе, шулай.

Тәнзилә. Тилермәгез, егетләр!

Ризван. Гафу ит, Тәнзилә! Без тиле түгел, без акча эшләргә килдек.

Низам. Эш турында онытып, төн йокламый кызлар артыннан чапсак, икенче көнне эленке-салынкы эшләсәк ни була?

Тәнзилә. Ләкин…

Ризван. Нәрсә «ләкин»?..

Низам. Нигә «ләкин»?..

Тәнзилә (көлеп). Ярый, әйдә кыланыгыз… Тик озакламый су буена төшегез. Авыл яшьләре анда кичке уенга җыела. Танышырбыз, дуслашырбыз.

Ризван. Гафу ит, төшә алмыйбыз.

Низам. Без коллектив биюләр, танцы-манцылар, дискотека-мискатека белән мавыкмаячакбыз. Көз көне чебешләрне санагач биербез.

Тәнзилә. Шаярмагыз инде, егетләр!

Ризван. Без монда шаярырга килмәдек. Һәм син дә анда-монда йөрмә. Син – безнең бригада члены. Безнең аш пешерүчебез. (Тәнзиләгә сырты белән борылып баса.)

Низам. Безнең поварыбыз! (Ризванча эшли.)

Заһир. Шулай сөйләшкән идек шул, Тәнзилә. (Теләр-теләмәс кенә борыла.)

Тәнзилә. Кыланчыклар! Онытмагыз су буена төшәргә. (Көлә-көлә чыгып китә.)

Гомәр. Дөрес! Шулай! Нык торыгыз, әфәнделәр! Әмма дә ләкин шунысы бар, Заһирга читен булачак.

Заһир. Ә ни өчен миңа?

Гомәр. Язган шигырьләреңне кемгә укырсың? Аларны бит Тәнзиләдән башка беркем тыңламый.

Низам. Әйт, Заһир, түзәрмен, диген.

Гомәр. Әйтә күрмә, Заһир.

Ризван. Әйт, түзәрмен, диген.

Заһир. Түзәрмен… Тырышырмын.

Низам белән Гомәр көлеп җибәрәләр.

Ризван. Көлүне туктатыйк! (Чатырга кереп китә.)

Аңа Низам белән Заһир иярә.

Гомәр. Көлүне туктатыйк, иптәшләр, комедия башлана. (Көянтә-чиләк күтәреп узып баручы Алинәне күреп ала.) Авыл кызына ялкынлы сәлам!

Алинә (туктап). Нәрсә-ә-ә?

Гомәр. Авылның чибәр кызына ялкынлы сәлам! Мыскыл итеп әйтмим. Мин үзем дә авыл малае. (Гамактан сикереп төшеп, Алинә каршына баса.) Исәнмесез! Минем исемем – Гомәр, фамилиям – Шәйхетдинов.

Алинә. Булса ни?!

Гомәр. Сезнең авылга культура учагы кабызырга килдек. Культура йорты салачакбыз.

Алинә. Салсагыз ни?!

Гомәр (Алинәнең бер дә исе китмәвенә аптырап). Киләсе елда яңа Культура йортына танцыга йөрерсез.

Алинә. Йөрсә ни?!

Гомәр. Туктагыз әле, нәрсә һаман ни дә ни. Елгага кер чайкарга төштегезмени?

Алинә. Төшсә ни?!

Гомәр. Нәрсә сез мине үртәгән сыман сөйләшәсез?

Алинә. Сөйләшсә ни?!

Гомәр. Һе… Менә тутый кош. Һаман бер сүзне тукый.

Алинә. Тукыса ни?!

Гомәр (ачуы чыгып). Туктатуыма гафу итегез! Юлыгызны дәвам итегез!

Алинә. Итсә ни?! (Китми. Гомәргә туп-туры караган килеш кузгалмый да).

Гомәр. Сау булыгыз, дим.

Алинә. Дисәгез ни. (Һаман китми. Селкенми дә.)

Гомәр (аптыраганнан көлеп җибәрә). Менә каптым.

Алинә. Капсагыз ни?!

Гомәр. Ярый, ярый, ни, ни, ни. Аңлашылды. Ни икәне аңлашылды. Тик тора белмәсәң, шулай була ул, Гомәр дус.

Алинә. Булса ни?!

Гомәр (кычкыра). Китегез, китегез моннан тизрәк. (Ашыга-ашыга, гамагына менеп утыра.)

Алинә һаман да, кузгалмыйча, Гомәргә карап басып тора. Гомәр дә аңа карап куя.

Алинә. Шуннан ни?

Гомәр. Уф! (Капланып ята.)

Алинә һаман китми. Гомәр башын күтәреп караганда да басып тора. Башка түзәр хәле калмагач, Гомәр, гамактан төшеп, чатыр артына кача. Шуннан башын сузып Алинәне күзәтә. Алинә һаман китми.

(Чатыр янына утырып, үз-үзенә сөйләнә.) Кирәк бит, кемгә эләктем бит, тилегә юлыктым бит. (Башын сузып карый, Алинәнең һаман да китмәгәнен күргәч, чатыр артыннан чыгып, янына килә дә үгетләгән тавыш белән сөйләнергә тотына.) Бар, сеңлем, кайт инде, әти-әниең көтәләрдер.

Алинә. Көтсәләр ни?!

Гомәр. Көтсәләр ни дип, алай ярамый, сеңлем! Үзеңне эзләп чыгарлар. Егетләр янында басып торганыңны күреп ачуланырлар. Син акыллы кыз бит, бар инде, кайт. Син бит абыйлар әйткәнне тыңлыйсың, әйеме? Мин синең абыең. Бар, сеңлем, бар!

Алинә. Барса ни. (Борылып китеп бара.)

Гомәр (җиргә утырып). Уф! Йа Тәңрем, мең рәхмәт сиңа! Чибәрлекне өеп биргән үзенә.

Алинә яңадан әйләнеп керә. Керә дә Гомәр каршына баса. Тораташ булып каткан Гомәр, телсез калып, Алинәгә карап тора.

Алинә (чиләк-көянтәсен җиргә куеп, гамак янына килә. Андагы гитараны кулына ала). Бу ни? (Гомәр җавап бирмәгәч.) Бу ни?

Пауза.

Бу ни?

Гомәр (чыгырыннан чыгып). Автомобиль!

Алинә (гитараның кылларына чиртеп куя да кычкырып көлеп җибәрә. Көлеп туйгач). Йә, ни әйтергә теләгән идегез миңа, Гомәр абый Шәйхетдинов? Безнең авылда Культура йорты саласыз инде, шуннан ни? Шабашниклар инде сез. Шуннан ни? Шуны әйтер өчен туктаттыгызмы инде? Сөйләгез, тыңлыйм сезне, Гомәр абый Шәйхетдинов. Авыл кызын шаккатырырга уйладыгыз инде, ә? Гамак бәйләп куйдыгыз инде тирәккә? Гитара чиертә беләсез инде. Йә, чиртеп күрсәтегез, ничегрәк чиртәсез икән?

Гомәр (ниһаять, исен җыеп). Сез… кем?

Алинә. Авыл кызы. Исемем – Алинә, фамилиям – Шәйхетдинова.

Гомәр. Ничек «Шәйхетдинова»? Мин – Шәйхетдинов.

Алинә. Мин – Шәйхетдинова.

Гомәр. Юк, мин – Шәйхетдинов.

Алинә. Сез – Шәйхетдинов, мин – Шәйхетдинова. Шәйхетдин исемле кешеләр сезнең авылда гына түгел. Бәлки, сез миңа туган тиешледер? (Гитара уйнап, чит телдә бер җыр җырлап ала. Гитараны үз урынына куеп, көянтә-чиләкләрен алып китә башлый.)

Гомәр (аның артыннан барып). Туктагыз әле!

Алинә. Туктамаса ни?! (Чыгып китә.)

Гомәр. Кем булды соң бу? Нәрсә булды соң бу?

Чатыр ишегендә өч баш күренә.

Ризван. Тешебезне кысып түздек, иптәш Шәйхетдинов.

Низам. Һәрнәрсәнең чиге була, ялгыз булсаң да, коллективны хөрмәт итәргә кирәк.

Ризван. Мәҗбүр итәрбез.

Низам. Узган-барган кызга җүләрләр генә гитара чиртеп кала.

Заһир. Гомәр, ә нигә син ул кызга кычкырдың? Авыл кызына кычкырып, безнең дәрәҗәне төшермә.

Ризван. Кычкырасың килсә, палатка яныннан читкәрәк алып китеп кычкыр.

Низам. Һәм, гомумән, кызлар белән сөйләшәсең килсә, басма өстендә сөйләш.

Гомәр. Туктагыз әле, болай да башым әйләнгән.

Өч егет өчесе дә чатыр эченнән чыгып, Гомәр каршына басалар.

Ризван. Искитәрлек берни дә юк. Муен тотрыксыз булгач, баш әйләнә инде ул.

Низам. Менә безнең башлар әйләнми.

Гомәр. Кызы чибәр, әфәнделәр.

Заһир. Чибәрләр күп булыр. Әйеме, Ризван?

Ризван. Әйе. Иртәгә эш башлыйбыз. Кызлар турында уйларга түгел, йоклау ягын уйларга кирәк.

Гомәр. Мин ант итмәдем.

Низам. Алайса, безгә комачаулама.

Гомәр. Юкка без сине бригадир иттек, Ризван, приказ биреп җаннарын алырсың инде. Начальник булырга бигрәк яратасың.

Ризван. Юк-бар сүзләрне тыңламаска! Йокларга!

Низам. Йокларга!

Заһир. Йокларга!

Гомәр. Карагыз әле безнең Тәнзиләгә, басма өстендә кем белән басып тора?

Заһир (атылып, Гомәр янына килә). Кайда?

Гомәр. Качтылар. Очты Тәнзилә.

Ризван. Заһир! Гомәр Шәйхетдинов сүзенә игътибар итмәскә! Йокларга!

Низам. Тузга язмаган сүзләргә колак салмаска! Йокларга!

Заһир. Әйе, йокларга… (Теләр-теләмәс кенә чатыр ягына борыла.)

Иңенә тальян гармун аскан Нәҗип керә.

Нәҗип. Исәнмесед! (Ул Мөслим ягы диалектында сөйләшә.)

Гомәр. Исән бед!

Нәҗип. Үдебеднең як егете дә бар икән. Кайсы авылныкы, апаем?

Гомәр. Миндәлә.

Нәҗип. Әйбәт. Беднең районнан кала әйбәт кешеләр Миндәләдә. Клуб салырга килдегедмени беднең авылга?

Гомәр. Клуб түгел – Культура сарае.

Нәҗип. Сәхнәле булса, клуб була инде ул. Исемең ничек, апаем?

Гомәр. Гомәр.

Нәҗип (Заһирга). Ә синең?

Заһир. Заһир.

Нәҗип (Низамга). Ә синең?

Низам. Габделмиңлемөхәммәт.

Нәҗип. Андый исем булмый. Мин алдашкан кешеләрне яратмаем, апаем. Аркам кычыта башлай.

Гомәр. Низам ул.

Нәҗип. Низам? (Низамга.) Мине дуракка санама, ярыймы, апаем. Сигез класс бетергән. (Ризванга.) Ә син ни исемле?

Ризван. Нигә кирәк ул?

Нәҗип. Әйтәсең килмәймени?

Ризван. Килми.

Нәҗип. Килмәй икән – әйтмә. Безнең авылда яшисең бар, апаем.

Гомәр. Үзегез ни исемле соң?

Нәҗип. Нәҗип. Фермада эшләем мин. Җәен көтү көтәм, кышын тирес түгәм. (Гомәрнең гитарасын кулына алып.) Бу каз муенында кайсыгыз уйный?

Гомәр. Мин.

Нәҗип. Яхшы уйнайсыңмы?

Низам. Яхшы.

Нәҗип. Синнән сорамаем, апаем, уйнаучыдан сораем. (Гомәргә.) Яле, уйнап күрсәт!

Ризван. Низам! Заһир! Йокларга! Гомәр, бернинди уйнау юк, без йоклыйбыз.

Нәҗип. Нәчәлник мәллә син, апаем, кыланган буласың. (Гомәргә.) Уйнап күрсәт.

Ризван чатыр эченә кереп китә. Низам белән Заһир кызыксынып калалар.

Уйнап күрсәт, мин барында курыкма. Районга – глава, авылга мин хуҗа.

Гомәр. Нинди көйне уйныйм?

Нәҗип. «Гөлҗамал» ны.

Гомәр. Аны белмим шул.

Нәҗип (куанып). Әһә, белмәйсең. Ә мин беләм. (Гармунын кулына алып, уйнап җырлый.)

 
Шәмдәлләрдә генә утлар яна, Гөлҗамал,
Җиткән кызлар киндер-җеп эрлиләр.
Энҗе-мәрҗән кызларның кул бавы,
Авыр җан сөйгәннәрнең булмавы.
 

Булдымы?

Гомәр. Булды.

Нәҗип. Әйдә, син дә булдыр.

Гомәр. Алай тиз генә булмый ул.

Нәҗип. Булмаймы? Уйна мин белмәгән көеңне.

Гомәр. Туктагыз әле…

Нәҗип. Туктамаем. Уйна! (Низам белән Заһирга.) Уйнасынмы?

Низам. Уйнасын, уйнасын.

Нәҗип (Заһирга). Нигә син уйнасын дип әйтмәйсең, апаем?

Заһир. Уйнасын.

Нәҗип (Гомәргә). Уйна!

Гомәр. Әкәмәт! (Әлегә хәтле ишетелмәгән яңа көйне уйный.)

Нәҗип (бераз вакыт колагын салып тыңлап торгач). Тукта!

Гомәр туктый.

(Шул көйне гармунда уйный.) Булдымы? Әйдә миңа кушыл.

Икәүләп уйнагач.

Кайда синең каз муеныңның тавышы? Гармун бугазлап ташладымы? Егет булсаң, дыңгылдатма бу каз муеныңны, гармунга өйрән. Гармун орып бирә синең бу каз муеныңны. Дөресме?

Низам. Дөрес, дөрес!

Нәҗип (Заһирга). Син нигә дөрес дип әйтмәйсең, апаем?

Заһир. Һәр инструментның үз урыны.

Нәҗип. Струмент, струмент… Ышкы да струмент, өтерге дә струмент, бу да струмент. Гармун струмент түгел, гармун ул – гармун. Алинә дә шул каз муенында уйнавы белән мактанган була. Шуны кулларына тоталар да әллә кем булалар. (Еларга җитешеп.) Минем күзем төшеп йөргән кыз каз муенын уйнаучы синең кебек шабашникка ияреп китте. Алты ел, сүз әйтергә дә оялып, яратып йөрдем. Уналты яшемнән егерме икегә хәтле. Алты ел тәрәзә төпләреннән гармун уйнап уздым – сизмәде. Иярде дә китте. Сезнең кебек берәү өченче ел сыерлар абзары салырга килде дә, каз муенын уйнап, Гөлнарны ияртеп китте. Эх! («Авыл көе» нә сыздырып җибәрә.)

 
Гармун бәләкәй булса да,
Әйтә ул кирәкләрен.
Сикер дә төш, чум суларга,
Янса яшь йөрәкләрең.
 

Шаярмагыз, апайлар, шаярмагыз гармун белән. Бернәрсә белән дә шаярмагыз. (Кинәт борылып чыгып китә.)

Пауза.

Низам (кинәт көлеп җибәрә). Шаярмагыз, кызлар!

Гомәр. Ни булды соң бу? Каян килеп чыкты?

Ризван (чатыр эченнән). Йокларга!

Заһир. Шаярмагыз, ди. Мәгънәсе бар бугай бу сүзнең?..

Нәҗип (яңадан әйләнеп кереп). Безнең авылда бер кыз бар. Хәзер минем күзем аңа төшеп йөри. Карагыз, апайлар, әгәр дә башын әйләндерсәгез, барыгызны бергә өеп куеп ярам. (Чыгып китә.)

Низам. Күрдеңме, Заһир, мәгънәсен? Ишеттеңме, Гомәр? Шаярма, дидеме сиңа?

Ризван (чатыр ишегеннән башын тыгып). Йокларга!

Гомәр. Миңа нәрсә, сез нишләрсез? Син нишләрсең, Низам? Кызлар күрсәң, күзләрең зырылдап әйләнә башлый.

Низам. Сер бирмәбез дошманга. (Чатырга кереп китә.)

Гомәр (Заһирга). Ә син?

Заһир. Син Тәнзиләне чынлап күрдеңме? Егетләр белән идеме?

Гомәр. Кызлар белән басма өстендә йөрмәс инде.

Ризван (чатыр эченнән). Йокларга!

Заһир. Йөрсен. Анысы аның эше. (Чатырга кереп китә.)

Гомәр, гамакка менеп утырып, гитара чиртеп, «Гөлҗамал» көен уйнап азаплана. Тәнзилә керә.

Тәнзилә. Кайда егетләр?

Гомәр. Йоклыйлар.

Тәнзилә. Ничек «йоклыйлар»?

Гомәр. Ничек йоклаганнарын белмим, Тәнзилә, кереп карамадым.

Тәнзилә. Син гитараңны әйбәт уйныйсың, Гомәр, ләкин сөйләшкәндә тапкырлыгың җитеп бетми.

Гомәр. Ягъни мәсәлән?

Тәнзилә. Әллә алар чынлапмы?

Гомәр. Чынлап, Тәнзилә.

Тәнзилә. Арттырып җибәрәсез. Син аларга кушылмадыңмы?

Гомәр. Кушылмадым. Программалары белән килешеп бетмим.

Тәнзилә. Әйдә, алайса, су буена.

Гомәр. Мин бит шигырь язмыйм, Тәнзилә.

Тәнзилә. Гомәр, әгәр минем белән болай сөйләшсәң, мин, гомумән, синең белән сөйләшмәячәкмен.

Гомәр. Тәүбә, тәүбә, Тәнзилә.

Тәнзилә. Әйдә. Анда синең гитараң кирәк.

Гомәр. Булмый.

Тәнзилә. Нигә?

Гомәр (чатырга күрсәтеп). Аларны ташлап китә алмыйм. Программалары белән килешмәсәм дә, мин алар компаниясендә. Алар барса барам, бармаса – юк.

Тәнзилә. Юкка сезгә иярдем, ахрысы. Күңелсез сезнең белән. (Чыгып китә.)

Гомәр. Күрдегезме, әфәнделәр, кадеремне белегез, мин дә сезнең белән калдым. Йоклагыз, матурларым. Хәзер мин сезгә бишек җыры җырлыйм.

 
Әлли-бәлли итәрләр болар,
Черем итеп китәрләр болар,
Ниләр эшләп бетәрләр болар,
Әлли-әлли, әү-әү, бәлли-бәлли, бәү-бәү.
Тавыклар да йокламый әле,
Балыклар да йокламый әле,
Халыклар да йокламый әле,
Сез тынычлап йоклагыз, яме.
Әлли-әлли, әү-әү, бәлли-бәлли, бәү-бәү.
 

Гитара аскан Алинә керә, Гомәрнең бишек җырын тыңлап тора.

Алинә. Абыйга ялкынлы сәлам!

Гомәр (куанып, Алинә каршына килә). А-а-а, Алинә! Сәлам, Алинә!

Алинә. Абыемның тавышы әйбәт булмаса да, ярыйсы икән. Нишләп әле су буена бармыйсыз? Әйдәгез!

Гомәр (чатырга күрсәтеп). Менә саклыйм.

Алинә. Нәрсә соң анда?

Гомәр. Минем егетләр. Алар кич җиткәч беркая да чыкмаска, кызлар күзенә күренмәскә ант иттеләр.

Алинә. Оялчаннармыни?

Гомәр. Түгел дә… Авыл кызларының берәрсе гашыйк итеп куймагае дип куркалар.

Алинә. Хәзердән үк йокларга яткан егетләр кемгә кирәк?!

Гомәр. Кирәкми дә бит… Ә мин ант итмәдем, Алинә, аны-моны уйлый күрмәгез. Әгәр дә сез тагын бер тапкыр «әйдә су буена» дип әйтәсез икән, мин барам.

Алинә. Рәхмәт инде. Саклагыз – урламасыннар. (Китә башлый.)

Гомәр. Алинә, ташлап китмәгез. Әйдә дип әйтмәсәгез дә барам. Сезнең белән җир читенә чаклы барырга риза.

Алинә. Минем беләнме?

Гомәр. Сезнең белән.

Алинә. Безнең беләнме, минем беләнме?

Гомәр. Синең белән, Алинә.

Алинә. Нигә?

Гомәр. Ахмак җавап ишетергә теләмәсәгез, андый сорау бирмәгез.

Алинә. Нигә минем белән?

Гомәр. Әйттерәсез ич инде, Алинә! «Гашыйк булдым» дип әйттерәсез.

Алинә. Миңамы?

Гомәр. Сезгә.

Алинә. Безгәме, миңамы?

Гомәр. Сиңа, Алинә!

Алинә. Ни өчен?

Гомәр. Уф!.. Бая да аптырашта калдырдыгыз, бу юлы да.

Алинә. Ни өчен миңа гашыйк булдыгыз?

Гомәр. Чөнки, чөнки… Сез, беренчедән… беренчедән, чибәр.

Алинә. Минме?

«Чибәр» сүзен ишеткәч, Низам чатыр ишегеннән башын суза.

Гомәр. Сез!

Алинә. Безме, минме?

Гомәр. Син, Алинә!

Алинә. Әйдәгез, абыем, су буена, миннән дә чибәррәкләр белән таныштырам.

Алинәне күзәтеп торган Низам чатыр ишегеннән чыга, киерелә-сузыла, күзләрен уган була, янәсе, яңа гына йокыдан уянган.

Алинә. Әнә егетләрегез уяна башлады.

Низам. Гафу итегез, кызлар бар икән. Гомәр, сәгать ничә?

Гомәр. Сиңа сәгать нәрсәгә? Кер дә ят, үзем уятырмын.

Низам. Тартырга биреп тор әле, Гомәр?

Гомәр. Тартмаганымны беләсең.

Низам. Шулаймыни? Ташладыңмыни? (Якынрак килеп, сиздермәскә тырышып, Алинәгә карый.) Әйдә, син дә йокла, Гомәр, кызлар бетмәс монда. Хатыныңа ишетелсә, әйбәт түгел. Ни карадың, дип, мине дә ачуланыр.

Алинә. Без өйләнгән егетләрдән дә курыкмыйбыз. Институтта укып, исәнләшә дә белмисез икән.

Низам. Гафу итегез, исәнмесез! (Чатырга кереп китә.)

Алинә. Бигрәк мут күзле егет. Миңа карап сине күрә торган.

Гомәр. Алинә, сез аның сүзенә ышандыгызмы? Юри ул.

Алинә. Ышансам да курыкмыйм, Гомәр абый бәгырем! Мин сезгә үлеп гашыйк булдым. Әйдәгез, парлап уйныйк, егетләр-кызлар биесен-җырласын.

Гомәр. Баш өсте, Алинә, әйтегез генә.

Икәүләп гитара чиртә-чиртә чыгып китәләр. Чатыр ише-гендә – Низам башы. Ул чатыр эченә карап сөйли.

Низам. Менә шул егет белән юньле эш майтарып кара син. (Чатырдан ук чыгып.) Китте. Иярде дә китте.

Заһир (чатырдан чыгып). Ул китсә китәр, син нәрсә һаман йокламыйсың? Йокыга гына китеп барганда уяттың.

Ризван. Алдашма, ичмасам. Сезнең белән берләшүемә үкенә башладым. Җитди егетләр түгел сез.

Заһир. Нигә алай дисең инде, Ризван, сүзебездә торабыз ич.

Ризван. Торырга азапланасыз. Үзегезне үзегез мәҗбүр итәсез. Ә күңелегез… Алай ярамый, иптәшләр. Боздан – салкын, корычтан нык булырга кирәк. Миннән үрнәк алыгыз.

Заһир. Синең характерың нык шул, Ризван.

Ризван. Син дә үзеңне шулай тәрбиялә.

Гармун, гитара уйнаган, җырлаган тавышлар ишетелә.

Низам. Әллә ни чибәр дә түгел үзе.

Ризван. Кем?

Низам. Гомәр танышкан кыз.

Ризван. Гомәргә тагын чибәрләр!

Низам. Ә үзе сөйкемле. Әллә соң антыбызны иртәгәдән башлыйбызмы, егетләр?

Заһир. Чыннан да… Ә, Ризван?

Ризван (ачуланып). Барыгыз! Теләсәгез нишләгез. Сез мине белмисез, мин – сезне. Эх сез! Җебегәннәр, штрейкбрехерлар! Бер төнгә түзмәделәр. Ант итәләр, имеш. Менә ышан сезгә. Барыгыз!

Заһир. Ачуланма инде, болай гына әйттек.

Низам. Сине сынар өчен генә, Ризван.

Ризван. Мин сыналган. Үзегезне сынагыз. (Чатырга керә башлый.)

Низам. Тукта инде, Ризван. Бүгеннән үк үпкәләшкәч ни була? Әйдәле, алай эшләмик әле. Без без булып калыйк әле. Йокы алдыннан гимныбызны кабатлыйк та дуслар булып йокыга китик әле. Яле… Бер! Ике! Өч!

Низам (җыр башлый, аңа Ризван белән Заһир кушыла.)

 
Эш кенә тормышның тоткасы,
Эш кенә дөньяның ноктасы,
Куертмыйк мәхәббәт боткасын,
Йөрәкләр ял итсен, йокласын.
Ант итәбез!
Ант итәбез!
Ант итәбез!
 

Пәрдә.