Автор книги: ԼԵՎՈՆ ԱԴՅԱՆ
Жанр: Современная русская литература, Современная проза
Возрастные ограничения: +12
сообщить о неприемлемом содержимом
Текущая страница: 10 (всего у книги 30 страниц) [доступный отрывок для чтения: 10 страниц]
Գիշերվա կեսին Մուշեղն արթնացավ քնից. Անահիտը չկար կողքին£ Մուշեղն արագ ելավ տեղից, մտավ մյուս սենյակը£ Անահիտը գիշերվա շապիկով նստել էր մթան մեջ և լալիս էր անձայն®
Մուշեղը որոշ ժամանակ կանգնեց դռների մեջ, հետո վերադարձավ, պառկեց ու մինչև լույս աչք չփակեց£ Լուսադեմին, առանց նախաճաշելու, գնաց գարաժ, իսկ երեկոյան եկավ խմած և ինչ-որ դատարկ բանի համար անողոքաբար ծեծեց Անահիտին£ Եվ զարմանալին այն էր, որ ինչպես միշտ, Անահիտն այդ օրն էլ ներեց նրան, նույնիսկ չթողեց, որ ներողություն խնդրեր£ Նա Մուշեղին չէր մեղադրում£ Մեղադրում էր ինքն իրեն£
Երեխայի ծնունդը ոչինչ չփոխեց, ընդհակառակը՝ գնալով նրանց միջև ընկած վիհը խորացավ՝ պարտականություն դնելով նրանց վրա՝ դիմանալ ու չփորձել կտրել խճճված հանգույցը£ Եվ նրանք դիմանում էին£ Ի միջի այլոց, գործը թեթևանում էր նրանով, որ Մուշեղը ոչ միայն սիրում էր կնոջը, այլև գիտեր, որ նա ոչ մի տեղ չի գնա իրենից, երեխան ամուր կապում էր նրա ձեռն ու ոտքը£ Իսկ ո՞ւր պիտի գնա®
Դրսում շարունակում էր հոսել աշնանային արտասովոր, լուսնկա երեկոն£ Անահիտը, պատուհանի առջև նստած, վերհիշում էր անցած-գնացած օրերը£ «Թող քեզ ծիծաղելի չթվա, Կարեն, – մտովի Կարենի հետ զրուցում էր Անահիտը, – թող ծիծաղելի չթվա, որ լինում են այնպիսի օրեր, երբ ուզում եմ գլուխս թաքցնել քո տաք գրկի մեջ, որպեսզի դու քնքուշ ձեռքերով շոյես ինձ, և ես մոռանամ, մոռանամ ամեն ինչ, ինչպես այն ժամանակ, հեռավոր թվացող այն տարիներին® Ասա ինձ, ո՞րն է այն ճամփան, որ կարող է մեզ տանել դեպի այդ օրերը՝ անցած-գնացած®»£ Հարյուրավոր ճանապարհների խաչմերուկներից մեկում, մտածում էր նա, կյանքը հանդիպեցրեց իրեն ու Կարենին, որպեսզի երջանիկ լինեն, ամեն մարդ ծնվել է երջանիկ լինելու համար, այլապես ինչո՞ւ աշխարհ գալ, աստված մարդուն հենց դրա համար է ստեղծել, իսկ ինքը, երևի, շատ էր հպարտ, չուզեց հասկանալ, որ ինքը երջանիկ կլինի միայն Կարենի հետ, չուզեց, դրա համար էլ, ինչպես բոլոր մեծ երջանկությունները, կարճ տևեց նաև իր երջանկությունը£
Անահիտը հիշեց Կարենի մի խոսքը. «Երբ քեզ չեն սիրում այլևս, քեզ հետ է մնում քո վիշտը£ Երբ դու ինքդ արդեն չես սիրում, քեզ ոչինչ չի մնում այլևս»£
Անահիտը դառը քմծիծաղեց իր մտքերի վրա£ Նա քմծիծաղում էր, այնինչ արցունքները հոսում էին աչքերից£ Նա արտասվում էր իր խորտակված սիրո համար, օտար աչքի համար աննկատ իր առաջին կնճիռների համար, այն բանի համար, որ օրերն անցնում են միանման, անիմաստ ու դատարկ£
Այդ օրերը, շաբաթները, ամիսները, տարիներն աննկատելիորեն անցնում են, և ստացվում է ճիշտ մոր ասածի նման. ամեն ինչ կա՝ ջահելություն, առողջություն, քեզ սիրող, հոգատար ամուսին ու մեծացող որդի ունես, որը շուտով առաջին դասարան է գնալու, տուն ունես, և փառք աստծո, ամեն ինչ կա տանը, ապրելու ամենալավ ժամանակն է, ապրիր ու ուրախացիր, բայց չի լինում, չի ստացվում, ուրախանալու ոչինչ չկա և չգիտես՝ ինչո՞վ կվերջանա դա, և կվերջանա՞, արդյոք, երբևէ®
Ոտնաձայներ լսելով՝ Անահիտը լարեց ուշադրությունը£ Տան ետևում ճռռաց դարբասի դռնակը, հետո բակում լսվեցին Մուշեղի ծանր ու հատու քայլերը. նա դեռ չէր թողել զինվորական շարայինի իր խրոխտ քայլվածքը£ Մուշեղը, ներս մտնելով տուն, գլխի թեթև շարժումով բարևեց կնոջը, մոտեցավ ընթրիքի սեղանին£
– Իսկ ո՞ւր է Արայիկը£ Քնա՞ծ է, ինչ է®
– Ոչ, մայրիկի մոտ է, – պատասխանեց Անահիտը£– Ինչո՞ւ այդպես ուշ ես գալիս£
– Մարտակերտ՝ պահեստամասերի էինք գնացել£
– Հաջողվե՞ց ստանալ, – հարցրեց Անահիտը£ Նրա համար, իհարկե, միևնույն էր՝ ստացե՞լ են այդ պահեստամասերը, թե ոչ, բայց պետք էր, չէ՞, մի բանի մասին խոսել, որպեսզի հենց առաջին րոպեներից նյարդեր քայքայող լռություն չտիրի, որին նրան՝ ոչ Անահիտը, և ոչ էլ Մուշեղը, ոչ մի կերպ ընտելանալ չէին կարողանում (դրա համար էլ Մուշեղը խոսք բացեց Արայիկի մասին, նա գիտեր, որ այսօր նա տատի մոտ պիտի մնար) £
– Ոչ, – պատասխանեց Մուշեղը, հացը բրդելով մածնի մեջ£– Մի թուղթ կար պակաս£ Ստիպված վաղն էլ պիտի գնանք£
– Ի՞նչ թուղթ£
– Լիազորագիր պիտի վերցնեինք, մոռացել էինք£ Ոչինչ, վաղը կստանանք, – Մուշեղը քիչ լռեց, հետո ավելացրեց£– Ի միջի այլոց, այնտեղ, շրջկենտրոնի խանութում լավ ճտքակոշիկներ կային՝ մեջը փափուկ, ձմռան համար լավ բաներ են£ Էսօր չհաջողվեց վերցնել, մոտս փող չկար, վաղը կվերցնեմ£
– Ճտքակոշիկներ ես ունեմ, համարյա նոր են®
– Նախ, այնքան էլ նոր չեն® Մի խոսքով, վաղը կբերեմ, դու գիտես՝ դուր եկան՝ կվերցնես, չես ուզենա՝ կծախես որևէ մեկին£– Անահիտի մարմնով քնքշանքի ու խղճահարության մի տաք ալիք անցավ£ Նա նայեց ամուսնուն՝ ընդհանուր առմամբ ուժեղ ու բարի այդ մարդուն, որից, ինչպես իրենից, բախտը երես էր թեքել՝ զրկելով նրան մի փոքր երջանկությունից£ Նա ետևի կողմից մոտեցավ Մուշեղին և, փարվելով նրան, նրա գլուխը սեղմեց իր կրծքին£
– Եթե դու գնես այդ ճտքակոշիկները, – արտաբերեց նա փաղաքուշ ձայնով, – ես դրանք կծախեմ մի ուրիշի, որովհետև ինձ պետք չեն, ես ամեն ինչ ունեմ£ Այնպես որ, եկ այդ մասին չխոսենք£ Մենք այնքան էլ շատ փող չունենք, որպեսզի ուզածին պես ցրիվ տանք£
– Ոնց թե ցրիվ տանք® Քեզ համար է, չէ՞, – վրդովվեց Մուշեղը£– Դու գոնե մտածո՞ւմ ես, թե ինչ ես ասում£
Անահիտը չհասցրեց պատասխանել. տան ետևում մի մեքենա կանգ առավ£ Մեքենայի լույսերն ընկան ծառերրի վրա, իսկ քիչ անց դրսում լսվեցին ինչ-որ մեկի ոտնաձայները£
– Սա ո՞վ կլինի այս ուշ երեկոյան, – դժգոհ փնթփնթաց Մուշեղը. նա այսօր շատ էր հոգնել, ուզում էր շուտ քնել£
– Դու նստիր, ես դուռը կբացեմ, – ասաց Անահիտը£
Նա արագ անցավ փոքրիկ նախասենյակով, բաց արեց դեպի բակ նայող դուռը և անսպասելիորեն ընկրկեց՝ գունատվելով ու ձեռքը տանելով բերանին, որպեսզի խլացնի բնազդական ճիչը£
– Բարև, Անահիտ, – արտասանեց Կարենը՝ շփոթված ժպտալով£– Հյուր չե՞ք ընդունում£
«Աստված իմ, այդ դո՞ւ ես», – մտովի շշնջաց Անահիտը, դեռևս չհավատալով իր աչքերին£
– Համեցեք®, – խեղդված, հանկարծակի խռպոտած ձայնով ասաց նա£
Կարենը մտավ ներս£ Անահիտը մնաց նախասենյակում և, մեջքով հենվելով պատին, մի պահ փակեց աչքերը՝ չիմանալով ինչպես զսպել սրտախփոցը, որից կտրվում էր շունչը£ Բացելով աչքերը, Անահիտն ասես մշուշի միջից տեսավ, թե ինչպես Մուշեղը, դեմքին քարացած բութ ժպիտ, ընդառաջ ելավ անակնկալ հյուրին (իսկ թե այդ պահին Կարենն ինչպիսի տեսք ուներ՝ Անահիտը չգիտեր, որովհետև նա կանգնած էր թիկունքով դեպի իրեն), թե ինչպես Կարենն առաջինն անվստահ մեկնեց ձեռքը, ասես չիմանալով՝ դպրոցական տարիների իր ընկերը կսեղմի՞ իրեն մեկնված ձեռքը, թե ոչ, դարձյալ մշուշի միջից Անահիտը տեսավ, թե ինչպես Մուշեղը, սկզբում մի տեսակ տատանվելով՝ սեղմի՞ իրեն պարզած այդ ձեռքը, թե՞ ոչ, հետո, այնուամենայնիվ, սեղմեց այն ամուր, տղամարդավարի£
Այդպիսի սկիզբը որոշ թեթևություն բերեց Անահիտի սրտին£ Նա ինքնաբերաբար ուղղեց սանրվածքը և վճռականորեն մտավ սենյակ, ուր լարված լռություն էր տիրում£ Կարենն ու Մուշեղը մի պահ շփոթված նայում էին տարբեր կողմեր՝ աշխատելով չհանդիպել հայացքներով£ Անահիտը բացեց սպասքապահարանը և, զրնգացնելով սպասքը, սկսեց հանել թեյի բաժակները£
– Ի՞նչ բանի ես, Անահիտ, – հարցրեց Մուշեղը£
– Ես® ես հիմա թեյ կդնեմ®
– Նման դեպքերում ոչ թե թեյ են խմում, այլ ավելի լավ բան£
– Ոչինչ պետք չէ, Մուշեղ, ղեկի վրա եմ, երկար ճանապարհ պիտի գնամ£ Մի րոպեով մտա տեսնեմ ինչպես եք£ Մերոնց մոտ էի, քանի տարի չեմ եղել®
– Պարզ է, – քմծիծաղեց Մուշեղը£– Իսկ որտե՞ղ էիր այսքան տարի£
– Երկար պատմություն է, Մուշեղ£
– Դու էլ կարճ պատմիր, եթե շտապում ես®Անահիտ, թեյի հոգս արա£
– Հիմա, – սկսեց շտապել Անահիտը՝ կրկին զրնգացնելով սպասքն ու գաղտնաբար նայելով Կարենին. նա ոնց որ ավելի բարձրահասակ էր դարձել, թխացել էր արևից, սակայն անընկալելի ինչ-որ ըկճվածություն կար նրա մեջ® Եվ այդ վաղ ճերմակը նրա մազերի մեջ, և այդ կնճիռները, որ կտրվածքներ էին առաջացրել նրա լայն ու բաց ճակատին® Անահիտի սիրտը դանդաղ սկսեց մղկտալ£ Բաժակապնակները հանելուց հետո նա մի տեսակ այլևս չգիտեր, թե ինչ պիտի անի. Կարենի ձայնն ասես հմայել էր նրան£
– ®Տիմիրյազևն ավարտելուց հետո խնդրեցի ինձ նորից ուղարկել Ղազախստան£
– Իսկ ինչո՞ւ չեկար մեր մարզը£ Չէ՞ որ այստեղ նույնպես գյուղատնտեսներ են պետք®, – հետաքրքրվեց Մուշեղը£ Անահիտը, շաքարամանը ձեռքին, մնաց սառած. Մուշեղի խոսքերում, նրան թվաց, թաքնված մարտահրավեր կար£ Ըստ երևույթին, Մուշեղը ևս ուշացումով հասկացավ այդ, դրա համար էլ չթողեց, որ Կարենը պատասխաներ£
– Ի դեպ, դա կարևոր չէ, խոպանում նրանց կարիքն ավելի լավ են զգում, այնտեղ ուրիշ են մասշտաբները, – ասաց նա, աչքի տակով որսալով Անահիտի երախտագետ հայացքը£– Իսկ հետո՞£
– Երկու տարի հացահատիկային մի խոշոր սովխոզում գլխավոր գյուղատնտես էի, մտածում էի՝ կմնամ ընդմիշտ®– Նա մի պահ խոսքն ընդհատեց, բայց հետո ավելացրեց հենց այնպես, առանց ճիգ գործադրելու£– Չկարողացա® ինձ չէին հերիքում մեր լեռները, այստեղի օդը, և առհասարակ մի տեսակ էի զգում ինձ®
– Դու, ի՞նչ է, չե՞ս ամուսնացել մինչև հիմա, – հարցրեց Մուշեղը£
– Ամուսնացել եմ, նույնիսկ երկու երխա ունեմ՝ մի տղա ու մի աղջիկ£ Պարզապես այնտեղ ես ինձ զգում էի ոնց որ օտարության մեջ£
– Ընտանիքո՞վ ես եկել£
– Այո, – գլխով արեց Կարենը, վառելով սիգարետը£
Սենյակում կարճատև, բայց լարված դադար տիրեց£ Ինչպես ամպրոպի հեռավոր, սրընթացորեն մոտեցող որոտ, օդում՝ էլեկտրացնելով մթնոլորտը, ոչ ոքի կողմից տրված մի հարց էր սավառնում£ Այդ չարտահայտված հարցին պատասխանեց ինքը՝ Կարենը£
– Մենք ապրելու ենք ոչ այստեղ, – հանգիստ ասաց նա, չնայելով ոչ մեկի կողմը և կարճ քմծիծաղ տվեց, ինքն էլ զգալով, թե ինչպես իր խոսքերն իսկույն լիցքաթափ արեցին մթնոլորտը, սենյակում լարվածությունը փարատվեց£– Ինձ փորձնական տնտեսության գյուղատնտես են նշանակել ցիտրուսային գոտում£
– Բայց այնտեղ նույպես չեն լինի քո լեռները®– ասաց Մուշեղը£
– Ոչինչ, մի կերպ կդիմանանք®– արձագանքեց Կարենը՝ նայելով ուղիղ Մուշեղի աչքերին£ Սա իր հայացքը չփախցրեց£– Սա ի՞նչ է, շարունակ իմ մասին ենք խոսում£ Դո՞ւք ինչպես եք£
Մուշեղը չպատասխանեց£ Նա անսպասելիորեն վեր կացավ նստած տեղից£
– Ես, այնուամենայնիվ, գնամ նկուղ՝ գինի բերելու£
– Ասացի, որ չեմ խմում£
– Մի բաժակ կխմես, թեթև գինի է, ոչինչ չի լինի£
Նա դուրս եկավ£ Սենյակում կրկին լռություն տիրեց£ Կարենը նստել էր սեղանի մոտ՝ մեջքով զգալով Անահիտի ներկայությունը£
– Հը, ինչպե՞ս եք ապրում, Անահիտ, – կամացուկ հարցրեց Կարենը£
Անահիտը մատուցարանը՝ թեյի բաժակներով, չրխկոցով դրեց սեղանին£
– Ես հիմա չգիտեմ ինչ անել£ Թե՞յ եք խմելու, թե՞ գինի£
– Ոչ մի բան պետք չէ, Անահիտ£ Ես մի բաժակ գինի կխմեմ ու կգնամ£ Մեքենան ուրիշի է, երկրաբան մի ընկեր ունեմ՝ Ալբերտ Շահնազարյան, նրանն է, առավոտյան շուտ տեղ է գնալու£– Նա վերջապես բարձրացրեց աչքերը, նայեց Անահիտին£– Դուք համարյա չեք փոխվել՝ ոչ դու, ոչ էլ Մուշեղը£
Կարենը չժպտաց նրան աչքերով, ինչպես ժպտում էր այն ժամանակ£ Նա չժպտաց, և դա ցավ պատճառեց Անահիտին£ Ասես դա որևէ բան կարող էր փոխել£ Աստված իմ, ինչպիսի հիմար մտքեր են գալիս գլուխը, փոխանակ հարցնելու, տեսնելու՝ հիշո՞ւմ է իրեն, այնտեղ, մատուռի ձորում, մամռոտ քարերի մեջ անտեր, անտիրական մնացած իրենց աղբյուրը, դեպի լույս ու արև ելնող սպիտակավուն հաճարկենին, որի վրա մինչև հիմա էլ վերքի պես սպիացած մնում են դեռ իրենց անունները՝ ավետելով, որ տևական ոչինչ չկա այս մեծ աշխարհում, ամեն ինչ անցողիկ է, ժամանակավոր®
Սակայն Անահիտը ոչինչ չհարցրեց, նա թոթվեց ուսերը, ասաց.
– Դա երևի նրանից է, որ վատ չենք ապրում£
Կարենը հազիվ նկատելի շարժեց հոնքերը£
– Ես ուրախ եմ ձեր հաջողությամբ£
– Դու ինչպե՞ս ես£
– Նույնպես վատ չեմ®– Նա խեղդեց հառաչանքը, ավելացրեց®– Կին, երեխաներ, նախասիրած աշխատանք®
– ®հեռուստացույց, սառնարան, լվացքի մեքենա®
– Ոչ, այդ բաները չունենք դեռ, պարզապես առնելու ժամանակ չի եղել£ Իսկ ի՞նչ կապ ունեն դրանք®
– Դա իմ մայրն էր մի ժամանակ ասում, որ հիմա ապրելու ամենալավ ժամանակն է, որ ամեն ինչ կա, թոշակն անգամ տուն են բերում® մնում է ապրել ու ուրախանալ®
– Հըմ-դա® ամեն ինչ կա® անհասկանալի է միայն, ինչո՞ւ ոչ բոլորն են ուրախանում®, – մտազբաղ արտաբերեց Կարենը ՝ ձեռափով ուղղելով սփռոցի ծայրը£
Ներս մտավ Մուշեղը՝ մի կուլա գինի ձեռքին® Առանց որևէ մեկին նայելու, նա փոքրիկ կուլան դրեց սեղանին£ Անահիտն ուզում էր հանել գինու ըմպանակները, բայց Մուշեղն ասաց, որ ըմպանակներ պետք չեն, այսպիսի գինու համար թեյի բաժակներն ավելի լավ են£ Երեք բաժակ լցնելով մինչև եզրերը, նա վերցրեց իր բաժակը և ասաց.
– Դեհ, թող մեր հանդիպման կենացը լինի®
– Ոչ, ավելի ճիշտ կլինի՝ բաժանման, – ասաց Կարենը£– Վաղը երեկոյան ես արդեն պետք է իմ տնտեսությունում լինեմ£ Ավելի լավ է հաջողություն մաղթեք ինձ£
– Դե, ինչ, հաջողություն քեզ ու մի քիչ էլ երջանկություն£
Կարենն ի պատասխան գլխով արեց ու նայեց Անահիտին£
– Իսկ դո՞ւ, Անահիտ, դու ինձ ոչինչ չե՞ս մաղթում£
Անահիտն ուղիղ նայեց նրա աչքերի մեջ, ասաց կամացուկ, բայց հատու ձայնով.
– Իմ ամուսինը քեզ հաջողություն ու երջանկություն մաղթեց նաև իմ անունից£
Նա բարձրացրեց իր բաժակը, խփեց Մուշեղի բաժակին£ Խմեցին կանգնած£ Կարենը նայեց ժամացույցին£
– Դեհ, ես գնամ, – ասաց նա` մի պահ նայելով հատակին®
Մուշեղը մինչև մեքենան գնաց՝ նրան ճանապարհելու£ Դա մի հին «գազիկ» էր՝ գույնը կորցրած տենտով£ Կարենը բաց արեց դռնակը, բայց չնստեց£ Նա հանեց ծխախոտատուփը, մի սիգարետ վերցրեց, տուփը մեկնեց Մուշեղին£
– Հը, է՞լ ինչ կուզենայիր ասել£
Մուշեղը բարձրացրեց ուսերը£
– Ոչինչ£ Համարյա ամեն ինչ ասացինք£ Ի միջի այլոց®– նա տատանվեց£
– Ասա£
– Բարևներ հաղորդիր Աստղիկին£
– Աստղիկն ո՞վ է, – լարվեց Կարենը£
– Սպասիր®, – Մուշեղը կկոցեց աչքերը®– Մենք այն կարծիքին էինք, որ դու ամուսնացել ես ձեր ազգականի աղջկա հետ®
– Պետք չէ այդ մասին, – խստորեն ասաց Կարենը£– Միթե՞ դու կարծում ես, թե ես այսօր կմտնեի ձեզ մոտ, եթե ամուսնացած լինեի նրա հետ:– Նա նստեց ղեկի մոտ, կրկին դարձավ Մուշեղին և ասաց ժպտալով£– Հիշում եմ, դպրոցում պարծենում էիր տափակ ճշմարտություններով£ Ուզո՞ւմ ես դրանից մի հատ ասեմ£
– Ասա տեսնենք, – արտաբերեց Մուշեղը՝ վառելով սիգարետը£
– Ինչքան ուզում ես, կարելի է շարունակ կրկնել, որ մեր բախտը մեզնից է կախված, բայց հերիք է, որ թեկուզ մի անգամ թեթևամտորեն վերաբերվենք այդ բախտին, որպեսզի նա քեն հանի մեզնից մեր ամբողջ կյանքի ընթացքում£ Ահա այդպիսի բաներ®
– Դու գտնում ես, որ բախտը դաժա՞ն է եղել քո հանդեպ, – հարցրեց Մուշեղը և իսկույն հասկացավ, որ հարցը հնչեց ոչ տեղին£
Կարենը շրխկոցով փակեց «գազիկի» դուռը, գործի գցեց մեքենան, հետո ժպտալով շրջվեց դեպի Մուշեղը և հարցին պատասխանեց հարցով.
– Իսկ դո՞ւ£– Նա չսպասեց պատասխանին£– Մնաս բարով, Մուշեղ£
Մեքենան, առանց լույսերը վառելու, դանդաղ գնաց կիսամութ դատարկ փողոցով, միայն ետևի կարմիր լապտերիկներն էին վառվում£ Բայց շուտով դրանք ևս չքացան մթության մեջ£
Գիշերվա կեսին Մուշեղն արթնացավ, նայեց կնոջը£ Անահիտը պառկած էր դեմքը դեպի առաստաղը, վարագույրների արանքից ներս թափանցող լուսնից շողշողում էին նրա լայն բացված աչքերը, կամակոր շուրթերը թեթևակի հպված էին իրար, իսկ այտերին շողում էին չչորացած, արծաթագույն արցունքները£
– Դու քնա՞ծ չես, – հարցրեց Մուշեղը£
Աշնանային պարզկա, ցուրտ երկնքով կռունկների երամ էր անցնում՝ կուր-լու, կուր-լու, կուր-լու, թախծոտ կանչում էին կռունկները, նրանց թախծական կանչերը հեռանում էին® Ահա թե ինչու էր ամբողջ երեկոն թվում այնպես ոչ սովորական, արտասովոր, այո, իր սիրտն զգում էր, երևի, որ նա պիտի գար այսօր®
– Դու քնա՞ծ չես, – կրկին հարցրեց Մուշեղը£
– Ոչ£
Մուշեղը մեղմորեն շոյեց կնոջ մերկ ուսերը£
– Իսկ դու փորձիր քնել£ Ախր չես փորձել®
– Ոչ£– Նա շրջվեց ամուսնու կողմը, վերցրեց նրա ձեռքը, այտով հպվեց մեքենայի յուղի հոտ արձակող խոշոր, կոշտ ձեռափին, և փակեց աչքերը£– Ես հիմա քնով կանցնեմ, միայն դու ձեռքդ մի վերցրու®
– Չեմ վերցնի, դու քնիր, – ասաց Մուշեղը£ Բայց իր մեջ ակամայից մտածեց. ո՞ւմ ձեռքին ես հպվել այդպես՝ ի՞մ, թե՞® Եվ մտովի ընդհատեց ինքն իրեն՝ ուրիշ անուն չտալու համար£
=====================
ԴԱՐՁ Ի ՇՐՋԱՆՍ ՅՈՒՐ
Տունը գյուղի ծայրին էր՝ երեսով դեպի արև, թիկունքով՝ հենված անտառին£ Մյուս տներից տարանջատ՝ կանգնած էր բլրակի վրա միայնակ ու ասես նաև լքված£ Անտառն օրվա բոլոր ժամերին բուրում էր անուշակ բույրերով, լույսը դեռ չբացված՝ թռչուններն այնտեղ սկսում էին վաղորդյան ջինջ արևով օծված իրենց համերգը£ Իսկ գիշերները, երբ շուրջն ամեն ինչ սահում, ընկղմվում էր փափուկ ու անեզր մթության մեջ, Բախչուտի ձորի կողմերում սկսում էր հնչել գիշերահավի կարոտակեզ կանչը£
Հուշերի հեռավոր մշուշում այսպես էր տպավորվել հարազատ եզերքը և հիմա, նստած պատշգամբի մի ծայրում, Ավետիսն ակնդետ նայում էր շուրջն ու ասես ոչինչ չէր փոխվել. տան ետևում, անտառում, դարձյալ իրար ընդհատելով, երգում էին կեռնեխները՝ նրան կրկին վերադարձնելով այն հին օրերը, որ, ավաղ, անցան երազի պես ու էլ երբեք չեն դառնալու£
Պատշգամբից այն կողմ, ուղղակի տնամերձ հողամասի ցանկապատից, սկսվում էին կոլտնտեսային դաշտերը, դաշտերում, գոլ քամուց տարուբերվող արտերի վրա շողշողում, հուրհրատում էր տաք մշուշը£ Ոչ այն է հնձած արտերի մեջ, ոչ այն է արտերից դուրս՝ կակաչներից ներկված սարահարթերում, անվերջ, անդադար կանչում էին արտույտները, և նրանց թախծանուշ երգը ղողանջում էր արտամիջյան նեղլիկ ճամփաների վրա£
Մտովի ինչքան է եղել այստեղ, ծղոտե տանիքներով, երկարուկ մարագներով, տնամերձ փոքրիկ այգիներով այս գյուղում£ Երկար ճանապարհից հոգնած՝ նստել էր նա հիմա պատշգամբի մի ծայրում, կարոտով դիտում էր շուրջը, և նրա սիրտն անկանոն թպրտոցով խփում էր կրծքի տակ, կարծես ձգտելով դուրս թռչել այնտեղից£ Ավետիսն անթարթափ նայում էր գյուղին, որ ասես ամռան տապից հալածված՝ կուչ էր եկել բլրի ստորոտում, նրա աչքերն անհամբերությամբ սահում էին ծանոթ անտառների, բլրակների վրա ու հանդ ու ձորերում իր ոտնահետքերին կարոտ կածաններ էր տեսնում, այդ կածանների վրա՝ մասրենու թփեր, որոնց տակ ապրիլի կեսերին բացվում են կարմիր թերթերով վարդն ու մուգ կապույտ մանուշակը£ Այո, ցավ պատճառելու չափ նույնն էր շուրջը, ոչինչ չէր փոխվել ասես£ Ավետիսը նստեց երկար, չէր ուզում ելնել տեղից£ Ոչ նրա համար, որ հոգնել էր. ճանապարհը հեռուներից էր նրան բերել, նա եկել էր ապրանքատար գնացքով՝ մինչև Եվլախ, Եվլախից այս կողմ նա շատն անցավ ոտքով, որոշ տեղ եկավ ձիակառքով, այնուհետ նորից ոտքով՝ մի ամբողջ օր ու գիշեր£ Բայց հոգնածությունից չէր, ոչ: Այնտեղ` հեռու Սիբիրում, ուկրաինական տափաստաններում ու այնուհետև Միջին Ասիայում, երբ ձիերի վրա սլանում էին բասմաչների վրա, ինչքան է երազել ահա այսպես նստել սեփական տան պատշգամբում, նստել ու երկար, ժամերով դիտել իր սրտին մոտ ու թանկ Հնձախութը, կարոտ հայացքով փարվել նրա բարձր սարերին, ծաղիկների ու կանաչի մեջ կորսված դաշտերին, զրուցել որդու հետ, ասել նրան, թե ինչը դրդեց իրեն ընկնելու օտար ափեր£
Եվ ահա եկել է, քսանհինգ տարի անց վերջապես տուն է հասել նա հեռավոր ճանապարներից ու նորից պիտի մեկնի£ Պիտի գնա ու հայտնի չէ՝ կվերադառնա՞ մեկ էլ, բախտ կունենա՞, արդյոք, մի անգամ ևս այսպես նայել հայրենական հանդ ու ձորերին£ Կյանքն անվերջանալի ճանապարհ է, մարդը՝ ճամփորդ, որտե՞ղ կհատվի նրա ճանապարհը՝ միայն Տերը գիտի£ Ճանապարհները կրկին կանչում են նրան£ Եվ ինչո՞ւ այսպես ստացվեց, ինչո՞ւ այդ ճանապարհները խորթ մոր նման եղան իր հանդեպ£
Նա այստեղ բույն էր հյուսել, ուրեմն պիտի ապրեր այստեղ, որովհետև ուր էլ որ եղավ, միևնույն է, սիրտը չկտրվեց այս տեղերից£ Պիտի ապրեր այստեղ, ավարտեր տան երկրորդ հարկը, բախտավոր կյանք վարեր, բայց կյանքն ուրիշ ճանապարհներով տարավ նրան, ապրեց նա ուրիշ երկնքի տակ՝ կարոտ որդու ձայնին, որն առանց իրեն, ահա, մեծացել, տան տղամարդ է արդեն, նույնիսկ ընտանիք է կազմել£ Ավետիսի սիրտն ասես կանգ առավ, երբ հարսը՝ որդու կինը, առաջ հրեց փոքրիկ տղային և կամացուկ ասաց. «Մոտեցիր, Ավիկ, մոտեցիր պապիկին»£ «Ավի՞կ», – զարմացավ ինքը£ «Այո£ Ավետիս է անունը, – ժպտուն աչքերով ասաց հարսը, – բայց Ավիկ ենք ասում£ Փոքր է դեռ՝ դրա համար»£ Ավետիսը ելավ տեղից. հուզմունքից այտամկանները ձգվեցին, ռունգերը լայնացան£ «Ուրեմն չեն մոռացել ինձ», – մտովի ասաց ինքն իրեն ու մի խոր հառաչանք դուրս թռավ նրա կրծքից£ Զարմանալի է, այնտեղ, ուր բառերով ոչինչ հնարավոր չէ արտահայտել, մարդ հառաչում է, և այդ հառաչանքը թեթևություն է բերում ասես հոգուն£ Ավետիսն ակամա նայեց որդուն, նկատեց որդու խոժոռ հայացքը՝ ուղղված կնոջը, և ժպիտն իսկույն հանգավ՝ ինչպես լուցկու վառած հատիկը քամու դեմ£ Նա ծխախոտ վառեց և, շրջելով դեմքը, կրկին սկսեց դիտել մոտիկ ու հեռու դաշտերը, դիմացի բարձր սարերը, որոնց գագաթները քսվում էին կապտաժեռ երկնքին£ Դաշտերում վերստին կանչում էին արտույտները, անտառից եկավ կկվի ձայնը, և այդ ձայնը նույնպես տխրածոր էր, ինչ-որ տեղ մեկը սրում էր գերանդին՝ վիշ-վուշ-շ, վիշ-վուշ-շ, մարդը չէր երևում, քամու հետ ձայնը մեկ մոտենում, մեկ կրկին հեռանում էր£ Գյուղից դուրս ելնող ոլոր-մոլոր հին ճանապարհը տարավ Ավետիսի հայացքը£ Այդ ճանապարհը բարձրանում է դիմացի սարալանջն ի վեր, թեքվում, մտնում է անտառ, հետո անտառից ելնում, գնում է բլուրների ստորոտով, մտնում է ձորակները, տեղ-տեղ երևում հեռվից նայողին ու կորչում աչքից£ Այդ ճանապարհով գնաց վերջին անգամ®
Ժամանակ առ ժամանակ հայրն աչքի տակով, գաղտնածածուկ նայում է որդուն, սակայն որդու հայացքն առաջվա պես սառն է, անվրդով£ Որդին չէր ուզում, կամ գուցե չէր կարողանում հաշտվել այն մտքի հետ, որ հեռուներից եկած այս մարդը՝ հոգնատանջ ու ժամանակից շուտ ծերացած դեմքով, իր հայրն է, հարազատ հայրը, որին կորցրել է շատ տարիներ առաջ, և հիմա նա, անհասկանալի է, թե ինչու, վերադարձել է£
Իսկ դրսում ամառ է, շոգ հունիս£ Լսվում է, թե տնամերձ հողամասից այն կողմ, ցորենի ոսկեզօծ արտում, ինչպես են սվսվում դեղնած հասկերը£
Այն ժամանակ, քսանհինգ տարի առաջ, նույնպես այսպիսի ամառ էր, տապից արտերի վրա օդը շիկացել, թրթռում էր£ Իսկ գուցե այսքան տարիների հեռվի՞ց է որդուն այդպես թվում£ Քսանհինգ տարի® Այնինչ թվում է, թե այդ ամենը երեկ է տեղի ունեցել£ Զարմանալի է, կյանքն ինչքան երկար է թվում, երբ փոքր ես դեռ, և ինչքան կարճ է այն, երբ նայում ես ապրած տարիների հեռավորությունից£ Ինքն այն ժամանակ ընդամենը չորս տարեկան էր£ Եվ նրա մանկական հիշողության մեջ ընդմիշտ տպավորվել է այդ օրը. հայրը, որսորդական երկփողանին ձեռքին, կատաղած բղավում էր մոր վրա, և նրա աչքերը, չգիտես ինչու, ամբողջովին կարմրած էին£ Մայրը նույնպես ինչ-որ բան էր ասում ու միաժամանակ լալիս էր£ Ինքը վախեցած նայում էր այս ու այն կողմ, բաց պատուհանից երևում էր բակը, այնտեղ ահագին մարդ էր հավաքվել, նրանք տագնապահար խմբվել էին տան առաջ® Այնուհետև, մի անգամ ևս բղավելով մոր վրա, հայրը դուրս եկավ տնից՝ առաջվա պես աջ ձեռքում ամուր բռնած հրացանը£ Նա արագ քայլերով գնաց դեպի բակի դռնակը, և ամբոխը լուռ հետ քաշվեց՝ ճանապարհ տալով նրան£
Հայրը դուրս եկավ փողոց և, առանց ետ նայելու, գնաց ձորերի վրա իջնող ճանապարհով£ Հետո տնից դուրս եկավ մայրը (ինքը չգիտեր, չէր հասկանում, թե ինչ է կատարվում), նրա երեսին գույն չկար, իսկ շուրթերը դողում էին£ Տեսնելով նրան, մարդիկ թեթևացած շունչ քաշեցին, և ինչ-որ մեկը, հանկարծ իջած քար լռության մեջ, ծերունական դողդոջ ձայնով ասաց. «Փառքդ շատ լինի, աստված, լավ է, որ մի սպանություն էլ չեղավ®»£
Ամբոխը հետզհետե ցրվեց իրենց տները, բակը դատարկվեց, ամայացավ£ Մայրը դարձյալ գունատ էր, երբեմնակի հառաչում էր՝ անհանգիստ նայելով ձորերի կողմը£ Եվ ինքը դարձյալ ոչինչ չգիտեր, չէր կարողանում հասկանալ, թե ինչ է պատահել£
– Այս տարի ինչպե՞ս են արտերը, – երկար լռությունից հետո խոսեց հայրը£– Մի բան կա՞£
– Այո, լավ բերք է սպասվում, – պատասխանեց որդին, առանց նայելու հոր կողմը£ Նա, իհարկե, հասկանում էր, որ հոր մտքերը բոլորովին ուրիշ տեղ են, նա պարզ տեսնում էր՝ հայրը շարունակ նայում էր գյուղից ելնող ճանապարհին, որը լեռներից իջնող գետի պես ոլոր-մոլոր ձգվում էր ձորերն ի վար£ Այդ ճանապարհով գնաց հայրը վերջին անգամ£ Վերջին անգամ® «Մամա, իսկ հայրիկն ինչո՞ւ գնաց տնից, ինչո՞ւ թողեց մեզ», – մի անգամ հարցրեց մորը£ Մայրն այն ժամանակ երկար նայեց որդուն£ Չէր հասկացվում՝ չէ՞ր ուզում պատասխանել, թե՞ չէր կարողանում£ Վերջապես նա ասաց. «Իսկ դու հաճախակի՞ ես մտածում այդ մասին»£ «Այո», – արագ արձագանքեց որդին£ Մայրը կրկին երկար նայեց որդուն, իսկ հետո, փախցնելով հայացքը, ասաց. «Իզուր, որդիս£ Քո հայրը խելացի մարդ չէր, խելացի մարդը հրացան չէր բարձրացնի կնոջ վրա, չէր լքի հարազատ ընտանիքը£ Նա մարդկանց չէր սիրում՝ ահա թե ինչպիսին էր քո հայրը£ Չարժե հիշել նրան, նա դրան արժանի չէ»£
Որդին ջանում էր վերհիշել թեկուզև մի դեպք, որ հայրը բարյացակամ ու սիրալիր եղած չլիներ իրենց հետ, բայց չէր կարողանում, այդպիսի դեպք չէր եղել£ Գուցե ինքը փոքր էր՝ չի հիշում£ Իսկ չէ՞ որ նա մարդ է սպանել£ Բարեգութ, լավ մարդիկ չեն սպանում իրենց համագյուղացիներին£ Հերքել այս փաստը՝ անհնար էր. մարդասպան էր հայրը£
Տարօրինակ էր և ծերունի Ապետնակի խոսքը£ Նա մի անգամ ասաց. «Կորցնելով հարստությունը, մարդ քիչ բան է կորցնում, կորցնելով պատիվը՝ շատ բան է կորցնում, խիզախությունը կորցնելով՝ կորցնում է ամեն ինչ£ Քո հայրը իսկական տղամարդ էր, որդիս, պատվազգաց ու խիզախ մարդ£ Երբեմն հիշիր նրան®»£
Հոր մասին արտահայտվող իրարամերժ կարծիքներից երբեմն պտտվում էր որդու գլուխը£ Բայց դա վաղուց էր, այն ժամանակվանից շատ ջրեր են հոսել, և որդու հիշողությունից ջնջվել են և հոր դեմքը, և հիշողությունները՝ նրա մասին£ Նա ընտելացել է այն բանին, որ ինքը հայր չունի£ Հայր չունի և՝ վերջ£ Եվ սրանից հետո պետք էլ չէ, որ ունենա, մինչև հիմա ապրել են առանց նրան, կապրեն նաև այսուհետև, հերիք է և այն, որ ինքը սիրելի մայր ունի, որին նույնպես, երևի, հարկավոր չի եղել այդպիսի ամուսինը£ Ահա նա՝ մայրը, խոհանոցի մի անկյունում կուչ եկած՝ խորասուզվել է մտքերի մեջ£ Նա նույնիսկ չմոտեցավ սեղանին, ոչինչ չկերավ£ Հավանորեն, նրա համար դժվար է նույն սեղանի շուրջ նստել մի մարդու հետ, որն առանց խղճի խայթ զգալու լքել է իրեն՝ այդպես էլ երբեք չմտածելով այն մասին, որ իր համար անասելի ծանր է միայնակ որդի մեծացնելը£
– Էհ, որդիս, – հայացքն անորոշ հեռուներին, – խոսեց հայրը, – որքան փոքր է տարածությունն այն ժամանակների միջև, երբ մարդ չափազանց ջահել էր և, երբ նա արդեն գնում է դեպի ծերություն£
– Գնալով դեպի ծերություն, – մտախոհ ասաց որդին, – մարդ սկսում է գիտակցել ընտանեկան օջախի արժեքը£
Հայրը շրջվեց որդու կողմը և ի պատասխան ասաց.
– Ըստ երևույթին, ծերությունն ստեղծված է նրա համար, որպեսզի դառնություններ կրի, բայց նա պետք է բավականաչափ խելամիտ լինի՝ դրանք անտրտունջ տանելու համար£
– Բայց չէ՞ որ կա նաև երջանիկ ծերություն, – ասաց որդին£
– Երջանիկ ծերությո՞ւն® Երջանիկ ծերություն չի կարող լինել£ Դա անմիտ մարդու խոսք է£ Ծերությունը կարող է լինել կամ խաղաղ, կամ դժբախտ£– Հայրը քիչ լռեց, հետո շարունակեց.– Ծերությունը խաղաղ է, երբ հարգում են ծերությունը, դառն ու դժբախտ է, երբ լքում, մոռանում են ծերունուն՝ թողնելով նրան միայնության մեջ£
– Թեթևամիտ ջահելությունը նույնպես դժբախտություն է, – որդու խոսքը հնչեց ինչպես կրակոց£
– Էհ, որդիս, – խուլ արձագանքեց հայրը, դողացող մատներով ծխախոտը վառելով£ Նա որոշ ժամանակ լուռ էր, մտքերի հետ, իսկ հետո ասաց.– Տեսնում եմ՝ կան բաներ, որ դու չգիտես ու այդպես էլ երբեք չես իմանալու, որովհետև ամեն բան չէ, որ կարելի է բառերով արտահայտել£
Որդին նայեց հորը և, հանդիպելով նրա հայացքին, աչքերն արագ դարձրեց ուրիշ կողմ£ Նա, իհարկե, գիտակցում էր, որ որդիական իր պարտքը թելադրում է հայր կոչել հեռուներից եկած այս մարդուն, սակայն լեզուն չէր պտտվում արտաբերելու այդ բառը, նրան թվում էր՝ սրբազան զգացումներ վիրավորող ինչ-որ բան կար դրա մեջ£
– Ըստ երևույթին, կյանքում լինում է նաև այսպես. կարևոր չէ, թե իրականում ինչպիսին ես դու, կարևորն այն է, թե ինչպես կներկայացնեն քեզ, – խոսեց հայրը դառը քմծիծաղով£
Որդին լուռ էր£ Նա շատ լավ էր հասկանում, որ անշնորհակալ որդին օտարից վատ է, ինչ-որ տեղ նույնիսկ հանցագործ է, քանի որ որդին իրավունք չունի անտարբեր լինել հոր հանդեպ, բայց ինքն ինչո՞վ է մեղավոր, որ չի կարողանում նրան ընդունել որպես հարազատ հոր, և կեղծել նույնպես չի կարողանում£
– Ինձ այստեղ բերողը դու էիր, որդիս, – նորից խոսեց հայրը, դժվարությամբ արտաբերելով բառերը£– Հազարավոր կիլոմետր ճանապարհ եմ կտրել քեզ համար®
– Ինչո՞ւ, – հարցրեց որդին, թեկուզ հասկանում էր՝ հոր համար հեշտ չի լինի պատասխանել այդ հարցին£ Սակայն նա պատասխանի չէր էլ սպասում£ Որդին շարունակում էր հորը նայել անկարեկից, տարակա հայացքով, նայում էր այնպես, ինչպես կնայեն միանգամայն կողմնակի, անծանոթ մարդուն£ Նա ոչ մի կերպ չէր կարողանում համակերպվել այն մտքի հետ, որ այդ կողմնակի, անծանոթ մարդն իր հայրն է£ Այնինչ ինքն այնպես կուզենար ազատվել իր սիրտն ու հոգին կաշկանդող զգացումներից, որպեսզի կարողանար գրկել հորը, ինչպես կարոտած որդին կարող է գրկել հորը, և արտասանել նվիրական «հայրիկ» բառը, որի համը վաղուց, շատ վաղուց է, ինչ ինքը մոռացել է£ Սակայն փոխարեն վշտի զգացումի, որդուն պատել էր սառցային ինչ-որ ցրտություն, և նա անուժ էր որևէ կերպ հաղթահարելու այդ ցրտությունը£
– Ինչպե՞ս ես ապրում, որդիս, – անսպասելի հարցրեց հայրը£
– Ինչպես տեսնում ես, – տատանվելով անորոշ պատասխանեց որդին£
– Կյանքում լինում են դժվարին պահեր, – հանգիստ ձայնով խոսեց հայրը£– Անհրաժեշտ է դիմադրել՝ թիկունքով շրջվելով դեպի վատը, և լավ օրերն իրենք իրեց կգան£ Երջանիկ լինելու համար հարկավոր է հավատալ երջանկության հնարավորությանը£
– Այսինքն` մեծ դժբախտությունները ժամանակավոր են, իսկ փոքր դժբախտությունների վրա չարժե ուշադրություն դարձնել£– Որդին անթարթափ նայեց հորը և, առանց հայացքը նրանից կտրելու, շարունակեց.– Զուր չեն ասում, որ դժբախտությունից մինչև երջանկություն և, ընդհակառակը, երջանկությունից մինչև դժբախտություն ընկած տարածությունն ընդամենը մի քայլ է£
– Այո, այդպես է, – արձագանքեց հայրը£– Դա, ըստ երևույթին, նրանից է, որ երջանկությունից մարդիկ ավելի են հիմարանում, քան դժբախտությունից£
– Ով չի կարողանում օգտվել երջանկությունից, երբ այն գալիս է, իրավունք չունի գանգատվելու, երբ այն չկա այլևս£ Դժբախտությունը երկնքից չի ընկնում, այն ծնվում է մարդկային անմտությունից£
Հայրը օրորեց գլուխը, խոր հառաչեց£
– Ով շատ է մտածում, նա քիչ է խոսում, – ասաց նա£– Ես, դժբախտաբար, հնարավորություն շատ եմ ունեցել՝ երկար մտածելու համար£ Եվ գուցե չլիներ այդպես, այսքան ճանապարհ չկտրեի£
Որդին իր ետևում լսեց մոր ոտնաձայները£ Նա շրջվեց մոր կողմը և, հանդիպելով նրա վշտաբեկ հայացքին, ակամա բարձրացավ տեղից£
– Հարկավոր է գնալ դպրոց, երևի բոլորը հավաքվել, քեզ են սպասում, – խոսեց մայրը՝ առանց որդու կողմը նայելու£– Գնա, հրաժեշտ տուր ընկերներիդ£
Որդին զարմացած նայեց մորը. չէ՞ որ առավոտյան ինքը գնացել էր դպրոց, և մայրը գիտեր այդ մասին£ Բայց հետո հասկացավ, որ մոր համար, ամենայն հավանականությամբ, ծանր է լսել հոր և որդու խոսակցությունը£
– Դասատուներից շատե՞րն են գնում, – հարցրեց մայրը£
– Վեց հոգի£ Այս տարվա շրջանավարտներից նույնպես կան£ Մի քանիսը նույնիսկ կամավոր են մեկնում£
– Գնա, որդիս, գնա հրաժեշտ տուր, – կամացուկ ասաց մայրը£– Միայն շուտ վերադարձիր£
Որդին լռելյայն դուրս եկավ պատշգամբից՝ իր ետևից անաղմուկ ծածկելով դուռը£ Տիրեց ծանր լռություն£ Չէին լսվում նաև ոչ հարսի և ոչ էլ թոռան ձայները£ Հեռվում, արտերի մեջ, երբեմնակի ղողանջում էր կաքավի թախծալի կանչը£
– Դու նրան դիտմամբ ուղարկեցիր, – ասաց Ավետիսը£
Կինը չարձագանքեց£
– Քեզ համար ցանկալի չէր իմ զրույցը նրա հետ, – կրկին խոսեց Ավետիսը£– Բայց իզուր£
– Հայր չունեցողները շուտ են հասունանում, – ասաց կինը մտամփոփ£– Նա առանց այդ զրույցի էլ ամեն ինչ հասկանում է, ի՞նչ կարիք կա հոգին պղտորելու®– Նա քիչ լռեց, իսկ հետո, հայացքը գետնին, շարունակեց.– Միայն աստծուն է հայտնի, թե ինչ օրեր եմ քաշել, ինչ զրկանքների գնով եմ նրան մեծացրել: Շան քթից ջուր խմելով մեծացրել, կրթություն եմ տվել® Դպրոցում ամենաջահել դասատուն ինքն է, բայց բոլորը սիրում, հարգում են£ Եվ ոչ միայն դպրոցում, ամբողջ գյուղում՝ թե° մեծ, թե° փոքր, նրա մասին հարգանքով են խոսում£ Իսկ եթե մարդիկ լավ բան են ասում քո երեխայի մասին, դա նշանակում է, որ նրանք լավ են խոսում նաև քո մասին£
– Այնուամենայնիվ, ես կուզենայի հանգամանորեն խոսել նրա հետ, – պնդեց Ավետիսը£
– Ախր, ինչո՞ւ£
– Որովհետև, Սիրանուշ, դու էլ գիտես, որ մի հայրն ավելին արժե իր որդու համար, քան հարյուր դասատուն ու նույնիսկ մի ամբողջ գյուղը£
Կնոջ հոգնած, ժամանակից շուտ խամրած գեղեցիկ աչքերում մի աղոտ ժպիտ առկայծեց£ Լսելով իր անունը, նրա հիշողության մեջ հանկարծակի հառնեց անցած օրերի մի պատկեր, որի մասին նա վաղուց, շատ վաղուց մոռացել էր, կամ թվում էր, թե մոռացել էր£ Ամուսինն իր անունը մի այլ ձևի էր արտասանում՝ ոչ բոլորի նման£Այդ արտասանության մեջ ուրիշի համար անորսալի քաղցրահնչյուն ինչ-որ բան կար£ Եվ այդ քաղցրահնչունությունը՝ ամուսնու ձայնի մեջ, երբ նա ամեն անգամ արտասանում էր իր անունն էն հեռավոր, ջահել օրերին, ակամա ստիպում էր իրեն կանգնել և ժպտուն երկար նայել ամուսնուն՝ միաժամանակ զգալով, թե քնքշանքից ու սիրուց ինչպես է կրծքի տակ սկսում արագ, անկանոն խփել սիրտը£ Աստված իմ, ինչքան վաղուց է դա եղել£ Եվ եղե՞լ է արդյոք£
Ժպիտը մարեց, հանգեց կնոջ աչքերում£ Հայացքը բարձրացնելով ամուսնու վրա, նա անվրդով ասաց.
– Հայր դառնալը հեշտ է, հայր մնալն է դժվար£
– Է¯հ, Սիրանուշ, Սիրանուշ, – ծանր արտաբերեց Ավետիսը՝ խեղդելով հոգու խորքից բարձրացող հառաչանքը, և նրա հայացքը վերստին գնաց, մերվեց հեռուներին£ Այնտեղ, ամռան տապից թրթռացող օդի մեջ, պարզորոշ երևում էր Սառնատան քերծը£ Քիչ ներքև Բախչուտի դաշտն է, դաշտի եզերքով՝ երբեմն մտնելով անտառ, երբեմն դուրս գալով այնտեղից, ճանապարհը, մագլցելով քարերն ի վեր, բարձրանում, գնում է դեպի Կաղնախաչ սարից այն կողմ ընկած գյուղերը՝ Առաջաձոր, Շահմասուր, Ծմակահող, Վանք®
Внимание! Это не конец книги.
Если начало книги вам понравилось, то полную версию можно приобрести у нашего партнёра - распространителя легального контента. Поддержите автора!Правообладателям!
Данное произведение размещено по согласованию с ООО "ЛитРес" (20% исходного текста). Если размещение книги нарушает чьи-либо права, то сообщите об этом.Читателям!
Оплатили, но не знаете что делать дальше?
