Текст книги "Qeyd dəftərçələri. Məktubları"

A.P. Çexov
Qeyd dəftərçəsi. Məktublar

Anton Pavloviç Çexov

(Антон Павлович Чехов)

29 yanvar, 1860 – 15 iyul, 1904

* * *

A.P. Çexov yaradıcılığı boyu klassik rus ədəbiyyatının ən yaxşı nümunələrini yaradıb. O ixtisasca həkim olsa da, yazıçı kimi daha böyük şöhrət qazanıb…

Qeyd dəftərçəsi

1891–1904

– Şərə müqavimət göstərmək olmaz, xeyirə olar.

– Qadınlardan yazanda, istər-istəməz məhəbbətdən də yazmalısan.

– Solomon müdriklik istəməkdə böyük səhvə yol verdi.

– İv(aşin) məhəbbətdən qırıldatmağı bacarırdı, sevməyi isə yox.

– Alyoşa: Ana, xəstəlikdən sonra ağlım azalıbdı, lap uşaq kimi olmuşam: gah allaha yalvarıram, gah ağlayıram, gah da sevinirəm…

– Dyakonun oğlu itinə Sintaksis adını qoymuşdu.

– O, arvadını teatra və simfonik konsertə aparan tələbələrə yox, cavan arvadının xoşuna gələcək artistlərə və müğənnilərə qısqanırdı.

– Qardaşım şəhərin başçısı, sonra vitse-qubernator və ya departamentin direktoru, sonra isə nazirin dostu olmaq istəyir. Onun arzusu: vətənpərvərlik ruhunda bir məqalə yazacam, Moskovski vedomostində çap etdirəcəm, yuxarılarda oxuyub, məni departamenti idarə etməyə çağıracaqlar.

– Kostyanın özü oxumurdu: nə səsi vardı, nə də avazı, amma konsertlər təşkil etməyi, biletlər satmağı, müğənni qadınlarla tanış olmağı yaman xoşlayırdı.

– Sofyadan alma iyi gəldiyinə görə İvanın ondan zəhləsi gedirdi.

– Sevən vaxtlarda keçirdiklərimiz, ola bilsin, normal vəziyyətdi. Sevgi insana necə olmaq lazım gəldiyini göstərir.

– Kürəkən: – Bilin ki, ərinə xəyanət etməyən qadın yoxdu. Xəyanət boş şeydi. Bundan heç kəsə ziyan dəymir.

– Əgər siz indi üçün işləyəcəksinizsə, işiniz əhəmiyyətsiz olacaq; gələcəyi nəzərdə tutaraq işləmək lazımdı. İndi üçün insanlıq ancaq cənnətdə yaşayacaq, insanlıq həmişə gələcəklə yaşamalıdır.

– Bacım ayrılıq vaxtı: – Allah eləməsin, ölüb-eləsəm qızlarımı qanadınız altına alın.

Riqqətə gəlmiş arvadım: Oy, söz verirəm.

– Qız: Mən sizi ağlınıza, qəlbinizə görə sevirəm, o isə pulunuza.

– Oğlan qıza ağıllı və ciddi adam təsiri bağışlamışdı, buna görə də onun evlənmək təklifi qızı heyrətə saldı.

– Artist: Onu hamilə görəndə, bütün qadınlar mənə iyrənc və fağır göründü.

– Artist: İndiki qadınlar ancaq qulluqçuluğa layiqdirlər, onların ən yaxşısı artistliyə gedir.

– Artist: Bəli, bəlkə də yaxşı feldşer qadın tapa bilərsiniz, amma siz çalışın yaxşı arvad, ədalətli qadın tapın.

– Var-dövləti atmırsan, fikirləşirsən ki, əvvəl-axır bu dövlətdən nəsə çıxacaq.

– Sokolnikidə gəzərkən o, Yartsevə ana olmağın şirinliyindən danışır. Yartsev:

– Deyin görək, uşağa olan istəyiniz ərinizə olan sevginizi azaltmırmı?

– Bilmirəm. Mən sevib getməmişəm. Əvvəllər əzab çəkirdim, indi sakitləşmişəm, bu qərara gəlmişəm ki, məhəbbət yoxdu və məhəbbətin olması lazım da deyil.

– Ruhanilərlə aktyorlar arasında ümumilik çoxdur.

– Nina öləndən sonra məndə inam yaranıbdı ki, biz ölməzik.

– O, ancaq bircə dəfə xoşbəxt olmuşdu – çətirin altında.

– Qızlar mürəbbiyəni geyindirib-gecindirir və ona dərs deyirdilər.

– Bütün bu şəkilləri ala biləcəyi fikri onda inam oyadırdı.

– Bizim hamımız məhəbbət haqqında ancaq danışırıq və oxuyuruq, özümüzsə az sevirik.

– Azad olmayan adamlarda anlayışlar da qarışıq olur.

– Yataq otağı. Ayın ziyası pəncərəni elə işıqlandırır ki, hətta köynəyin düymələri də görünür.

– Nəcib adam itdən də utanır.

– Tərbiyəli olmaq sousu süfrəyə tökməmək deyil, tərbiyəli olmaq bunu başqası edəndə görməməkdir.

– Paris. Qadına elə gəlirdi ki, fransızlar onun bədən quruluşunu görsəydilər heyran qalardılar.

– Yaman gözləri vardı, nahardan sonra yatmış adamın gözlərinə oxşayırdı.

– Kaftar köpəyin qeydlərindən: «İnsanlar aşpazın tökdüyü yaxantını və sümüyü yemirlər. Axmaqlar!»

– Onun yadında kadet həyatından başqa heç nə qalmamışdı.

– Ən çox işləyən kəndlilər ömrü boyu «zəhmət» sözünü dillərinə gətirmirlər.

– Ariadna üç dildə gözəl danışır. Başında boş yer çox olduğundan o, dilləri tez öyrənir.

– Qadını elə tərbiyə eləmək lazımdır ki, səhvlərini başa düşsün, yoxsa həmişə haqlı olduğunu güman edəcək.

– Aradan beş il keçdi. Terexov Saxalində başa düşdü ki, əsas məsələ allaha qovuşmaqdı, necə qovuşmağın fərqi yoxdu.

– İnsan inamsız yaşaya bilməz.

– O, yağışın səsinə oyandı.

– Gecələr yata bilmirdi, zavodun xiffətini çəkirdi.

– Milli vurma cədvəli olmadığı kimi, milli elm də yoxdu, milli olan artıq elm deyil.

– Kişi ilə qadın arasındakı fərq: qadın yaşlaşdıqca başı arvad işinə daha çox qarışır, kişi yaşlaşdıqca arvad işindən daha çox uzaqlaşır.

– Evdə kimsə uzun müddət xəstələnəndə, ölümdən qorxan uşaqlardan başqa hamı daxilən onun ölümünü arzulayır. Məsələn, analarının ölə biləcəyi uşaqları dəhşətə salır.

– Arxasınca getdiyi iş qəflətən ona çox əhəmiyyətsiz göründü və o, geri qayıtdı.

– Məmurun (axmaq) arvadı oğlanlarla bir yerdə tərbiyə almışdı.

– Tənhalar restorana və hamama söhbət eləməkdən ötrü gedirlər.

– O, hökumətə keşiş kimi yaltaqlanır.

– Pyes: aktyorlarda və ədəbiyyatçılarda ellik zəmanətdi: əgər onlar səni öz mühitlərinə qəbul etdilərsə, sən bütün Rusiyada məşhurlaşacaqsan.

– Pyes: Belletrist – hərə öz istədiyi və bacardığı kimi yazır.

– Elə qocalmışam ki, hətta, deyəsən, məndən it iyi gəlir, sənsə, bacı, hələ də cavansan.

– Sorin: Mən dəhşətli dərəcədə ədəbiyyatçı olmaq arzusundaydım. Mən iki şey arzulayırdım: evlənmək və ədəbiyyatçı olmaq, amma nə onu eliyə bildim, nə də bunu.

– Yemək istəyirsiniz?

– Yox, əksinə.

– Kenquruya bənzəyən gödək qollu və uzun boyunlu hamilə qadın.

– İnsanlara hörmət eləmək böyük ləzzətdi! Mən kitab görəndə, müəlliflərin necə sevmələrinə, necə qumar oynamalarına fikir vermirəm, mən onların ancaq valehedici əməllərini görürəm.

– Ancaq təmizləri sevmək eqoizmdi; özümüzdə olmayanı qadında axtarmaq məhəbbət deyil, məftunluqdu, buna görə də öz tayımızı sevməliyik.

– Çepr: Mən anamdan qorxuram. Qorxuram ki, məni lənətləyər. Özümün onun haqqında olan fikirlərimdən qorxuram. Onun haqqında dəhşətli fikirlərim var.

– Təmiz, həyati uşaq sevinci deyilən sevinc heyvani sevincdir.

– Kim səmimidirsə, o haqlıdır.

– Uşaqlar qışqıranda dözə bilmirəm, öz uşağım ağlayanda isə eşitmirəm.

– Tanış olun, mənim köpək uşaqlarımın anasıdı.

– Koma. Ayağına keçə taxmış qız sobanın üstə uzanıb. Atası evdə yoxdu. Pişik.

– Bizimsə pişiyimiz kardı.

– Niyə?

– Elə-belə döyüblər.

– İş əməllə müəyyənləşir: məqsədi böyük olan iş böyük adlanır.

– İldə 25–50 min gəliri var, yenə də ehtiyacdan intihar edir.

– Dəhşətli kasıbçılıq. Çıxılmaz vəziyyət. Dul arvad və onun çirkin qızı. Nəhayət, ana cəsarətə gəlib, qızına bulvara getməyi məsləhət görür. Cavanlıqda geyim-gecimə pul qazanmaq üçün ərindən gizli bulvara gedirmiş: az-çox təcrübəsi var. Qızını öyrədir. Qız bulvara çıxır, səhərə qədər gəzib-dolanır, ona yaxın duran kişi tapılmır: eybəcərdir. İki gündən sonra bulvardan keçən hansısa üç veyil ona tamah salır. O, evə kağız parçaları gətirir, bu, çoxdan oynanmış lotereya biletləriymiş.

– Yuxumda görmüşəm ki, gerçəklik saydığım yuxudu, Yuxu isə gerçəklikdi.

– Özünə yad işdən, məsələn, incəsənətdən yapışan adam istər-istəməz çinovnik olur. Elmdə, teatrda və rəssamlıqda nə qədər çinovnik var. həyatdan uzaq, yaşamağı bacarmayan adamın əlindən çinovnik olmaqdan başqa bir iş gəlmir.

– Dolu qız bulkaya bənzəyir.

– Ev sahibləri olmayanda, lakey qonaqlarına otaqları göstərir.

– Xoşbəxt adamın qapısının arxasında əlində çəkic tutmuş bir nəfər dayanmalıdır, çəkici taqqıldatmalı və xatırlatmalıdı ki, bu dünyada bədbəxtlər də var, ani xoşbəxtlikdən sonra hökmən bədbəxtçilik gələcəkdir.

– Ac it ancaq ətə inanar.

– Zabit hamama arvadıyla gedir, onların hər ikisini adam saymadıqları denşik çimizdirir.

– Bəzən günəşin qürubunda nəsə qeyri-adilik görürsən, sonra şəkildə görəndə buna inanmırsan.

– Bütün fənlərdən beş aldığına görə çinovnik oğlunun qulağını dartır. Ona elə gəlir ki, beş azdı. Sonra onu başa salırlar ki, düz deyil, beş ən yaxşı qiymətdi, o, yenə oğlunu döyür – bu dəfə pərtliyindən.

– Ciddi, pələpötür bir həkim qəşəng rəqs edən qıza vurulur, onun xoşuna gəlməkdən ötrü mazurka öyrənməyə girişir.

– Sərçəyə elə gəlir ki, əri cikkildəmir, gözəl bir mahnı oxuyur.

– Əsəb xəstəliklərinin və əsəb xəstələrinin sayı çoxalmayıb, bu xəstəliyi müşahidə etməyi bacaran həkimlərin sayı artıbdı.

– Mədənilik artdıqca bədbəxtçilik də artır.

– Həyat fəlsəfə ilə düz gəlmir: bayramsız sevinc yoxdu, ancaq lazım olmayan şeylər ləzzət verir.

– Babaya balıq yedirdirlər, zəhərlənməyib sağ qalırsa, onda bütün ailə yeyir.

– Yazışma. Cavan oğlan ədəbiyyatçı olmaq arzusundadır, arzusu haqqında həmişə atasına yazır, nəhayət, işini atıb, Peterburqa gedir və məqsədinə çatır – senzuraya işə girir.

– Varlı bir qoca ölümünün yaxınlaşdığını hiss edib, bir boşqab bal gətirdir. Balla birlikdə pullarını da yeyir.

– Ayağını qatar kəsmiş bir nəfər çəkməsindəki 21 manatın narahatçılığını keçirir.

– Qonaqların nəhayət, getdiklərini görən ev sahibi sevincindən deyir: Bir az da oturaydınız.

– İnsan öz xəstəliyindən danışmağı xoşlayır, bununla belə xəstəlik onun həyatının ən maraqsız günləridir.

– Biarritsedəki hər bir rus bardakı rusların çoxluğundan şikayətlənir.

– Kişi olmayan cəmiyyətdə qadınlar solğunlaşırlar, qadın olmayan cəmiyyətdə isə kişilər axmaqlaşırlar.

– Arvadla Parisə getmək, samovarla Tulaya getmək kimi bir şeydi.

– Professorun fikri: Şekspir əsas deyil, ona qeydlər əsasdı.

– Məhəbbət, dostluq, hörmət insanları nəyəsə qarşı olan ümumi bir nifrət qədər birləşdirmir.

– Ruslar xaricdə: kişilər Rusiyanı ehtirasla sevirlər, qadınlarsa Rusiyanı unudur və sevmirlər.

– Kasıbdan nəsə istəmək daha asandı, nəinki varlıdan.

– Özlərini qoymağa yer tapmadıqlarından evlənirlər.

– Xalqın gücü və nicatı namusla fikirləşən, duymağı və işləməyi bacaran ziyalılarındadı.

– Bığsız kişinin bığlı qadından heç bir fərqi yoxdu.

– İnsana üç arşın yer lazımdı.

– İnsana yox, meyitə. İnsana bütün yer kürəsi lazımdı.

– Sevəndə özündə o qədər zənginlik tapırsan ki, elə zərifləşirsən, elə mehribanlaşırsan ki, belə sevə biləcəyinə inanmağın gəlmir.

– Dayınız niyə öldü?

– Həkimin yazdığı 15 damcı Botkinin əvəzinə 16 damcı içmişdi.

– Kişi dostlarını Krımdakı bağına dəvət edir, arvad isə ərindən gizli onlarla haqq-hesab çürüdür, otaq pulu, yemək pulu alır.

– Görkəmli adamlarının ölümünü qəzetdən öyrənir, sonra onların hər birinə ayrılıqda yas saxlayır.

– Pəltək, cəfəngiyat danışan adamla hər gün nahar etmək dəhşətdi.

– Resenziyaçı N. aktrisa X.-la yaşayır. Benefis. Pyes axmaq, oyun zəif, N.-nin borcu tərifləməkdi. O, qısaca olaraq yazır: «Pyesdə, benefis sahibi də böyük uğur qazandı. Təfsilatı sabah». Sonuncu iki sözü yazıb, rahatlıqla nəfəs aldı. Ertəsi gün X.-in yanına gedir, o, qapını açır, N.-nin onu öpməsinə, qucaqlamasına etiraz etmir və boz üzlə deyir: – «Təfsilatı sabah».

– Mərəkdən pis iy gəlir: 10 il əvvəl orada biçinçilər gecələyiblər, o vaxtdan iy getmək bilmir.

– Əyalətdə inadkarlıqla bilmədikləri məsələlərdən mübahisə edirlər.

– Moskvada iki universitet var.

– Yox, bir.

– İki.

– Axı, mən orada oxumuşam.

– Siz oxumusunuz, mənsə deyirəm: İki!

– Ölüm dəhşətdi, həmişə yaşayacağını heç bir vaxt ölməyəcəyini bilmək daha dəhşətdi.

– Kütlə incəsənətdə bayağılığı, özünə çoxdan bəlli olanı, alışdığını xoşlayır.

– Müəllim: Puşkinin yüz illiyini keçirmək lazım deyil, o, kilsə üçün heç bir iş görməyibdi.

– Nikbin olmaq və həyatı başa düşmək istəyirsənsə, yazılanlara və deyilənlərə inanma, özün müşahidə elə, özün düşün.

– Universitet bütün bacarığı, o cümlədən, axmaqlığı inkişaf etdirir.

– Ən dözülməz adamlar əyalət məşhurlarıdı.

– Təvazökar bir adamın yubileyini keçirirlər. Yubileydən özlərini göstərmək, bir-birlərini tərifləmək üçün istifadə edirlər. Ancaq ziyafətin sonunda ayılırlar: yubilyar ziyafətə dəvət olunmayıb, yaddan çıxıbdı.

– Müsəlman ruhu naminə quyu qazır. Yaxşı olardı ki, bizim hər birimiz özümüzdən sonra məktəb, quyu və ya nəsə qoyaydıq ki, həyat əbədiliyə izsiz qovuşmayaydı.

– Fəhlələr yox, necə deyərlər, hakim sinif uzun müddət müharibəsiz yaşaya bilmir. Müharibəsiz onlar darıxırlar, bayram əhvali-ruhiyyəsi onları yorur, əsəbiləşdirir, onlar nə üçün yaşadıqlarını bilmirlər, bir-birlərinin ətini yeyirlər, bir-birlərini daha çox sancmağa çalışırlar, bir-birlərini və özləri özlərini bezdirməmək üçün var güclərini qoyurlar. Nəhayət, müharibə başlayır. hamını cəzb və cəlb edir və ümumi dərd onları birləşdirir.

– Xəyanət etmiş qadın iri, soyuq kotletə bənzəyir, əlini vurmaq istəmirsən, çünki qabdan qalan olduğunu bilirsən.

– Qadın paltarını qaldırıb, qırçınlı tumanının gözəlliyini göstərəndə, hiss olunur ki, o, kişilərin onu tez-tez görməsinə alışmış qadın kimi geyinir.

– Biz olmayan yer yaxşıdı; biz artıq keçmişdə yoxuq, buna görə də keçmiş qəşəng görünür.

– Ah, nə yaxşı olardı ki, təhsilə əməksevərlik, əməksevərliyə isə təhsil qatılaydı.

– Həmişə xəbərdarlıq edən bir nəfər: Mən sifilis deyiləm. Mən namuslu adamam. Mənim arvadım namuslu arvaddı.

– X. bütün ömrü boyu qulluqçuların korlanmasından, onları tərbiyələndirmək, ipə-sapa yatırmaq yollarından danışır və yazır, sonra ölür, öləndə yanında ancaq lakeyi və aşpazı olur.

– Qız uşağı xalası haqqında: xalam elə gözəldi, elə gözəldi, lap bizim it kimi!

– Sevgi məktubundan: «cavab məktubu üçün marka qoyuram».

– Kənd camaatının ən yaxşıları şəhərə gedir, buna görə də kənd batır və batacaq.

– Meyiti soyundurublar, əlcəyi çıxarmağa vaxt tapmayıblar; əlcəkli meyit.

– Nahar edən mülkədar öyünür: kənddə yaşamaq ucuzdu – toyuq özümüzün, donuz özümüzün – yaşamaq ucuzdu.

– Əsil kişi bir ərlikdən, bir də vəzifədən ibarətdir.

– N. hər gün X.-gilə gedir, söhbət edir, canyananlıq göstərir; qəflətən X. evdən çıxıb gedir, rahatlığını tərk edir. N. onun anasından qəfil gedişin səbəbini soruşur. O, cavabında deyir: Ona görə ki, siz hər gün gəlirdiniz.

– Poetik nişanlanma oldu, sonra o cür axmaqlar! o cür uşaqlar!

– Dəniz tufanı. Hüquqşünaslar buna cinayət kimi baxmalıdırlar.

– İçmişdi, yanağının biri yanırdı.

– Vəbadan qorxduğu üçün öldü.

– Ər-arvad qonaqpərvərdilər, çünki tək qalanda dalaşırlar.

– Vaxtının az olmasını istəyirsənsə, heç bir iş görmə.

– Ey mənim cəsur başım, mən səni hələ çoxmu gəzdirəcəm.

– Ömründə birinci dəfə əlindən öpdülər, qadın dözə bilmədi, ərinə xəyanət elədi, kefə başladı.

– Özünü satmaqla dolanan N. xanım müştərisinin hər birinə deyir: mən səni ona görə sevirəm ki, sən başqalarına oxşamırsan, hamı kimi deyilsən.

– Ziyalı, daha doğrusu, ziyalı təbəqəsinə mənsub qadın yalançılığı ilə fərqlənir.

– Arvad yazı-pozuyla məşğul olur, bu, kişinin xoşuna gəlmir, amma abrına salıb dinmir və bütün ömrü boyu əzab çəkir.

– Aktyorun pulu olanda məktub yazmır, teleqram vurur.

– İtlər onları yedirdən, əzizləyən sahiblərinə yox, onları döyən yad arvada – aşpaza meyl salmışdılar.

– Sofi qorxurdu ki, yelçəkəndən itə soyuq dəyər.

– 80 yaşlı qoca 60 yaşlıya deyir: ayıbdı, cavan oğlan.

– 45 yaşlı qadına ilişəndən sonra qorxunc hekayələr yazmağa başlamışdı.

– Təklikdən qorxursunuzsa evlənməyin.

– Faust: sənə məhz bilmədiyin lazımdı, bildiyin karına gəlməyəcək.

– Yalan da desən sənə inanacaqlar, təki nüfuzlu danış.

– O, elə güman edirdi ki, kişiliyi və ya qadınlığı ancaq həkimlər müəyyənləşdirə bilir.

– Kişi hər gün nahardan sonra rahibliyə gedəcəyi ilə arvadını qorxudur, arvad oturub ağlayır.

– N. arvadının xəyanətindən xəbər tutur. Əsəbiləşir, dilxor olur, amma astagəllik edir, dinmir. Susur, susur və axırda gedib, arvadının oynaşı Z.-dən pul borc alır, bununla belə özünü yenə də namuslu adam sayır.

– Poeziyada və bədii əsərdə lazım olan yox, arzu olunan əksini tapır; bunlar kütlədən uzağa getmir və kütlənin ən yaxşılarının istəklərini ifadə edir.

– N. yaxşı pyes yazır; heç kəs onu tərifləmir, heç kəs sevinmir, deyirlər: görək, indi nə yazacaqsınız!

– İbseni tədqiq etmək üçün xeyli vaxt itirəndən, zəhmət sərf edəndən sonra İsveç dilini öyrənir və qəflətən dərk edir ki, İbsen böyük yazıçı deyil, indi bilmir ki, İsveç dilini neyləsin.

– Sevincək, həyatsevərliklə: – təqdim eləməyə çox şadam, İv. İv. İzqoyev, arvadımın oynaşı.

– Susuz olanda sənə elə gəlir ki, dənizi tamam içə bilərsən – bu inamdı, içməyə başlayanda isə bir-iki stəkanla kifayətlənirsən – bu elmdi.

– Əgər istəyirsənsə səni sevsinlər, orijinal ol; mən adam tanıyıram ki, yayda da, qışda da keçədə gəzirdi və ona vurulurdular.

– Bir xanım şikayətlənir: yazıq qardaşım, çox az maaş alır, cəmisi 7 min.

– Qadın: – Mən indi ancaq bircə şey görürəm: sənin iri ağzın varmış! iri ağzın! nəhəng ağzın!

– Bir xanım tanışına yazır: – «biz sizin dözülməz yaxınlığınızda yaşayacağıq».

– Ömrü boyu kapitalizmdən, milyonlardan yazmışdı, pulu isə heç vaxt olmamışdı.

– Günəş şəfəq saçır, mənim qəlbimdə isə qaranlıqdı.

– Ana, siz qonaqların közünə görünməyin, yaman köksünüz.

– Məhəbbət? Vurulmaq? Qətiyyən, mən kollec asesoruyam.

– Anasının qarnından çıxmamış uşaq kimi az bilir.

– Alim olmamış ehtiram gözləməyə başladı.

– Mənim devizim: mənə heç nə lazım deyil.

– Dünyaya özünün rəzillik zirvəsindən baxırdı.

– Nişanlınız yaxşı qızdı!

– Mənim üçün hamısı birdi.

– İndi üçüncü ərdəyəm… Birincinin adı İvan Makarıç idi… ikincininki Petr… Petr… yadımdan çıxıbdı.

– Səhərdi; N.-nin bığları kağıza bükülüdü.

– Həkimi dəvət etmək, feldşeri çağırmaq.

– İnsan (kəndli) nə qədər ağılsız olsa, at onu bir o qədər yaxşı başa düşər.

1897–1904

– Cənablar, hətta insan kədərinin özündə də kədərli nəsə var.

Ayrı-ayrı səhifələrdəki qeydlər

– Xala haqqında: o, məni sevmir, mənə qarşı olan xalalıq borcunu sevir.

– Tarix kralların, döyüşlərin tarixi yox, ideyaların tarixi olmalıdır.

– Moskvada olanda Olqa evdən məktub alırdı: evdəkilər şikayətlənirdilər ki, qocalar hələ də ölməyiblər, müftə çörək yeyirlər.

– Ancaq onu deyə bilərəm, cənablar: xoşbəxtsiniz ki, əyalətdə yaşamırsınız.

– Varlılar hər şeyi özlərinə götürüblər, hətta kasıbların yeganə sığınacaq yeri olan kilsəni də.

– Bədbəxtçilik burasındadır ki, biz ən sadə sualları da bicliklə həll etməyə çalışırıq, buna görə də onları qeyri-adi dərəcədə mürəkkəbləşdiririk. Sadə həlli tapmaq lazımdı.

– Elə bazar ertəsi yoxdu ki, yerini çərşənbə axşamına verməsin.

Məktublar

N. A. Leykinə

12 yanvar 1883, Moskva

3–1–12

Mərhəmətli cənab Nikolay Aleksandroviç! Səmimi məktublarınıza cavab olaraq Sizə bir neçə şey göndərirəm. Qonorarı aldım, jurnalı da alıram (çərşənbə axşamı günləri), hər ikisinə görə təşəkkür edirəm. Əməkdaşlığı davam etdirmək barədə səmimi dəvət üçün də təşəkkürümü bildirirəm. «Oskolki» də xüsusi həvəslə əməkdaşlıq edirəm. Jurnalınızın tutduğu yol, onun xarici görünüşü və jurnalı necə idarə etməyiniz həmişə olduğu kimi təkcə məni maraqlandırmayacaqdır.

Kiçik həcmli yazıların dalında mən də dağ kimi dururam və əgər mən yumoristik jurnal buraxsaydım, uzunçuluğa qətiyyən yol verməzdim. Moskva redaksiyalarında uzunçuluğa qarşı təkcə mən üsyan edirəm (yeri gəlmişkən deyim ki, bu, hərdənbir kiminsə dərsini verməkdə mənə mane olmur… Ciddi qüvvəyə qarşı boş əllə çıxmaq mümkün deyil!), eyni zamanda, hiss edirəm ki, «həcm çərçivəsi» başıma az bəla açmır. Bu məhdudluqlarla barışmaq bəzən çox çətin olur. Məsələn… Siz həcmi yüz sətirdən artıq olan məqaləni qəbul etmirsiniz; yəqin ki, bunun səbəbi var… Mən bir mövzu fikirləşmişəm. Oturub yazmaq istəyən kimi «100» və «Çox olmasın» fikri elə ilk sətirlərdən əl-qolumu bağlayır, mövzunu imkan daxilində qısaldır, dönə-dönə süzgəcdən keçirir, bəzi yerləri pozub ixtisar edirəm. Bəzən bu (müəllif həssaslığı ilə hiss etdiyim kimi) mövzuya da, (başlıca olaraq) formaya da ziyan gətirir. Qısaltdıqdan və süzgəcdən keçirdikdən sonra sətirləri hesablamağa başlayıram. 100, 120, 140 sətir saydıqdan sonra («Oskolki» yə göndərdiyim yazıların həcmi bundan artıq olmur) qorxur və… yazını göndərmirəm. Kiçik formatlı poçt kağızının dördüncü səhifəsinə keçməyə başlayan kimi şübhə məni yeyir və mən… yazını göndərməli olmuram. Çox vaxt sonluğu tələm-tələsik çeynəyib tökmək və özümün istəmədiyim bir variantı göndərmək məcburiyyətində qalıram… «Yeganə vasitə» məqaləmi qəm-qüssəmin nümunəsi kimi Sizə göndərirəm. Qısaltmışam və Sizə ixtisar edilmiş şəkildə yollayıram. Bununla belə, mənə elə gəlir ki, məqalə Sizin üçün son dərəcə uzundur, halbuki, məncə, onu iki bu uzunluqda yazsaydım, ikiqat duzlu və məzmunlu olardı. Bundan kiçik məqalələrim də var, ancaq onlardan da razı deyiləm. Başqa vaxt, bəlkə də, göndərərdim, amma indi heç cür qərara gələ bilmirəm.

Bütün bunlara görə bir xahişim var: mənə 120 sətrədək yazmağa icazə verin… Əminəm ki, bu hüquqdan nadir hallarda istifadə edəcəyəm. Ancaq biləndə ki, belə bir imkanım var – əl-qolum açılacaqdır.

Bundan sonra sadiq nökərinizin Sizə hörmət bəslədiyinə və sədaqətli olduğuna inanmağınızı xahiş edirəm.

Ant. Çexov

Yeni ildə Sizə göndərmək üçün ağırlığı üç lot olan zərf hazırlamışdım. «Zritel» in redaktoru gəlib çıxdı və onu məndən oğurladı. Əlindən almaq da olmazdı, çünki o mənim dostumdur. Bizim redaktorlar Peterburq üçün də işləyən moskvalılara yazılmış həcvləri oxuyurlar. Ancaq inanmıram ki, Peterburqdakılar cənab senzuraçılardan çox ixtisar etsinlər. Bədbəxt «Budilnik» in hər nömrəsində 400–800 sətrə yaxın ixtisar olunur. Daha bilmirlər neyləsinlər.