Текст книги "Катта хонадон 2"

Шуни мулоҳаза қилиб, Нуриддин синглисига далда бергиси келди:

– Бу дунёга ҳеч ким устун бўлолмайди. Ризқ-насиба тугагандан кейин…

– Онам дунёга келиб, нима кўрдилар?.. – Ҳилола ҳиқиллади. – Фақат азоб!

– Қўй, ҳалитдан одамни эговлама. Яхшиси, кўзингни юм-да, уйқуни ур.

– Акаа, нимага ухламаёпсиз? Айтинг, нималарни ўйлаёпсиз?

– Ҳм… Илмий ишимни ўйлаёпман… – ғудрангандай, мубҳам жавоб қайтарди акаси. Унинг кўнглини ғубор қоплаганга ўхшарди. Балки уйқу босиб келаётгандир.

2. ҲИЛОЛА ҲАҚМИДИ?

Акаси шу дамда рост гапирмаганини Ҳилола аниқ сезди. Албатта, ҳозирга қадар укаларию сингилларига раҳнамолик қилиб келган акаси шундай нозик лаҳзаларда ўз илмий ишини ўйлармиди?! Ҳатто, ғафлат уйқусига ботишини ҳам тасаввурига сиғдиролмасди. Шундай экан, боятдан бери бутун вужудини ғулғулага солган гапни акасига айтиб қолишни, қалбидаги аланга тафтини оз бўлса-да сўндиришни лозим топди:

– Акаа… – деди у мунгли овозда, сирлироқ оҳангда. Акаси индамай бошини у томон бурди.

– Агар онамга бир нима бўлса, мен ўзимни кечиролмийман, – қизнинг кўзларига тўлиқиб ёш қуйилдики, гапиролмай юзини акасининг елкасига босди.

– Бу нима деганинг, Ҳилол? – Нуриддин қаддини шиддатли тиклаб, синглисига олайиб қаради. – Онамга бирор ножўя гап айтувдингми?

– Ҳа, баъзида айтганларини қилмаган пайтларим бўлган. Лекин ранжитганимни сираям эслаёлмийман.

– Унда нимадан ташвиш чекасан?

– Биласизми, ака, агар Тошкентга келмаганимда, онамга ҳамиша ўзим қараб турганимда бунақа дардларга йўлиқмасдилар.

– Эсинг жойидами ўзи? – Нуриддин энди синглисини жеркиди. – Қаёқдаги бўлмағур гапларни ўйлаб топаяпсан!

– Хай, ўзиям шундай-ку!

– Биринчидан, бу ишга онамнинг ўзлари бош қўшганлар. Мениям ҳол-жонимга қўймаганлар: “Шуниям кўнгли ўксимасин, ўқисин, ҳунар ўргансин” деб неча марталаб айтганлар. Иккинчидан, отам ҳам бу ишдан қувонганлар. Тўғрими?

– Тўғрию… лекин отам ардоқли келинларини авайлаб, мендан қутулганларига шукур қилганлар…

Нуриддин кулди. Сўнг тан олди:

– Буниси рост. Айтганча, буни ўзлари очиқ айтганлар. Бунга нима дейсан?

Ҳилола бош ирғади. Акаси эса гўё дарз кетган “чизиқ”ларни сувашга уринди:

– Лекин ўқишга, сўнг ишга кирганингдан жуда қувонганлар. Онам эса ҳамиша сени ўйлардилар. Шундай экан, нимага ранжисинлар?

– Барибир-да, уларни келинларига қолдириб, ёмон иш қилдим.

– Жиннимисан? Ахир қачонгача ота-онага ёстиқ бўласан! Қиз бола бўлсанг, бировнинг ҳасми бўлсанг. Бахтинг очилса…

– Қўйинг-э! – Ҳилола жаҳли чиқиб, тескари бурилиб олди. Қизиқ, шу топда ҳалиги қиёфа яна кўзига кўриндию у сескангансимон бошини чайқади: “Э, бор-э, бошимни оғритма…”

– Шу учун ҳар қанақа хаёлларга бораверма, ҳаммамизнинг олдимизда юзинг ёруғ.

– Шундай эмас, ака, – Ҳилола яна акаси томон бурилди. – Ўзлари рози бўлдилар деб, бепарво юриш керакми? Хай, айтинг, ёстиқ бўлишимга арзимайдиларми?

Синглиси билан шу дамда гап талашиш лозим эмаслигини, ҳозир барибир сўзини ўтказолмаслигини Нуриддин ҳис этиб турарди. Бироқ, айни чоғда, у ўз ёғига ўзи қоврилиб, ўзини қийнашини ҳам истамас эди. Боз устига, Ҳилоланинг кейинги гапи акасини бадтар ташвишга солди.

– Ҳозир ҳам кеч эмас, ака, энди шаҳарга қайтмийман, қишлоқда қоламан. Майли, дейсизми? Мени ҳимоя қиласизми? Сиз ҳам ота-онамиздан ташвишланмайсиз, хотиржам бўласиз…

– Эсингни ебсан! – Нуриддиннинг овози бир қадар кўтарилгани боис олд ўриндиқда ўтирган хотини ўзи нима гап, дегандай ортига безовталаниб қаради. У ака-сингил ўртасида турлича баҳслар бўлиб туришини, баъзан бир-бирларидан аразлашувгача етиб боришларини, аммо араз бир неча лаҳза ё бирор соатгача чўзилишини яхши билади. Шу сабаб ҳам ўртага суқилишни эп кўрмайди. Бироқ ҳозир бепарво қололмади:

– Дадаси, оғир бўлсалариз яхшимиди? – деди шивирлаб. – Одамлар нима дейди?

– Ҳа, рост, – деди эри секингина. Бир лаҳза жим қолди. Аммо кўнглидагини синглисига билдирмасликни ҳам ножоиз ҳисобладию оғзини унинг қулоғига яқинлаштириб, таъкидлади: – Билиб қўй, сени беҳуда қурбон бўлишингга йўл қўймайман. Сендан бошқалар ҳам бор у ёқда. Ундан кейин… онам соғайиб кетсалар, ўзлари ҳаммасини изга туширадилар.

– Айтганиз келсин, илойим, акажон. Лекин кеча кўрган тушимдан хавотирга тушиб ўтирибман.

– Тушга ишонма! – дедию Нуриддин ногоҳ ўзининг бугунги ғалати ҳолатини эслаб, негадир сесканди. Бу ҳолатни бировга айтиш нари турсин, ҳатто кўз олдига келтиришдан ҳам чўчирди. Аммо Ҳилоланинг туш ҳақидаги гапи ўша вазиятни хотирасида тез-тез тиклайверди.

Нуриддин бир неча ойдан бери ўз уйида эмас, ёзувчиларнинг шаҳар ташқарисидаги ижод уйида яшаб келяпти. Баҳаво, сўлим, осойишта, илмий иш қилиш учун жуда қулай маскан. Қиммат ҳам эмас. Дўстлари унга шу ерни тавсия этишган. Уч ой ичида у ўша ерда анча-мунча ошнолар ҳам орттирди, гоҳида улфатчиликлар ҳам қилди. Энг муҳими, ўзининг йирик иши юзасидан кўп нарсалар ўқишга, ҳатто, анча-мунча саҳифаларни қоралашга ҳам улгурди. Агар ҳаракатлари шу маромда давом этса, икки йилга мўлжалланган иши аввалроқ поёнига етиши ҳеч гап эмас. Аммо бугун…

Бутун мамлакатда бўлгани каби боғда ҳам шанбалик ўтказилди. Шаҳардан бир автобус тўла ёзувчилару адабиётчи олимлар ҳам келишди. Тушликда ҳаммага палов тортилди, боғда тайёрланган мусалласлар, ижодкорлар ўзлари билан олиб келган ҳар хил ичкиликлар дастурхонга қўйилди. Сўнгроқ ҳар ким ўзича боғнинг турли бурчакларига тарқалиб кетдилар, ўзларича ҳордиқ чиқардилар. Уларнинг кўплари билан Нуриддин чуқур мулоқотда бўлган эса-да, нечундир у ўзига сира ўхшамасди: кўнглининг тубида қандайдир бир қоронғу ўпқон бору гоҳида ўшанга қулаб тушаётгандай, унинг қаърига чўкиб бораётгандай сезарди ўзини. Табиатдаги ажиб уйғониш, қийғос гуллаган олма дарахтларига учиб, қўнаётган асаларилар – фусункор боғ ҳам унинг дилига калит сололмади – қора ўпқонни йўқотолмади.

“Наҳотки қаттиқ чарчаганман? – деб ўйлади у ҳашарчилар кетгач, боғ тинчиб қолгач. – Бир ювиниб олиб, мириқиб ухлаш зарурмикан?”

Шу фикри ўзига маъқул тушдию қўлидаги самбит толидан ўзи ясаб олган нафис таёқчани ўйнаганча бинога кирди. Кираверишда қоровул йигит телефон ёнида, юмшоқ курсида мудраб ўтирибди. Нуриддин ундан ҳол сўрадию уйга сим қоқиш фикрига келди. Тик турганча рақам терди. Дастакни хотини олди. Ҳаммаси жойида: у ҳам, болалари ҳам шанбаликда иштирок этиб, қайтишибди.

– Эртага болалариз билан бирга ёнизга борсак, бир кун бўлсаям боғда дам олсак, сизга халал бермаймизми, дадаси? – сўради хотини.

– Жуда яхши ўйлабсан, ҳозир боғ жуда зўр. Келаверинглар, – деди у ва нохос эсига тушди: – Қоғозим тугаяпти, бир даста сарғиш қоғоз билан бир оз новвот олиб келсаларинг… – у дастакни қўйиб, таёқчага ярим таянганча юқорига, учинчи қаватга кўтарила бошлади. Айни шу лаҳзада у ақлига сиғдира олмайдиган бир рўё кўрди. Кўз ўнгида ғалати манзара жонланди: эгнида қорамтир чопон, белида белбоғ, бошида дўппи, қўлида узунроқ, қийшиқ таёқ-ҳасса тутиб, тупроқли йўлда, бир оз чангга беланганча оломон қуршовида унинг ўзи кетиб бораяпти, чанг-ғуборлар орасидан у аранг кўзга ташланади. Атрофида эса укалари, яқин кишилари… Ортига назар солдию титраб кетди: тобут тебраниб бораяпти… Ким у? Отасими? Онасими? Ёхуд…

– Ё Оллоҳим! – деб юборди Нуриддин беихтиёр. – Бундай кунни ҳали бошимга солмагайсан! Ҳеч бўлмаса, йигирма-йигирма беш йил тинч қўйгайсан… Ҳали онам ҳам, отам ҳам роҳатимизни кўрмаганлар.

– Нима бўлибди, ажал ҳали улар роҳат кўрмаган, деб кутиб ўтирадими? – деган ички бир овоз унинг дилини баттар ларзага солди.

– Кўпам ваҳима қилаверма, – деди яна ўзини босиб у. – Ҳаммаси соғинчдандир. Шу боис ҳар хил фикрлар бошингда айланаверади. Ҳа, айтганча, мана буни ҳасса қилиб юрибсан… – Нуриддин қўлидаги чиройли, самбит таёққа тикилдию бутун вужуди қақшаб, уни иккинчи қаватнинг очиқ ойнасидан кўчага улоқтириб юборди. Кўнгли сал таскин топди. Болалик йилларида таёқ-ҳасса бобида онасининг танбеҳларини яна эслади. У ёхуд укалари таёқни ҳасса каби ишлатсалар, супургини тик қўйсалар, анчагина иримчи оналари дарҳол дашном берарди:

– Бировни ўлимини тилаяпсилами? Мурдашўйлар ўргатдими, а?

Шубҳасиз, ўша чоғларда бу гап мурғак қалбларга таъсир этиб, дарҳол қилғиликларидан пушаймон бўлардилар. Улғайганларидан сўнг эса олган таълимлари бўйича бунақа қарашларни зарарли хурофот деб тушундилар. Лекин, айни шу дамда Нуриддин ўша ирим гулханига йиқилган, ўз-ўзидан тутаб ёнар, ушбу алангадан қочиб, қутулолмас эди.

Хонасига кирганидан сўнг ҳам бу ҳолат давом этди. Шоша-пиша ювиниб, миясига дам бериш учун ўзини диванга ташладию кўзларини юмди. Бироқ мижжалари ўз-ўзидан кўтарилиб кетаверди, ҳалиги кўриниш ҳадеб безовта қилаверди. Ўзига тасалли бериб, онаси яқиндагина санаторийда даволаниб, шу кунларда қишлоққа жўнаганини, отаси ҳали соғлом ва бақувват эканлигини ўзига қайта-қайта таъкидлайверди.

“Ёки икки-уч кун ичида ҳаво кескин ўзгаргани уларга ёмон таъсир этдимикин? Отамнинг қон босими кўтарилиб кетдими? Йўғ-э, ўзимча нималар деяпман?… Унда нечун бунақа ҳолат кўзимга кўринди…”

Тўғри, Нуриддинда қандайдир ички сезги гоҳида нималардандир дарак берарди. Кўпинча тушида кўрган баъзи кимсаларни ёки воқеа-ҳодисаларни эртасига айнан ўнгида ҳам кўрар эди. Гоҳида қизиқ ҳоллар ҳам юз берган. Антиқароғи эса анча аввал, тахминан ўн-ўн икки йил бурун уни ҳайратга солган. Ўшанда дам олиш куни эди. Ўз уйида, диванга чўзилганча хаёлларга берилиб ётарди. Ногоҳ кўз ўнгида шаҳар бош бекати гавдаланди. Отасини эслатгувчи бир қиёфа поезддан тушиб, такси бекатига келдию бир яшил “Волга”га ўтирди. Елкасидаги хуржунга ўхшаш тўрва-халтани ёнига қўйиб, ҳайдовчига ниманидир тушунтирди. Чорак соатлардан сўнг машина уларнинг уйи яқинида секин тўхтади. Отаси қиёфасидаги киши уловдан тушиб, халтани елкасига ташлаганча шу томон юрди. У ён-бу ён аланглади…

Нуриддин мийиғида кулди. Ўша қиёфа нигоҳидан ҳеч нари қочмас эди. Қизиқ, у киши шошилмай аввал биринчи қаватга, сўнг иккинчи ва учинчи қаватга кўтарилди. Бир дам нафасини ростлаб, ажабки, уларнинг эшиги рўпарасида тўхтади. Нуриддин негадир ҳовлиқди. У туш кўрмаётган, ҳаракатларнинг ҳаммаси кўриб тургандай назаридан ўтаётган эди. Шундай эсада, қандайдир куч таъсирида шарт туриб, эшик рўпарасига борди. Айни шу лаҳзада эшикни кимдир икки ёки уч марта “тап-тап” урди. Нуриддин калитни бураб, тутқичдан тортган эдики, рўпарасида халта кўтарган ўз отасини кўриб, лол қотди: ҳанг-манг бўлганча падарига интилди.

Чой устида шу ҳолатни отасига гапириб берган эди, Одил бобо:

– Тўқиёпсан-а, – деган кулганча.

Шунга ўхшаш ғалати ҳолатлар кейинги икки-уч йилдан буён унда рўй бермаётгандай эди. Айни ҳозирги лаҳзаларда ўша ноёблик қайтмаган бўлсин-да, дея Худодан илтижо қилиб турганида эшик тақилладию у сапчиб тушди:

– Кираверинг, эшик очиқ, – дедию сабри чидамай ўша томон юрди.

– Сизни тилпонга чақиришяпти, – деб қоровул тезда изига қайтди.

– Ким бўлдийкин? Ҳар қалай, уйдан эмасдиров… – у ўзига таскин бериб, бироқ нафаси бўғзига қадалгудай бўлиб, шиппагини оёғига шошиб илганча, чопқиллаб пастга тушди, устол устида ётган дастакни дарҳол кўтарди.

– Дадаси, мен… – Озоданинг овозини эшитиб, унинг кўзлари катта очилди, – сизни безовта қилишга мажбур бўлдим.

– Нима гап? – ҳовлиқиб сўради у хотинидан.

– Ҳозиргина Фазли телефон қилди, шуни сизга айтиб қўяй дедим…

– Чўзмай айтақол, тинчликмикан?

– Ойимни тоблари қочибди… – Озоданинг товуши пасайиб кетди. Нуриддиннинг жони бўғзига тиқилгудай бўлиб, дастакка қараганча уни чақирди. Овози тутилиб, лабидан нари ўтмади. Аёли эса ўз мулоҳазасини каловланиб, тортиниброқ билдирди. – Боришимизга тўғри келади, дадаси.

– Яхшироқ суриштирдингми? Бирор нима бўлмаганда… – давомини айтишга унинг тили бормади. – Касалхонада эканларми?

– Йўқ, уйда дўхтирлар даволаётганмиш…

“Уйда” сўзи унга сал нажот бағишлади ва хотинига тайинлади:

– Нарсаларни тайёрлаб қўй, мен тезда етиб бораман…

Сафарга Озоданинг ўзи ҳам шайланибди. Ҳилолнинг қўшилгани ҳам айни муддао. Ҳар қалай, доғда қолмаган яхши-да. Лекин унинг азми-қарори…

– Акаа… – деди Ҳилола қўрқа-пуса, Нуриддиннинг хаёлларини учириб, – тушда тиш нима?

– Тиш? – Нуриддиннинг вужудида титроқ қўзғалди. Онаси: “Тушда тишинг тушса, яқинларингдан бири ўлади” деган бир марта. Тушларни кўрилган вақтига қараб, аниқ таъбир қилардилар, таъбирлари кўпинча тўғри чиқарди. Ҳилола бунақа гапларга қулоқ солавермас, бошини китобдан кўтармас эди. Бироқ ҳозир акасидан таъбир сўраяпти. Акаси тўғри жавоб қайтаришга ўзини ожиз сезяпти. Шундай эса-да: – Тиш – тиш-да, – деб қўйди ҳеч нима билмагандай.

– Биронта тушим эсимда қолмасиди. Бунисини шу азонда кўрдим: олддаги катта тишимни шундай тортсам, қўлимга суғрилиб келибди. Эсиз-а, жуда керакли тишим бевақт тушди-я, деб куйиниб ётибман…

Нуриддин тўлғаниб, иккинчи ёнига ўгирилди, лабини қаттиқ тишлади. Гўё ухлаш учун кўзларини юмди. Автобус тун бағрини тилиб-тилкалаб, бамисоли учиб боряпти. Унинг ичидаги эллик жон, эллик вужуд ҳар қайси ўз дарди, ўз ташвишига кўмилганча курсиларига қапишгандай. Аммо улардан ҳеч бирининг дарди ёнма-ён ўтирган ака-сингилникига ўхшамас… Ким билади, балки буларнинг ғамидан ҳам ошиб тушувчи кулфатлар йўқ эмасдир.

Нуриддин шуни ўйладию ўзини ухлашга мажбур этди. Бироқ қўққисдан онасининг кетар жафосида ўзига тайинлаган, илтижо ширасига йўғрилган сўнгги сўзларини эслаб қолди:

– Ҳилолани санга, сани Худога топширдим, бачам… Ёшиям ўтиб боропти. Қиз бача пишган қавундай… Бир бача айланишиб юрганга ўхшайди… Суриштириб кўр, тагли-тугли, яхши бўлса, узоқ-яқинига қарамаймиз.

3. ТАШВИШ КЕЛТИРГАН ЧАҚАЛОҚ

Онаси бир дам сукут сақлади. Бундан тўнғич ўғил елкасига ғоят оғир вазифа тушаётганини ўзича ҳис этиб, яна онасига саволомуз қаради.

– Ундан бирон гап олиб бўларканми, бачам? – деди онаси ўйчан оҳангда, чайналиброқ. – Дугонасини гапидан пайқадим. Эҳтиёт бўлиб суриштирсанг… Янгасигаям тайинлаб қўйдим…

Бироқ Нуриддин суриштиришга улгуролмади, бунга имкон ҳам тополмади. Уйда бўлган вақтида синглисини ҳар кеча, соат ўнлар атрофида троллейбус бекатида кутиб оларди. Ёзувчилар боғига кетганидан сўнг бу ишни Озода ҳамда болалари адо этишяпти. Хотини бирор нима пайқаганида, албатта унга сездирарди. Ўзи ҳали унчалик кўп вақт ўтгани ҳам йўқ-да.

Катта хонадоннинг тўнғичи Нуриддин билан кенжаси Ҳилола биргаликда, ёнма-ён юрганини кўрган киши уларни ака-сингил эмас, отаю қиз деб ўйлайди. Орадаги фарқ, масофа ҳам нақ икки мучал – йигирма тўрт йил. Отаси ҳазиллашиб, “катта сигир, кичкина сигир” дейди. Ака-сингил бирор китоб хусусида баҳслашиб қолганда: “Шохлашганларинг етар”, дейди кулиб. Акаси кўпинча синглисини атайлаб баҳсга тортади, қизиштиришни ёқтиради. Уларни кузатган бегона бирор кимса Ҳилоланинг “ака” деб мурожаат қилганидан ҳайратланади. Нуриддин ўз ёшига нисбатан хийла улуғроқ кўринади: ўрта бўй, хиёл қорин чиқарган, паст қовоқларида халтачалар пайдо қилган, кўзлари ҳорғин боқувчи, елкаси бир оз букилган-курсида кўп ўтиргани яққол сезилувчан, асли буғдой рангга мойил юзлари йиллар ўтиб, оқиш-сарғиш тус олган, сочи сийраклашиб, чаккаси анча оқарган-зиёли сифат киши. Унинг акси ўлароқ Ҳилолани ҳеч ким йигирма уч ёшга кирган, ҳаётнинг кўплаб чигалликларига аллақачон дуч келиб, анча-мунча қийинчиликларни бошдан кечирган қиз эмас, эндигина ўн етти-ўн саккиз остонасидаги нозиккина, қорамағиз юзлари таранг, силлиқ-ўзига бино қўйган қизалоқ деган ўйга боради. У ўзига ҳам, яқинларига ҳам ўта талабчан. Ҳеч кимга гард юқтиришни истамайди.

Нуриддин бу синглисини бошқа қондошларига нисбатан камроқ билади. Лекин уларнинг ҳаммасидан бир мунча фарқ қилишини, кўп жиҳатдан онасини эслатишини, баъзан ўзига ҳам тортадиган белгилари борлигини ўзича ҳис этади. Авваллари кичкина Ҳилолани унча ёқтирмасди: онасига катта ташвиш, ҳатто ўлим хавфи солгани учун “Шу носкадихон туғилмаса нима қиларди”, деган сўзни беписандлик билан айтиб ҳам юборган. Гап шундаки, Ҳилола онасининг ўн тўртинчи фарзанди ҳисобланар эди. Булардан ҳар бирининг туғилиши, вояга етиши ғалати воқеаларга бориб тақалади. Учтаси эса вафот этган. Халта қоқдиҲилола ўн биринчи рақам олиб, отасининг дафтарига тушган.

Ҳилолага ҳомиладорлик онаси учун жуда оғир кечди. Туғилиши эса ундан-да, машаққатга айланди. Дорилфунун талабаси бўлмиш Нуриддин бир кунгина аввал қишги таътилга келган, эртасига бир гуруҳ меҳмонлар унга эргашган – ноқулай вазият ҳукм сурган эди… Волидасининг аҳволини кўриб, у йиғлашдан ўзини аранг тийган… Отаси эса олис Қизилқумда, катта рўзғор ташвишида қаҳратон совуқ, жазирама иссиқ, қум бўронлари демай, ҳаловатлардан кечиб юрибди. Шундай қилмаса, бу рўзғорни эплаш қийин. Буни бош ўғил яхши тушунади, отасини айблай олмайди. Бунга ҳақи ҳам йўқ. Фақат ҳамма ташвишларни онаси ўз елкасига олишидан изтироб чекади. Хайриятки, фарзандлар қаттиққўл волидалари измидан чиқишмайди, барча ишларни қулоқ қоқмай, ўзлари бажариб кетаверадилар. Аммо мана бунақа қалтис вазиятда уларнинг қўлидан нима ҳам келарди?

Нуриддин меҳмонларни укаси ихтиёрига қолдириб, шоша-пиша велосипедга ўтиради-да, қишлоқ шифохонасига жўнайди, бош шифокор ҳузурига кириб, онасининг аҳволини тўлқинланиб тушунтиради. Сўзлари, шубҳасиз, қатъиятли ҳамда таъсирли эди. Шифокор дарҳол туман туғруқхонасига сим қоқиб, “Тез ёрдам” сўрайди.

Шом чоғи “Тез ёрдам” машинаси билан Нуриддин ҳам бирга жўнайди. Аслида, онасининг ҳисоби бўйича, фарзанд туғилишига ҳали икки ойдан мўлроқ вақт бор, аммо рўзғордаги оғир юмушлар, бўлар-бўлмас ишларга уринаверишлар ҳомиланинг эрта қўзғалишига, кўп қон кетишига олиб келган. Энди катта ёшдаги ҳомиладорлик, қувватсизлик, кам қонлик ҳам ўз таъсирини кўрсатади. Бола туғилиши учун кучаниқ етишмайди. Аҳвол шу зайлда давом этса, бола ичда, қон орасида қолиши, бу муқаррар ўлимга олиб бориши, онани ҳам хавфли аҳволга тушириши мумкин. Фақат тиғни ишга солсагина омон қолишга умид бор. Бунинг учун аёлнинг ўзидан ҳам, яқинларидан ҳам розилик олиш зарур.

Нуриддин кўз ёшларини тиёлмайди ва бошқа нажот ҳам йўқлигига кўзи етиб, иккилана–иккилана розилик билдиради. Туни билан Худога ёлвориб, дераза ортида у ёқдан бу ёққа юриб чиқади. Тонгга яқингина ҳамшира унинг кўнглига чироқ ёқади:

– Сингилча муборак бўлсин, укажон!

– Онам… ўзлари тузукми? – қуйилиб келган ёш дарёларини тўхтатолмай, сўзларни ичдан аранг суғуриб чиқаргандай сўрайди у ҳамширадан.

– Яхши… Умрларидан бор экан, зўр дўхтир навбатига тўғри келдилар. Худонинг ўзи асради. Энди бемалол уйга кетаверинг.

Нуриддин ихтиёрсиз равишда чўнтак ковлаб, ёнидаги ягона ўн сўмликни ҳамширага узатиб, миннатдорчилик билдиради.

Кейин билса, онасининг аҳволи яна оғирлашган, унга янгидан қон қуйишган. Буни онаси уйга қайтган куни ўғлига айтиб берган.

– Энди туғманг, онажон, – деб юборган ўшанда Нуриддин. – Бизга ўзингиз керак, соғлиғингиз керак.

– Ўзим истабманми, балажоним, Худони бергани-да, ношукурлик қилиш – гуноҳ. Ахир қайси биттанг ортиқлик қиласан?

Бу – оғир гап эди. Нуриддин ҳеч нима деёлмай ерга қараган.

– Бунга нима от қўясан, бачам? – онаси беш кундан кейин оппоқ матога ўралган, фақат бошчаси очиқ, жимитдайгина, ҳатто яшашига ишониш мушкул чақалоқни қўлида тутиб, акасига кўрсатган. Нуриддин афтини тириштириб, четга қараган. – Тешкайи қаяманг, акажон, – чақалоқ номидан онаси гапирган, – ҳали ман шундай чиёйли қиз бўяйки, ҳамма ҳавас қисин. Сизга чойлай дамлаб беяман, овқат пишийиб беяман.

– Ҳоо, шу-я? – Нуриддин масхараомуз илжаяди. – Носкадихон.

– Ношкадихон эмашман, акажон, манга чийойлиёқ от топинг, акажон…

– Бўпти, ана, Ҳилола бўлсин, – деган Нуриддин бир дам ўйлаб олгач. – Сиз Шамсия– Қуёш, бу – Ҳилола, атрофингизда кичкина Ой бўлиб айланади.

– Яхши от топдинг, бачам, – онаси қувониб кетади. – Ойдай ёруғ бўсин, йўллариям ойдин бўсин. Акаларидай катта ўқишларда ўқисин…

Ҳали хасталик аримаган, аммо ишончли сўзлар ҳозир ҳам, автобусда елиб бораётиб Нуриддиннинг қулоқлари остидан майин таралгандай туюлди. Ёнида эса ўша мурғак, кўпларга ташвиш келтириб, оламга мўралаган, акаси назарига илмаган Ҳилола. У ҳам тинимсиз онажони ҳақида ўй суриб боряпти, энг оғир дамларда меҳрибонига дармон бўлолмагани учун ўзини ерга уриб, гўрга соляпти.

Нуриддин ўзи сезмаган ҳолда “уф” тортди, Ҳилола унга ялт қараркан:

– Ака, сўрамадизми, нимага касалхонага ётқизишмабди? – деб сўради.

– Сўрамабман. Ким билади, балки жой йўқдир. Боргач биламиз…

– Илойим боргунимизча тузалиб қолсинлар-да, ўзим яхшилаб парвариш қиламан. Э, ана, яқинлашиб қолибмиз, – Ҳилола муюлишдаги уруш қурбонлари учун ўрнатилган ёдгорликка ишора қилди. Автобус тўхтаб, бир неча киши ундан тушди. Тонг отиб, атроф ёришиб қолган эди.

Кун оламнинг қора пардасига ниш уриб, зарғалдоқ элчиси ила мўралаганда улар таксига ўтиришди. Машина елиб боряпти. Лекин буни ака-сингилу Озода гўё сезишмайди. Атрофга бефарқ, мунғайиб назар ташлайдилар. Аслида, табиат бор ҳуснини намоён этган. Аммо бу нафисликлар уларга жуда ғариб кўринади. Хаёлларида фақат бир фикр: қанийди гулга бурканган шу дарахтлар ҳам, ғужур-ғужур куйлаётган қушлар ҳам буюк она ҳақида некбин хабар етказсалар… Қишлоққа яқинлашган сайин ака-сингилда титроқ бошланди, вужудлари қулоққа айланди: қани энди йиғи-фарёд овозлари эшитилмаса…

Ажабо, уларнинг нолаю фиғонларини Оллоҳ эшитдими, Парвардигорнинг уларга раҳми келдими, ҳар қалай, ҳовлига яқин борганларида ҳам баланд овоз чиқариб, йиғлашларни эшитмадилар.

– Хайрият… – Нуриддиннинг бўғзидан умидворлик садоси отилди. – Осойишталик…

– Нима бўлиши керагиди, ака? – Ҳилола ногоҳ хушёрланиб, кўзларини катта очганча акасига қаради. Бир лаҳзада хаёлнинг ўнлаб кўчаларига кириб чиқди.

– Ҳа, энди ҳар хаёлга боради-да, одам, – деди Нуриддин мужмал қилиб ва шоша-пиша машинадан тушиб, камбар, тупроқли йўлга бурилди. Синглиси ва хотини ҳам индамай, шу алпозда унга эргашди. Ҳовлига юз қадамча қолганда дарвоза ланг очиқ эканини, атроф супуриб-сидирилган, топ-тозалигини кўриб, Нуриддиннинг кўнглида яна шубҳа қўзғалди: кенжа келинда бунақа фазилат йўқ. У ўзидан билиб, ҳеч қачон кўча юзини ойнадай тозалаб қўймайди. Модомики, шундай қилинибдими, қандайдир тараддуд бор. Нима? Бу ўй унинг миясини пармалай бошлаган чоғда вилоят марказидаги катта илмгоҳда ишлайдиган укаси Баҳриддиннинг қиёфаси кўринди. У бир қўлида супурги, иккинчисида челак тутганча атрофни кўздан кечириб юрарди. Буни келувчилар дарҳол ўзларича тушундилар. Дарҳақиқат, Баҳриддин табиатан ўзи шунақа: қаерга борса, қаерда ўтирса, озодаликни, нафисликни талаб қилади. Бирор хас-хашак, уйиб қўйилган ашқолдашқол ошга тушган пашшадай табини хира қилади. Кўпинча буни айтиб ўтирмай, ўзи ишга тушиб кетади. Меҳрибончиликда ҳам унинг тенги йўқ. Отасию онаси бош ўғилдан сўнг унга кўпроқ суянадилар…

Нуриддин укасини кўрган заҳоти кўнгли бўшашиб, ичдан нимадир тўлиқиб келди. Ҳатто челагу супургини қўйиб, қўлини офтобада чайиб, ўзига пешвоз чиққан укасига бирор оғиз сўз ҳам айтолмади, жигарининг саломига бош қимирлатдию индамай уни бағрига босди. Бир нафас шу кўйича, жимгина уни қучиб турди. Ўзига келолмади. Баҳриддин оғаси аҳволини тушунган, синглисининг кўзларидан шашқатор томчилар қулаётганини кўриб, ўзи ҳам бўшашган эди. У фақат:

– Тинчлик, қўрқманглар, – дейишга куч топди. Бу ҳаммадан тезроқ Озодани дадиллаштирди. У жилмайишга уринди. Лекин кулолмади.

– Ойимга нима қилди? – деб сўрай олди Озода.

Савол жавобсиз қолди. Ичкаридан бошқа укалар, сингиллар, келинлар, бир талай қариндош-уруғлар тўда-тўда бўлиб, уларга пешвоз чиқишди. Олисдан келган ака-сингил уларнинг ҳар бири билан қучоқлашиб, гоҳ ўпишиб кўришаркан, ажаб, иккиси ҳам бир хил ҳолатга тушган, иккиси ҳам гапиролмай, унсиз йиғлашарди. Ҳилола баъзангина ҳиқиллаб қўярди. Гўё нимадир демоқчи бўлишардию ёшлар жаласи парда бўлиб, сўзларни тўсарди. Қани энди бу йиғи дард-аламларни улоқтирувчи, қувончли йиғи бўлсаю бор овозларини қўйиб, йиғласалар, кейин кулсалар… Шундай лаҳзалар юз кўрсатармикан? Аммо… ҳаммалари тўпланишганига кўра… Худо кўрсатмасин…