Электронная библиотека » Салом Муҳаммад » » онлайн чтение - страница 4

Текст книги "Катта хонадон 2"


  • Текст добавлен: 19 мая 2023, 23:30


Автор книги: Салом Муҳаммад


Жанр: Современная зарубежная литература, Современная проза


сообщить о неприемлемом содержимом

Текущая страница: 4 (всего у книги 25 страниц) [доступный отрывок для чтения: 8 страниц]

Шрифт:
- 100% +
4. САВОЛЛАРГА ЖАВОБ БОРМИ?

Нуриддин олдинда, сал орқароқда синглиси билан хотини “Она уйи”га қадам қўйишди. Қибла тарафдаги дераза ёнида, шифтга қараганча ҳаракатсиз ётган онасини кўргач, у одимларини тезлатиб, бемор ёнига тиз чўкди. Озода оёқ томонда нима қиларини билолмай, тик турганча лол қотди. Ҳилола бўлса, бир оёғини остонадан ўтказиб, иккинчиси нарёқда турганча, рангги сурпдай оқариб, эшик кесакисига суянди. Кимдир уни маҳкам тутиб, ичкари бошлади, йиқилишдан сақлаб қолди.

– Онажон… Сизга нима бўлди? – Нуриддин йиғи аралаш пичирлаб, онасининг юзларию пешонасидан ўпди, юмуқ кўзларига тикилди. – Гапиринг…

– Онажон! – энди ҳушига келган Ҳилола ҳам волидасининг бағрига отилди. – Нимага ўрниздан турмаёпсиз?

Бироқ саволларга жавоб йўқ, кўзлар юмуқ, оғиз очиқ хишиллаб, хирқироқ нафас олишлар. Нафас йўлларини балғам тутган каби куч билан ҳаво тортиб, яна куч билан чиқарилади. Юрак зўриқиб ишлаётгандай: кўкрак қафаси тез кўтарилиб, тез тушади. Бундайин дардларга, шунча ёшга кириб на Нуриддин, на Озода дуч келишган. Қандай чора кўришни билмай, гангиб қолишди. Ҳилола-ку, батамом ўзини йўқотиб қўйган. Гоҳида:

– Она, онажон, кўзизни очинг, – дейдию волидасининг юзларига юзларини босади. Лекин онасидан садо чиқмайди: уларнинг келишига ҳам, саволларига ҳам бепарво, гўё аразлагандай. Агар ҳуши жойида бўлганида, ўзини салгина эплаб билганида онагинаси шу тарзда ётаверардими? Узоқдан кўринишлари билан жазирама иссиқми, қаҳратон совуқми, ёмғир ёхуд бўронми, инқиллаб-синқиллаб олға интиларди, терга пишган ҳолда ҳаллослаб чопарди, фарзандларини бағрига босганча:

– Юраккинам сув ичсин, балажоним! – дея соғинчларини қондирар эди. Аммо ҳозир ҳаммасига лоқайддай, улардан хафадай унсиз ётибди.

– Онажон, мен гумроҳ сизни негаям бу ёққа юбордим? – дедию Нуриддин гапини давом эттиролмади, сўнгги сўзларини гўё ичдан нимадир тортиб кетди. Бошини қуйи эгиб, сукутсиз ҳолда онасига бир дам тикилиб турди. Ичдан эса ўзини аёвсиз лаънатларди.

Сал ўтиб, у атрофга назар солдию бехосдан дили ғашланди. Ажабо, онаси шу даражада оғир ётган эсада, уй тўла одам: қариндош-уруғлар, яқин биродарлар, қўни-қўшнилар. Беморнинг тепасида дераза ромига боғлаб қўйилган осма укол асбоблари. Уч ўғилдан кейин туғилган, туғруқхонада ҳамширалик қилувчи Роҳила онасининг оғзига пахтада сув томизиб турибди. У гоҳида томчилаб тушаётган аралашма дорининг маромини кўздан кечириб қўяди, бемордаги ўзгаришларни кузатади.

Нуриддин қариндошлар ила зўрма-зўраки, бош ирғаб сўрашгач, ҳаммага эшитарли овозда синглисидан сўради:

– Сенга нима бўлди, Роҳила?

– Менга? Ҳа, нима қилибди, акажон? – қандайдир қўрқув оғушида акасига бўзрайиб қаради у. – Ҳеч нима бўлганим йўқ… Тузукман…

– Баракаллла сенга-е! – энди акаси очиқ зарда қилди. – Қанақа ҳамшира, қанақа тиббий ходимсанки, онам шундай оғир ётибдилар, уй худди томошахонага ўхшайди. Ахир бунақа пайтда осойишталик керак эмасми?..

– Ке-керак… – бармоқларини лабларига босиб, деярли шивирлаб жавоб қайтарди Роҳила ва акасининг қулоғига оғзини яқинлаштириб, гапини давом эттирди. – Жуда зарур… Лекин, акажон, ҳаммалари онамни кўргилари келади. Уларга қандай айтаман?

– Сен айтмасанг, ким айтади?

– Бир-иккитасига айтувдим, хафа бўлдила…

Нуриддин ҳам юмшоқ кўнгил, ҳеч кимга озор бермаган. Аммо ҳозир фиғони фалакка чиқиб, фикрини дангал айтди:

– Онамни ҳурмат қилганларингиз учун ҳаммаларингизга кўпдан-кўп раҳмат. Бироқ, кечиринглар мени, беморга ҳозир осойишталик жудаям зарур…

– Хапа бўма, айланай сандан, жигаргинамни кўрмай, ҳавлидан кетавераманми? – йиғламсираб, эътироз билдирди қариндошлардан бири. – Кўнглини сўрайману ҳайдамасанг ҳам кетаман.

Унгача баъзилар ўринларидан туриб, эшик сари йўналдилар. Нуриддин шаштидан тушмади:

– Соғайсинлар, кейин истаганча кўнгил сўрайверасизлар. Роҳила, сингилжон, сендан илтимос, уйга ҳеч кимни киритма. Фақат икки киши қолса, бас… Ҳилол, сен ҳиқиллама, чиқ. Мана, ўзим ҳам чиқаман, – у йиғлагудай бўлиб, эшик сари йўналди. Ўзига биринчи дуч келган кенжа укаси Фазлиддинни қишлоқ касалхонасига, бош шифокорни бошлаб келишга жўнатди. Сўнг дарвозахона сари юриб, остона ёнида қатор калишлар териб қўйилган, меҳмонхона номини олган узунгина уйга кирди. У ерда суҳбатлашиб ўтирган отаси, амакиси, яна баъзи қариндошлар билан қучоқлашиб кўришди. Ҳали дарвозадан кирганда улар билан кўришгани мутлақо эсидан кўтарилган, ярим беҳуш тарзда сўрашганини эслолмас эди. Унинг бундай ҳолати сабабини отаси ҳамда амакиси ўзларича тушундилар. Лекин сездирмадилар. Юзга фотиҳа тортиб, аҳвол сўрашгач, Нуриддин отасига мурожаат қилди:

– Ота, онамга нима бўлди? Ҳеч ким тузук-қуруқ гап айтмади. Тошкандан жўнатганимда соппа-соғидилар.

– Қишлоққа келганида отдайиди. Ўтган ҳафта шу бугун келувди. Билмасам, нима бўлди, бирданига мазаси қочди…

Отаси яна нималар деди, Нуриддин эшитмади, англай олмади. Балки бирор кўнгилсиз воқеа юз бергандир, деган ўй унинг вужудини эзғилай бошлаган эди. Гўё шу фикрни тасдиқлаган каби Одил бобо айтган сўнгги сўз унинг шубҳасини янада кучайтирди:

– Ўзига ўзи қилди-да.

– А?… – у отасини ранжитиб қўйишдан чўчиб, айни пайтда, ўзини босиқ тутишга уриниб, ўрнидан турди, секин ортга чекиниб, дарвоза сари юрди.

– Дардини берган Худо шифосини ҳам беради… – амакисининг минғирлаган овози қулоғига чалинди. – Тақдири азалдан қочиб, қутулиб бўмайди, жиян.

– Рост айтасиз, амаки, – Нуриддин эшикдан бош суқиб, ярим зардали, ярим гинали оҳангда гап қотди. – Мен бир-бирини асраб-авайлайдиган кишиларга Худо узоқ умр бераркан, деб эшитувдим.

Сўз маъноси ўзига қаратилганини отаси яхши тушунди. Бунақа пайтда лов этиб ёнадиган, жаҳлини жиловламайдиган отаси негадир бу сафар ёнғинга чап берди. Балки, жаҳли чиққанда ўзига ўхшаб, ҳеч кимни аямайдиган тўнғичини меҳмон санагандир, балки ўзидан ҳам нимадир ўтгандир…

– Онангни пишагини ҳеч ким пишт дегани йўқ, бачам, – деди отаси ҳар қалай, кулимсираб. – Худо берган дард. Қўлингдан келса, давосини топ.

Бунақа жавобдан отасининг ловуллагани дурустроқ эди. Айни чоғда, қуриган янтоқдай ёнишнинг ҳам мавруди эмаслигини Нуриддин ҳис этдию отасига тан берди. Аслида бош ўғилнинг эътиқодини отаси ҳам, амакиси ҳам жуда яхши билишади. Тўғри, анча йирик, обрўли хонадон ичида у яккаю ягона фирқа аъзоси. Бунақа ном эгаси бўлган кимса Худога, охиратга ишонмаслиги, ишонувчиларга қарши ташвиқот ишлари олиб бориши зарур. Лекин Нуриддин ундай одамлар сирасига кирмайди-да. Раҳматли Мунаввар бувижониси гўдакликдан унинг қалбига иймон сувидан ичирган: “Худога шак келтирган киши дўзах оловида ўтин бўлади. Тилингда ўша дўзахийларни маъқулласанг ҳам дилингдан Худони чиқарма. Дилингда мудом Худо яшасин…”

Хайриятки, тилида ҳам, ҳаракатларида ҳам у мунофиқлик йўлидан бормади. Бувиси ўргатган Калимаи Шаҳодатни ҳар куни бир неча бор ёлғизликда ошкора, бегоналар орасида пинҳона – ичдан такрорлашни канда қилмади. Ҳатто, оила аъзолари, биринчи галда, Озода ҳам, фарзандлари, укаларидан айримлари бу борада ундан ибрат олдилар. Дин илми бўйича қишлоқда, яқин атрофда бир мунча пешқадам ҳисобланган, бунга амал қиладиган, бироқ бунинг жабру жафосини анча татиган Маҳмуд амакиси жияннинг бу қалтис ҳаракатидан чўчиб, гоҳида панд-насиҳат ҳам қилар, отаси ҳам эҳтиёткорликка чорлар эди. Аммо Худо Москванинг раҳбарига инсоф бердими, у динга ишонувчиларни сиқувдан тўхтатди. Ҳамма нарсани қайта қуришга тарғиб этишяпти. Қарашлару эътиқодлар ҳам қайтадан кўрилиши керакмиш. Демак, аввалгиси бузилиши, ўрнига янгиси тикланиши зарур. Наҳотки ҳокимият тепасига келган Горбачов одамларга яхшилик қилмоқчи? Занжирларни ечиб юборармикан?..

Мавруди келганда Маҳмуд амаки жиянидан шу хусусда сўрамоқчи. Аммо кўриниб турибдики, унинг кўнглига қил ҳам сиғмайди. Ишқилиб, Олло таолло янгасига шифо берсин, буларни бўзлатмасин. Бандаси тасалли беришдан нари ўтолмайди. Агар умр тугамаган бўлса, бу уринишлардан натижа чиқиши мумкин. Жиян қараб ўтирадиганлар хилидан эмас…

Бироқ Нуриддиннинг ўзи гангиб қолгандай кўриняпти. У ҳануз онасининг қанақа дард билан ётганини, қандай қилиб шу аҳволга тушганини аниқ билмайди. У ихлос қўйган, қишлоқдагина эмас, туманда ҳам ташхислари тўғри чиқадиган Носир дўхтирдан ҳамон дарак йўқ. Уни излаб кетган укаси ҳам қорасини кўрсатмаяпти. Шуни ўйлаб, Нуриддин кўча тарафга юрди. Қаршисидан кўзлари киртайган Баҳриддин чиқди.

– Носир онамга қанақа ташхис қўйди? Ундан сўровдингми?

– У келганда мен йўғидим, – хижолат чеккан каби тушунтирди укаси. – Кўп дорилар қўшилган осма уколларни буюрган. Дориларни топдирдим. Тумандан келган дўхтирлар билан ҳам гаплашдим. Улар томоқ оғриқ дейишди.

– Йўғ-э, томоқ оғриғи шунақа оғир бўларканми? Тўғри, иситма жуда кўтарилиб кетиши мумкин. Лекин бунчалик беҳуш қилмас, деб ўйлайман.

– Дард устига чипқон бўлиб, ўтган куни битта тишлариниям олдирибдилар.

– Ииҳ… – Нуриддин лабини тишлаб, бош тебратди. Шу топда ўзининг битта ақл тишини олдириб, бир ой қийналганини, ўшандан кейин хотирасига анча путур етганини эсладию онасини яна кўз олдига келтириб, дардига дард қўшилди. Шунинг баробарида дилида йилт этган умид чироғи ёнди. – Бултур ҳам аҳволлари оғирлашувди, сен Масковдалигингда…

– Эшитиб, юрагим ёрилай деган.

– Онамнинг дардлари доимо оғир ўтади. Чидайдилар. Худо хоҳласа, бу дафъа ҳам ўтиб кетар. Носир келсин, дарҳол шифохонага олиб борамиз.

Баҳриддин умидсиз бош чайқади:

– Носир ака шифохонага рўйхуш бермаган.

– И-йэ, нима учун ахир? – Нуриддиннинг кўзлари каттарди. – Хоҳламадими?

– Ўринларидан қўзғатиш мумкин эмас, дебди.

Нуриддин йиқилган еридан энди қад ростлаганда яна хандаққа юмалаган одам аҳволига тушди. Кўнглида ёнган чироқни шамол ялаб, пир-пир титратдию ўчирди-қўйди. Тилига бирор сўз ҳам келмай кўзларини юмди. Бундан ташвишга тушган укаси ака кўнглига тиргак тиради:

– Бу – ҳукм эмас-ку, ака. Ўйлайманки, осма уколдан кейин бирор ўзгариш бўлар. Ноумид шайтон, дебдилар.

– Ҳай, бошдан гапир-чи, онамнинг аҳволлари аввал қандайиди? Бир ҳафта олдин бирга бўлгансизлар-ку.

– Яхшийди. Шунга ишониб, бу ёққа жўнатувдик… – Баҳриддин ўйланиб қолди. У яна нимадир демоқчи бўлиб, оғиз жуфтлади. Унинг кўзларида қандайдир истиҳола борга ўхшарди. Бироқ, карахтлиги боис, Нуриддин буни пайқамади. Онасининг Тошкентдан қайтган кунлари, санаторийда қандай муолажалар қилингани, ниҳоят, қишлоқдаги сўнгги уч кундаги антиқа ишлари уни кўпроқ қизиқтирарди. Уларнинг даврасига яна бир укаси – Сайфиддин ҳам келиб қўшилдию баъзи ҳолатларга анча ойдинлик киритди.

Сайфиддин бу ҳовлидан қарийб икки чақирим нарида, ўзининг каттагина оиласи билан бирга яшаса-да, деярли ҳар куни, кун ора отасию онасидан хабар олиб туради, уй-рўзғор юмишларига кўмак беради. Соғлиғи ёмонлиги, бир кўзи ожиз, иккинчиси анча заифлиги боис у ўз мутахассислиги – фаранг тилидан мактабда камгина дарс ўтади, пешиндан кейинги вақтларда рўзғор ишларига шўнғийди. Онаси шаҳардан қайтганидан сўнг у ҳар оқшом волидаси атрофида парвона бўлиб, суҳбатларга тортган.

– Онамнинг қишлоққа қайтишларини Худо хоҳламадими ё ўзи шунга тўғри келдими, билмадим, ўша куни ҳаво тўсатдан ўзгарди, – деди Сайфиддин ўйчанлик билан. – Кучли шамол туриб, ҳамма ёқни чанг-тўзон босиб кетди. Қуруқ йўталга ўхшаган момоқалдироқ гумбурлаб, иссиқ ҳаво ўрнини изғирин эгаллади.

– Ёзгача онамни шаҳарда қолдириш керак эди-да, – деб Нуриддин Баҳриддинга таънали қаради. – Ҳар қалай, шаҳарда қулайликлар кўп. Ёзда қишлоқ яхши…

– Ҳай, ўзингиз нимага уйингизда олиб қолмадингиз? Ҳилолаям бирга бўларди… – деб Баҳриддин жиддий сўрадию тезда вазиятни юмшатишга уринди. – Бизлар ҳам кўп ҳаракат қилдик. Дам олиш куни Ҳусни акам сим қоқди: онам ҳамма нарсаларини тахлаб, кетаманга тушиб турибдилар, деди. Дарров бордим.

Онаси бирор нимага қарор қилганидан сўнг қайтариб бўлмаслигини Нуриддин яхши билади. Укаларининг ҳам аҳволини тушуниб, лабларини қимтиганча тебранди.

– Отамдан ташвиш тортдилар. Биз тез-тез келиб, отамдан хабар олишимизга қаноат қилмадилар. Охири бу ёққа келтириб қўйишга мажбур бўлдик.

– Отам соғломдай-ку? – Нуриддин таажжубланди. Ҳатто январ ойида ўзи ҳам келиб-кетганини, отаси ҳеч нимадан ташвиш тортмаганини эслади.

– Онам қаёқдан ҳам бир туш кўрганлар. Ўша туш эс-ҳушларини ўғирлаган, – деди ирим-сиримларга, тушларга унча ишонмайдиган Сайфиддин. – Чолларини йўқотиб қўйишдан қўрққанлар.

– Қанақа туш экан? – сесканиб сўради Нуриддин. Шу дамда Ҳилоланинг тушини ҳам, ўзи кўрган рўёни ҳам эслаб, негадир ажабланди. Айни шу маҳал “Тез ёрдам” машинаси рўпарада, кўприк ёнида тўхтади. Ҳаммалари ўша томон юрдилар.

– Нажоткорим, дўстим, укам… – Нуриддин қалдираган товушда, қучоқларини ёйган кўйи Носир дўхтирни қарши олди. – Анча эрта безовта қилдим.

Оппоқ халатга бурканган, бошида ҳам оқ қалпоқ, дўмбоқ оқ юзли, тик қоматли Носиржон гапни кўпайтириб ўтирмади, тезда олдинга тушиб, тўрдаги уй сари юраркан:

– Барибир келардим, ака, – деди. – Аҳволлари қандай?

– Ўзгариш йўқ, ўшандайича, қимирламай ётибдилар, – жавоб қайтарди Баҳриддин ва уй эшигини очиб, шифокорни ичкари бошлади. Роҳила билан Ҳилола ўринларидан туриб, унга йўл беришди. Носир ҳамон томчилаб турган дорига – осма уколга бир назар ташладию беморни гапиртиришга уринди, қовоқларини кўтариб, кўз қорачиқларига қаради. Аммо унинг уринишлари таъсирсиз кетди. Шундан сўнг шифокор беморнинг оёқлари тагини қитиқлади, билакларини қўлида тутиб, игна учини баданда секин юргизди. Буларнинг ҳаммасига ҳам Шамсия буви бепарво: юзлари сал учгандай бўлдию жавоб қайтармади. Носиржон билан бирга келган ҳамшира янги дорилардан қўшма уколлар ўтказди. Шунда ҳам ўзгариш сезилмади.

– Носиржон, тўғрисини айтинг, бу ўзи қанақа касаллик? – деб сўради Нуриддин овозини пастлатиб, тушкун оҳангда. – Бундай вазиятда нима қилиш зарур?

– Бош миядаги томирлардан бири узилиб, мияга қон қуйилган. Миянинг қон ҳамда кислород билан таъминланиши бузилган, қон йўли тўсилган.

– Инсульт дегани шу эмасми, ишқилиб?

Шифокор бош силкитиб, маъқуллади, сўнг изоҳлади:

– Ҳм, шундай… Бу – жуда оғир дард… – негадир гапининг давомини айтмоқчи эмасга ўхшарди у.

– Эшитганларимга кўра, – иккиланган каби фикрини айтди Нуриддин, – қон босими жуда баланд беморларда рўй беради бунақа ҳолат. Онамда қон босими ҳамиша паст юрарди.

– Пастлигиям яхши эмас, ака, тана, аъзолар шунга мослашади. Босим сал кўтарилиши билан вужуд – организм қийин аҳволга тушади, гоҳида чидай олмайди. Холамда босим кескин кўтарилган. Бунақа босимни у кишида аввал кузатганим йўқ.

– Наҳотки ҳавонинг кескин ўзгариши шунчалар таъсир этган? Ёки… – Нуриддиннинг кўнглида яна ғалати шубҳалар қўзғалди…

5. ҚЎРҚУВ

Суриштирув бўйича ҳаводаги тўс-тўполонлар, этни жунжиктирувчи изғириннамо оқим ҳам Шамсия холага гўё ҳукмини ўтказолмаган: бировнинг қаттиқроқ нафасига акса урадиган нозик ниҳол эмаслигини, шаҳардан анча соғайиб қайтганини Онаизор намойиш этган – ҳар қачонгидан кўтаринкироқ кайфиятда бўлган.

– Ўша куни онамнинг даракларини эшитиб, кўришга келувчи ҳамсоялар, қариндош-уруғлар, таниш-билишлар шунчалар кўпайиб кетдики, ҳовлимиз тўйхонага айландими, деб ўйлабман, – кейинчалик эслади кенжа ука Фазлиддин. – Онамниям таниб бўлмай қолди. Худди икки-уч йил бурунги онамга ўхшардилар. Ҳамма билан қучоқлашиб, ўпишиб кўришдилар. Тошкентдаю Бухорода ўтган кунларини роса мақтадилар.

– Балки… – укасининг сўзини кесди Нуриддин, – Карамгулнинг бирор қилиғи ёқмай, ранжигандирлар. Ёки бошқа бирор гап…

Унинг сўзини Одил бобо кескин рад этди:

– Э, Карамгулга мунча ёпишасан! Ўзи унга бирор иш қолган эканми?!

– Онам унга бирор танбеҳ берган бўлсалар… у жеркиган бўлиши мумкин, буни сиз қаёқдан биласиз, ота?

– Биламан, онанг унга танбиҳ-манбиҳ бергани йўқ! Шундай катта ҳовлини шу келин эплаб юрибди. Ўчоқбошиям уни гарданида! Молларгаям у қарайди! Ўзини бачасиям бор ахир! Ўзи инсофларинг борми?

Нуриддин индамади. Отасининг гапига қўшилмай иложи ҳам йўқ. Фақат моллар бобида бир оз муболаға қилинди, холос. Шуни ҳисобга олиб, бош ўғил ўзини кулганга солиб:

– Ота, молларни Карамгулга қандай ишониб топширдингиз? – деб сўради. – Ҳеч кимсага ишонмас эдингиз…

– Ундан бошқа кимга ишонай, бачам?

– Отам ўзлари қилган ишларниям келинларининг меҳнат дафтарчасига ёзиб қўядилар, ака, – гап қотди Фазлиддин.

– Отамда бу одат азалдан бор, – Нуриддин яна кулимсирашга уринди. – Отам молларга алоҳида эътибор қиладилар. Ким молга яхши қараса, ким кўпроқ даладан ўт териб келса, кун ҳам ўшанга кулиб қарайди, ой ҳам ўшани ёритади.

– Молга эътибор қилсанг, барака топасан, бачам, бундай иш Худогаям ёқади. Худога ёққани манга ёқмайдими?

– Рост гап, ота, – дедию Нуриддин ёшлик йилларини эслади. Олдинма-кейин туғилган уч ўғилнинг кенжаси – Заҳриддин падари диққатини эртароқ ўзига тортди. У табиатан анча абжир-чаққон, жуда ҳаракатчан эди. Даладан ўт-ўлан териб келишда ҳамиша мақтов эшитиб, эркаланарди. Бундан у ҳузурланиб, керилганча ўзига бино қўяр ва ҳаракатларини янада кучайтирарди. Катта ака кўпроқ китоб шайдоси, хаёлпарастроқ, секин ҳаракат қилувчи, бироқ укаларига ўз гапини ўтказадиган, гап қайтаришга мутлақо йўл қўймайдиган, қаҳри ҳам, меҳри ҳам қаттиқ, яна анча ориятли бўлганидан анча-мунчага ўзини пастга уриш ларга имкон қолдирмас эди. Укалари ундан ҳайиқиб турардилар. Ундан кейингиси Шавқиддин эса бўш-баёв, юмшоқлиги боис асосий зарбалар ўқига дуч келар, укаси Заҳриддиндан ҳам даккилар эшитар, кураш тушганда ундан йиқилар эди. Молларга қарашда, ўт-сувидан хабар олишда Заҳриддин улоқни ҳеч кимга бермас, мақтовлардан яйраб, ғалабасини акаларига кўз-кўз қилишни яхши кўрарди. Шубҳасиз, унинг керилишлари Нуриддинга ёқмас, отаси йўқлигида ўз ҳукмини ўтказиб, Заҳриддиннинг таъзирини берарди. Отаси ёнида эса эрка ўғил ҳеч кимдан қўрқмас, ҳатто катта акасининг ҳам ғашига тегаверарди. Бундай дамда Нуриддин отасидан ҳайиқиб, муштини ишга солишдан тийилар, Заҳриддинга ҳали кўрасан, дегандай қовоғини уярди. Дарғазаблигини ошкор этса, муштини дўлайтирса ёки сўкса, ҳақлигига қарамай, отасидан танбеҳ эшитарди. Бу эса Заҳриддиннинг мағрурланишига, эрк қанотида парвоз қилишига янги имкон очарди.

“Заҳриддин болайди, ғайрати ичига сиғмасди. Лекин эртага қанақа жазо олишини ўйлаб ҳам ўтирмас эди, – деган ўй кечди Нуриддиннинг кўнглидан. – Карамгул ёш қизалоқ эмас, нимага эртанги кунига бунчалар бепарво? Отам уни ҳамиша қўриқлаб юролмайдилар-ку? Бунинг устига, эри ҳам ундан совиган. Оқибати қандай бўларкин, билмадим…”

Айни шу топда Карамгулнинг жилмайиброқ турган, оқиш-малладан келган узунчоқ юзи, баланд қадди, маъюсроқ боқиши Нуриддиннинг кўз ўнгида бир сонияча гавдаландию унга ачингандай ҳис этди ўзини. Ҳамма қайнакалар, қайнопаю қайнсингиллар эътиборидан қолган, ҳатто баъзиларининг нафратига учраган, ўзини ўнглашга жиддий уринмайдиган кенжа келиннинг бу ёнги тақдири нима бўларкин?

Тўғри, Нуриддин уни кам кўради, шаҳардан келган чоғларидагина у билан мулоқотда бўлиб, тайёрлаган таомларидан истеъмол қилади. Эҳтимол, шу боисдандир, балки, табиатан мулойимлиги сабабидандир, у келинига озорли гапирмайди, жиддий танбеҳ бермайди. Карамгул ҳам, чамаси, бунинг қадрига етади, катта қайинакасининг айтган гапларини дарҳол бажо келтиради. Шамсия хола эса нечундир бу келинга унчалик эътибор қаратмади. Қаторлаб келин туширишлару қиз чиқаришлар чарчатдими ёки бунисига қилинадиган меҳнатлар зое кетишига кўзи етдими, ё Одил бобонинг ўжарлигига бас келиш қийинлигини билгани учунми, ҳар қалай, қайнана ўз уринишларини тўхтатди. Онаизор бу сафар бошқаларнинг рўзғор ишларию ўзаро муносабатларига аралашмасликни, эндиги ҳаётини осойишта ўтказишни лозим топди. Ҳатто бу қарорини чолига ошкор ҳам қилди: “Сизни келинизга топширдим. Ман қолган умримни бачалариму навараларим билан ўтказаман. Ҳар қайсиникида бир ойдан турсам-сал кам бир йил ўтади”. “Кейин-чи? – сўраган Одил бобо. – Яна қайтиб келасанми?” “Ҳа, келаман, кейин яна бошланади…”

Шаҳарда, қават-қават жойлашган, қафасмонанд уйларда бир кечадан ортиқ тунашни хаёлига ҳам келтиролмайдиган чол мийиғида кулиб:

– Ол-а, ошиғинг олчи бўларкан, – деган киноя аралаш.

– Бизгаям баъзида мурувват қиладиларми, а, кампир?

– Сиз тухум босиб, уйдан ҳеч ёққа чиқмай ўтираверинг.

– Кўрамиз, неччи кун сиғаркансан ўша бедона қафас уйларга…

Бу гап-сўзлар Нуриддину бошқа фарзандлар иштирокида, у онасини Тошкентга олиб кетиши арафасида бўлиб ўтган эди. Шубҳасиз, отаси салкам эллик йил бирга яшаган кампирини бир қадам ҳам силжитишни, ўзидан узоқлаштиришни истамасди. Бирор иш қилмаса ҳам майли: рўзғор бошида туриб, пишир-туширларга бош-қош бўлиб юришининг ўзи катта давлат. Аммо йил сайин соғлиғи кетиб бораётганига, шифохонадан боши чиқмаётганига ҳам бефарқ қараёлмас эди. Шу боис катта ўғлининг истагига эътироз билдирмади. Фақат кампирининг “осмондан келиши” энсасини қотирди, холос.

Ҳар қалай, чолнинг гапи ўринсиз эмаслиги ярим йилга бормаёқ сезилди-қолди. Ахир қуш ҳам ўзи дон еб, сув ичган, ухлаган ётоғига интилмайдими? Кампир ўз ҳовлисига, чоли ҳамда бошқа фарзандлари ёнига қайтгани яхши бўлдию бироқ бунақа ташвиш, хавф-хатар бошлаб келиши нақадар қалтислиги-чи? Энди йўқ ердан чигал чиқармоқчи бўлаётган катта ўғлига буни қандай тушунтирсин отаси?

– Саан, бачам, ҳамма нарсани шу келинга ёпиштираверма, – деди отаси ўғлини муросага чақириб. – Онангга у бирон мартаям тик қараб гапиргани йўқ. Онанг касални ўша ёқдан, санатордан орттириб келди.

– Ўйлаб гапираёпсизми, ота? – деди бир оз аччиғланиб Нуриддин. – Санаторийда касал орттирмайдилар, даволанадилар.

– Билмаганингни гапирма, бачам, мана, укаларингдан сўра, санатор-санатор деб мақтанасизлар.

– Ҳай, ота, тан оласизми, онам у ёқдан келганларида жуда яхшийдилар-ку? – хонага чой кўтариб кирган Фазлиддин гап қўшди. – Хай, соғайиб келмадиларми? Ўз ҳовлимизда шу аҳволга тушдилар-ку!

Кенжа ўғилнинг бу гапи отага ёқмаганлиги сезилиб турарди. Бундан Нуриддин сергак тортиб, безовталанди. Энди у чуқурроқ суриштиришни мўлжаллаганда отаси:

– Сан билмийсан, гапга аралашма, – дея бармоқлари ила ҳавони кескилади. – Бор, молларга сув бер.

– Карамгул ҳозиргина суғорди, хўрак ҳам берди.

– Хай, майли, локин сан гапни чувалаштирма, мана, Баҳри акангдан сўра, ўша санаторда нима бўлган. Ўзинг айт, Баҳри, – отаси эшик ёнида маъюс ўтирган бошқа ўғлига қўл силтади.

– Шунақа тахминий гапларни йиғиштириб қўяйлик-да, онамни даволаш йўлларини излайлик, – дедию Баҳриддин ўрнидан турди.

– Гапинг тўғри, бачам, локин қўрқиш ёмон-да, қирқ кунда ўзини билинтиради. Шу бугун ўшанга қирқ кун тўлди.

Бу гап Нуриддиннинг эсхонасини чиқариб юборди. У ҳам дарҳол ўрнидан туриб, секин юриб бораётган укасига эргашди. Нарироқ бориб, Баҳриддиннинг тирсагидан қаттиқ тутди:

– Санаторийда нима бўлган? – қатъий, ҳукмона сўради у. Энди унинг сўроғини жавобсиз қолдириб бўлмас эди. Кечмиш хунук воқеани пайсалга солиб айтиш ҳам зарар келтириши мумкин. Фақат бир оз юмшатиш лозим, шекилли.

– Бу ишда, тўғриси, бизларни ҳам айбимиз бор, ака.

– А?

– Ҳа… ғафлатда қолганмиз, – дея ука ётиғи билан сўз бошлади. – Санаторий шаҳар яқинидаги колхоз марказида. Маъдан сувли, шароити ёмон эмасиди. Ўйлаб-ўйлаб, онамни ўша ерга жойлаштирувдик.

– Индаллосини айт, – Нуриддин сабрсизланди.

– Тўрт кишилик яхши палатайди. Ҳаммаси тузук бошланди. Иккинчи куни онамни ёнидаги бўшаган каравотга ёшгина келинчак келган. Очиққина, хушмуомалалийкан, онам билан чиқишиб қолган. Эри ичиб келиб, беҳудадан-беҳудага уравераркан. Бемаҳалгача гаплашиб ётиб, уйқуга кетишган. Бир вақт қаттиқ чинқиришдан, дод-войдан сапчиб уйғонишган. Кимдир шоша-пиша чироқни ёққан. Нима бўлганлиги номаълум, ҳалиги келинчак ерда думалаганча типирчилаб ётади. Уввос солиб йиғлайди, иккала қўлини чўзиб, ҳимоя сўраб, сандироқлайди.

– Имм… – Нуриддин титраб кетди. Вазиятни кўз олдига келтириб, ўзини қўярга жой тополмай қолди. – Туш кўриб, алаҳсираган…

– Шугина эмас, кейин билдик, эси пастроқ, кирди-чиқдиям экан.

– Оббо, нега уни соғ одамлар орасига қўйганлар?

– Ҳамма гап шунда-да, ака, бефаросат дўхтирларни иши бу.

– Ўшанда онам қўрққанлар, юраклари шикастланган, демоқчисан, а? – деди Нуриддин ўйланқираб. – Тўғри, қўрқув-ёмон. Мен ҳам шу фикрга келган бўлардим. Хўш, кейин-чи?

– Икки кун аҳвол шундай давом этган. Келинчакнинг бу қилиғидан бир бемор шайтонлаб қолган… Ўзига келмаган… Шундан кейингина телба келинчакни олиб кетганлар. Онамни мазалари қочган.

– Нега мени чақирмадинглар? – Нуриддин яна аччиғланиб, укасига хўмрайиб қаради.

– Сиз қиладиган иш йўғиди, ака, кейин онамни икки кишилик яхши палатага ўтқазтирдик. Қўшимча дорилар, уколлар ишлатдик. Соғайиб қолувдилар…

– Балки босим ўшанда кўтарилиб кетгандир, – дедию Нуриддин Носир дўхтирнинг эрталаб айтган сўзларини эслади: “Паст босимга ўрганган томирлар босим кескин кўтарилишига тоб бериши қийин. Бу кўпинча инсультга олиб келади. Унинг шакли ҳар хил, оғиридан қутилиш мушкул. Ортиқча таъсирланиш-қувониш ҳам, кучли ғазаб ё ҳаяжон, ҳатто ҳожатхонада жиддий кучаниш ёки оғир юк кўтариш ҳам шундай вазиятларга олиб келади…” – Ундан кейин қирқ кун ўтибди. Бошқа таъсирлар ҳам бўлганми, дейман, а, Баҳриддин, нима дейсан? Уйда, ҳовлимизда қанча муаммолар қалашиб ётибди.

– Йўғ-э, онам учун ҳеч қандай муаммо йўқ-ку, – кескин эътироз билдирди укаси. – Келганларидан бери эъзозлашган. Яна ким билади дейсиз, буни барибир аниқлаймиз. Ҳозир… – Баҳриддин умидсиз бош чайқади, – онамнинг аҳволлари жуда оғир…

Нуриддин яна Носир дўхтир билан эрталабги суҳбатни хотирида тиклади, ўзича мушоҳада қилди.

– Наҳотки… укажоним… – у титраганча Баҳриддинни бағрига босди, кўзларидан тирқираб ёш отилди. – На…наҳотки онамдан айриламиз…

– Ундай деманг, ака…

– Мен Носирга ишонаман… – шу топда шифокорнинг сўзлари ўз қулоқлари тагида такрорланди гўё:

“Хафа бўлманг, ака, сизга айтишга мажбурман: бунақа касалликда ҳозирча юзтадан биттаси омон қолмаса… буям камдан-кам ҳолларда насиб қилади. Бу, одатда, уч ё тўрт кунда бир ёқлик бўлади…”

“Ўша битта имкониятни топса бўладими, Носиржон? Фараз қилинг, онам – сизнинг онангиз…”

“Ҳалиям шундай…”

“Ҳамма имкониятни ишга солайлик”

“Ёмони шундаки, холамни ҳозир қўзғатиш мумкин эмас, бош имконият ҳозирча шу, холос…”

Нуриддин ҳафсаласи пир бўлиб, дод деб юборишга тайёрдай, ўзини кўчага урди. Кимдандир нажот кутарди у: ҳамон тиш олдиришу томоқ оғриғи таъсиридан онаси шу аҳволга тушган, деган мулоҳазадан чиқиб кетолмас, бу дард ўтиб кетишидан умидвор эди. Айни шу топда “Тез ёрдам” машинасида ҳайдовчилик қиладиган, оила дўсти бўлмиш йигитга унинг кўзи тушиб қолди. Йигит Нуриддин билан сўрашиб бўлгач:

– Район реаниматсия бўлимининг бошлиғи зўр дўхтир, шунақа беморлардан кўпини даволаган, – деб қолди. Бу гап сувга чўкаётган кимсага қутқарув тахтаси улоқтирилгандай унга нажот бахш этди.

– Укажон, ўшанга бориб келсак, сизга малол келмайдими?

Йигит иккиланиб ўтирмай ўз машинасини йўлга бошлади. Дам олиш куни бўлгани боис шифокорни уйидан, туман марказидаги шинам ҳовлисидан топдилар. У Нуриддинни яхши танир экан, фироқ-думоқсиз, самимий қабул қилди. Бемор аҳволини суриштирди.

– Инсульт бўлса, қийин экан, – дея у бош тебратди.

– Шояд қўлингиз енгил келиб, халоскор бўлсангиз, – илтижо, умидворлик билан у таниқли шифокорнинг лоқайд кўзларига мўлтираб қаради. Бунақа одамлар ҳақида мушук қуруққа офтобга чиқмайди, деб у кўп эшитган. Лекин ҳозир бу борада нима дейишга ҳайрон эди. Шундай эса-да, кўнглидагини сездириб қўйгиси келди. – Бир умр эсдан чиқармасдим. Хизматингизга доим тайёрман, ука.

– Нималар деяпсиз, ака? – деди шифокор хижолат аралаш. – Ахир бу-бурчимиз-ку! Ёрдамим тегса – шуни ўзи мукофот эмасми?..

Бу гапларни у юракдан чиқариб айтдию шоша-пиша ҳовлисига қайтиб кирди. Кўп ўтмай, ўзига зарур асбоблар, яна дори-дармонлар олганча, йўлга шай ҳолатда чиқди.


Страницы книги >> Предыдущая | 1 2 3 4 5 6 7 8 | Следующая
  • 0 Оценок: 0

Правообладателям!

Данное произведение размещено по согласованию с ООО "ЛитРес" (20% исходного текста). Если размещение книги нарушает чьи-либо права, то сообщите об этом.

Читателям!

Оплатили, но не знаете что делать дальше?


Популярные книги за неделю


Рекомендации