Текст книги "Hekayələr"

BİR ŞAFTALI, MİN ŞAFTALI

Susuz, yoxsul bir kəndin qırağında böyük və abad bir bağ vardı. Bağ su sarıdan korluq çəkmirdi, müxtəlif meyvə ağacları ilə də zəngin idi. O qədər uca, qollu-budaqlı ağacları vardı ki, bağın bu başından baxsaydın, o başı görünməzdi.

Bir neçə il əvvəl kəndin ərbabı11
  Ərbab – köhn. ağa, cənab; sahib


[Закрыть] torpaqları hissə-hissə bölüb kəndlilərə satdı, bağı özü üçün saxladı. Satılmış yerlər dərə-təpəlik, barsız-bəhərsizdi, suyu da yox idi. Dərə boyu uzanan düzənlikdə ərbabın bağı yerləşirdi. Kəndlilər aldıqları dəmyə torpaqda arpa-buğda əkirdilər. Xülasə, bunların üstündən keçək, yoxsa mətləbdən uzaq düşərik.

Bağda iki şaftalı ağacı bitmişdi. Biri o birindən həm balaca, həm cavan idi. Hər iki ağacın yarpaqları, çiçəkləri bir-birinə oxşayırdı. Elə ilk görünüşdən hamı bunların bir cinsdən olduğunu ayırd edirdi. Böyük ağac peyvənd olunmuşdu. Hər il yekə və gözəl şaftalılar gətirirdi. Elə şaftalı ki, ovuca güclə yerləşirdi. Adamın dişləyib yeməyə heyfi gəlirdi. Bağbanın dediyinə görə, həmin ağacı bir əcnəbi mühəndis peyvənd eləmişdi; peyvəndi də elə öz ölkəsindən gətirmişdi.

Bəlli məsələdir ki, belə xərc çəkilmiş bir ağacın şaftalısının qiyməti də baha olmalı idi. Hər iki ağacın gövdəsindən asılmış taxta parçası üzərində “Quran”dan bu sözlər yazılmışdı: "Və in yəkad". Bunu guya ağaclar nəzərə gəlməsin deyə asmışdılar.

Balaca şaftalı mindən çox çiçək açsa da, bir dənə də olsun meyvə yetirmirdi: ya çiçəklərini tökür, ya da şaftalıları kal vaxtı saralıb tökülürdü. Bağban əlindən gələni edirdisə də, heç bir nəticə hasil olmurdu. Qol-budağı ildən-ilə artırdı. Fəqət dərman üçün bircə dənə də bar vermirdi.

Bir gün bağbanın fikrinə gəldi ki, balaca ağaca peyvənd vursun; vurdu da, yenə bir şey çıxmadı. Nəhayət, bağban qəzəbindən əvvəlcə ağacı qorxutmaq qərarına gəldi. Mişar gətirdi, arvadını çağırdı, balaca şaftalı ağacının yanında başladı mişarın dişlərini itiləməyə. Elə ki mişar əməlli-başlı itiləndi, bağban bir qədər geri çəkilib dedi:

− Bu saat sənin qol-budağından bir neçəsini kəsim ki, ağıllanasan, şaftalıları bir daha yerə tökməyəsən.

Bağban balaca şaftalı ağacına çatmamış arvadı onu haqladı və əlini tutub:

− Ay kişi, − dedi, − sən mənim canım, əl saxla! Mən sənə söz verirəm ki, gələn il şaftalılarını saxlayıb böyüdəcək. Yenə tənbəllik eləsə, birlikdə başını kəsib qoyarıq yerə, doğrayıb atarıq təndirə, yanıb kül olar.

Hədə-qorxu da ağacın halına təfavüt eləmədi.

Yəqin, hamınız bilmək istəyirsiniz ki, balaca şaftalı ağacının dərdi nə imiş, şaftalıları nə üçün yetişdirmirmiş? Çox gözəl! Bundan sonra başlayacağımız hekayət də elə bu suala cavab verəcəkdir.

Qulaq asın!

Səs salmayın! Balaca şaftalı ağacının söhbətinə diqqətlə qulaq asın. Görək balaca şaftalı ağacı nə deyir. Deyəsən, öz hekayətini danışmağa başlayır. Bəli, danışmağa başlayır:

− Biz yüz, yüz əllidən çox idik. Səbətin içərisində idik. Bağban səbətin dibinə, yan-yörəsinə və üstünə yarpaqlarımızdan düzmüşdü ki, günəş zərif qabığımızı yandırmasın, qırmızı yanaqlarımıza toz-torpaq qonmasın. Fəqət yarpaqların arasından süzülən mavi işıq səbətə daxil olub qırmızı yanaqlarımıza toxunurdu. Bağban bizi lap sübh tezdən, günəş doğmazdan dərmişdi. Buna görə canımızda sərinlik və rütubət qalmışdı. Payız axşamlarının soyuğu canımızdan çıxmamışdı. Azacıq hərarət göy yarpaqlardan süzülüb dərimizə toxunduqca xoşhallanırdıq.

Əlbəttə, biz hamımız bir ağacın övladları idik və hər ilin bu vaxtı bağban bizi dərib səbətlərə doldurar, şəhərə aparardı. Ərbabın qapısını döyüb səbəti ona verər və kəndə dönərdi. Lap elə indi olduğu kimi.

Onu da deyim ki, biz yüz, yüz əllidən artıq yetişmiş, sulu meyvə idik. İndi isə qoyun özümdən danışım: şirin və ləzzətli şirədən incəlmiş qabığım partlamaq istəyirdi, yanaqlarıma o qədər qızartı çökmüşdü ki, görən elə bilirdi çılpaqlığımdan utandığım üçün qızarmışam. İri və bərk çərdəyim yaşamağa can atırdı. Xülasə, bağban məni lap səbətin üstünə qoymuşdu ki, ərbabın evinə çatan kimi onun bircəsi olan qızına qismət olacaqdım. Ərbabın qızı da yanağımdan bir dişləm götürdükdən sonra məni kənara tullayacaqdı. Axı ərbabın evi Sahibəlinin və Poladın evi deyildi ki, bir dənə də olsun xiyar, ərik və şaftalı görməmiş olaydılar.

Nə isə, mətləbdən uzaq düşməyək.

Bağban əlində səbət bağın ortasındakı cığırla gedirdi. Birdən ayağının altından siçan yuvalarından biri uçuldu, az qaldı yıxılsın. Özünü saxladı. Səbət də bərk silkələndi. Mən yerimdən tərpənib torpağa düşdüm. Bağban məni görməyib keçib-getdi. Artıq günəş şüaları bağın hər tərəfinə yayılmışdı. Torpaq hələ qızmasa da, göydən isti yağırdı. İsti yavaş-yavaş qabığımdan ətimə keçdi. Canımdakı şirə də qızışdı. İsti çərdəyimə qədər işlədi. Mənə elə gəldi ki, susuzlayıram. Anamın yanında olanda susuzlayanda ondan doyunca su içirdim; günəşə baxırdım ki, üzərimə düşüb məni daha çox qızdırsın. Günəş üzərimə düşüb yanaqlarımı qızdırdıqca anamdan su əmir, qidalanırdım. Bu zaman bədənimdəki şirə coşur, günbəgün böyüyürdüm, böyüdükcə də gözəlləşir, daha sulu olurdum. Üz damarlarımda qırmızı qan çoxaldıqca ağırlaşır və anamın qol-budağını əyir, özümü güclə saxlayırdım.

Bu zaman anam mənə baxıb deyirdi:

− Mənim göyçək qızım, üzünü heç vaxt günəşdən gizlətmə. Günəş bizim dostumuzdur. Torpaq bizə qida verirsə, onu Günəş bişirir. Səndə olan gözəlliyin çoxu Günəşdəndir. Bir bax, o meyvələr ki Günəşdən gizlənir, sapsarı saralıb sısqalaşır. Göyçək qızım, əgər bir gün Günəş Yerdən küsüb ona işıq verməsə, Yerdə bir dənə də olsun canlı qalmaz. Nə bitki, nə heyvan!

Elə buna görə də bacardığım qədər canımı Günəşə tutub onun hərarətini özümə çəkirdim. Bu səbəbdən gündən-günə böyüyür, qüvvətlənirdim. Həmişə özümdən soruşurdum: "Kimsə bir gün Günəşi incitsə, o da bizdən küssə, nə edərik?" Anam yarpaqları ilə yanağıma qonmuş zərif tozu silib deyərdi:

− Sən nələr fikirləşirsən? Görünür, çox ağıllı qızsan, mənim əziz balam! Mən inanıram ki, Günəş xanım bir neçə mərdimazar və xudpəsəndə görə bizdən küsməz. Fəqət bir gün onun hərarəti və nuru tükənə bilər. Onda gərək başqa bir Günəş haqda fikirləşək. Belə olmasa, qaranlıqda qalar, şaxtadan buz bağlayıb donarıq.

Heç özüm də bilmirəm söhbətimizin harasında qaldım… Deyəsən, yadıma düşdü… Hə, onu deyirdim ki, isti çərdəyimə işlədi və bərk susuzladım. Bir azdan canımdakı şirə coşdu, qabığım qurudu və çatladı. Atlı qarışqa qaça-qaça mənə yaxınlaşıb ətrafımda fırlanmağa başladı.

Onu da deyim ki, səbətdən yerə düşəndə qabığım bir yerdən partlamışdı və canımdan axan şirə yanağıma süzülmüşdü. Özü də Günəşin hərarətindən bərkimişdi. Atlı qarışqa xortumlarını şirəmə batırıb çıxardı, bir müddət xortumlarına baxıb onları yenidən işə saldı. Buynuzlarını dümdüz elədi, ayaqlarını yerə bərk dayayıb şirəmi çəkməyə elə girişdi ki, az qala indicə xortumları yerindən çıxacaqdı. O, bir az da güc gəldi. Qurumuş şirəmdən bir neçə tikə qoparıb sevincək halda qaça-qaça məndən uzaqlaşdı. Elə bu zaman qulağıma səs gəldi. İki uşaq divardan aşıb bağa düşdü və qaça-qaça mənə yaxınlaşdı; Sahibəli və Polad idi. Bağdakı meyvələrdən yeyib qarınlarını doydurmağa gəlmişdilər. Onlar qaça-qaça gəlib mənim üzərimdən atıldılar, sonra anama tərəf getdilər. Bir azdan kor-peşman qayıtdılar. Qanları yaman qaralmışdı. Danışıqlarından belə anladım ki, bağbanın əlindən yanıqlıdırlar.

Polad deyirdi:

− Gördün? Bu da sənə bağ. Meyvələrindən bir dənəsi də bizə qismət olmadı.

Sahibəli:

− Axı nə edə bilərdik? Bir aydan çoxdur bağban əlində tüfəng ağacın yanından bir addım da qırağa çəkilmir, − dedi.

Polad:

− Lənətə gəlmiş, bir dənə də olsun qoymayıb qalsın. Ax… O sulu şaftalılardan bir bütövünü necə təpərdim ağzıma! Yadına gəlirmi, keçən il nə qədər şaftalı yedik, − dedi.

Sahibəli narazılıqla dilləndi:

− Elə bil biz adam deyilik. Hər şeyi bir-bir dərib ərbaba verir, o da ki zay eləyir. Bütün günahlar bizim özümüzdədir; əlimiz qoynumuzda durub baxırıq, o da kəndi çapır.

− Bilirsən, Sahibəli, ya bu bağ kəndin olmalıdır, ya da od vurub bağın bütün ağaclarını yandıracağam.

− Odu ikilikdə vurarıq.

− Od vurmasaq, kişi deyilik!

Uşaqlar elə əsəbiləşmişdilər ki, hirslərindən ayaqlarını yerə döyürdülər. Qorxdum ki, birdən məni ayaqlayarlar. Xoşbəxtlikdən ayaqlamadılar. Mənim lap yanımda Poladın ayağına tikan batdı. Əyilib çıxarmaq istəyəndə gözü mənə sataşdı, bir anda tikan yaddan çıxdı. Məni yerdən götürüb:

− Gədə, Sahibəli, − dedi, − bura bax!

Uşaqlar məni bir-birinə verib sevinirdilər. Məni birdən-birə yemək istəmirdilər, çünki çox istiləşmişdim. Özüm də istəyirdim məni sərinlədib sonra yesinlər. Qabarlı və kələ-kötür əlləri qabığımı didsə də, mən bundan incimir, əksinə, sevinirdim. Çünki məni sona qədər ləzzətlə yeyəcək və yeyəndən sonra hətta dodaqlarını da yalayacaq, barmaqlarını da soracaqdılar; günlərlə, həftələrlə dadım damaqlarında qalacaqdı!

− Polad, indiyə qədər belə yekə şaftalı görməmişdik!

− Doğrudan görməmişdik! Gedək hovuzun qırağına. Orada sərinlədib yeyək.

Məni elə ehtiyatla aparırdılar ki, elə bil bu saat əllərindən düşüb sınacaqdım. Hovuzun qırağı sərin və kölgəli idi. Söyüd ağacları buraya elə sərin kölgə salmışdı ki, ilk anda sərinliyi çərdəyimdə belə hiss etdim. Məni ehtiyatla hovuza axan suya qoydular. Qabarlı əlləri ilə suyun axarını tutdular ki, axıb hovuza düşməyim. Su bumbuz idi. Bir az keçəndən sonra Polad və Sahibəli söhbətə başladılar:

− Sahibəli!

− Bəli!

− Deyirəm, bu şaftalının çox böyük qiyməti var ha?

− Əlbəttə!

− Əlbəttə də söz oldu? Əgər bilirsənsə, de görək nə qədər qiyməti var?

− Çox böyük qiyməti var.

− Məsələn, nə qədər?

− Lap sərinlətsək, belə lap sərinlətsək, min tümən!

− Pul görməmisən, elə bilirsən min də puldur…

− Bəs de görək nə qədərdir?

− Yüz tümən.

− Balam, min ki yüzdən çoxdur.

− Mən özümdən düzəltmirəm, atamdan eşitmişəm.

− Əgər belədirsə, onda hər ikisi bir şeydir, mən də özümdən düzəltmirəm, atamdan eşitmişəm.

Polad əli ilə məni yavaşca yoxladı.

− Əllərim dondu. Deyəsən, yeməli olub.

Sahibəli də məni ehtiyatla yoxlayıb:

− Lap buz kimidir, − dedi.

Məni sudan çıxardılar. O dəqiqə istilik hiss etdim. İstəyirdim ki, məni tez yesinlər. Günəşdən və anamdan topladığım bütün qüvvəmi bu iki kəndli balasına bağışlamaq istəyirdim.

Polad və Sahibəli məni yemək qərarına gələrkən fikirləşdim ki, gör ömrümdə neçə dəfə şəkildən-şəklə düşürəm, hələ neçə dəfə də düşəcəyəm. Öz-özümə deyirdim: "Bir gün zərrələrim torpaq, su və nurdan ibarət idi, anam onları yerdən sorub budaqlarının ucuna qədər çatdırırdı. Sonralar anam qönçələndi, gül açdı və yavaş-yavaş mən əmələ gəldim. Bədənimin bütün zərrələrini yavaş-yavaş anamın canından çəkib Günəşin nuruna qatdım. Bundan sonra çərdəyim, qabığım, ətim əmələ gəldi və yetişmiş şaftalı oldum. İndi isə Polad ilə Sahibəli məni yeyirlər. Yəqin ki, canımın bütün zərrələri onların ətlərinə, tük və sümüklərinə çevriləcəkdir. Əlbəttə, bir gün onlar da öləcəklər. Onda mənim canımın zərrələri nə olacaq?.." Xülasə, uşaqlar məni yemək qərarına gəldilər. Sahibəli məni Polada verib dedi:

− Bir dişdəm vur.

O, bir dişləm vurub məni Sahibəliyə qaytardı. Dodaqlarını yaladı. Bayaq dediyim kimi, ağızlarını ləzzətə gətirmişdim. Ətim qurtarmaq üzrə idi. Çərdəyim isə yeni həyat haqqında fikirləşirdi, tədbir arayırdı ki, nə vaxt və nə cür etsin ki, bir daha cücərə bilsin. Axı mən eyni vaxtda həm ölür, həm də yaşamaq istəyirdim.

Polad məni son dəfə ağzına apardı, canımın son ətini qopardı. Ağzından çıxaranda mən şaftalı deyildim, içərisində yaşamaq istəyən tum gizlətmiş kələ-kötür və möhkəm qabıqlı çərdək idim. Çərdəyimin partlayıb cücərməsi üçün rütubətli torpağa ehtiyacım vardı.

Uşaqlar barmaqlarını və dodaqlarını bir neçə dəfə yaladıqdan sonra Sahibəli dedi:

− İndi neyləyək?

− Suya düşək, çimək. Sonra çərdəyi sındırıb tumunu yeyərik.

− Tum üçün özgə planım var, qoy hələ qalsın.

Polad məni söyüdün dibinə qoydu, sonra dalı-dalı çəkilib, ayaqlarını qolları ilə qucaqlayıb arxası üstə özünü suya atdı. Bir dəfə batıb çıxdı. Bulanıq su boğazına qədər idi. Başına, qollarına və qulaqlarına su otları yapışmışdı.

Sahibəli dedi.

− Polad, üzünü o yana çevir.

Polad soruşdu:

− Lüt çimmək istəyirsən?

− Hə, istəyirəm çimdiyimi atam bilməsin. Bilsə, məni döyər.

− Evə qayıtmağımıza hələ çox var.

− Məgər başımızın üstündə Günəşi görmürsən?

Polad daha heç nə demədi, üzünü o yana çevirən kimi Sahibəli özünü suya atdı. Birlikdə üzməyə, suya baş vurmağa, bir-birinin üstünə su atmağa başladılar.

Birdən hər ikisi eyni vaxtda dilləndi:

− Gədə, gecikdik!

Sudan çıxdılar. Polad şalvarını bir neçə dəfə sıxdı. Məni də söyüd ağacının dibindən götürdülər və divardan aşıb getdilər.

Kənd evləri ərbabın bağından xeyli aralıda idi. Polad dostuna dedi:

− Bura bax, sən bayaq dedin ki, çərdək üçün planım var?

− Kölgə düşən kimi gəlib səni çağıraram, gedib təpənin üstündə oturarıq, onda planımı sənə açaram.

Kəndin dar küçələri xəlvət idi. Peyin iyi və milçək aləmi bürümüşdü. Yekə bir it divarın üstündən düz qabağımıza düşdü. Polad əlini itin başına, üzünə çəkib həyətlərinə girdi, it də onun dalınca getdi.

Sahibəligilin evi Poladgilin evindən o qədər də uzaq deyildi. Məni ovcunda bərk-bərk sıxıb damların üstündən öz həyətlərinə atıldı. Bu zaman dizə qədər anasının divar dibinə tökdüyü peyinə batdı. Anası gələn kimi başını qapıdan çıxardı:

− Sahibəli, − dedi, − tez ol, atana bir az sudan, çörəkdən apar!

Sahibəli məni tövləyə apardı, küncə tökülmüş peyinin içində gizlətdi. Qaranlıqda peyinin iyindən başqa heç nə duymurdum. Orada neçə saat qaldığımı bilmirəm. Ancaq peyinin tünd iyi az qalmışdı məni boğsun. Nəhayət, hiss etdim ki, peyini üstümdən götürdülər. Bu, Sahibəli idi. Məni çıxardı, əli ilə bir-iki dəfə sildi, sonra şalvarının balağına çəkib tamamilə təmizlədi. Gəldiyimiz yolla qayıdıb Poladgilin evlərinin damına çatdıq. Poladın anası ilə bacısı damın dalında yapma yapır və divara yapılmış quru yapmaları qoparıb bir-birinin üstünə yığan qonşu arvadla söhbət edirdilər.

Sahibəli Poladın haraya getdiyini soruşdu, Poladın anası dedi:

− Polad keçisini otarmağa aparıb.

Poladı təpənin başında tapdıq. Qara keçisini otlağa buraxmışdı, özü isə iti ilə birlikdə oturub bizi gözləyirdi. Birdən nəzərlərimi Sahibəli ilə Poladın dərilərinin rəngi cəlb etdi. Günün altında o qədər çılpaq gəzmişdilər ki, qapqara qaralmışdılar.

Polad səbri tükənmiş halda soruşdu:

− Yaxşı, planını de görək!

Sahibəli soruşdu:

− İstəyirsənmi ki, sənin də şaftalı ağacın olsun?

− Dəli olmuşam ki, istəməyim?!

− Elə isə gedək.

− Bəs keçi?

− Ötürərik evə.

− Anam tapşırıb ki, gün batana qədər otarım.

− Onda itin yanında qoyarıq.

Polad əlini itin üzünə çəkdi:

− Mən qayıdana qədər, − dedi, − keçinin yanında olarsan, yaxşı?

Biz üçümüz də qaça-qaça gəlib bağın divarına çatdıq.

Sahibəli dedi:

− Polad, qalx yuxarı!

Polad dilləndi:

− Daha planını gizlədə bilməzsən. Özüm anladım. Deməli, şaftalımızın çərdəyini əkəcəyik.

− Elədir ki var. Çərdəyi yumşaq bir yerdə əkərik. Bir neçə ildən sonra bizim də şaftalı ağacımız olar. Özün yaxşı bilirsən ki, nə üçün başqa yerdə əkirik.

− Əlbəttə, bilirəm; təpənin başında, damların arasında şaftalı ağacı bitməz. Hər şeydən əvvəl yumşaq torpaq, çoxlu su lazımdır ki, ağac əmələ gəlsin.

Sahibəli zarafatla:

− Daha çərənləmə, tez elə, mən gedim bağın o başına, görüm bağban qayıtmayıb ki? − dedi.

Bağban şəhərdən hələ qayıtmamışdı. Poladla Sahibəli bağın xəlvət bir bucağında torpağı qazıb məni basdırdılar. Sonra əllərini üstümdəki torpağa çəkib getdilər.

Qaranlıq və rütubətli torpaq məni ağuşuna alıb sıxdı. Əlbəttə, mən hələ cücərə bilməzdim. Cücərmək üçün hər şeydən əvvəl müəyyən qədər vaxt gərək idi. Bir neçə vaxtdan sonra torpağın altına keçməkdə olan soyuqdan artıq qışın gəldiyini və yerin üstünü qar örtdüyünü anladım. Torpaq mənim yaxınlığıma qədər donmuşdu. Ancaq torpağın altında donmamaq, üşüməmək üçün kifayət qədər istilik var idi.

Beləliklə, mən hərəkətdən və qaynardan düşdüm, torpağın altında xoş və şirin yuxuya getdim ki, yazda daha hazırlıqlı və daha qüvvətli ayılım, cücərim, torpaqdan çıxıb Polad və Sahibəli üçün çoxmeyvəli ağac olum. Elə ağac ki, onun şaftalıları mənə baxanda öz gözəlliyindən utanan qızların qızarmış yanağına oxşasın, sulu və iri olsun. Qışda gördüyüm yuxulardan yadımda bir şey qalmayıb. Ancaq o yadımdadır ki, bir dəfə yuxuda gördüm, yekə ağac olmuşam. Polad və Sahibəli mənə dırmaşıb budaqlarımı silkələyirlər. Ağacın ətrafına toplaşan çılpaq kəndli uşaqları yerə tökülən şaftalıları götürüb ləzzətlə yeyirlər. Ağızlarının suyu sinələrinə tökülür, çılpaq qarınlarını və hətta göbəklərini də isladır. Bir keçəlbaş uşaq Poladı səsləyib soruşdu:

− Polad, heç demədin yediyimizin adı nədir? Axı mən istəyirəm evə dönəndə nə yediyimi anama söyləyim. Özü də çox yeməyimə baxmayaraq, doymamışam.

Dövrəmdə lap balaca iki uşaq da vardı. Onların əynində heç nə yox idi. Ətraflarında uçan milçəklər üz-gözlərinə, ağız-burunlarına qonurdu. Uşaqlar əllərinə hərəsi yekə bir şaftalı götürüb ləzzətlə dişdəm vurur, bəh-bəhlə yeyirdilər.

Bax bu, gördüyüm yuxulardan biri idi. Lap son dəfə badamgülünü yuxuda gördüm. Bihuş halda uzanmışdım. Bu an xəfif bir səs ucaldı. Səslə birlikdə mənə çox tanış olan ətrin torpağın altına daxil olduğunu hiss etdim. Səs dedi:

− Badamgülü, ətrini göyçək şaftalının üzünə sürt. Əgər yenə də ayılmasa, əllərini üzündə, bədənində gəzdir ki, gülün qoxusunu yaxşı duysun. Bacardıqca tez ayılt. Çünki cücərmək, böyümək vaxtıdır. Axı bütün çərdəklər cücərməyə başlayıb.

Badamgülünün üzümə və canıma toxunan ətri o qədər xoş idi ki, həmişə bihuş qalmaq istəyirdim. Amma olmadı. Ayıldım. Özümü yenə də bihuşluğa vurmaq istəyirdim ki, badamgülü dedi:

− Daha naz eləmə. Sən öz bətnində diri toxum saxlamısan və belə qərara gəlmisən ki, cücərəsən, böyük ağac olasan, meyvə gətirəsən. Elə deyilmi?

Badamgülü gözəl gəlinlərə bənzəyirdi. Elə bil təmiz və ağappaq qardan paltar geymişdi, dodaqlarına da gül ətri sürtmüşdü. Əlbəttə, mən hələ qar görməmişdim. Onun haqqında şaftalı olanda anamdan eşitmişdim. Badamgülünün məndən qabaq kiminlə həmsöhbət olduğunu, yanıma kim tərəfindən göndərildiyini öyrənmək istəyirdim ki, qollarını boynuma doladı, üzümdən öpüb gülə-gülə dedi:

− Nə iri vücudun var! Qollarımın arasına da sığışmırsan. − Sonra əlavə etdi: − Bahar da burada idi. Dedi ki, cücərmək, böyümək vaxtıdır.

Baharın adını eşidən kimi elə bil yuxuda idim, ayıldım. Fikirləşdim ki, bahar gəlib-gedib, mən isə hələ də qabığımı partlatmamışam.

Pərişan halda yuxudan ayılıb dik atıldım.

İki gündən sonra Günəşin çıxmasına tamaşa etməyi qərara almışdım. Canımdan yeni bir rişə çıxıb irəliyə sürünərək uzanırdı.

Çoxlu su içmişdim. Ona görə də şişdim. Qabığım partladı. Bu zaman milə oxşayan rişəmi partlamış qabığımdan kənara uzatdım və torpağa daxil etdim ki, böyük köküm olsun, üzərində dayanıb böyüyə bilim. Sonra cücərtimi özümdən kənara göndərib dedim ki, başını əysin, üzüyuxarı qalxıb torpağı yarsın və gedib Günəşi tapsın.

Boğulmamaq üçün hava da yığmışdım. Bayırın istisi də torpağın altına süzülürdü. Bu zaman artıq öz içərimdə inkişaf edib varlığımı dəyişərək başqa bir şeyə çevrilmişdim. Ağac olmaq üçün böyüməli, çox iş görməli idim…

Qoz boyda bir daş qarşımı kəsərək yuxarı qalxmağa imkan vermirdi. Onu deşib keçə bilməyəcəkdim. Bunu yəqin etdikdən sonra dövrə vurub yanından ötdüm və yuxarı qalxdım. Yuxarı qalxdıqca Günəşin hərarətini daha çox hiss edir və ona doğru can atırdım. Yer üzərinə çıxmış otların kökləri arasında hərəkət edirdim.

Nəhayət, başımın üzərindəki nazik torpaq qatını partlatdım. Məni qarşılamağa çıxan hərarəti, işığı gördüm. Artıq mən torpağın üzərinə çıxmışdım. Elə bir torpağın ki, anamın və həyatda olan bütün canlıların anasıdır.

Başdan-ayağa ağ çiçəyə bürünmüş badam ağacı Günəşin işıqları altında parıldayırdı. Onun görkəmi məni valeh etdi, sevindirdi. Salam verdim. Badam ağacı dərhal dilləndi:

− Salam, mənim ayüzlüm! Bu dünyaya xoş gəlmisən!

Polad ilə Sahibəli sorağıma gələndə yaşıl yarpağım vardı… Onlar məni görcək sevindilər. Hər ikisi birlikdə: "Bu ağac bizim öz ağacımızdır", − dedi. Arxdan ovuc-ovuc su gətirib mənim dibimə tökdülər. Sonra çıxıb getdilər…

Yay girəndə boyum bir xeyli uzanmışdı. Budaqlarım isə hələ yox idi. Polad ilə Sahibəli tez-tez yanıma gəlirdilər. Yanımda xeyli oturub mənim gələcəyimdən, özlərinin planlarından danışırdılar. Bir gün başını çomaqla əzib öldürdükləri qırmızımtıl, parıldayan bir ilanı mənim yarım metrliyimdə qazdıqları torpağa basdırdılar.

Polad əllərini ovuşdura-ovuşdura dedi:

− Əcəb kefi kök olacaq!

Sahibəli isə:

− Bilirsən, − dedi, − bu ilan ölüsü çoxlu gübrəyə, peyinə bərabərdir.

Polad dedi:

− Belə güman edirəm ki, gələn il bunun nübarını yeyə bilərik.

− Nə bilim… Bizim ki bu vaxta qədər ağacımız olmayıb.

− Mən eşitmişəm ki, şaftalı ağacları, adətən, tez bar verir.

Polad düz deyirdi. Mən özüm də bunu bilirdim. Anam iki illiyində iki şaftalı yetirmişdi. Fikirləşirdim, görəsən, şaftalılarım böyüyəndən sonra nə şəklə düşəcəyəm. Tezliklə bar gətirmək, şaftalılarımın canımdakı şirəni sormalarını görmək istəyirdim. İstəyirdim ki, şaftalılarım ağırlıq salıb budaqlarımı əysin; o qədər əysinlər ki, başları yerə dəysin.

Payız gəldi. Hava soyuduqca yuxulamaq istəyirdim. Nəhayət, qar yağdı, yer buz bağladı. Mən tamam yuxuya getdim. Poladla Sahibəli gövdəmi küləş və cır-cındırla sarımışdılar. Axı qabığım hələ lətif və zərif idi, şaxtalı qış günlərində dovşanların ləzzətli yemi ola bilərdim.

Yaz gələn kimi əvvəlcə rişələrim özlərinə gəldi. Budaqlarım da aldığı şirədən ayılıb canlanmağa başladı. Kiçik budaqlarımın arasında xırda yarpaqlar düzəldirdim. Cəmi üç qönçəm qalmışdı. Üç gül açdım. Lakin arada hiss etdim ki, bunların üçünü də şaftalı edə bilməyəcəyəm. Güllərimdən biri lap ilk çağlarımda solub düşdü. İkincisini çağala eləmişdim. Amma ona qida çatdıra bilmədiyim üçün soluxdu və külək vurub yerə saldı. Bu zaman bütün qüvvəmi toplayıb misli-bərabəri olmayan elə bir şaftalı yetirmək fikrinə düşdüm ki, görənin gözləri kəlləsinə çıxsın, hər kəs yesə, ömründə dilinə başqa meyvə vurmasın!

Gül açandan xeyli sonra onların yarpaqlarını tökdüm və başladım gül kasacığımın içərisindəki yeganə meyvəmə yem verib yetişdirməyə. O vaxta qədər ki, gül kasacığım pardaqlandı. O, budağımın lap ucunda yerləşmişdi. Elə buna görə də badam çağalası boyda olanda məni əyməyə başladı. Narahatlığım artdı, düşündüm ki, ürəyimdən olan şaftalı yetişdirəsi olsam, belim ya əyilər, ya sınar. Lakin bütün çətinliklərə baxmayaraq, şaftalımı yetişdirməkdən əl çəkmirdim. Hətta düzünü bilmək istəsəniz, gələcəkdə onların sayını minə çatdırmaq qərarına gəlmişdim. Elə buna görə də ilk cəhddən və ilk şaftalıdan başlayaraq özümü bərkə-boşa salıb sınamaq istəyirdim. Uşaqların yaxınlığımda basdırdıqları ilan ölüsü çürüyüb ətrafımdakı torpağı qüvvətləndirmişdi.

Bu qüvvənin nəticəsi idi ki, budaqlarım və çoxlu yarpaqlarım olmuşdu.

Son günlər Sahibəli ilə Polad yanıma çox az-az gəlirdilər. Yəqin ki, ataları ilə biçinə və yaxud da xırmana gedirdilər. Nəhayət, bir gün mənə baş çəkməyə gəldilər. Ağaclarını dibimə basdırıb məni ona sarıdılar. Deyəsən, elə həmin gün də Poladla Sahibəli bir-biri ilə pıçıldaşdılar:

− Sahibəli!

− Hə, de!

− Deyirəm, birdən bu bağban basdırdığımız ağacı tapar, ha?

− Tapsa nə olar ki? − deyə Sahibəli cavab verdi.

Polad heç nə demədi. Sahibəli yenə sözünə davam etdi:

− Tapsa da, bir qələt eləyə bilməz. Ağacı özümüz əkib-becərmişik, meyvəsi də özümüzünküdür.

Fikrə getmiş Polad dilləndi:

− Torpaq ki bizim deyil?!

− Yenə də heç bir qələt edə bilməz. Torpaq onu əkənindir. Ağac əkdiyimiz bu bir tikə yer bizimkidir.

Polad cürətləndi:

− Əlbəttə, öz malımızdır. Əgər bir qələt eləyərsə, bütün bağa od vurarıq!

Sahibəli yumruğunu Günəşdən yanmış açıq sinəsinə vurdu:

− Özüm ölüm, − dedi − qoymaram heç canına isti keçsin… Od vurub qaçarıq.

İnanın ki, əgər həmin gün Polad və Sahibəli dibimə paya basdırmasaydılar, gecə qırılacaqdım. Bərk külək qalxdı. Ağacların budaqlarını və yarpaqlarını bir-birinə qatdı. Sübh tezdən gördüm ki, badam ağacının bir neçə budağı qırılıb.

Günlər bir-birinin ardınca ötürdü. Mən bütün qüvvəmlə şaftalı böyüdür, Günəşə sarı tuturdum ki, yanaqlarını qızartsın. İsti ətinə-qanına işləsin. Qızım canımı möhkəm sorurdu. Bundan bəzən ağrısam da, incimirdim. Axı artıq mən özüm də ana idim, göyçək qızım vardı…

Sahibəli ilə Poladın başı mənə qarışdığından başqa ağacları unutmuşdular. Mən özümü onların malı hesab edirdim. Yetişdikdən sonra şaftalımı ancaq onlar dərib yeməliydilər. Necə ki bir zaman onlar mənim özümü yemişdilər.

Payızın əvvəllərində bir gün Polad təkcə və qəmgin halda yanıma gəldi. İlk dəfə idi ki, onu yalqız görürdüm. Polad mənə su verdi, sonra üzünü mənə və şaftalıma tutub ahəstə-ahəstə dedi:

− Şaftalı ağacım! Mənim qəşəng şaftalım! Bilirsiniz nə olub? Heç bilirsiniz bu gün niyə təkəm? Görürəm ki, bilmirsiniz. Sahibəlini ilan çaldı, öldü!.. Muncuq nənə bütün gecəni onun başının üstünü kəsdirib oturdu. Onun da əlindən bir iş gəlmədi. Dediyi bütün dərmanları Sahibəlinin atası ilə birlikdə gedib çöldən, dağdan, dərədən yığıb gətirdik. Sağalmadı ki, sağalmadı. Eh, yazıq Sahibəli!.. Axı niyə məni tək qoyub getdin?!

Polad xeyli ağladı. Nəhayət, yenə dilləndi:

− Bir neçə gün əvvəl nahar çağı çöldən qayıdanda təpənin başında rastlaşdıq. Keçənilki kimi sənin dibində basdırmaq üçün yenə də ilan tutmaq istədik. Fikirləşdik ki, bu sənə yeni qüvvə verər. İlanlar dərəsinə düşdük. Elə bil onlar yoxa çıxmışdılar. Dərənin yaxınlığındakı qayalıqlarda, daşlıqlarda dolaşdıq. Onların daşlar arasında yuvaları var. Canlarına isti təsir edən kimi yuvadan çıxırlar. Bizim qonşuların, elə Sahibəlinin xalası oğlunun da torpaqları ilanlar dərəsindədir. Burada həmişə ilanların fışqırıq səsi eşidilir. Sahibəli ilə mən dağın ətəyində daşların arasına nəzər salır, çubuqlarımızı deşiklərə uzadırdıq ki, sənə kök ilan tapaq. Şalvardan başqa əynimizdə heç nə yox idi. Günəşin hərarəti kürəklərimizi elə qızdırmışdı ki, yumurta qoysaydın, bişərdi. Bu daşın üstündən o biri daşın üstünə hoppanırdıq. Birdən Sahibəlinin ayağı sürüşdü, arxası üstə yıxıldı. Elə bu an onun tükürpədici çığırtısı bütün dərəyə yayıldı. Sahibəli ilanın çənbər qurub dayandığı daşın üstünə yıxılmışdı. Sahibəli bir də çığırıb dərəyə yuvarlandı. Mən ilana fürsət verməyib başına bir zərbə endirdim. Sonra qarnını, başını ağaca doladım.

Sahibəli huşsuz halda uzanıb qalmışdı, səs-səmiri çıxmırdı. Əlindəki ağac harasa düşmüşdü. İlanın çaldığı yer qızarmışdı. İlan onun ayağını və ya qolunu sancmış olsaydı, nə edəcəyimi bilərdim. Amma elə yerindən çalmışdı ki, çarə etməkdə aciz idim. Naçar qalıb Sahibəlini dalıma aldım və kəndə gətirdim. Muncuq nənə qəbiristanlıqda anama demişdi ki, Sahibəlini onun yanına tez çatdırsaydılar, ölməzdi. Axı mən onu necə çatdıra bilərdim? Şaftalı ağacı, sən də hamıdan yaxşı bilirsən ki, Sahibəli məndən nə qədər canlı idi…

Polad yenə də ağlamağa başladı. Sahibəli ilə Poladı necə çox istədiyimi indi hiss etdim. Sahibəlini bir daha görə bilməyəcəyimi yəqin edəndə az qaldım sarsılam, yarpaqlarımı töküb həmişəlik quruyam.

Polad bir xeyli ağladı, sonra:

− Mən daha kənddə qala bilmərəm, − dedi, − hara gedirəmsə, Sahibəli gəlib gözlərimin önündə durur, qüssələnəcəyəm. Dağa gedəndə də, keçimi otaranda da, itlərin başını sığallayanda da, çöldə uşaqlarla çəyirtkə tutanda da, ot biçəndə də, damların üstünə çıxanda da Sahibəli gözlərim önündə canlanır. Elə bil həmişə "Polad!" − deyə məni səsləyir. Şaftalı ağacı, mən bu səslərə dözə bilmirəm. İstəyirəm şəhərə − dayımın yanına gedim. Daha kənddə qala bilmirəm. Şaftalı ağacı, mən getdim… Qoy şaftalın da özünə qalsın!

Elə ki gördüm Polad durub getməyə hazırlaşır, şaftalımı onun qarşısına saldım. O, şaftalımı götürüb qoxuladı; toz-torpağını sildi, başdan-ayağa süzüb ovuclarında əzizlədikdən sonra yerə qoyub getdi…

Bildim ki, dostu Sahibəlidən ayrı yeməyə ürəyi gəlmir.

O biri il yaxşı boy atmışdım. Gövdəmin hər tərəfində çoxlu budaq və yarpaqlar bitmişdi. İyirmi-otuzacan gül açmışdım. Artıq bağın hər tərəfini görə bilirdim. Bir gün bağban mənim baş qaldırdığımı gördü. Sevincindən bilmirdi nə etsin. Rəngimdən, yarpaqlarımdan və güllərimdən hansı toxumdan olduğumu bildi; heç bir zəhmət çəkmədən bağında yaxşı bir şaftalı ağacı bitmişdi.

Belə nanəcib bir bağbanın əlinə düşdüyüm üçün çox narahat idim; çünki o, pulgir, nankor bir zalıma nökərçilik edirdi, pul xatirinə kəndin camaatını özünə düşmən etmişdi.

Şaftalılarımın kimə qismət olacağını bildikdə özümdən acığım gəldi. Məni Polad ilə Sahibəli əkib böyütmüşdü, şaftalını da onlar yeməli idilər. Ağlıma, ürəyimə, bütün varlığıma hakim olan bu fikirlərdən sonra başladım meyvələrimi tökməyə. Bağban o zaman xəbər tutdu ki, artıq bir dənə də şaftalım qalmamışdı. O elə bildi ki, yerim pisdir. Buna görə də bu sözləri mənə eşitdirdi:

− Gələn il yerini dəyişəcəyəm. Yaxşı su içərsən, iri və gözəl şaftalılar gətirərsən.

Üzümüzə gələn ilin yazında rişələrimi ayıltdıqda gördüm ki, onlardan bəziləri tamam quruyub, bəziləri isə kəsilib. Əlbəttə, sağlam rişələrim də çox idi, onları rütubətli torpağın köksünə uzatmağa başladım. Sonra yeni rişələr əmələ gətirib ətrafa yaydım. Bu zaman ayılmaq, yarpaq və gül açmaq fikrinə düşdüm və ana oldum.

O vaxtdan indiyəcən ömrümdən neçə il keçdiyini bilmirəm. Ancaq bağban mənim şaftalılarımdan bircə dənə də olsun nübar edə bilməyib, bundan sonra da eləyə bilməyəcək. İstəyir qorxutsun, ya da doğrayıb yandırsın. Ona boyun əyməyəcəyəm.

Yay, 1968-ci il.