Текст книги "Сүргэ көтөҕүү. Санааны кынаттыыр хоһооннор"

Вениамин Миронов
КЭМСИНИИ ТУҺУНАН

 
Кэмсинии баар
Бары дьаҥтан
бастыҥ эмп:
Үтүөмсүйүүттэн,
Өйдөөҕүмсүйүүттэн,
Улахамсыйыыттан
Уонна да эҥин-араас
Эгэлгэ куһаҕан быһыылартан.
Билэр киһигин
Сиилээн хоһулуоҥ,
Чугас доҕоргун
Үөхсэн да туруоҥ…
Ааспытын кэннэ
Алҕас кэбилэнним диэн
Анаара санаан
Аһарына сатыаҥ —
Ол кэбэр быһыыгын,
Ол кэһэхтээх тылгын.
Тыл
тэһии чыычаахтыы
Көттө да —
тутуоҥ суоҕа,
Тыыннааҕыҥ тухары
Кэмсинии,
дьэ,
сордуоҕа.
Аны,
хаһан да,
Айахтаппат буолуум
Ааргы тылы,
Отой
уонна, дьэ,
Оҥостубат буолуум
Олуона быһыыны.
Кэмсинэммин —
Киһи дьүһүлэниэм,
Кэмсинэммин —
Кэрэҕэ тиксиэм.
 

Семен Маисов
КЭМСИНИИ

 
Төрөөбүт төрүт сир кэрэтэ
Туспа дойдуларынан
Туоххаһыйа тэлэһийэн сырыттахха,
Ордук күүскэ өйдөнөр.
Төрөөбүт төрүт тыл кэрэтэ
Атын омуктардыын
Атыннык алтыһан саҥардахха,
Ситэри ситэн сыаналанар…
Чугас киһигин чугурутан баран
Чуҥкуйдаххына эрэ —
Чычаас санааҕыттан кэлэйэн,
Чанчыгыҥ кылбайар.
Доҕор киһигин доҕолоҥнотон баран
Долгуйдаххына эрэ —
Дааргы өйгүттэн кэмсинэн,
Дар уҥуох хаҕыҥ хаалар.
Икки атах Орто Дойдуга
Олох олорорун тухары
Омнуо майгытыттан
Отох дьылҕаланар.
Туора харахтаах сир үрдүгэр
Сириэдийэрин тухары
Сиппэтэх санаатыттан
Ситэри тыллыбат…
 

Сайа

 
Этиэхтээхпин эппэтэҕим
Биир кэрэ да киһиэхэ.
Кэлиэхтээхпин кэлбэтэҕим
Кэлтэй хаалбыт киэһэҕэ.
Кэмсинии!
Аны кэлэн кэмсинии,
Аанай тылга ытаныы,
Ааспыт дьолу аһыйыы…
Олох уута таҥнары
Устубатын билэбин,
Ол да буоллар утары
Тыалга тылбын ыытабын:
Этиэхтээхпин этээри,
Кэлиэхтээхпин кэлээри,
Кэмсинэрбин тиэрдээри…
 

Леонид Попов
КЭМСИНИИ

 
Соҕотох буоллахпына,
Сорох ардыгар
Кэмсинии дууһабар
Киирэн кэлэр,
Кэмсинэбин —
Киһи буоллун да итэҕэйэн,
Кирдээх-хохтоох дьоҥҥо
Кииртэлээн биэрэрбиттэн.
Кэмсинэбин —
Туохха эрэ
Дубук туттан,
Туора дьон хараҕар —
Туоратык көстөрбүттэн.
Кэмсинэбин —
Арыт алҕаһаан кэбиһэн,
Атааннаах дьонум айаҕар
Аһылык буоларбыттан.
Кэмсинэбин —
Кыайыахпын да кыайбакка,
Кыраттан тэптэрэн,
Кыһалҕаҕа киирэрбиттэн.
Ол эрээри
Айхалланыах айылааҕы
Айхаллаан-уруйдаан,
Ааҕааччыларбар ааттаннаҕым.
Этиллиэх айылааҕы
Этэн-тыынан
Элбэх дьон уоһугар киирдэҕим.
Сириллиэх айылааҕы
Сирэн-сэмэлээн,
Син тугу эмэни туһалаатаҕым.
Атын дьон айаҕынан
Айдаарбытым диэн суох.
Туспа киһи куолаһынан
Тойук туойбатаҕым.
Бэйэм бигэ тыллаахпын,
Бэйэм ыллыыр ырыалаахпын,
Ол буоллаҕа буолуо
Олорор олохпор
Улахан дьолум диэн!
Сардаана Амгинская
Буруйданыыга тиийбэт куолу,
Буруйданан суолгун быстыма.
Бэйэҕэр накаастабыл булан
Баай-тала кэлиэн бытаардыма.
Киһи саныыр санаата, өйө,
Эппит тыла иччилээх эбээт!
Эн үчүгэйи ыраланаат,
Туолуутун тоҕо тохтотоҕун?
Тоҕо санаанан үрэйэҕин,
Дьол кэлэрин кэбирэтэҕин?
Тоҕо эн бачча сааскар диэри
Бэйэҕин сатаан ылыммаккын?
Буруйданыма, бырастыы гын,
Олоххор эрэлинэн эрдин!
 

Санааҕын түһэримэ

Иван Гоголев
САНААҔЫН ТҮҺЭРИМЭ

 
Сырдык күнүс кэнниттэн
Санньыар киэһэ буолуоҕа,
Сандал күнүм мунчааран,
Саҕах уҥуор саһыаҕа.
Санааҕын түһэримэ,
Түһэримэ санааҕын,
Күннээх ыраас сүрэххэ
Күнүм киирбэт букатын.
Сэмэй чуумпу кэнниттэн
Силлиэ-буурҕа буолуоҕа,
Силистэри сиҥнэстэн,
Симэхтээх тиит сууллуоҕа.
Санааҕын түһэримэ,
Түһэримэ санааҕын,
Ханнык да тыал тоһуппат
Хаҥыл санаа кынатын.
Хаарыан сайын кэнниттэн
Хахсаат кыһын кэлиэҕэ,
Хагдарыйан, иинээхтээн,
Хампа күөҕүм өлүөҕэ.
Санааҕын түһэримэ,
Түһэримэ санааҕын,
Тойук-ырыа сылытар
Тоҥуй дьылҕа дьыбарын.
 

Николай Литвинцев
КУТТАЛ МИИГИН ЭРГИЙЭР

 
Куттал миигин эргийэр
Кутуруга куйбараҥныы,
Өйбүн-санаабын эрийэр
Ытыран баран ыыппаттыы.
Онтон уҥуох салҕалыыр
Ууну испит сылгылыы,
Албынынан өрө салыыр
Сымыйанан кууспахтыы.
Онтон… Хааллан турбут уу
Хаатын тоҕо түһэринии,
Мин уһуутуу-уһуутуу
Киэр үтэйдим кинини.
Үтэйдим өрүү даҕаны
Өстөөҕүм курдук саныы,
Быһыта сыстым быаны
Быһыттар чаҕылҕанныы.
Уонна уолан бэрдинии,
Ойон турдум сµһүөхпэр,
Сүгэһэрбин түһэрбиттии,
Олус чэпчээтим үөрүүбэр.
Оо, доҕоттоор, кутталы
Кутурук оҥостумаҥ,
Сымыйаны, албыны
Төрүт чугаһатымаҥ.
Уотунан да салаатыннар,
Арыынан да соттуннар,
Киллэримэҥ кутталы
Уотта ыытыҥ утары.
 

Алампа

 
Тохтоон, болҕой,
Тоҕо оннугуй,
Томоонноон толкуйдаа!
Уһугун, уоскуй,
Уларый-тэлэрий,
Урааҥхай уола!
Көр-иһит,
Көччүй, көрүлээ,
Көмүһүм оҕотоо!
Араас адырҕайы
Ардах-хаар курдук
Аһаран аралдьый,
Эгэлгэ эрэйи
Элэк-күлүү көрдүк
Этэн-иҥэрэн ис,
Күлүктээх күннэри
Күлүү-элэк көрдүк
Күрэтэн көр!
Мэлдьи билгэлиир буолбат,
Ааспат адьас анаммат,
Барыта баранар,
Урукку уларыйар,
Эҥин эргийэр,
Эгэлгэ буолар
Эбээт, оҕолоор…
Туппуту ыһыктыбат,
Санаабыты саҥарбат
Төрүт түктэри…
 

Сардаана Амгинская

 
Тойон улаатымсыйбытыттан
Аһары күүскэ хоргутума,
Бардам быһыы хаарыйбытыттан
Ыгылыйан эн сүөм түһүмэ.
Норуот эрэ тылын иһиллээ,
Боростуой дьон сүрэҕин иһит,
Өйдүүр эрэ киһилиин алтыс,
Сэнэбили доҕор гыныма.
Уолуйууга эн бэринимэ,
Доҕор курдук бэйэҕин өйөө.
Сөбүлээн санааҕар туппутуҥ
Төннө туруоҕар итэҕэйэн.
Күүстээх буол, доҕоор, куттаныма.
Киһи буоларгын эн умнума.
 

Николай Чуор
МУНЧААРЫМА

 
Киһи эрэ кэһиэхтээх тыла
Кэҕиннэримэ ырабын,
Хата, миэхэ дойдум тыала,
Тиһиий сырдык ырыабын.
Үтүө эрэ күммэр-дьылбар
Үмүөрүһэр доҕоттор,
ОрооһумаІ дьылҕабар —
Барыта орун-оннугар.
Орун-оннугар барыта:
Олоҕум, кэлэр кэмим,
Санаам сырдык ырата,
Сынтарыйбат эрэлим.
Бэйэбэр бэйэм эрэлим
Миэхэ күүһү биэрэр,
Ардыгар олох эрэйин
Ааһарбар көмө буолар.
Оттон Эн, эдэр сааһым
Үргэммэтэх ньургуһуна,
Ньургуйаана буоллаххына,
Букатын мунчаарыма!
 

Семен Маисов
ҮҮНЭР ДА ҮҮНЭР…

 
Олох хаҕыс тыыныгар
Охсуллан,
Ардыгар үлтү да
Тэпсиллэн,
Төһө да
Түгэҕэ биллибэт
Ыар санааҕа
Ыллардарбын —
Ытырыык от курдук
Сырдыкка тардыһан,
Сылын аайы, мэлдьи —
Үүнэ, чэчирии эрэ