Текст книги "Қасос ва муҳаббат"

МАХФИЙ ТОПШИРИҚ

Алқисса, воқеамизнинг янги қаҳрамони билан танишамиз. Дарвоқе, биз у билан аввал ҳам бир марта учрашганмиз. Ўша учрашув жудаям қисқа бўлган. Мана энди яқиндан танишишнинг мавриди келди.

Қўшоқбой Миртожибойнинг буйруғига биноан “махфий топшириқ” учун (қанақалигига ҳалиям ақли етгани йўқ) яна ўша йигитни излашга киришди. Йўлйўлакай: “Қизиқ, қанақа “махфий топшириқ” экан”, – деб ўйлади. Дафъатан хўжайин билан тўй куни бўлган суҳбатни эслади.

Аввалига Миртожибой ундан:

– Куёв қочиб кетибди. Энди нима қиламиз, – деб сўради.

– “Куёв касал бўлиб қолди, касалхонага жўнатдик”, деб тўйни давом эттираверсак бўлмасмикин?

– Бўлмайди! Ваҳима бўлиб кетади. Одамлар гап нимада эканини билиб қолишса, шармандамиз чиқади.

– Эҳтимол… тўй раисига: “Бу мусулмонча тўй, келин-куёв қатнашиши шарт эмас”, деган мазмунда эълон қилдириб юбориш керакдир.

– Бўлмайди. Бошқа йўл топиш керак.

– Бошқа йўл… билмадим энди, – деди Қўшоқбой чайналиб.

– Бўлмаса, гап бундай, – дея гап бошлади Миртожи бой унинг елкасига қўл ташлаб. – Сўзларимни яхшилаб эшит. Ҳозир ернинг тагидан бўлса ҳам битта тузукроқ йигит топасан. Имкон борича Нозимга ўхшаш бўлсин. “Келин-куёв” дўконига олиб бориб, шоҳона кийинтириб, ярим соат ичида шу ерга етказиб келасан. Шу ишни бажарсанг, дунёда мен учун сендан яқин одам йўқ. Бажаролмасанг, ашаддий душманим сенсан!

Қўшоқбой тушундики, бу масала ҳозир хўжайин учун ҳаёт-мамот масаласи. Аввалги тўйда қандай тадбиркорлик кўрсатган бўлса, бунисида ҳам ана шундай чора қўллаб, вазиятдан чиқиб кетиш керак. Демак, зудлик билан “ёлланма куёв” топиш керак. Қизиқ, Миртожибой муваққат куёвни қанча муддатга ёлламоқчи? Бунисини айтмади-ку. Қўшоқбой ана шунга қараб иш қиларди-да. Сўрасинми? Урушиб беради. Қанча муддатлилигининг нима фарқи бор? Тузукроқ йигит топиш керак… Қўшоқбой бир ҳафтача олдин Эски шаҳарлик ошнаси, “Кўкча” ресторанининг хўжайини – Саидваққосникига бориб, қураётган янги иморатини кўрган, “ҳорма, бор бўл” қилиб келганди. Ўшанда у уйнинг тарҳига ҳавас қилди. Қурувчиларга ишбошилик қилаётган бўйдор, кўзларидан зийрак ва анчайин билимдонлиги сезилиб турган йигирма беш-ўттиз ёшлардаги йигитдан: “Лойиҳасини ким чизган?” – деб сўради. Йигит: “Ўзим чизганман”, деди. Қўшоқбой: “Мен буюртма берсам, бундан ҳам чиройли қилиб чизиб бера оласанми?” – деб сўради. Йигит: “Чизиб ҳам, қуриб ҳам бераман. Қурувчиларнинг бошида ўзим тураман”, деди. У Самарқанд Архитектура институтини битирган экан. “Уйланганмисан?” – деб сўради ўшанда Қўшоқбой негадир. “Йўқ”, – деди йигит. “Нега?” “Қўлим калталик қилиб турибди…”

Бирдан лоп этиб миясига ўша йигит келди. Нозимга сал-пал ўхшаб ҳам кетади. Қўшоқбой суюниб кетди. Бахтига Саидваққоснинг янги ҳовлиси икки маҳалла нарида. Ишқилиб, йигит у ер-бу ерга кетиб-нетиб қолмаган бўлсин… Хайрият. Йигит жойида экан. Қўшоқбой бир лаҳзада унга “вазифа”ни тушунтирди. “Розимисан”, деб сўраб ҳам ўтирмади. Машинага босди. Йўл-йўлакай ўзи кийим оладиган “Марчелло Мастрояни” номли итальянча дўкон эгасига қўнғироқ қилиб, дўконда ҳозир бўлиб туришини буюрди. Дўконга яқинлашганларида, эшик очиқлигини кўриб, яна суюнди. Йигитни ичкарига олиб кириб, дўкон мудирасига буюрди: “Ўн дақиқада “супер куёв” қилиб кийинтирасан!” Буйруқ бажарилди. Йигит саккиз дақиқада итальян киноларида чиқадиган Марчелло Мастрояни деган актёрнинг ўзи бўлди-қўйди. “Кетдик”, деди Қўшоқбой йигитни шошириб. Машинага ўтиришгандан кейин сўради:

– Айтганча, исминг нима сенинг?

– Мардибой, – деди йигит.

Қўшоқбой ҳайрон қолди. Кулди. “Ўзимиздан экансан-ку. Мардилло Мастрояни”, деди. Йигит тушунмасдан елка қисди. Бу вақтда улар тўйхонага етиб келишганди. Ҳайрат билан Миртожибой Қўшоқбойни бағрига босди. Унинг мураккаб топшириғи роппа-роса йигирма саккиз дақиқа ичида бекаму кўст адо этилди.

– Раҳмат Қўшоқбой, – деди Миртожи. – Тезроқ Лайлонинг олдига олиб боргин-да, биргалашиб даврага чиқишсин. Кейин ўзинг қайтиб кел.

– Хўп бўлади, – деди Қўшоқбой ва бир дақиқа ўтар-ўтмас келин-куёвни шоҳсупага чиқариб, қайтиб келди.

– Ким экан, қаердан топдинг? – деб сўради Миртожи.

– Мардикор. Анови… Саидваққоснинг янги ҳовлисини қураётган экан. Тунов куни кўрувдим. Ўзи яхши архитектор. Бинонинг лойиҳасини чизиб, қурилишига ишбошилик қиларкан. Аммо-лекин қурган иморати зўр. Мавриди келса, бир кўринг. Сиз ҳам Нуртожига янги уй қурмоқчисиз-ку. Аммо мен ўшанга қурдирмоқчиман.

– Қурилишда ишбоши эканми? Ундай бўлса… яхши-ку. Бизга уни… Худонинг ўзи етказибди. Майли, кейин гаплашамиз. Ҳозир… меҳмонларга қара. Дарвоқе, йигит тўйдан кейин нима қилиши кераклигини биладими?

– Вазифасини тушунтирганман, – деди Қўшоқбой.

Ўша куни Марди топширилган “вазифа”ни чиройли қилиб бажарди, ортиқча савол ҳам бергани йўқ. Демак, ишонса бўладиган йигит. Ҳозир яна ўшани қидириб боряпти.

Мардилло жойида экан. Қўшоқбойни таниса ҳам танимасликка олди. Чамаси қўрқди. “Ўша кунги воқеани бировга айтдими, йўқми деган маънода текширишга келди”, деб ўйлади. Қўшоқбой чиндан ҳам гапни шундан бошлади.

– Туя-пуя кўрганмидинг яқин орада, – дея ифодали қилиб сўради. Йигит зеҳнли, буни Қўшоқбой ўша куниёқ билган, шу боис дарров тушуниб жавоб берди.

– Йўқ.

– Яхши. Қани энди менга таржимаи ҳолингни қисқагина қилиб гапириб бер-чи.

– Болалар уйида ўсганман. Мактабни битиргач, Самарқанд Архитектура ва қурилиш институтига кирдим. Битирганимдан кейин армияга бориб келдим. Мана, икки йилдан бери қурилиш бизнеси билан шуғулланяпман. Ётоқхонада яшайман. Бўйдоқман…

– Шуми?

– Шу.

– Чиндан ҳам қисқа экан. Майли, ўкинма, ошналашиб кетсак, таржимаи ҳолингни ажойиб саҳифалар билан бойитиб, узайтирамиз. Айтганча, соғлигинг қалай?

– Худога шукр, соғман.

– Яхши. Спорт билан ҳам шуғулланиб турсанг керак.

– Каратэ, бокс тўгаракларига қатнашганман. Кейинги пайтлар вақт бўлмай қолди. Аммо-лекин сал қўлим бўшаши билан давом эттирмоқчиман.

– Милтиқ отишниям биласанми?

Йигит қўрқиб кетди-ю, лекин дадил жавоб берди.

– Армияда ўргатишган.

– Балли! Сенга яна бир ўта муҳим топшириқ бўлади. Тайёрмисан?

– Қанақа топшириқ? Мен ишдаман-ку…

– Ишингдан хотиржам бўл. Қани бўл, кетдик.

* * *

Миртожибой Мардининг саломига алик олиб, бошдан-оёқ разм солиб чиқди. Кейин Қўшоқбойни чиқариб юборди. Секин босиқлик билан гап бошлади.

– Қўшоқбой айтди. Етим экансан. Етимлик, камбағалчиликнинг азоби ёмон. Мен буни биламан. Ўзим ҳам қийналиб ўсганман. Шунинг учун… Сенга… ёрдам қилмоқчиман. Фирмага ишга оламан. Ҳозир мардикорчилик қилиб, ойига қанча топяпсан?

– Икки юз-уч юз доллар…

– Мен сенга беш юз доллар маош белгилайман…

– Нима ишга олмоқчисиз? Мен… архитекторликдан бошқа ишни билмайман-ку. Агар… янги уйлар тарҳини чизиш, қурилишига раҳбарлик қилиш бўлса…

Йигит: “Одам оттириб. Кейин ўзимни ҳам йўқ қилиб юборишмоқчи”, деган қўрқинчли хаёлга борди. Чунки ўзи хоҳламаган ҳолда тўй кунги махфий воқеанинг гувоҳи бўлиб қолган. Аслида… ўша оқшом қочвориш керак эди. Афсус…

– Худди шунақа иш. Аниқроғи, ҳозир қилиб юрган ишингни шерикларинг билан бирга давом эттираверасан. Фақат… Дарвоқе, ҳалиги Саидваққоснинг иморати битиб қолдими?

– Бир ҳафталик иш қолган. Битказамиз.

– Битказ. Битказганинг заҳоти шерикларинг билан бирга Россияга жўнайсан. Самара шаҳрига. Рус тилини яхши билсанг керак, болалар уйида ўсган бўлсанг.

– Яхши биламан-у… Россияда бўлмаганман ҳеч қачон.

– Мана энди бўласан-да. “Ҳам тижорат, ҳам зиёрат” деган гапни эшитганмисан. Ҳа, дарвоқе, у ерда сизларни кутиб олишади. Иш билан ҳам таъминлашади. Ишлаб топганинг ўзингники, бу ердаги маошингни ҳам уч ойлигини олдиндан бераман, қолганини хоҳласанг, ўша ерга етказишади, хоҳласанг, шу ерда йиғилиб туради. Қайтиб келганингдан сўнг оласан.

Йигит Миртожибойнинг мақсадини тушунмади.

– Ўша ёқда ишлаб, топган пулимни ўзим олсам… Бу ерда сиз маош беришингизнинг ҳожати йўқ-ку. Ё… ўша ерда қўшимча бирон иш бажариш керакми? – деди йигит Қўшоқбойнинг ўтган кунги гапини эслаб.

– Ростдан ҳам зеҳни ўткир йигит экансан, – деди Миртожибой жилмайиб. – Ҳеч қанақа мураккаб топшириқ йўқ. Фақат ҳозирча битта топшириқ. Бир одамни топиб, юриш-туришини кузатиб бориш керак. Тамом-вассалом! Қолганини кейин гаплашамиз.

– Кечирасиз… Мен… айғоқчилик… Менинг қўлимдан унақа ишлар келмаса керак. Мен… ростини айтсам… армиядалигимда махсус хизмат олий мактабига таклиф этишганида ҳам бормаганман. Чунки шпионликни фақат кинода кўриш яхши. Очиғи, қизиқишим ҳам, хоҳишим ҳам йўқ…

– Мардибой, ука, мен сенга айғоқчи бўл деяётганим йўқ. Борасан, ишлайсан, пул топасан, эркин юраверасан. Бояги одам… У менга яқин киши, унинг бошига ёмон кунлар тушмаслиги учун хабардор бўлиб туришим керак. Буни унинг ўзи ҳам, бошқа биров ҳам билмаслиги даркор. Мақсад – унга бирон зиён-заҳмат етмасин. Кейин… асосий топшириқ бу эмас. У ҳақда кейинроқ гаплашамиз.

Мардибой бир зум ўйланиб қолди. Миясига бир фикр келди.

– Майли, – деди бирдан. – Розиман. Фақат менга ҳам зиён-заҳмат етказмасликка сўз берсангиз…

Миртожибой кулиб юборди.

– Сенга қанақа зиён етиши мумкин? Оббо, Мардибой ука, роса ваҳимачи экансан-ку.

– Ҳар ҳолда… эркакча сўз беринг.

– Эркакча сўзим: сенга ҳеч қанақа жабр етмайди.

Миртожибой шундай деди-ю, йигитнинг нимадан қўрқаётганини тушунди.

– Сен агар… тунов кунги хизмат ҳақида бировга айтиб қўйишимдан қўрқиб, мени узоққа жўнатяпти деб ўйлаётган бўлсанг, адашасан…

Мардибой чиндан ҳам шунақа деб ўйлаётганди. Унинг миясига ҳатто: “Узоққа юбориб, ўша ёқда гумдон қилишмоқчи”, деган фикр ҳам келганди. Шу боис: “Ҳамонки гумдон қилишмоқчи экан, рози бўлиб ўша томонларга борай, эҳтимол омадим келиб, қочиб қутулиб кетарман”, деган ўй билан розилик билдирганди. Марди ўша кунги “икки соатлик куёв”лик воқеасининг асл моҳиятини билмасди. У: “Куёв қарироқ киши бўлса керак. Шунинг учун даврага чиқиб ўтиришга уялди”, деб қўя қолганди. Чунки ҳаётда бундай воқеалар анча-мунча учраб туради-ю…

– Мана бу уч минг доллар уч ойлик маошинг ва йўл харажати. Эртадан бошлаб ишни тезроқ тугатиб, йўлга чиқиш ҳаракатини қил. Жўнаш олдидан мана бу рақамга қўнғироқ қиласан. – Миртожибой Мардига пул ва телефон рақами ёзилган кичкина қоғозча узатди. – Тушунарлими?

– Тушунарли.

НОЗИМ ВА МАРДИ

Марди Самара шаҳрига келиб, бир бойнинг қурилишида иш бошлаганига ҳам бир ойча бўлиб қолди. Аммо ҳали Нозимни топгани йўқ. Шаҳар катта. Ўзбекистондан келганлар кўп. Марди уларнинг анчаси билан танишди. Бироқ улар орасида Нозим йўқ эди. Марди унинг исмини айтиб ё Миртожибойдан олган расмини кўрсатиб, ошкора қидиришга жазм этолмади. Сир ошкор бўлишидан қўрқди. Шунчаки, “Ўзбекистонликлар қаерда ишлайди?” дея суриштириб юрди. Ҳадеганда топавермади. Агар бир тасодиф ёрдам бермаганида, эҳтимол ҳали яна анча сарсон бўлишига тўғри келарди. Аслида бу воқеани тасодиф дейиш ҳам қийин. Чунки Марди самаралик бой Дмитрий Фёдорович Якубовский билан эртами-кечми, барибир қачондир учрашарди. Чунки…

Дарвоқе, олдин Якубовский билан танишайлик.

* * *

Самара шаҳрининг унча катта бўлмаса-да, анчайин гавжум бўлган бозорларидан бири. Директорнинг хонасида бозорнинг янги раҳбари таништирилмоқда. Шаҳар маъмурияти вакилининг қисқагина нутқида унинг фақат ижобий фазилатлари баён этилди.

– Дмитрий Фёдорович Якубовский – собиқ ҳарбий. Махсус қўшинларда хизмат қилган. Истеъфодаги майор. Хизматдан сўнг хусусий қўриқчилик фирмасини бошқарган. Фирма шаҳардаги бир неча банклар, тижорат ташкилотлари хавфсизлигини таъминлашда жонбозлик кўрсатган. Ўйлайманки, ушбу тажрибали, ҳалол инсон бозорда тартиб ўрнатади. Унинг оиласи катта эмас. Хотини ва бир қизи бор.

Маъмурият вакили, табиийки, Якубовскийнинг шаҳардаги уюшган жиноий гуруҳлар билан дўстона муносабати ҳақида ҳеч нарса демади. Айни пайтда бунинг ҳожати ҳам йўқ эди. Чунки кеча шаҳар маъмурияти бошлиғи ҳузурида бўлган суҳбатда Дмитрий Фёдорович улар билан алоқасини батамом узганлиги, энди сидқидилдан элу юртга хизмат қилажаги ҳақида қасамёд қилган. Бинобарин, ўтган ишга саловат. Эски гапларни қўзғаб ўтиришнинг нима кераги бор…

Табрик ва тилаклардан сўнг оз-оздан ичкилик ичилгач, ходимлар тарқалиб, вакил жўнаб кетди. Якубовский хизмат вазифасини бажаришга киришди.

– Қабулхонада қизингиз кутиб ўтирибди, – деди котиба қиз телефон орқали.

– Айтинг, кирсин…

Амелия ёлғиз эмасди. У билан бирга ўзбекистонлик Нозим исмли йигит ҳам кирди.

– Табриклайман дадажон, – деди Амалия.

– Раҳмат қизим, – деди Якубовский. – Салгина сабр қилиб, кечқурун уйда табрикласанг ҳам бўларди.

– Кечгача кутишга вақт йўқ. Нозимни сенга таништириб ўтирмайман. Уни биласан. Илгари кўришгансизлар. У ҳам сени табрикламоқчи.

– Қутлуғ бўлсин, – деди Нозим.

– Раҳмат.

– Нозимнинг онаси, опаси ва поччаси ҳам кўчиб келишган. Уларни ишга жойлаштириш керак, – деди Амалия. – Онаси у ёқда Нозим билан бозорда савдо қилишган. Поччаси ҳам бозорда ишлаган, тажрибаси бор. Шунга… уларни шу бозорга жойлаш керак.

– Ҳм, – деди Якубовский сал энсаси қотиб. – Жойлаш керак бўлса, жойла… агар бу сенинг қўлингдан келса.

– Дадажон, нега энсанг қотади. Сен директор бўлганингдан кейин нега энди менинг қўлимдан келмас экан? Жойлайман-да. Нима, биттаю битта қизингнинг яқин одамига иш топилмайдими?

– Ҳали сен… шунчалик яқин бўлиб кетдингларми? Тўй қилмасдан, турмуш қурмасдан-а?

– Кечирасиз, – деди гапга аралашиб Нозим, – бизнинг ниятимиз жиддий. Шунинг учун оиламизни ҳам кўчириб келдим. Шу ерда яшаб, илдиз ёймоқчимиз.

– Ҳм-м, ундай бўлса яхши. Аммо-лекин сени огоҳлантириб қўяй йигит. Қизимнинг феъли… У эрка ўсган. Тантиқроқ. Сени тўйдириб юбориши мумкин. Хафа қиладиган бўлсанг, соғ қўймайман. Чидайсанми?

– Чидайман, – деди Нозим ўйлаб ҳам ўтирмасдан. – Уни қаттиқ яхши кўраман.

– У-чи, у ҳам сени яхши кўрармикан? – деб сўради Якубовский қизига қараб. – Ё бу гал ҳам…

– Дада-а, майда гап бўлмасанг-чи, – деди Амалия ўпкалаган оҳангда.

– Бўпти, – деди Якубовский Нозимга қараб. – Эртадан эътиборан сеникиларга бозордан битта жой беришади. Аммо… ўзинг нима иш қилмоқчисан? Ўзинг ҳам бозорда ўтирмассан ҳар ҳолда?

– Онам ўтиради. Шунинг учун бизга… иккита жой керак. Ахир опамнинг оиласи бошқа…

– Онасига бошқа жой бериш керак, – деди Амалия гапга аралашиб, қатъий оҳангда. – “Зим”га эса (у Нозимни шунақа деб чақиради), бозордан бирор иш топилар? Чекчилик, омборчилик?

– Бўпти, ўйлашиб кўрармиз. Ҳозирча битта жойда бошлаб туринглар, – деди Якубовский. У қизининг бу қадар жон куйдираётганига қараб: “Бу сафар чиндан нияти жиддийга ўхшайди, зора шу йигит билан турмуш қуриб, бироз босилса. Лекин бу йигит Амалиянинг олдинги “саргузашт”ларидан хабардормикан?” – деб ўйлади. Икки-учтаси билан ишқибозлик қилиб юриб, биттасининг ўлимига, иккинчисининг қамалишига сабаб бўлганини билармикан? Дарвоқе, бу йигитнинг ўзи ким? Таги қанақа, орқаси тозами? Бир гал Амалия: “Зим етим ўсган, унга ўзинг оталик қилсанг, садоқатли қул бўлиб хизмат қилади”, деганди. Эҳтимол, бу шумтака қизга ҳам бу йигит эрликдан кўра… беминнат дастёр сифатида кўпроқ керакдир? Нима бўлгандаям, уни қўлдан чиқармаган маъқул. Яхши бўлса ўзига фойда. Аксинча бўлса, чиқитга чиқиб кетаверади.

– Н. шаҳридан бўлсанг… “Қур эксим” фирмасини биларсан? – деб сўради Якубовский Нозимга синчиклаб тикиларкан.

– Йўқ, ҳеч ишим тушмаган, – деди Нозим.

– Ҳмм, майли, унда яна ҳам яхши…

Ана шу суҳбатдан икки ҳафта ўтгач, Нозим “Яшил бозор”нинг кичикроқ омборларидан бирига мудир этиб тайинланди. Бу орада унинг поччаси Баҳодир ва опаси Мунис мева-чева, онаси Тўтиёхоним эса кўкат растасида ўз муқим ўринларига эга бўлдилар. Якубовский уларга уй-жой масаласида ҳам ёрдам берди. Бозордан унча узоқ бўлмаган мавзелардан бирида ижарага уй топди.

Уйда Тўтиё билан Баҳодир, Мунис яшай бошлашди. Нозим эса Амалия билан Якубовскийнинг шаҳар четидаги дала ҳовлисида яшашар, буни ўша ернинг лаҳжаси билан “фуқаролик никоҳи” деб аташарди. Ота-оналарнинг: “ЗАГСдан ўтиб, тўй қилиб, турмуш қилсанглар бўлмайдими”, деган илтижоларига жавобан Амалия: “Ҳозир бутун Европа шу тарзда яшайди”, дея жавоб қайтарарди.

– Майли, – деди Дмитрий Фёдорович. – Янги уй битсин-чи, тўйни ўша ерда ўтказамиз.

Дарвоқе, Якубовский қўриқчилик фирмасида ишлаб юрган пайтидаёқ шаҳарнинг дарё соҳилига туташ хушҳаво манзилгоҳларидан биридаги “янги рус”лар яшайдиган мавзеда қасрмонанд бир ҳовли-жой қурдиришни бошлаганди. Қурилиш ярмига етганда, бино тарҳи унга ёқмай қолди. Буздириб ташлади. Кейин эса, “бошқа ишга ўтиши муносабати билан” анчайин катта харажат қилишга тўғри келгани боис қурилиш кўнглига сиғмади. Мана энди бозор раҳбарлигини қўлга киритиб, нафасини ростлаб олгач, яна қурилишни кун тартибига қўйди. Шу орада бир ошнасининг қурилишида яхши бир архитектор ишлаётганини эшитди. Бориб сўради. Шарқ ва Ғарб меъморчилиги услублари уйғунлаштирилиб ишланган уй лойиҳаси унга маъқул тушди.

– Исминг нима йигит, – деб сўради ундан.

– Марди.

– Қизиқ исминг бор экан, қаерликсан?

– Ўзбекистонликман.

– Йўғ-е, ростданми? Унда, эҳтимол, бизнинг Нозимни ҳам танирсан?

– Йўқ. Танимайман.

– Танимасанг, танишасан. Хуллас, бу ерни битказгач, бизникида иш бошлайсан. Бошқа буюртма олма. Хўпми?

– Хўп…

– Дарвоқе, “Қур эксим” фирмасида ишламаганмисан?

– Ишлаганман. У фирма… катта фирма, бизлар кичик бир қурувчилар бригадаси бўлганмиз, холос.

– Яхши…

Эртаси куни Якубовский Нозимга: “Бир юртдошингни учратдим, зўр меъмор экан, уйни ўшанга қурдирамиз”, деди. У билан танишиб олишни буюрди. Нозим эртаси куни кечқурун Мардини топди. Танишди.

– Бир юртдан эканмиз, учрашиб бир суҳбат қурайлик, – деди. Кечқурун ресторанга таклиф қилди.

Марди кечки пайт айтилган жойга етиб келди. Рестораннинг четроғидаги бир столни эгаллаб, егулик-ичкилик буюришди. Марди ичмас экан. Овқатни иштаҳа билан еди. Ароқни Нозимнинг ўзи ичди. Сархуш бўлиб, Мардини сўроққа тута бошлади:

– Нега ичмайсан, соғлигинг кўтармайдими, – деб сўради Нозим.

– Соғлигим яхши. Шунчаки ичиш-чекишдан узоқ туғилганман.

– Ичмасанг-чекмасанг, эҳтимол қизларга ҳам бефарқдирсан?

Марди қизарди.

– Йў-ўқ, нега энди. Қизларга муносабатим яхши.

– Тажриба борми? Битта-яримтасини… кўрганмисан?

– Албатта.

– Унда жудаям соз, икки камчилигингнинг ҳиссасини шундан чиқариб юборамиз.

– Тушунмадим…

– Зўр қизлар бор, таништириб қўяман, – деди Нозим.

– Қизларга вақт қаёқда, – деди Марди. – Ишни қилиб, пул тўплаш керак.

– Ҳали… уйланмаганмисан?

– Йўқ. Уйланиш учун аввал уй-жой бўлиши керак, – деди Марди хўрсиниб.

– Қизиқ экансан-ку. Уй-жойлисидан топиш керак-да, – деди Нозим ҳазил оҳангида.

– Қани ўшанақаси? – деди Марди.

– Тиқилиб ётибди-ю. Хоҳласанг шу бугуноқ топиб бераман. Йўқ, яхшиси эртага кечқурун. Шу ерда учрашамиз.

Марди индамади. Нозим хайрлашиб кетди. Марди ўйланиб кўча кезди. Аслида у боя Нозимга ёлғон гапирганди. Анча илгари юз берган воқеани ҳисобга олмаганда, ёши йигирма бешга етган бўлса ҳам, ҳали бирор қиз билан тузукроқ яқин дўстлашмаган. Хаёлида ўзи яратган ҳуснда тенгсиз, онаси ўпмаган бир гўзал бор. Марди қачондир ўша қизни албатта учратишини билади. Ўша қизни кутиб яшайди. Ўз жисмини ҳам, қалбини ҳам ўша сулувга топширишни орзу қилади. Мўйлаби сабза урган кезлардан буён шу хаёлга суяниб яшайди. Бир куни туш кўрди. Институтни битираётган йили эди, чамаси. Тушида ўша хаёлидаги дилороми оппоқ либосда келиб, унинг қўлидан ушлаб, ёруғ бир кошонага бошлаб кирибди. Бу ерда ҳашаматли тўй бўлаётган экан. Қиз уни етаклаб тўрга, келин-куёв ўтирадиган шоҳсупага бошлабди. Марди шоҳсупага чиқар экан, катта гиламга ёзиб қўйилган исмларни кўриб чўчиб тушибди. Чунки гиламда куёвнинг исми “Марди” эмас, бошқача эди. Шу ерга келганда уйғониб кетди. Армияда хизмат қилиб юрган пайтларида шу тушни яна икки марта кўрди. Охирги марта Саидваққосникида ишлаб юрган кунлари, ҳалиги тўйдан атиги икки кун олдин кўрди. Ўша куни негадир: “Бу туш оддий туш эмас”, деб ўйлади. Қўрқди. Оқ либосли келинчак омадми ё бахтсизликми? Ҳар ҳолда Марди роппа-роса икки кундан сўнг туши айнан ўнгидан келишини билмас, у рамзий маънога эга деб ўйлаб юрарди. Худди шунинг учун ҳам шоҳона тўйда куёвлик вазифасини бажариб бўлгач, қўлига тугунча бериб, кавушини тўғрилашаётганда кулди ва:

– Шундай бўлишини билардим, – деди. Ўзини ўшанда “Қўшоқбой амаки” деб таништирган одам Мардининг гапига мутлақо эътибор бермади. Мардининг ўзи ҳам бу воқеага энди эътибор бермасдан эсдан чиқариб юборишим керак, деган қарорга келди. “Кўриб юрган тушим ва унинг ўнгидан келиши – тақдирнинг мен суриб юрган хом хаёллар устидан кулиши, мени масхаралаши”, деб ўйлади. Бахт, омад ғойибдан, тўсатдан келмайди. Уни меҳнат, машаққат билан қўлга киритиш керак. Орзуингдаги, хаёлингдаги қизни излаб топиш, унинг севгисига садоқат билан эришиш зарур. Ҳа, дарвоқе, ўша куни – тўй чоғи Марди келиннинг юзига қараб, беихтиёр “оҳ” деб юборди. Бу… ўша тушидаги гўзал эди. Аммо тақдирнинг аччиқ ҳазилини қарангки, у қанақадир бир… тўйда келин билан ёнма-ён ўтиролмайдиган кимсага, эҳтимол олтмишдан ошган чолга насиб этибди… Гарчанд гиламга ёзилган “Нозим” деган исмга қараб, бунақа ном соҳиби қари одам бўлишига шубҳа қилган бўлса ҳам, ҳар қалай куёвнинг тўй куни қочиб кетгани мутлақо хаёлига келмаганди.

Миртожибой унга жўнаш олдидан сурат берди ва:

– Унинг исми Нозим, – деб айтганида гўёки анча нарсани тушунди. Бироқ ҳалиям Нозим деган йигитнинг мана шундай ҳурилиқони ташлаб қочиб кетиши мумкинлигини ақлига сиғдиролган эмас. “Бу ерда бошқа сир бор”, деб ўйлади. Бу фикрлар албатта кейин бўлади. Унгача Қўшоқбой Мардининг олдига иккинчи марта келишидан олдин у ўз хаёллари билан банд эди. Яъни тақдиридан норози бўлган Мардибой хаёлидаги гўзалнинг қиёфасини бошқачароқ тасаввур этишга урина бошлади. Уддалай олмади. Нуқул Лайлонинг (тўй кунги ёзувдан у келиннинг исмини эслаб қолган эди) чеҳраси кўз ўнгида намоён бўлар эди. Дафъатан у ўзига бемаъни бир савол берди: наҳотки, ўша қари чолга тегаётган келинчакни севиб қолган бўлсам? Йўқ, унақа бўлиши мумкин эмас. У… бошқанинг хотини…

Қўшоқбой иккинчи марта келиб, яна хизмат таклиф этганида беихтиёр қувонди. Аммо Миртожибой билан учрашув чоғи қўрқди. “Ортиқча гувоҳ сифатида йўқ қилиб юбормоқчи”, деб ўйлади. Миртожибой мақсадини айтгач, гарчи бошда: “Мен айғоқчилик қилолмайман” деган бўлса-да, ич-ичидан қувонди. Бу Лайлонинг тақдирига боғлиқ ишлигини тушунди. Шу баҳонада уни яна бир бор кўрсайдим, деб ўйлади. Эҳтимол, Лайло ҳам Нозимнинг ортидан ўша ёқларга кетгандир, деган хаёлга ҳам борди. Бу ерга келгач, Нозим билан бирга Лайлони ҳам учратаман, дея умид қилди. Чунки Миртожибой: “У йигитни асраб-авайлашимиз керак”, деган гапига Марди ишонди. “Чамаси, бир воқеа бўлиб, Нозим тўйга етиб келолмаган. Шу боис Миртожи ака тўйда келиннинг ёнига бошқа одамни ўтқазиб, тўй ўтганидан сўнг Лайлони Нозимнинг ёнига жўнатган”. Бу – Мардининг тўй воқеаси билан боғлиқ тахминларидан бири. Бугунги учрашувдан сўнг тахмини пучга чиқди. Масаланинг моҳиятини яна ҳам чуқурроқ тушунди. Чунки ўтган куни Якубовский Мардига:

– Менинг куёвим ҳам сенинг юртингдан. Юбораман, танишиб оласизлар, – деганди. “Куёв” Нозим экан. Буни тушунгач, Мардибойнинг фикр-хаёллари остин-устин бўлиб кетди. Ҳозир, шу лаҳзада тушунди: Лайло у ёқда, Нозим уни номардларча ташлаб қочган. Миртожибой Нозимнинг юриш-туришини назорат қилиб, чамаси инсофга келишини кутяпти. Шаштидан тушгач, қайтариб олиб кетади. Лайло уни яхши кўргани, ундан бошқа ҳеч кимни хоҳламагани учун шундай қиляпти. Айтишларича, Миртожибойнинг бир касалманд, ногирон ўғли, икки қизи бор. Лайло – эркаси. Бой отаси унинг айтганини муҳайё қилишга ўрганган. Эҳ Нозим, ношукур банда. Шундай қизни ташлаб, бу ерда қилиб юрган ишини қара… Аҳмоқ. Аҳмоқларнинг ҳар ерда омади келади. Бу ёққа келиб, бу ерда ҳам бойнинг куёви бўлиб олибди. Йўқ, аҳмоқ эмас у. Учар йигит. Бугунги суҳбатдан ҳам кўриниб турибди. Пихини ёрган. Шунинг учун иши мудом ўнгидан келади… Марди йўл-йўлакай хаёл суриб кетди.

Марди тасодифан “куёв” бўлиб тўйда ўтирган илк лаҳзаларда кўнглидан кечирган фикрларини эслаб, ўз-ўзидан уялиб кетди.

Ўша оқшом Қўшоқбой: “Холис хизмат қилиш керак, жигарим”, деб машинага ўтқазганида дастлаб қўрқди.

“Куёв сарполарни кийдириб, тўйда ўтқизиб, кейин… келинга қўшиб… ёки ўзимни алоҳида ўлдиртириб юборса-чи…” – деган таҳликали фикр келди. Яна кўнглига: “Э ака, қўйинг, мен бир етимман, бунақа ғурбатга рўпарў қилманг. Бошқа қанақа хизмат, қанақа меҳнат бўлса, қилайин…”

– Етим бўлсанг, янаям яхши, шу баҳонада бойнинг қизига уйланиб, хотинлик бўлиб қоласан, жигар, – деди Қўшоқбой. “Қизиқ… бойнинг қизи бўлса… нима учун кўчадан куёв қидириб юришибди?”

– Қўйинг ака, илтимос, мени… абгор қилманг, жон ака…

– Ҳой, галварс, ҳеч ким сени абгор қилмоқчи эмас, куёвнинг ўрнида бир соат ўтирасан-у, кетасан. Эвазига… қуруқ қўймаймиз.

– Куёвнинг ўзи қаерда?

– У ёғига сенинг ишинг бўлмасин, иним. Кейин… бугун қиладиган “холис хизмат” ҳақида ҳам ҳеч кимга чурқ этмайсан. Тушунарлими? Энди юр, бошимни қотирма!

“Эй Худо, қайси гуноҳим учун бу савдога гирифтор этмоқдасан? Ишқилиб, жувонмарг бўлиб кетмасам гўргайди”, дея ичида Тангрига илтижо қилди Марди. Шу он етимхонада, ҳали саккизинчи синфда ўқиб юрган чоғи юз берган бир воқеа эсига тушди-да, “ҳа-а ўша… гуноҳим учун жазолаяпсанми, ахир… ўшанда мен эмас, Элвинанинг ўзи мажбурлаганди-ку”, дея ёзғирди. Ҳамма болалар, айниқса юқори синфдагилар унга ошиқ эди. Бундан ташқари, Асқар деган ўрта ёшлардаги жисмоний тарбия ўқитувчиси ҳам унга бефарқ эмасди. Элвинани ихтиёрий-мажбурий қилиб спорт мусобақаларига судраб юрар ва қизнинг айтишича, нуқул шилқимлик қилиб, унинг иффатини синдириш пайида эди. Элвина Марди билан сирдош бўлгани боис бир оқшом ғалати бир таклиф айтди. “Марик (у Мардини шундай деб чақирарди), мен сенга ёқаманми?” Марди бу ҳақда ўйлаб кўрмаганди. “Билмасам, ёқасан шекилли”, деди. “Унда… юр”, дея хилват хонага бошлади ва қучоқлади. Марди шолғомдек қизарди. “Уят бўлмасмикин?” деди. “Биламан, сен ҳали кичкинасан, эҳтимол… менга ҳеч қачон уйланмассан, лекин барибир анови сассиқ чолдан кўра сени афзал билдим, кел азизим, мен билан бўл. Ўша Азик аламидан куйиб ўлсин…” У ёғини Марди эслашни хоҳламайди. Чунки қолгани ғамгин воқеалар. Элвина кейинроқ ҳомиладор бўлди. Марди: “бола мендан эмасмикин”, деб ўйлаб ҳам юрди. Бола Асқардан экани судда экспертиза хулосаларига кўра исботланди. Элвина жисмоний тарбия ўқитувчиси уни зўрлаб, номусига теккани ҳақида ариза ёзгач, Асқар қамоққа олинди. Суд қилиниб, саккиз йилга кесилиб кетди. Ўша кунлар Мардининг егани ичига тушмай юрди. “Мени ҳам айтиб берса, умрим қамоқда ўтиб кетади”, деб қўрқди. Ҳар тугул Элвина у ҳақда ҳеч қаерда ҳеч нарса демади. Қайтанга Асқар қамалганидан сўнг ўзини Мардига яқин ола бошлади. Марди қўрқиб, ўзини олиб қочди. Элвина хафа бўлди. “Эҳ, сени қара-ю, мен сени кўз очиб кўрган ёрим десам-у, сен…” – деди. Шу-шу Мардибой қизлардан ўзини узоқроқ олиб юрадиган бўлди. Мактабни битказиб, институтда ўқиб юрган чоғларида ҳам бирон қизга кўнгли илимади. Қизлар, аёллар томонидан баъзида қилинадиган шамалар ва ҳаттоки, ошкора таклифлару даъватларга: “Ҳозирча уйланиш ниятим йўқ”, деб жавоб бериб юради. “Мана бунақа қилиб, мажбуран уйлантириб қўйишлари ҳам мумкин жазо тариқасида”, деган фикр кечди кўнглидан ўшанда… Элвина билан гуноҳ қилганида у бундан деярли завқланмаган. Сабаби, у бу ишни ўзи хоҳлаб эмас, Элвинанинг истаги билан қилганимда, деб ўйлаб юрди. Орадан кўп йиллар ўтгач, тушундики, ўртада муҳаббат бўлмаган, кўнгил кўнгилни тусамаган. Бунинг учун эса… Марди айбдор эмасди. Бинобарин, мажбурий куёвлик учун Марди ўзини заррача гуноҳкор деб ҳисобламасликка ҳақли ва пайти келиб, у бирон қизга совчи қўядиган бўлса, ўша қиз унга: “Илгари уйланган экансиз-ку, тўйингизда қатнашганлар, ўз кўзи билан кўрганлар бор”, деган тақдирда ҳам у мутлақо ҳақ бўлолмайди. “Қизиқ, нима кераги бор экан бировни ёллаб, куёв қилиб тўйда келиннинг ёнига ўтқазишнинг? Келин қандай аҳволга тушади? Ё у ҳам олдиндан хабардор шекилли…”

Келиннинг аҳволи эса ачинарли эди. Унинг чиройли кўзларида чуқур бир андуҳ, ақиқ лабларида аччиқ бир алам бор эди. Аммо пушаймон йўқ эди. Афсус йўқ эди. “Демак, ўшани севар экан”, деб ўйлади ўша заҳоти Марди. У ихтиёрий бир қизиқиш билан ўша Нозим исмли йигит кимлигини билишни жуда-жуда хоҳларди. Сўнг беихтиёр Лайло билан Элвинани қиёслаб кўришга уринди. “Элвина сени севармиди? Севса, нега ўқитувчидан ҳомиладор бўлади? Иложини тополмаганми? Олдиндан шикоят ёзса бўлмасмиди, менга “гуноҳ” қилишни таклиф этгунча…” Элвина ҳам беҳад келишган қиз эди. Аммо… Бу қиз ҳам Элвинага ўхшаб… ҳар қалай бошқа бир гап бор бу ерда. Лайло чолга тегаётган қизга ўхшамайди. Айни пайтда Марди уни кўрган дастлабки лаҳзаларда Элвинадан фарқламаган. Энди бўлса у ҳақда мутлақо бошқача фикр юритмоқда…Марди ётоғига ярим тунда етиб келди.Тун бўйи ухлолмади. Эрталаб туриб, Миртожига қўнғироқ қилиши керак. Нозимни топганини, манзилини айтиш керак. Аммо… Мардига шу иш малол келмоқда. “Барибир хуфя-айғоқчи бўлиб қоламан унақада”, деб ўйлади. Яхшиси, тополмаган киши бўлиб юравергани маъқул. Бугун кечқурун ресторанга бормайди. Нозим қўл телефонининг рақамини айтган. Қўнғироқ қилиб, “Ишим чиқиб қолди”, дейди. Аслида-ку… Нозимни қилган иши учун боплаб жазолаш фойдадан холи бўлмасди. Аммо…