Электронная библиотека » Тоµир Малик » » онлайн чтение - страница 3

Текст книги "ТАНЛАНГАН АСАРЛАР"


  • Текст добавлен: 27 июня 2023, 20:20


Автор книги: Тоµир Малик


Жанр: Современная зарубежная литература, Современная проза


сообщить о неприемлемом содержимом

Текущая страница: 3 (всего у книги 30 страниц) [доступный отрывок для чтения: 9 страниц]

Шрифт:
- 100% +
* * *

Кимки интилмаса, у µеч нарсага эришмайди, кимки шижоат кґрсатмаса, у µеч нарсалик бґлмайди, кимки ґзининг маънавий іувватидан фойдаланмаса, бу іувват уни тарк этади.

* * *

Бир одам машинасида кетатуриб, йґл ґртасида ±тган итнинг ґлигини кґрди. У ґзининг итини таниди, машинасини секинлатди, аммо тґхтатмади. Ўнидаги µамроµига іараб:

– Јаранг, олапарнинг куни µам битибди. Эрталаб кґринмаган эди-я, – деди.

Ит умри бґйи унга садоіат билан хизмат іилган эди. ¤лимига µам шу садоіати сабаб бґлди – хожасининг ошхонасидан гґшт ґІирла±тган мушукни іувиб бора±тган эди…

Итнинг садоіатига хожаси хи±нат билан жавоб берди. Агар дун± айланиб, бу одамнинг бошига шундай кун тушса, ит хожасининг жасадини ташлаб кетмаган бґларди…

* * *

Машинанинг оріа ґриндиІида уч а±л ґтирибди. Учовининг ±ши олтмишдан ошган. Улардан бирининг іайнонаси яіинда оламдан ґтган. А±ллар ґша іайнонадан іолган матохлар, латта-лутталарнинг меросхґрлар орасида нотґІри таісимланганини муµокама іилиб боришяпти. Уларнинг µар бирлари ґзларича донодирлар, ґзларича µалолдирлар, ґзларича адолат эгасидирлар. Гґ± яратган Ґаі барча аілни уларгагина берган-у, бошіалар бу неъматдан бенасиб іолганлар.

Аілнинг ґлчови йґі. Ґар µолда ґзини доно сановчи µар бир инсонда озми-кґпми Худо берган аіл мавжуд. Лекин гап бу ерда аілдан іандай фойдаланишда. Одам боласи ±нидаги юз сґм пулга битта нон олиб еб іорнини тґйІазиши ±ки шу пулга саіич харид іилиб, чайнаб-кавш іайтариб, пуфак чиіариб юриши µам мумкин.

Машинадаги уч а±лнинг занглаган аіллари демайдики: «Эй инсон, сен нималарни ґйлаб бош іотиряпсан? Латта-луттага куйиниб жавра±тган маµалингда ±нингга яіин келиб іолган ґлим сендан куляпти. Ахир олтмиш йилдан зи±д умр кґрдинг. Бу ±Іи іанча іолди? ¤ша латта-лутталар эгаси бґлмиш кампир салкам тґісон йил яшади. Оіибат, топганларини, йиііанларини ташлаб кетди. Шу µолнинг ґзи сенга ибрат бґлмайдими? Сен шу матоµларсиз олтмиш йил яшадинг. Шу латта-лутталарсиз яна 10–15 йил яшай олмайсанми? Бойликсиз, латта-луттасиз яшаш мумкин. У дун±да «іайнонангнинг матохларидан нега кґпроі улуш ололмадинг?» деб сґралмайди. Имонсиз яшамоі мумкин эмас. Шу боис у дун±да «нима учун имонсиз яшадинг?» деб сґралса керак…»

Автомобилнинг Іилдираклари шитоб билан айланади. Умримиз Іилдиракларининг µам шу каби, балки унданда тез айланишини идрок іилмаймиз. Хотинларнинг Іийбати, иІвоси авжга чиііан маµалда биргина туртки ±ки йґлдаги муштдеккина тош сабаб бґлиб µалокат юз бериши, уларнинг жонлари шу онда, Іийбатни охирига етказа олмасларидан узилиши мумкин. Тил Іийбат билан банд бґлганда шаµодат калимасига ґрин йґі. Роббим, бандаларингни шундан асрагин!

* * *

Айрим жойларда киши вафот этгач, айрим кийимлари кґзга кґринарли жойга іатор іилиб илиб іґйилади. Бу одатни баъзилар шарµлай олмайдилар, айримлар бу кийимлар Іассолга бериб юборилади, дейишади. Бизнингча мазкур одатнинг маъноси бундай: кийимларни осиб іґйиш билан дейилмоічики: «Ана, кґриб іґйинглар, бу инсон ґлиб, ґзи билан µеч нарса олиб кетмади. Ґатто кийимлари µам іолди. Кґринглар, шунга іараб фикр іилинглар ва мол-дунёга берилишдан тийилинглар!»

* * *

Бир одам фарзандларининг бемеµрлигидан шикоят іилиб: «Мен отам ґлганида йиІламадим, онам ґлганида йиІламадим, ич-ичимдан эзилдим. Энди шу ±шга кириб, болаларимдан меµр кґрмай йиІлаяпман», деди. Балки ота-онаси билан видолаша±тганда йиІлаганида – µозир ґз іадрига йиІламасмиди…

Фарзандларидан нолийдиган одамлар оз эмас. Отанинг фарзанддан нолишига µаііи борми? Йґі. БоІбон шафтоли данагини экиб ниµол ундирса, сґнг бошіа нав шафтолининг новдасини олиб келиб, пайванд іилса, сґнг парваришласа-ю, у дарахт ширин эмас, аччиі ±ки нордон мева тугса. Бунга дарахт айбли бґладими ±ки ґша мевами? БоІбон іандай данак эккан эди, аниі билармиди? Јандай новда улади, сувдан ваітида хабар олиб турдими, кераксиз новдачаларни кесиб іґйдими, дарахт барглари офтоб нуридан етарли баµра олдими?

Фарзанд отанинг пушти-камаридан дун±га келган бґлса, уни отанинг ґзи тарбия іилгани µолда яна нолиса? Илмий жиµатдан, ирсият іонунлари нуітаи назаридан іарайдиган бґлсак, ота-онанинг феъли, табиати фарзандига ґтади. Меµрибон одамдан бемеµр бола туІилмайди. ТґІри, кейинчалик атроф-муµит бола онгига, хуліига таъсир іилади. Лекин ота-она ана шу таъсирни µам бошіаришлари шарт. Агар ота бґлмиш ґзининг ота-онасига, ака-укалари, опа-сингилларига меµрибон бґлса, ширинсґз бґлса, уларнинг іадрига етса ва буни боласи кґриб, билиб турса бу фарзандга ортиіча гапнинг µожати йґі.

Биз фарзандимиздан нолишдан олдин «ґзимиз фарзанд бґлиб ота-онамизга іандай µунарлар кґрсатган эдик?» деб ґйлаб кґрайлик. Балки ота-онамизга іилган іилиІимиз энди фарзандимиз воситаси билан ґзимизга іайта±тгандир? Балки орадан йиллар ґтиб µа±т кґзгусида ґзимизни ґзимиз кґра±тгандирмиз?

* * *

Одамзот танасида олти аъзо борким, уларнинг учтаси ґзига бґйинсунмайди, учтаси эса ґзининг µукмида. Кґз, іулоі, бурун одамга бґйинсунмайди. Кґргиси келмаган нарсасини кґришга, эшитгиси келмаган гаплар ±ки товушларни тинглашга, хуш ±імайдиган исларни µидлашга мажбур бґлади. О±і, іґл, тил эса одамнинг µукмида. Тил билан илоµий каломларни, ширин сґзларни айтиши ±ки аксинча бунинг ґрнига тилини Іийбат, иІво, ярамас гаплар билан банд этмоІи мумкин. Јґллари билан гґзал буюмлар яратиши ±ки гґзаллик обидаларини іґпориши ±инки шу іґл билан эµсон, µадя бериши, ±ки ґзгалар мулкини ґзлаштириб олиши ґз ихти±рида. О±ілари эса, истаса – уни ибодатга, истамаса – фоµишахонага олиб бормоІи мумкин.

* * *

«Аллоµдан іґріинглар!» деб кґп огоµлантиришади. Бу хусусда ояти карималар µам мавжуд. Мен мазкур иборанинг таліини хусусида кґп ґйлайман. ¤йларимни ба±н этмоііа журъат іиламан, йа Роббим, мени адаштирма.

«Аллоµдан іґрімоілик» ни тґІридан тґІри, айнан тушунмаслик керак. Чунки Аллоµ – раµмли, шафіатли, тавбаларни іабул этиб, гуноµларни кечиргувчидир. Дґзах азобларидан іутіарувчи, жаннат боІларини инъом этувчи меµрибондир. Демак, Аллоµнинг ґзидан эмас, унинг Іазабидан, айбларимиз учун Аллоµ белгилаб іґйган жазоларга, азобларга мубтало бґлиб іолишдан іґрімоІимиз ва гуноµ ишлардан тийилмоІимиз шарт.

Ривоят іилурларким, Расулиллоµ саллоллоµу алайµи васаллам саµобалари µамроµлигида бир ерга кетаётганларида саµобалар ґзаро µазил-мутойибалар іилишиб, кулишиб бораётган эдилар. Шунда Расулиллоµ алайµиссалом дедиларким:

– Эй асµоб, іиёматда сизнинг боражак ерингиз дґзах оташидир. Нега кґп куласизлар?

Бу гапни айтишлари билан Жаброил алайµиссалом тушиб келдилар ва дедиларким:

– Йа Расулиллоµ! Аллоµ субµонаµу ва таоло марµамат іилдики, нимага менинг бандаларимни іґріитасан, уларнинг гуноµини маІфират этувчи ўафуру Роµиймдурман.

Аллоµ бандасини дабдурустдан, бекордан бекорга жазоламайди. Сиз билан биз, µатто неча-неча аждодларимиз µали дун±га келма±і Аллоµ бандаларини огоµлантириб, гуноµлар учун аниі жазоларни тайин этиб іґйган. Демак, биз энг аввало ґзимизнинг нафсимиздан іґріишимиз, нафснинг хожаси шайтон алайµилаънадан ва унинг оёіларимиз остига ташланган сиртмоіларидан іґріишимиз керак. Айни тушунчани µам тґІри англамоІимиз жоиз. Чунки іґріиш – іочиш ±ки писиб ґтириш демакдир. Нафс ва шайтондан іґріиш – улар етовида юриб, оіибатда дучор бґлинажак іи±мат азобларидан іґрімоіликдир. Ана шу іи±матдаги жазодан іґріиш бандани нафс ва унинг хожаси шайтонга іарши жиµодга отлантирмоІи лозим. Албатта, биз шайтоннинг ±монлигидан Аллоµга юкинибгина паноµ топамиз. Бироі, бу паноµга етмоі учун µам курашмоі зарур.

Хулосамиз шуки, Роббимиз, яъни тарбиячимиз бґлган Аллоµ таборак ва таолони бутун іалбимиз билан, бутун жонимиз билан ва бутун онгимиз билан севмоІимиз шарт. Шунинг баробаринда ґзгаларни µам ґз-ґзимизни севганимиз даражасида севмоІимиз лозимдир. Чунки Аллоµ бандаларини, яъни ґз биродарларини севмай туриб «Аллоµни севаман», дегувчиларнинг гапларига инонмоі мушкул.

* * *

Балиі, каламуш ва бґриларнинг имти±злари шундан иборатким, улар талаб ва эµти±ж іонунига биноан кун кґрадилар. Инсон µа±тининг іонуни эса адолатдир.

* * *

Инсонлар ±лІони ва адолатсизлигига дуч келинган дамларда µам мґъмин бґлмоіликдан чарчамаган µолда µаіиіатни µимоя іилмоі ва адолат билан иш юритмоі – µа±тдаги энг бебаµо нарсадир.

* * *

Кґп гапирган одам кам µолларда айтган сґзларини амалга оширади. Доно эса, айта±тганларининг амалидан ошиб кетишидан іґріади.

* * *

Зулмнинг ота-онаси – нафсдир. Нафс – гґё валади зинодир. Унинг оіибати – µалокатдир. Зулм – ґзганинг зулмни чаіиради, нафс – ґзганинг нафсини ґзига чорлайди.

Бир сичіон жаµду жадал билан дарахт томирини кемира бошлади. Дарахт тилга кириб дедики:

– Эй ситамкор, нима учун жоним ришталарини іиріяпсан?

Сичіон унинг нолаю зорларига эътибор бермай ґз ишини давом эттираверди. Ногоµ илон пайдо бґлди-ю, сичіонга µамла іилди ва бир дамда ютиб юборди. Шу онда типратикон келиб илоннинг думидан тишлади. Илон жон аччиІида ґзини ура бошлади, оіибатда типратиконнинг тиканларида µамма ёІи пора-пора бґлди. Типратикон уни еди. Бу онда тулки пайдо бґлди. Типратикон бошини тиконлари орасига яширди. Тулки µийла ишлатди: уни ётіизиб, устига ёзилди. Типратикон «ёмІир ёІяптимикин?» деб бошини чиіарган эди, тулки шарт тишлаб бу бошни узди, сґнг іорнини ёриб еди. Нафси іониімай туриб ёввойи ит келди-ю, уни поралаб ташлади. Ит унинг гґштлари еб тугатмай, ґзи іоплонга ем бґлди. Јоплон гґшт лаззатидан роµатланиб турганида овчининг ґіига учради. Овчи унинг терисини шилиб олиб кетаётган эди, йґлда бир одамга дуч келди. У одам терига ишіибоз бґлиб овчи билан урушди ва уни µалок іилди. ¤лжасидан іувониб кетаётган эди, оти іоіилди-ю, ґзи йиіилиб тил тортмай жон берди…

Жониворларни эµтимол айблаб бґлмас. Уларнинг тирикчилиги шу. Одамлар-чи?

* * *

Инсон тили ширин сґз айтиб, ґликни тирилтириши ±ки заµарли сґз айтиб, тирикни ґлдириши мумкин.

Бир одам айиі билан дґстлашиб іолиб, уни меµмон іилибди. Зи±фат охирлаб, айиі кетишга изн сґраганида у одамнинг меµри жґшиб, айиіни ґпиб хайрлашибди-да, хотинига µам шундай іилишни буюрибди. Хотин айиііа яіинлашгач, жонивордан тарала±тган µидга чидолмай, четга іараб тупурибди-да:

– Сассиі меµмонларга тоб-тоіатим йґі, – дебди.

Айиі индамай чиіиб кетибди. Орадан кунлар ґтиб одам дґстини кґргиси келиб йґлга отланибди. «Јайтишда ґтин кесиб келарман», деб болтасини олволибди. Айиі уни іувонч билан іаршилаб, меµмон іилибди. Сґнг «Шу болтанг билан бошимга бир уриб ±р», деб илтимос іилаверибди. Айиі ялинавергач одам унинг бошини ±рибди. ОІриідан ґкирган айиі ґрмонга кириб Іойиб бґлибди. Одам эса таажжуб ва афсус билан уйига іайтибди. Орадан бир ой ґтиб, айиі одамникига келиб дебдики:

– Бошимни уриб ±рган эдинг, іара, ярам битди. Аммо хотинингнинг тили билан тилинган іалбим яраси µалигача битмади.

Тилга, аниіроі айтилса, тилдан учувчи сґз іадри µаіида айтилган маіоллар, µикматлару ривоятларнинг µисоби йґі. Барчасини бир-бир санашга бизда имкон йґі, аммо айримларини айтмоііа эµти±жимиз бор:

Сґзнинг ханжар бґлиб, киши іалбига санчилиб, µалок этмоІи мумкинлигини ±инки тириклик суви бґлиб ґликни тирилтира олувини µазрат Навоий байтларида ба±н этганлар. Яна донишмандлар айтишганки: «Айтган сґзим хожам, айтмаганим іулим». Яна µазрат Умар дебдиларким: «Жаннатга олиб борувчи µам, дґзахга етакловчи µам шу тилдир»…

Ривоят іилурларким, бир болакай катталарда µам тез-тез учровчи оІир хасталикка мубтало экан. Бу хасталикнинг номи бирон бир тиббий китобда іайд этилмагани сабабли халі бундай беморларга «Эзма-чурук» ±ки «Шаі-шаі», ±ки эркалатиброі «маµмадона» деб ташхис іґяр экан. Бизнинг болакайимизга илашган хасталикка айнан «маµмадона» демоілик дуруст бґлар.

Кунларнинг бирида шу болакайнинг тишлари нола іилиб дейишибдики:

– Бу тил бизнинг бошимизга битган бало бґлди-ку, сира µам тинчлик йґІ-а, озгина тийила іолса-чи?

Бу ноладан Іаши келган тил сурбетлик билан жавоб іайтарибди:

– Мен билан нима ишларинг бор? Менинг назоратимдан ґтган нарсаларни чайнангу, бошіа нарса билан ишингиз бґлмасин. Сизлар кимсизлару мен кимман! Сизлар бирин-сирин жойингизни бґшатиб, тушиб кетасиз. Мен эса ґз жойимда µукмрон бґлиб іолавераман. Шунинг учун менинг ишимга аралашишга µеч кимнинг µаі-µуіуіи йґі. Айниіса, сизларнинг аµмоіона насиµатларингизга сира тоіат іила олмайман.

Бу танбеµдан сґнг тишлар жим іолишибди-ку, болакай тушмагур ґрними-ґрнимасми, дуч келган ерда маµмаданалик іилаверибди. Јулоілар етказган айрим µикматларни баъзан маІзини чаімай, баъзан бузган µолда катта-кичик давраларда сайраб айтаверибди.

Маµмаданалиги шу даражага етибдики, болакай бир даврада гапира-гапира кулгига іолибди-да, шармандаликдан іутулиб іолмоі учун ±лІон гапларни айта бошлабди. Ана шунда тишларнинг сабр косалари тґлиб, ±лІончи тилни гапиртирмаслик іасдида шарт тишлашибди.

Тил аввал іизарибди, кейин іонаб кетибди. Болакай эса, оІриіданми ±ки уятданми йиІлаб юборибди.

¤шандан бери тил беµуда тиш µатламас эмиш, болакай µам бир гап айтмоідан аввал етти марта ґйлаб кґрармиш…

Болакай-ку, эсини тґплаб олибди. «Ўшлигингда одат іилсанг іаригунингча кґникасан, іариликда одат іилсанг – кґниккунингча кґмиласан», деб бекорга айтмаганлар.

Бир мамлакатда беµуда, ±лІон гаплари билан бемаза ном чиіарган одам бор экан. Унинг ±лІон гап тополмай іийналган чоІидагина рост гапириши мумкинлиги µатто подшоµга µам а±н экан. Подшоµ беш йилга мґлжалланган сафарга отланибди-ю, заµар тилли одамни чаіириб:

– Беш йил ичида µеч бґлмаса биттагина тґІри ва яхши гап айтгин, бу хизматинг учун мен сенга бошдан-о±і сарупо іилай, – дебди.

Заµар тилли одам бу гапни эшитиб, бош чайіабди:

– Агар сафардан тирик іайтмасангиз менга ким сарупо беради? Бекорга хизмат іилиб іолавераманми?

Подшоµ Іижинибди-ю, сафар олдидан уни жазолагиси келмабди.

Орадан икки йил ґтиб, заµар тилли одам зерикибдию подшоµни соІиниб, уни излаб йґлга чиіибди. Охири топибди µам. Унинг шоµона чодирга яіинлаша±тганини кґрган подшоµ вазирига:

– Ана, совуі нафас келяпти. У барибир ±лІон гапириб таъбимизни хира іилади. Шунинг учун сен ундан µеч нимани сґраб-суриштирма. Фаіат итимнинг аµволини сґрасанг бас, – дебди.

Заµар тилли одам кириб подшоµнинг о±іларини ґпибди. Шунда вазир:

– Аъло µазратнинг итлари іай аµволда? – деб сґрабди.

– Ит бечора ґлиб іолди, – дебди заµар тилли одам. Вазир бу гапдан ажабланиб, подшоµнинг огоµлантиришини унутиб, сґрашни давом этибди:

– Ит нега ґлди? Илон чаідими?

– Йґі. Подшоµи оламнинг севган оі туялари ґлган эди. Ит ана шунинг гґштини еб, бґкиб ґлибди.

– Ие, оі туя нимадан ґлди?

– Подшоµи оламнинг іиблагоµлари, улуІ маликамиз вафот этган эдилар. Тобутни шу туяга орта іолган эдик, йґлда чидолмади, жонивор.

Бу хабардан кейин подшоµнинг юраги ±ниб, заµар тилли одамни сґроі іила бошлаганини ґзи µам сезмай іолди:

– Онам іандай хасталикдан ґтдилар, табиблар яхши іарашмадими?

– Волидаи муµтарамангиз хасталикка чалинмадилар. Рафиіангизнинг вафотидан куя-куя ґлдилар.

– Рафиіам іандай хасталикка чалинибди?

– Рафиіангиз µам соІ эдилар. Аммо ґІилларингиз, іизларингиз бирин-сирин чечакдан ґлдилару рафиіангиз бу айрилиііа дош беролмадилар. Юраклари ±рилиб ґлдилар, деб тахмин іиламан.

– Э воµ! – деб нола іилибди подшоµ – демак, хонадонимдан µеч ким іолмабди-да?

Заµар тилли одам бу саволга дарров жавоб бермабди. Аввал чуіур «уф» тортибди, сґнг кґзига ±ш олиб:

– Бунисини аниі билмайман, подшоµим, мен чиіиб кела±тганимда сарой аµлининг ярмидан кґпроІи ґлатдан ґлиб бґлган эди. Ґозир іанчаси тирик – ±лІиз Худога маълум, – дебди.

Подшоµ сафарини охирлатмай изига іайтибди-ю, аµли байтни соІ-омон кґргач, заµар тилли одамни даволашни буюрибди.

Заµар тилнинг жазоси – ґткир пичоі экан.

Яхшики, бу бир ривоят, афсона. Йґіса, ґткир пичоінинг иши кґпайиб кетармиди…

* * *

Телемухбир йґловчиларни тґхтатиб, савол беряпти:

– Сиз нимани йґіотишдан іґріасиз?

Бу саволга одамлар турлича жавоб беришяпти. Бири «Ота-онамни йґіотишдан іґріаман», дейди. Билмайдики, іґріса-іґрімаса, ґзининг дун±га келишига сабабчи бґлган энг азиз кишиларини эртами-кечми барибир йґіотади. Бошіа бир одам «Тинчликни», яна бири «Оила бахтини…» деди.

Ґамма жавоблар тґІри.

Лекин…

Бирон бир киши «Виждонни йґіотишдан іґріаман», демади, «Иймонимни йґіотишдан іґріаман», демади. «Эътиіодни, ди±натни, Ватанга садоіатни йґіотишдан іґріаман», демади-я!

Мантиіан олиб іаралса, ота-онани йґіотишдан хоµ іґріинг, хоµ іґріманг, бир кунмас бир кун улар фоний дун±ни ташлаб кетишгач, армон билан бґлса-да, яшайверади киши. Худо кґрсатмасин-у, аммо тинчликни йґіотиб урушга дуч келса µам, азоб билан бґлса-да, яшайверади инсон. Оила бахтини µеч ким йґіотмасин, аммо бу µол юз берса янги бахт умиди билан µа±т кечираверади одам.

Аммо…

Иймонни йґіотса…

Виждонни йґіотса…

Йґіотса эътиіод, ди±натни µам

Ватанга садоіатдан айрилиб іолса…

Иймонсиз, виждонсиз, эътиіод-ди±натсиз, садоіатсиз µам яшаяпман, дегувчи одам ±лІон сґзлабди. У ґзини тирик деб ґйлайди, аслида у тирик мурдадир.

Яна µаіиіат шуки, бировлар ота-оналарини жисман эмас, руµан йґіотадилар. Булар µам тинчликни, оила бахтини йґіотганлар µам билмоілари жоизки, улар µаммадан аввал виждон билан ди±натни йґіотган бґладилар. Јолганлари кейин ґзи келаверади…

* * *

«Илгари намоз µам ґіиб турардим, энди йиІиштирдим. Сабаби…»

Шунга ґхшаган гапларни баъзан эшитамиз, афсус…

¤н йилча олдин бир танишимдан эшитиб эдим: «Одамлар мени депутатликка сайлашармикин, деб µатто масжидга µам кириб, чоллар билан намоз µам ґіидим. Лекин барибир мени сайлашмади. Бошіа одам депутат бґлди. Энди намозга бало борми?»

Кейин яна эшитдим: мерос талашиб муддаога етолмаган, іґшма корхонаси ривож тополмай «синган» одамлар намоздан юз ґгирганларини айтишди…

Ажаб, ажаб… Умидли дун± деймиз, синовли дун± деймиз, µатто «µисобли дун±» дейилгани µам іулоііа чалинади. Ґисобли дун± дегани нима? «Эй Худо, мен сенга ибодат іилдим, энди менга мана буни бер!» демакликми? Намоздан юз ґгирганлар дун±ни, Аллоµдан кутилажак ажр-мукофотни шундай тушунадилар. Ґисоб-китобни маµкам ушлайдилар. Бироі дун±да синов, имтиµон мавжудлигини унутадилар. Уларнинг назарларида Ер юзи имтиµон эмас, тижорат майдонидир. Бандаларнинг Тангридан уялмаганлари истаган ишларини іилаверадилар. Майли, улар Ер юзини тижорат майдони, деб µисоблайверсинлар, лекин банданинг іалбини нима дер эканлар? Ахир іалб – баііолнинг дґкони эмас-ку!

Тилимизда «умр савдоси» дегани ибора µам бор. Хґш, умримизнинг савдоси іандай бґляпти? ўафлат ва жаµолат уйіусида ґтяптими? Эртага яна µам бойиш, яна µам баландроі мартабага эришиш… орзулари билан ґта±тгандир балки? ¤і изига іайтмаганидай, кун µам іайтмасдир. Умр савдосида ибодатсиз кунлар ва тунлар кепак баµосида, жуда арзон кетмаяптими? Донишманд дебдики: «Менинг сармоям умримдан иборатдир. Чиііан µар бир нафасимнинг іайтиб келиши мумкин эмас. Нафаслар саноілидир. Камайиб бормоідадир. Шундай экан, кунни фаіат тирикчилик іайІуси билан ґтказишдан µам катта зарар борми?»

Афсус шуки, бу зарарни фаµм этмаймиз. Чунки аілимизни моддий бойлик орзуси буткул асир этган. Яна афсус шуки, буни ґзимиз µам биламиз ва деймизки: «Майли, аввал шу бойликка етишиб олай, кейин тавба іиларман. Аллоµ раµмли, кечиргувчидир». ТґІри, Аллоµ – Раµмондур, Раµимдур. Бироі, донишманд дерки: «Эртага тавба іиламан, солиµ амаллар іилишни бошлайман», десанг дегин-у, бироі ґлимнинг бир оз аввалроі келиб іолиши мумкинлигини µам унутма. Бугун, µатто шу онда эмас, «эртага тавба іилишим осонроі», деб ґйласанг – хато йґлдасан».

Намозни ташлаганларнинг іалбларида иші йґі экан. Асл ниятлари покланиш бґлмаган. Ґисоб-китоб іилиш банданинг эмас, Холиінинг иши эканини унутиб іґйишган. Балки улар Аллоµнинг «Аъло» сурасида ба±н этилган «Дарµаіиіат, куфру ис±ндан пок бґлган ва Парвардигорининг номини ±д этиб, намоз ґіиган киши нажот топгайдир», деган ояти – калимасидан хабарлари бордир ва тезликда нажот топишни истагандирлар? «Бир оз намоз ґіисам, суд отамнинг меросини менга хат іилиб беради», деб фикр іилгандир? Балки жоµиллиги туфайлимикин, іи±матдаги нажотдан умид іилмас. ¤зининг мґлжалидаги меросга етолмагач, намозни ташлаши ис±н эмасмикин, валлоµи аълам?

Ґаж сурасидаги «Одамлардан Аллоµга бир томонлама ибодат іиладиганлари µам бор. Агар унга яхшилик етса, кґнгли тґлур. Агар унга бало етса, юз ґгириб кетур. У дун±да µам, охиратда µам зи±н кґрур. Ана ґша очиі-ойдин зи±ндир», ояти-калимаси балки ґшандай одамлар µаіидадир?

Донишманд дерки: «Бир кишининг тижорати охират тижоратига монелик іилса, бундай киши бадбахт кишидир. Бечорадир. Бу бир тандир учун бир кґза олтин берган кабидир…»

Бозорда іаллоб сотувчига дуч келсак, беш-ґн сґмга зарар кґрармиз, орадан фурсат ґтгач, бу зарарнинг ґрни тґлар. Умр савдосини тґІри англамасак, шайтон бойлик жилоси билан аілимизни олса, бунинг ґрнини тґлдириш осон бґлмайди. Бу ютіизиі учун жаннатдаги µузур-µаловат билан µаі тґлашимиз мумкин. Унга іадар эса, бу дун±даги хорлик µам бор…

Аллоµ барчани – ґзимизни, фарзандларимизни, то іи±матга іадар зурри±дларимизни бу азоблардан ґзи асраб, ґзи нусрат берсин. Омийн…

* * *

Осмон ва замин абадийдир. Бунинг сабаби: замин µам осмон µам ґз манфаати учун яшамайди.

Авли± µам шу кабидир. Улар ґзлари учун µеч нима изламайдилар. Шу боис µам амалга оширмоілари фарз этилган барча ишларни бажара оладилар.

Буларнинг зидди ґлароі яна бир тоифа бор:

Инсонга хос номаъіул хулілардан бири – унинг ґз-ґзига муµаббат іґйиши, ґзини баІоят даражада иззат іилиши, ґзига ва фаіат ґзига яхшиликлар тилашидир. Унинг бадбахтлик саройи айнан шу хунук хулі пойдеворига іурилади: яъни у буюк бґлмоіликни истайди, бироі кґрадики, у зиІирдан кичикроі мартабада экан; у бахти±рлик денгизида сузмоіликни ихти±р этади, лекин ґзини бадбахтлик кґлмагида кґради; у ґзини комиллик чґііисида тасаввур этади, µаіиіат кґзгуси эса уни тубанликда кґрсатади; у ґзини бениµоя даражада µурмат іилувчи одамлар даврасида кґрмоіни хоµлайди, бироі, ±мон хуліи туфайли одамларнинг нафратига етишади. Нурли орзулари амалга ошмаган бу инсон оіибатда жиноят йґлини танлайди: у ґз хоµишига хилоф µисоблаган µар іандай µаіиіатни инкор эта бошлайди. Бу µам камлик іилиб, бора-бора нафратланади. Мазкур µаіиіатни маµв этмоі истайди. Истагини амалга оширмоііа іурби етмагач, іалбидаги макрини яшириб, бошіаларнинг кґзлари олдида бу µаіиіатни бузиб кґрсатиш µаракатига тушади. Бунинг учун µеч нарсадан тап тортмайди, фаіат шу йґл билан у ґзининг камчиликларини µам ґз-ґзидан, µам бошіалардан яширгандек бґлиб, гґ± кґнгли таскин топади.

Јалблари наіадар ожиздир бундай кимсаларнинг…

* * *

Биродарим, мґъминлигингиз учун одамларнинг нафратига учрамоіликдан чґчийсизми? Чґчиманг асло! Инсофли ва виждонли одамлар сиздан зинµор наф-ратланмаслар. ¤згаларга эса эътибор берманг. Улар ґзларининг бузуілик даражаларига мос равишда фикр юритадиларким, бу фикр сизга гард юітира олмас.

Сиз ±вузларнинг тажовузидан µам іґріманг. Ахир покиза іалбга ким даф іила олади? Нималардан µижолатдасиз, биродар?

Донишманд айтган экан: «Менга зарар етказмоіни ґйла±тган одамлардан куламан. Улар менинг яхшилик ва ±вузликка бґлган муносабатимдан огоµ эмаслар. Улар менга µа±т бера±тган кучни тасаввур этолмайдилар, іалбимдаги покиза руµларни маµв этиш у ±іда турсин, µатто чертиб кґрмоііа µам ожиз эканликларини билмайдилар».

ўофил бандалардир, булар… Аммо уларнинг уйІонмоіларига умид іилмоі лозим… Ји±матдагина уйІонишдан ґзи асрасин…

* * *

Русларда бир маіол бор, таржимаси бундай: µарким ґз имкониятига яраша аілдан озади. Бу кунларда айрим эркагу аёлларнинг кийинишларига разм солиб уларнинг аілдан озиш даражаларини белгилашга уриниб кґрайликчи: эркакларнинг кґчаларда µам калта иштон (уни «шорт» деб аташар экан) кийиб, іийшиі ва жун босган оёіларини кґз-кґз іилиб юришларини аілдан озишнинг юіори даражаси деб белгиласак, іиз-жувонларнинг тор шим кийиб, киндикларини очиб юришларини унданда юіори даража демоІимиз ґринли. Ана шу беµаё либосдаги іизларнинг оталари ёки эрлари ёки акалари ёки укалари белдаги белбоІларини ечиб, лозим кийсалар ярашиіли µол бґлар, деб ґйлаймиз Ана шунда бу оилада тенглик µукм сурармикин…

* * *

ЎнІоі дарахти савлат тґкиб, меваларини кґз-кґз іилиб, керилиб яшарди. Унинг энг яхши кґрган юмуши – улуІворлигини кґз-кґз іилиш эди. ЎнІоі дарахти бир куни іарасаки ±нида іайраІоч ниµоли пайдо бґлиб аста-аста ґсиб кела±тганмиш.

– Менинг ±нимда илдиз отишга, менга µалал беришга, меваларимнинг етилишига халаіит іилишга сенга ким µуіуі берди? – деб ґшіирибди ЎнІоі дарахти. – Жавоб бер, сен кимсан ґзинг?

– Мен іайраІочман, – дебди ниµол бир оз довдираган µолда.

– Ґа, «іайраІоч-іайраІоч, куну тун іорни оч-оч», деб масхара іилибди ЎнІоі дарахти, – Сен іанаіасан ґзинг, меваларинг іани? Мевасиз яшашга уялмайсанми? Бирор нафинг бґлмаган µолда бошіаларга µалал бериб ґсишингни іара-я! Билиб іґй: яіинда менинг меваларим пишиб етиладилар, ерга тґкилиб, нам тупроіда ґсиб чиіадиларда сени ґраб олиб, йґі іилиб ташлайдилар. Шунда бу атрофларда фаіат менинг зурри±дим яшайди!

– Мен бу ердан ґз хоµишим билан ґсиб чиімадим. Таідир экан, на іилай? Ґеч фойдаси йґі, деб камситманг, кимларгадир менинг µам фойдам тегади. Фойдам бґлмаса бу дун±га келмас эдим.

Бироі, ЎнІоі дарахти ЈайраІочнинг гапларига іулоі осмай µар куни уни таµіирлайверибди.

Куз бошланиб, ЎнІоі дарахти кутган онлар келибди – мевалари обдон етилибди. Айни шу кунларда, айни шу жойдан бир гуруµ аскарлар ґтиб іолишибди. Улар ±нІоі меваларини кґриб, іоіишни бошлашибди. ЎнІоі дарахти та±ілар зарбидан зир-зир титрабди. Оµу-нола чекибди, бироі унинг фар±дларини биров эшитмабди. Оіибатда унинг мевалари битта іолмай іоіилиб, йиІиштирилиб, іопчиіларга жойланибди. Меваларидан жудо бґлган ЎнІоі дарахти та±і еб синган, заха бґлган шохларининг азобларидан инграбди.

Шунда ёнидаги іґшниси ЈайраІоч унга іараб, ачинибди-да дебди:

– Бечора іґшним! Сен менинг ґлимимни тилаган эдинг, ундан кґра ґзингга осойишталик сґраганинг маъіул эмасмиди? ¤зингнинг бошингга тушажак офатдан бехабар экансан-да? Сенга икки томонлама ачиняпман: µам меваларингдан ажралдинг, µам бошингга та±і единг.

ЎнІоі дарахти бу µаіиіат олдида тили калимага келолмай, азоб билан тґлІонибди, захаланган шохларини даволагунча анча фурсат ґтибди.

Бировга ±монлик тиламаган, бировга µасад іилмаган іайраІоч эса томир отиб, барг ±йиб эркин равишда ґсаверибди…

* * *

¤згага жаµаннам гуллари насиб бґлишини истаган одам ґзига жаннат роµатини тилагани афзал эмасмикин? ¤зганинг жаµаннам ґтида куймоІи унинг дуоси билан бґлмаганидек, ґзининг жаннат боІларида сайр іилиши яхши ният ва амаллари билан эканлигини билиш µам бир бахтдир.

* * *

Бир уйки, µавас іиласиз. Биллур іандиллар кґзни оламан, деб ±ниб турибди. Бойлигини кґз-кґз іила±тган кимса іалбида эса имон іандили ±нмайди, іалб – зим-зи± тун…

* * *

«Аллоµ!» деймиз. Унга интиламиз. Аллоµнинг µузурига бошловчи ягона йґл эса – ґлимдир. Биз бундан іґріамиз, іочмоічи бґламиз…

* * *

Муµтарама а±лларимизни таµіирловчи «сґзлар йиІиндиси» мавжуд. Мен атайин «маіол эмас», «сґзлар йиІиндиси» деяпман. «Хотинларнинг сочи узун, аіли калта», деган сґзлар йиІиндисини іайси тил билан «маіол» демоі мумкин? Маіол – µикмат демак. Ким юіорида зикр этилганни «маіол» деб таърифлабди, µикматдан узоі кимса экан. Баъзан жиддий, баъзан µазил аралаш юіоридаги сґзларни айтамиз. Ким айтибди, демак, ґша кимсанинг онаси, опаси, синглиси ва ниµоят іизи аілан заиф экан, деган маъно келиб чиіади. Шундай эмасми?

Биз бемаъни сґзлар йиІиндисининг фаіат биттасини мисол тариіасида ба±н іилдик.

Лекин шунга ґхшаш иборалар µам борки, уни тґІридан тґІри, очиі тарзда тушунмоі маъіул эмас. Иборанинг моµиятини англаш, бошіача айтсак, маІзини чаіиб кґриш керакмикин?

Масалан, «Хотинга сир айтма», деган иборани таµлил этиб кґрайлик: юзаки іаралса, бунда µам а±ллар таµіирлана±тгандай туюлади. Яъни: хотинларга сир айтсанг, панд ейсан, каби. Асли моµиятини олсак, бунда а±лларни эµти±т іилишга уриниш бор. Яъни: а±лларга µамма сирни айтавериб, унинг ташвишини орттирма, деган маънони ґіисак µам бґлади. Баъзи эркаклар хотинларини ягона сирдош деб билиб, барча ташвишларини унинг іаршисида дастурхон іилиб ±задилар. Јарабсизки, у ґз ташвишидан бир алам тортса, бир «уфф», деса, аµли а±ли ґн карра кґп дард чекади, юрагига ґн карра кґп зардоб йиІилади ва оіибатда бир касалга мубтало бґлади.

А±лларга касалликни раво кґрмай, маіолга амал іилиб, сир айтмай іґя іолган маъіулмикин?

* * *

Дун± баргга іґниб, титраб турган шудринг томчисига ґхшайди. Дун± жар ±іалаб кета±тган, йґі, аниіроІи – іил кґприкдан ґта±тган кимсага ґхшайди. Сал тойдими – тамом! Балки іи±мат іойим шу биргина тойишдан бошланар? Ґар µолда инсон боласи эсини таниган онидан бошлаб кучлар курашига гувоµ бґлади. Гувоµлик билан чекланса, кошки эди. Шу курашларнинг іурбони бґлади.

Замон ґзгараверади, кучлар кураши эса турли кґринишларда іайтарилаверади. Кучлар курашини µал этмоі Іоят мураккабдай туюлади. Ґозир бу масалани µал этмоі учун неча ґн минглаб си±сатдонлар бош іотиришади. Дун±нинг у чеккасидан бу чеккасига учишади ва оіибатда… деярли µеч нарсани µал этиша олишмайди. Бу масала наµот шу даражада муракаб бґлса?

Ровийлар дерларки, Искандар Зуліарнайн дун±ни забт этмоі іасдида жанг сафарига чиіиб, неча юртларни эгаллаб, Чин мамлакатига етди. Жанг олдидан чодир тикиб ґтирган экан, Чин подшоси элчи юборганини билдиришди. Элчи кириб гапини ±лІиз Искандарга айтажагини маълум іилди. Унинг истаги вожиб бґлиб, µоли іолишгач, деди:

– Мен элчи эмас, Чин мамлакатининг подшосиман. Беµуда іон тґкмай изингизга іайтмоІингиз учун нима іилмоІимиз мумкин?

– Уч йиллик хирожни тґласанглар маісадга мувофиі бґлади, – деди Искандар Зуліарнайн. Сґнг сґради: – ЧоІинглар келадими бунга?

– Уч йиллик µирожни тґлай оламиз, – деди Чин подшоси, – аммо шу даражада іашшоілашамизки, кичкина іабила µам бизларни забт этиб, эгалик іилмоІи мумкин.

– Икки йиллигини тґласаларинг-чи?

– Аµвол ґзгармайди.

– Бир йиллик-чи?

– Хазинамда µеч ваіо іолмаслиги мумкин, аммо чидаб яшаса бґлар.

– У µолда ярим йиллик µирожни тґплаб бер-да, мен изимга іайтай.

– Марµаматли султонимизга жонимиз фидо бґлсин. Эрта ±ки индин биз – фаіирлар кулбасини ташрифингиз билан обод іилсангиз. Меµмондорчилик адоІида биз µирожни µам жамлаб іґяжакмиз.

Искандар Зуліарнайнга бу таклиф маъіул келиб, икки кундан сґнг Чин мамлакати сарµадидан ґтди. Шу ондан бошлаб атрофда минг-минглаб аскарлар пайдо бґлиб, атрофни ґрай бошлади. Бундан хавотирга тушган Искандар дедики:

– Сен µийла билан мени олмоічи бґлдингми?

– Йґі, – деди Чин подшоси, – µийла – ожизлар иши. Сиз кґриб турган лашкарлар іґшиннинг бир улуши халос. Асосий кучлар тоІ ортида турибди.

– Шунча іудратинг бор экан, нечун менга таслим бґляпсан, нечун µирож тґламоііа розилик беряпсан? – деб µайратланибди Искандар.


Страницы книги >> Предыдущая | 1 2 3 4 5 6 7 8 9 | Следующая
  • 0 Оценок: 0

Правообладателям!

Данное произведение размещено по согласованию с ООО "ЛитРес" (20% исходного текста). Если размещение книги нарушает чьи-либо права, то сообщите об этом.

Читателям!

Оплатили, но не знаете что делать дальше?


Популярные книги за неделю


Рекомендации