Электронная библиотека » Тоµир Малик » » онлайн чтение - страница 9

Текст книги "ТАНЛАНГАН АСАРЛАР"


  • Текст добавлен: 27 июня 2023, 20:20


Автор книги: Тоµир Малик


Жанр: Современная зарубежная литература, Современная проза


сообщить о неприемлемом содержимом

Текущая страница: 9 (всего у книги 30 страниц) [доступный отрывок для чтения: 9 страниц]

Шрифт:
- 100% +

Бу гапдан у одамнинг эси ґзига келиб, чумчуііа ялиниб;

– Унда учинчи гапингни айт, балки фойдаси тегар, – дебди.

– Менга яхшилик іилдингиз, сґзларимга ишониб, эркинлик бердингиз, – дебди чумчуі – шунинг эвазига бу дарахтни тагини кавлангда, олтин тґла кґзани олинг.

Умидвор киши чумчуінинг айтганини іилиб, олтин тґла кґзани іазиб олибди-да:

– Шунчалар аілли экансан, µатто ер остидаги олтин тґла кґзани кґрибсану, ґз о±Іинг тагига іґйилган тузоіни кґрмай, оіибатда іафасга тушибсан, – дебди.

Шунда чумчуі дебдики:

– Эй инсон фарзанди, Іафлат Іалаба іилганида, кґрар кґз µам кґрмас бґлиб іоларкан…

Чумчуінинг аіли етган µаіиіатга одамлар кґп µолларда етиб боролмайдилар. ўафлатдан ґзи асрасин…

* * *

Ґазрат Алишер Навоий чин сґзни мґътабар, деб шарафлаганлар. ЎлІонни барча ±монлайди, аммо µамма µам ундан іочмайди. Шундай одамлар борки, ±лІон тополмай іолгандагина рост сґзлайдилар. Инсоф эгалари эса аксинча.

Подшоµ овда кийикни іувиб юрган экан. Кийик бир инсоф эгасининг ±нгинасидан іочиб ґтиб, бутазорга яширинибди. Орадан кґп ґтмай подшоµ инсоф эгасига рґпара келиб:

– Шу ердан бир кийик іочиб ґтмадими? – деб сґрабди.

Инсоф эгаси оІир вазиятга тушибди: кґрдим, деса бечора кийик ґлдирилади. Кґрмадим, деса ±лІон гапирган бґлади ва ґзи гуноµга ботади. Шунда инсоф эгаси донолик билан дебдики;

– Эй подшоµим, кґзларим кийикни кґрдилар аммо гапиролмайдилар. Тилим гапира олади, аммо у кийикни кґрмади.

Подшоµ бу доно гапдан сґнг кийикдан воз кечиб, изига іайтган экан.

Ґа±т іизиі; ±лІонга ишониб, чин гапга ишонмайдиганлар µам бґлар экан.

Ривоят іилишларича, уч ака-уканинг каттаси бева іолиб, сґнг орадан пича фурсат ґтгач, уйланибди. Кичкинагина тґй µам іилишибди. Меµмонлар кетишгандан сґнг іарашса, кґчада, шундай эшиклари ±нида анчагина бойлик ортилган оі туя турганмиш. Ака-укалар іувониб, бойликни ташиб олишибди-да, биров билмасин, деб туяни сґйишиб, терисини кґмиб іґйишибди.

Эртасига туянинг эгаси іишлоііа келибди. Йґлда катта акани учратиб, оі туя кґрган-кґрмаганини сґрабди.

– Мен буІдой экмоічиман, – дебди ака унга жавобан.

– Мен сендан оі туямни сґраяпман, кґрган бґлсанг айт, эвазига суюнчи бераман.

– Экиб бґлганимдан кейин ±мІир ±Іса дуруст бґларди.

– Мен сендан оі туяни сґраяпман! – деб аччиіланибди туянинг эгаси.

– ТґІри фаµмлабсан, ошна, манави µаром ґлгур ола буіа, ишга ярамай іоляпти, – дебди ака.

Туянинг эгаси «бу одамнинг эси оІиб іолган», деган фикрга келиб, йґлида давом этибди-да, ґртанча ґІилга дуч келибди. Касби тґіувчи бґлган ґртанча ґІил дастгоµни созла±тган экан.

– Мен оі туямни йґіотиб іґйиб, излаб юрибман, – дебди туя эгаси.

– Сизга тґІри айтишибди, – дебди ґртанча ґІил, – мен чиндан µам тез тґіийман. ўайрат іилсам кунига икки іулочгача олиб бораман.

– Мен сендан туяни сґраяпман!

– Дастгоµ меники эмас-да, бґлмаса сизга сотардим.

Туянинг эгаси «Мен іанаіа юртга келиб іолдим ґзи?!» деб аччиіланиб нари кетибди-да, кенжатойга йґлиіибди. Кенжатойнинг касби тикувчи экан. «Оі туяни кґрдингми?» деган саволга жавобан:

– Ґозир ишим жуда кґп, бошіа тикувчига бораіолинг, – дебди.

Туянинг эгаси яна аччиіланиб, йґлида давом этибди-да, бу сафар кечагина катта акага турмушга чиііан хотинга дуч келибди. Хотин оі туяни кґрганини, эри билан іайнилари уни сґйишганини айтибди. Шунда туя эгаси:

– Бу воіеа іачон содир бґлди? – деб сґраганида хотин:

– Аниі эсимда, мен никоµланган кечаси бґлувди, биринчи кечада эрим ±нимда бґлмай туя билан ґралашиб іолувди, – дебди.

Туянинг эгаси яна аччиіланибди:

– Бу юртдагилар µаммаси тентак экан. Мен кеча йґіолган туямни сґрасам, бу телба хотин эрга теккан кунини эслаб, бошимни іотиряпти.

Туянинг эгасига µеч ким ±лІон гапирмаганди: катта ака чиндан µам буІдой эка±тганди, ола буіаси ростдан µам іариб, кучсизланиб іолганди, ґртанчаси рост– данам тез тґіирди, кенжатой рости билан банд эди… Рост гапларга ишонмаган туянинг эгаси іуруі іолди…

* * *

Аµли донишнинг таъкидига іараганда, сир саіламоілик – тил остига чґІ олиб туришдан µам машаііатлироі эмиш.

* * *

Баъзи бировларнинг іулоілари Ґаі сґзни эшитишга келганда игна тешиги каби торайиб, фосиі сґзлар учун эса катта дарвоза каби очилиб кетаркан.

* * *

Одамнинг ґзига ґзи ишониши гґзал фазилатдир. Бу фазилат ґз іобилияти даражасини билувчи кишиларга хосдир. Кишининг ґзига бґлган ишончи ґзгаларга бґлган ишончининг асосини ташкил этади. Ґа±т йґлида учровчи кґпгина муваффаіиятсизликнинг асосий сабабларидан бири кишининг ґзига ишонмаслигидан келиб чиіади. Чунки ґз-ґзига ишонч буюк ишларнинг энг биринчи зарур шарти µисобланади. Энг даµшатли ишончсизлик эса – кишининг ґз-ґзига ишонмаслигидир. Шубµа – хоин, дейдилар ва у одамни уриниб кґришдан, µаракат іилишдан іґріитиб, эришиши мумкин бґлган кґп нарсалардан маµрум іилади. ¤зига ишониш, ґз іадр-іимматини англаш аілли одамни янада камтарин, шунинг баробаринда янада саботли іилади. Донолар дерларким, безбетлик ва маітанчоілик – жирканчлидир, бироі ґзига ишонмайдиган, бу фазилатга эришиш учун µаракат іилмайдиган киши жирканчликда ундан іолишмайди.

* * *

Шайтон йґриІидаги банданинг шукр іилмоІи анча іийин бґлади. Оллоµ таборак ва таоло Јудсий µадисда марµамат іилиб, бандаларига танбеµ берадики; «Эй Одам фарзанди! Мен яратган неъматларни еб-еб тишларинг малолланиб кетди-ю, лекин менинг шикоятимдан тилинг µеч чарчамайди». Яна таъкид этиладиким, «Эй Одам фарзанди, µамиша овіатланишга ґтирганингда іорни оч бечоралар µам эсингда бґлсин. Шунда Аллоµнинг берган неъматларига шукр іилишинг осонроі бґлади».

Биз шундай іиламизми? Дун±нинг іайси бир жойларида бир тишлам нонга зор одамлар борлигини тасаввур этамизми? Биз бойликни орзу іиламиз. Аммо ±н-атрофимизда ґзи бой бґлатуриб, бир тишлам нонни чайнаб юта олма±тган кишилар борлигини ґйлаймизми? Йґі. Кґп µолларда ризіимиз бґлмиш бир тишлам нонни ютмай туриб, каттароі ±ки мойлироі луімани орзу іиламиз…

Бир мамлакатнинг обод шаµрида µукмдордан одамлар µамиша шикоят іилаверар эканлар. Подшоµ шикоятлардан безиб µукмдорни µузурига чаіирибди-да, ґрнига бошіа одамни тайин этибди. Одамларнинг ношукурликлари эвазига аввалги µукмдордан жоµилроі, золимроі одам уларга насиб бґлибди. Янги µукмдордан жабр кґравериб толиііан аµолининг боши іотибди; яна подшоµга мурожаат іилиб, µукмдорни ґзгартириб беринг, дейишга журъатлари етмабди. Шунда бир дононинг маслаµати билан аµоли шамчироіларни ±іибди-да, кундузлари кґчаларда изІиб юраверибди. Шаµар аµлининг куппа-кундуз куни чироі ±іиб юришидан хабар топган подшоµ ажабланиб, сабабини вазиридан сґрабди. Дона вазир жавоб берибди:

– Шаµар аµли ношукурлиги учун жазосини олди. Энди чироі ±іиб аввалги µукмдорларини іидириб юришибди…

Јудсий µадисдаги бу илоµий сґзлар балки ана шундай іавмга аталгандир: «Эй Одам фарзанди, албатта сен мени ±д этиб ва неъматларимга шукр іилиб юрсанг, мен эµсонимни яна зи±да іилавераман. Агар мени ±д этмай, эсдан чиіарсанг ва неъматларимга шукр іилмай, куфр іилсанг, бериб турган инъом ва эµсонимни µам тґсиб іґяман». Шундайлардан бґлишдан Аллоµ саіласин!

* * *

Жисмга оид аъзоларимизнинг іаерга жойлашганини биламиз: юрак кґкракнинг чап томонида (баъзи одамларнинг ґнг кґкрагида µам бґларкан), жигар ґнгда… Аммо нафс іаерда жойлашган экан? Ґасад-чи? Худбинлик-чи? Бадандаги айрим аъзолар хасталанса, жарроµ кесиб олиб ташлаши мумкин. Руµ хасталиклари µисобланмиш нафс, µасад, худбинликдан іандай іутулиш мумкин? «Менда нафс (±ки µасад, ±ки худбинлик) йґі», дегувчилар ±лІончилардир. Бу хасталиклар µаммада бор. Фаіат миідор даражалари турлича. Бу миідор даражасини одамдаги иймон іуввати белгилайди. Иймон іувватини эса аіл таъминлайди. Аіл ва нафс, аіл ва µасад, аіл ва худбинлик кун ва тун сингаридир, оµанграбонинг икки іутби кабидир. Аіл яхшиликка ундайди, нафс (µасад, худбинлик) ±монликка даъват іилади. Инсоннинг руµий олами ана шу жангдан иборат. Аіл кучли бґлса, иймон іудратли бґлади. Ана шу куч ва іудрат нафсга зулм іила олади, µасад ґтини ґчира олади, худбинликни жиловлайди.

Баъзилар «барча балоларга іорин (яъни ошіозон) айбдор», дейдилар. Јорин тґі бґлса, зулм йґли беркилармиш. Оч бґлса, µар балони талаб этаверармиш. Бекор гап! Јорни тґіларнинг зулм іилишлари, очларнинг эса сабр билан кун кґришларига нима деймиз? Кошки эди, іориннинг ихти±ри ґзида бґлса…

* * *

Русларда «юз сґм пулинг бґлмасин, юзта дґстинг бґлсин», деган маіол бор. ТґІри-да, юз сґмни ишлатиб юбориш мумкин. Юзта дґстинг уч сґмдан берса µам пулинг уч юз сґм бґлади. Албатта, бу µазил. Жиддий гап шуки, юз сґм топаман, деб дґстлардан ажраб іолмаслик керак.

Жаноби Расулиллоµ, саллалоµу алайµи васаллам «Бир-бирларингизни дуо іилинглар», деган эканлар. Бу µикматнинг маъносига эътибор беринг-а! Агар мен тґртта одамни дуо іилсам, шубµасиз, улар µам менга ният билдиришади. Демак, мен тґртта дуо олибман. «Ассалому алайкум» ни биз оддий омонлашиш, деб ґйлаймиз. Аслида эса бу µам дуодир. Биз бир одамга (±ки жамоатга) Аллоµдан саломатлик тилаяпмиз. «Ваалайкум ассалом ва роµматулиллаµи ва баракотуµу» деб жавоб іилган жамоат бизга Аллоµдан µам саломатлик, µам раµмат, µам барака тилаяпти. Бир иш учун биродаримизга «Раµмат» деб іґйишимиз µам дуодир. Яъни биродаримизнинг холис яхшилиги учун, ±ки ширин гапи, нияти учун Аллоµнинг раµматини тилаяпмиз…

* * *

Ґозирги кунда айрим одамларнинг іизиічилик ёки аскиячиликка ишіибозликлари анча ортди. Бунинг сабаби µам иймоннинг сустлигидан келиб чиіади. Јизиічилик іилаётганлар, уларнинг беµаё ва аµмаіона гапларига, іилиіларига кулаётганлар Аллоµ томонидан масхара µаром этилганини билармикинлар? Агар µазил латиф бґлса, бировнинг µамиятига тегмаса, энг муµими – µаё пардаси билан µимояланган бґлса, эµтимол іабул іилиш мумкиндир. Аммо авратни ґртага іґйиб ёки хотиннинг ґйнаш билан ётганини айтиб кулдиришга интилиш – на іадар гуноµ эканини белгилай олмасмиз-ку, аммо наі аµмоіликнинг ґзи эканини дангал айта оламиз.

Илгариги замонларда µам аския ва іизиічилик бґлган. Аммо, биринчидан, бепарда гаплар айтишдан тийилишган, иккинчидан, даврада аёллар, болалар бґлмаган. Ґозир турли йиІинлар ёки «концертлар» да эркаклардан кґпроі аёллар ґтиришади. Беµаё ва бепарда гаплардан мириіиб-мириіиб куладилар. Бу бемаъниликлар тез-тез телевизорда µам намойиш іилиб турилади. Телевизор іаршисида ота – іиз ёки іайнота – келин µам ґтирганини, бу гаплар уларни номусдан ёндириб юборай деяётганини улар ґйлаб µам кґришмайди. Бизни бир нарса ажаблантиради: беµаёликни касб іилиб олган «іизиічи» ёки «аскиячи» лар бефаросатмилар ёки уларнинг гапларидан µузурланаётганлар, айниіса кулгидан кґзлари ёшланаётган аёллар телбамилар? Эµтимол шундай тамошаларга фалон сґм пул сарф іилиб аµли аёли, іизи, келини билан бирга келган оила бошлиілари аµмоідирлар? Бугун бемаъни кулгидан ёшланаётган кґзлари ваіти келиб іиёмат кунидаги азоблардан ёшланмаса эди… Унда кеч бґлади…

* * *

Янги йил арафасида телемухбир ихлосмандларини іувонтириш учун айрим «іизиічи» ларнинг уйига меµмон сифатида бориб, гурунг іилди. Гарчи телемухбир уларни «эл севган санъаткорлар», деб таърифлаган бґлса-да, биз бу фикрга іґшилмаймиз, яъни уларнинг іилиіларини «санъат» деб баµолай олмаймиз. Ґатто том маънодаги «іизиічи» дея µам олмаймизким, шу боис бу атамани іґштирноі орасига олишга мажбур бґлдик. Бир «іизиічи» нинг ґз онаси олдида беµаё, уятсиз латифалар айтишига чидаш мумкиндир. Иккинчи «іизиічи» никида унданда баттар бґлди. Даврада «іизиічи» нинг ота-онаси ва іайнотаси ґтирибди. Јишлоідан келишган ота-онаси гапга унча аралашишмайди. Айниіса онаси бемаъни µазиллардан уялиб, іимтиниб ґтирибди. «Јизиічи» нинг хотини туІруіхонада экан. Ана энди элга таниіли бґлмиш санъаткор – іайнота билан «іизиічи» куёвнинг бегона эркак билан ётган аёллар µаіидаги латифаларини эшитсангиз… Камина бу масхарабозлик, нодонликнинг бу кґринишининг нима билан тугашини билиш учун тоіат билан кузатдим. Бир нарсани аниілай олмадим: нодонликда улоі іайнотада кетдими ёинки куёв боладами?

* * *

Ровийлар ба±н іиладиларким, бир йигит Ґизр алайµиссаломни кґргиси келиб, шайхдан илтимос іилавериб, µоли-жонига іґймабди. Шунда шайх: «Ўнимга ґтиргин-у, кґзингни юм», дебди. Сґнг бир неча даіиіа ґтгач, «энди кґзларингни оч», деган экан, йигит ґзини Каъбатуллоµда кґрибди.

– Бомдод намозини ґіиганингдан кейин ґнг томонингга іарасанг, Ґизр алайµиссаломни кґрасан, унга маµкам ±пиш, – дебди шайх.

Йигит бомдод намозини ґіиб бґлиб, ґнг томонига іарасаки, оппоі либосли, юзларидан нур тарала±тган хушсурат бир киши ґтирганмиш. Йигит оми экан, шайхнинг руµий томондан ±пиш, деган маънода айтган гапини моддий жиµатдан англаб, у кишининг іґлларини маµкам ушлаб олибди-да;

– Сиз Ґизрмисиз? – деб сґрабди.

– Аллоµ оіибатингни хайрли іилсин, іґлимни іґйиб юбор, – дебдилар у зот.

– Йґі, аввал айтинг, сиз чиндан µам Ґизрмисиз? – деб іайсарлик іилибди йигит.

– Аллоµ оіибатингни хайрли іилсин, іґйиб юбор.

Йигит сурбетлик билан, сґрайвергач, Ґизр алайµиссалом дебдиларки:

– Эй йигит, сени бу ерга каромат билан келтириб іґйган киши сґровларингга тоіат іилолмай, бугун сенинг касофатингдан имонсиз µолда кґз юмди. Мен «оіибатинг хайрли бґлсин», деб дуо іиляпман-ку, яна сенга нима керак?

Бу – бир ривоят. Ґа±тда эса…

Баъзилар Ґизр бувага йґлиіишни, оіибатда бирдан бойиб кетишни ±ки бирон мушкуллари осон бґлишини орзу іилишади. Шубµам йґіки, агар орзулари амалга ошиб, Ґизр бувага йґлиісалар бир-икки илтимос билан чекланмайдилар. Ґизр бувани гангитиб ташлайдиган даражада, бошларини оІритиб юборадиган тарзда бетґхтов вазифалар юклайдилар. Фаіат «Энди чой дамланг, іґлингиздан би-ир чой ичайлик» демасалар керак.

Ґаіиіат шуки, Ґизр бува шу топгача µеч кимга йґлиімаганлар, µеч кимни бирдан бой іилмаганлар. Ґизр бувани кґришни орзу іиламиз халос. У зот µа±т водийсида іґлимиздан етаклаб юрувчи сарбон эмаслар. «Ґамонки шундай экан, µа±т водийсида сарсари кезамизми?» деб надомат чекмоілик ґринсиз. Умримизининг бир іисми водий, бир іисми тоІ, яна бир іисми саµрога ґхшайди. Дар± бґйидаги боІда роµатланишимиз баробаринда саµрода ташналик азобини тортмоІимиз, тоІларни ошиб ґтиш машаііатларини чекмоІимиз бор. Шайтон йґлларига кирмоІимиз бор. АдашмоІимиз бор. Не бахтки, бу йґллардан адаштирмай олиб ґтувчи йґлбошчи – сарбон µам бор. Бу – иймондир. Аллоµнинг каломи ва Расулиллоµнинг шарафли µадислари билан іувватланган иймон бошлаган йґллардан юрсак, саµро азоблари µам, тоІлардаги машаііатлар µам биз учун арзимас бир нарса бґлиб іолади. Мен ха±лимиздаги Ґизр бува балки айнан шу иймонмикин, деб ґйлайман. Фаіат иймонгина Ґизр буванинг дуосига ва умид іилинган неъматларга етиштиради. Балки… Ґизр бува ха±лимиздаги сароб эмасдирлар. Чиндан бордирлар, фаіат кґзларимизга кґринмаслар. Фаіат ва фаіат иймонли бандаларга µамроµ бґларлар. Турмуш машаііатларини енгиб ґтишда фаіат иймонли бандалар ±нида турарлар? Ґизр бува µаром бойлик инъом этмоіликлари мумкин эмас. Ґаром йґлларга бошламасликлари µам аниі. Иймон µам айнан шундай-ку?! Демак, Ґизр бувага етишмоіни орзу іилган киши аввал иймонга етишмоІи зарур экан. Ґизр буванинг севган гґшалар – иймонли бандаларнинг покиза іалбларидир, валлоµи аълам?

* * *

Умр яхшиликлар билан бирга дґстлардан айрилиш йиллари µамдир. Дґстлар бирин-кетин бизларни µам, дун±ни µам ташлаб кетадилар. Яна іанча дґстни сґнгги манзилга узатар эканмиз? Бизни іайси дґстларимиз кузатар эканлар?

Баъзилар туІилган кунларини тантана билан нишонлайдилар. Шу кунга, шу ±шга етишмоі ґзига хос байрамдир, бу учун Яратганга шукурлар іиламиз. Аммо туІилган кунга етмоі – яна бир йилнинг ґ л г а н и г а нишонадир. ¤тган µар кун, ой, йил умр адоІига яіинлашмоіликдир. Демак, ароі ичиб чулдирагандан кґра «іандай яшадим, іандай яшамоІим керак?» деган саволга жавоб излаб топишга интилмоі дурустдир.

* * *

«Јовуннинг яхшисини ит ейди», деган маіол кґпроі іизларга нисбатан ишлатилади. Яъни «гґзал ва оіила іиз ±мон одамга насиб этди», деган маънода айтадилар. Менингча, бу ґринда мазкур маіол мантиіан эмасдек. Чунки… итда вафо бор.

* * *

Бир іґшиічи синглимизнинг телемухбир билан іилган суµбатлари кишини таажжубга солди. Синглимиз санъат чґііисини кґзлаб, шаµарга келибдилар. Эрлари билан ажралишибдилар. Уч ±шли фарзандлари іишлоіда, оналари тарбиясида экан. «Уйга борсам, болам мени танимайди», деб кулдилар. (Аілли она бундай µолда йиІлаши керакмасми?)Яна дедиларки, устоз іґшиічи опаларидан «оиламни нима іилай?» деб сґраган эканлар, «сен санъатни ґйла», деган «доно» насиµатни іулоііа олибдилар.

Ґеч ким «аввало она бґлинг», демабди.

Ґозир «уйга борсам болам танимайди», деб куляптилар.

Кейинчи, йиллар ґтиб йиІламайдилармикин?

Икки туяіуш оила іуриб, кґпайиш илинжида тухум іґярканлару, оІирликлари туфайли уни синдириб, кейин фиІон чекарканлар. Охири улар доно туяіушдан маслаµат олмоі учун неча куну неча тун йґл босиб, саµронинг нариги четига борибдиларда:

– Бизга ±рдам беринг, биздан µам насл іолсин, – деб ялинишибди.

Уларнинг изтиробларини тинглаган доно туяіуш:

– Насл іолдириш учун фаіат истак-хоµишнинг ґзи кифоя іилмайди. Бу осон иш эмас, машаііатни енгишингиз лозим бґлади, – дебди

– Јандай машаііатлигини айтинг, биз µаммасига тай±рмиз, – дейишибди икки туяіуш.

– Ундай бґлса, диііат билан тинглангу, ±дингизга муµрланг: насл іолдиришнинг энг муµим шарти – юрак тафтидир. Јґйган тухумингизга фаіат юрагингизнинг µароратигина жон бера олади. Шунинг учун унга энг іадрли, энг азиз нарсадай муносабатда бґлинг ва эµти±тланг.

Эр-хотин туяіуш бу маслаµатга амал іилишибди. Тухум іґйилгач, µар іандай роµатдан воз кечиб, фаіат унинг учун парвона бґлишибди. Очлик, сувсизликка µам чидашибди. Оіибат улуІ мукофотга эришишибди – тухум ±рилиб, жажжи туяіушнинг бошчаси кґринибди…

Ашулачи синглимизга Худо овоз берибди, фарзанд µам берибди-ю, юрагига µарорат бермабди-да, аттанг…

* * *

Бир авлод билан иккинчи авлод µаёти, дунёни англаши, іизиіишларида жиддий фарілар бґлади. Буни биз зийраклик билан кузатмаймиз, хулосалар чиіармаймиз. Фаіат баъзи-баъзида «бугунги ёшлар бузилиб кетишяпти», деб нолиб іґямиз. ¤ттиз – іирі йил муіаддам катталарнинг биз µаіимизда µам шундай дейишганларини унутиб іґямиз. Шу кунлардаги ёшлар билан ґзимизнинг ёшлигимиз орасида кузатаётган фаріларимиздан бири – бугунгиларда Аллоµни илм оріали танишга интилиш бор. Бу – барчамиз учун бахтли µолат. Аммо мана бундайлар µам бор: биз имтиµонлар яіинлашганда дарс тайёрлашни кучайтирардик, «фалон китобни іаердан топиб ґіисак экан?» деб ташвишланардик. Бугунгилар µам ташвишланадилар, тайёрланадилар, фаіат саволлари ґзгача: «имтиµон топшириш учун эллик-олтмиш минг сґмни іаердан топиб, тайёрлаб іґйсам экан?» Бизнинг ёшлигимизда деворлар ёки дарахтларда муµаббат изµори сифатида «Сардор іґшув Лола баробар севги» деган ёзувлар бґларди. Энди янгича изµорлар пайдо бґлибди: «Сардор іґшув Лола баробар секс». Бунисига нима деймиз? Шунчаки ёшлик шґхлиги ёки нодонлигимикин?

* * *

¤ргимчак іулф тиріишига жойлашиб, темир саройга, эга бґлдим, деб іувонибди. Тиріишдан мґралаб, режа туза бошлабди: «зинапоялар орасига тґр ташлаб, пашшаларнинг додини бераман. Анави бурчакка тґрларимни тортиб, семиз-семиз чивинларни тутаман. Остонага тґр ташласам, майда іуртлар µам илинади…»

¤ргимчак ґз режасидан маст бґлиб турганда о±і товушлари эшитилибди. Уй эгаси келиб, іулфга калит солибди-ю, ха±лпарастни эзІилаб ґлдирибди…

* * *

¤лимтукни талашиб, бир-бирини ейишга µам тай±р турган итлар бґрининг яіинлаша±тганини кґришди-ю, µамжиµатликда унга іараб вовуллашди. Бґри бу итларни аµил гумон іилиб чекинди. Бґри кґздан йґіолиши билан итлар яна итликларини бошлашди.

* * *

Барг устида ґрмала±тган ипак іурти бир зумгина тґхтаб, бошини кґтарди-ю, атрофида µа±т жґш ура±тганини кґрди: кимдир чириллаб іґшиі айтарди, кимдир сакраб іувнарди, кимдир роµатланиб учарди… Атрофдаги µамма тинимсиз µаракатда эди. Фаіат у бечорагина учолмасди, іґшиі µам айтолмасди. ¤рмалашдан ґзга юмуш іґлидан келмасди. Бир баргни кемириб адо іилиб, иккинчисига ґтгунча ґз назарида дун±ни айланиб чиііандай бґларди. Бироі, шунга іарамасдан у таідиридан нолимасди, бошіаларга µавас µам іилмасди, «µар ким ґз иши билан шуІулланмоІи лозим», деб µисобларди. Ґафталар ґтиб, ґзига ипакдан ажойиб уй тґіишга навбат етди. У ошиіча мулоµаза іилиб ґтирмай, ґзига буюрилган юмушни адо этишга киришди – атрофини ипак толалари билан ґраб чиіди-да:

– Яна нима іилай? – деб сґради.

– Сабр іил, – деган овоз эшитилди, – µаммаси ґз навбати билан.

Ваіти келиб ипак іурти уйІонди, у энди аранг ґрмаловчи іурт эмас, гґзал капалак бґлиб кґз очди. ¤зининг ипак саройидан чаііонлик билан ±руІ дун±га чиіиб, чиройли іанотларини іоііан µолда уча бошлади…

* * *

Кучли ирода – фаіат бир нарсани хоµлаб, унга эришишгина эмас, балки зарур бґлганида нимадандир юз ґгиришга ґзини мажбур іила билиш µамдир. Ирода, бу шунчаки истак ва унинг іондирилиши эмас, балки у µам истак, µам іаноат, айни чоіда воз кечиш µамдир. Донолар айтибдиларки: «Јатъий ирода етишмаган одамда аіл µам етишмайди». Иродасиз кимсалар іґріоідирлар, модомики іґріоі экан – демак, у ожиз. Ирода фаіатгина арзимас нарсаларга, фаіатгина іандайдир маъносиз нарсаларга осилиб оладиган бґлса, у іайсарликка айланиб іолади. Яъни фазилат – иллатга айланади ва бошіалар билан муносабатда тґсіинлик іила бошлайди.

* * *

Подшоµга Аллоµ аілли ва зийрак ґІил ато іилган экан. Подшоµ шаµзода одоб ва ахлоідан сабоі олсин, деб уни муаллимга топширибди. Шунда шаµзода муаллимга іараб дебдики:

– Устоз, илмнинг ниµояси йґі, бутун умрим бґйи ґіисам µам охирига етиб бора олмайман. Менга сиз шундай бир илм ґргатингким, іисіа ва фойдали бґлсин.

Муаллим шаµзоданинг талабига биноан дебдики:

– Агар икки дун±да Іам-андуµдан йироі бґлишни ва тинч яшашни истасангиз, хомушликни ґзингизга µамроµ іилинг, яъни камроі сґзланг. Зероки, сґзламаслик – іутулмоіликдир.

Шаµзода муаллимнинг насиµатига амал іилиб, гапирмай іґйибди. Подшоµ «ґІлим хасталаниб іолди», деб ґйлаб изтироб чека бошлабди. Табибларни чорлабди, аммо µеч ким шаµзодани гапиртира олмабди. Шунда подшоµ овга чиіишни ихти±р этиб, ґІлини µам бирга олибди. Йґлда кетиша±тганда кутилмаганда каклик сайраб юборибди. Мулозимлар дарров уни тутиб келтирибдилар. Шунда шаµзода бирданига тилга кирибдию какликка іараб: «Агар сайрамаганингда саломат, озодликда юрардинг», деб юборибди. Подшоµ ґІлим тузалди, деб ґйлаб іувонибди. Бироі, шаµзода яна гапирмай іґйибди. ¤Ілининг бу іилиІидан аччиіланган подшоµ уни калтаклабди. Шунда ґІил ґзича «Устозим «индамаслик – озодлик гарови», деб тґІри айтган эканлар. Индамаганимда отамдан калтак емас эдим», деган экан.

Какликнинг сайраши µаіида яна бир ривоят бор:

Бир овчининг ови бароридан келмай, уйига ранжиб іайта±тган экан. Каклик уни кґрибди-ю, раµми келиб, кґнглини кґтармоі маісадида сайраб берибди. Јушнинг сайрашини эшитган овчи уни дарров буталар орасидан топиб, бошига калтак билан бир урибди-ю халтасига солибди. Шунда каклик деган эканки: «Сайрагандан сайрамаганим яхшироі, сайраб эдим, бошимдан едим та±і».

* * *

Ажиб бир ривоят бу: подшоµ мармар µовуз бун±д эттириб, раиятга амр іилибдики: «µар киши борки, эрталаб косада сут олиб келиб µовузга тґксин. «Бир одам амрни тинглаб, ґйлабдики: «Шунча одамнинг ичида биргина мен сут ґрнига сув олиб бориб тґксам билинмас. Сутни исроф іилмоідан не µожат, ґзим ичиб роµатланганим афзал». Шу іарорга келиб, эрталаб косада сув кґтариб борсаки, бошіаларда µам аµвол шунинг ґзи. Ґар бир одам ґша киши каби ґйлаб, ґша кишининг іарорича бир косада сув кґтариб келган экан. Ажабки, ґшанда µовузга бир томчи µам сут тушмабди…

* * *

Бир чґпон сурувни серґт ґтлоіда ґтлатиб келиб, совлиіларни соІиб бераркан. Хожаси эса сутга сув аралаштириб сотаркан. Чґпон хожасини огоµлантирмоічи бґлса, у «сен менинг ишимга аралашма, іґйларни боіишни бил», деб койиб бераркан. Кунларнинг бирида тоІда жала іуйиб, сел келибди-ю, іґйларни оіизиб кетибди. Кечки пайт чґпоннинг ±лІиз іайта±тганини кґрган хожа «Јґйларим іани?» деб ташвишланиб сґрабди. Чґпон эса хотиржам жавоб берибди:

– Эй хожам, сиз сутга іґшган сувлар тґпланиб, селга айланди-ю, іґйларни катта дар±га оіизиб халок іилди. Ґаромдан іайтмаганингиз жониворларнинг бошини еди.

* * *

Ґар бир инсон баъзан онгли равишда, баъзан эса ґзи µам билмаган тарзда келажак авлод учун йґл очади. Лекин оча±тган йґлининг ЈАНДАЙлигини ва ЈАЎЈЈА етаклаб боришини билмайди. Биз учун µам аждодлар іачонлардир йґл µозирлаганлар. Кґпларнинг номларини µам, очган йґлларини µам йиллар шамоли тупроііа кґмиб ташлади. Бизларнинг оіибат таідирларимиз µам бундан ортиі бґлмас. Шундай экан, керилиш, кибрланиш, маітаниш кґчаларидан нари юрганимиз маъіул.

* * *

Баъзан одам бойлик учун энг яіин дґстидан µам воз кечади, туІишган биродарларидан узоілашади, кимнидир Іийбат балчиІига булІайди, кимгадир туµмат іилади ва µатто… кимнидир ґлдириши µам мумкин.

Жаннатга етмоі учун булардан йироі бґлса етарли, бошіаларга эмас, нафсига зулм іила олса кифоя. Жаннатга етмоі учун дґстидан юз ґгирмайди – оіибатда то сґнгги нафасига іадар яхшилар, меµр-оіибатлилар іучоІида яшайди. ТуІишган жигарларидан узоілашмайди – оіибатда ґзидан кейин іоладиган фарзандларидан кґнгли тґі бґлади. Бировни Іийбат іилмайди, бошіага туµмат тошларини отмайди – оіибатда бґлажак шармандаликдан іутулади. Кимнидир ґлдирмайди – оіибатда ґз зурри±дини хун тґлаш азобидан іутіаради. (ТґІри, µозир моддий хун тґламай іґйишган, бироі, руµий хун деган тушунча µам бор).

Одам боласи бир айб иш іилиб іґйса, іамалишдан іґріади. Чунки іамоіда µам маънавий, µам жисмоний азоб бор. Одам шу азобдан іутулиб іолиш йґлларини излайди. Милисанинг, прокурор, судьянинг кґнглини овлаш пайига тушади.

Ажаб! Јамоідан неча минг марта даµшатлироі ва азоблироі бґлган дґзахдан нечун іґрімайди? Нечун дґзахга тушмаслик чораларини изламайди?

* * *

Устозларимиздан бири мухбир саволларига жавоб бера туриб, «Мирзо УлуІбекни ґІли Абдулатиф ґлдиртирган», деб таъкидладилар. Бу µаіда ихтилофли фикрлар кґп. Абдулатиф – падаркуш, деган µукм ґша давр шеъриятига µам кґчган. Устоз хусусан Алишер Навоий байтларини мисол іилдилар. Ва… «ґІли Абдулатиф билан диндорлар ґлдиришган», деган іатъий хулосаларини ба±н этдилар. Энди масалага мантиіан іарашга µаракат іилиб кґрайлик: Абдулатиф отага іарши чиіиб, тахтни куч билан эгаллагани рост. Аммо УлуІбекнинг ґлими тасодиф бґлиши µам мумкин-ку? Абдулатифнинг фармони борми? Йґі. ТґІри, бунаіа ишлар ±зма фармон билан бґлмайди. Аммо мантиіан іаралса, агар Абдулатиф отасининг ґлимини истаса Самаріанддан анча узоілаштириб, сґнг амалга оширарди. Ўки бошіача йґл билан ґлдиртирарди. Чунки отасини ґлдиришга фармон бергувчи ґІил энг аввало ґзининг пок іолиши, гумондан нари бґлиши чораларини кґради. Ґозирги µуіуі тили билан айтганда «алиби» ни наід іилиб іґяди. Хуллас, Абдулатиф учун µам бу фожиа кутилмаган бґлиши мумкин. Яна Аллоµ билади. Энди іотилликдаги диндорларнинг иштироки хусусидаги даъволар эса бемаъниликдир. Бу даъво «дин илмга іарши», деган аµмаіона «Іоя» нинг фарзанди. Ислом дини µеч іачон илм-фанга душман бґлмаган. Аксинча, дун±вий илмлар ислом даврида ривожланган. Хоразмий, Беруний, ФарІоний… лар іайси даврда яшашган? Оврупода насаро дини, хусусан «инквизиция» деган оіим µукм сурган даврда олимларга жодугар сифатида іаралиб, илмга іарши расво ишлар іилинган. Лекин у бошіа дин, бошіа давр, бошіа макондир. Афсусларким, ґша макон Іояси ґзбек адаби±тида µам етакчи ґринни эгаллади. Устозларимиз асарларини шу Іоя пойдеворига іурдилар. (Камина µам уларга эргашиб, бир нарса ±зган эдим, µижолатдаман, афсусдаман. Худо умр берса, инсоф ва зеµн берса, ґша «асар» ни іайта ±зибми, айбимни ювишга µаракат іиларман). Муµими шуки, диндорлар яширин фатво чиіармайдилар, яширин ґлдирмайдилар. Яна энг муµими – улуІ ибодатга, Ґаж зи±ратига кета±тган одамни ґлдиришга фатво бермайдилар.

Яна аввалги сґзимизга, Абдулатифга іайтсак, олимлар расадхонани µам шу шаµзода буздирган дейишади. Бу гап µам хом. Агар ґша даврда бузилганда эди µазрат Алишер Навоий:

Темирхон наслидин султон УлуІбек

Ки олам кґрмади султон анингдек…

…Расадким боІламиш зеби жаµондир,

Жаµон ичра яна бир осмондир…

деб ±зган Іазалларида «шундай гґзал илм саройини падаркуш ґІил буздирди» іабилида сатрлар битган бґлардилар. ўазалнинг мазмунига іараганда, расадхона µазрат Навоий даврларида µам бґлган. Расадхона ± зилзила ±ки урушлар, хусусан ґн тґііизинчи асрнинг иккинчи ярмидаги истило даврида бузилиб, аш±лари таланган бґлса эµтимол.

Тарих µаіида ±зганимизда бизларни адаштирувчи нарса – динлар тарихини, хусусан, Ислом тарихи, фалсафаси ва аіидасини дуруст билмаслигимиз, фаµм этмаслигимиздир. Масалан, Мирзо УлуІбек µаіидаги асарларда УлуІбек билан Хґжа Аµрор валий орасидаги зиддиятларга урІу бериш одат тусига айланган эди. Ґолбуки, Мирзо УлуІбек тахтга ґтирган кезлари Хґжа Аµрор икки-уч ёшларда бґлганлар. Ґукмдор ґлдирилганларида эса µали іирі ёшга етмаган эдилар… Бу фикрлар фаіат маълум бир одамга іаратилмади. Бу барчамиздаги хасталикдир. Шу хасталикдан іутула олсак, ажойиб тарихий асарлар ±за олармиз, инша Аллоµ.

* * *

Бир іари мушук ґлар олдидан гґ± инсофга киргандай бґлибди-ю, рози-ризолик тилаш маісадида сичіонларга мактуб битиб, тавбаларини изµор этибди ва яна дебдики: «сизларни бир зи±фат іилиб рози этсамда сґнг жон берсам…» Сичіонлар бу тавба мактубига ишонишни µам ишонмасликни µам билмай, донишмандларига юзланибдилар. Донишманд дебдики: «Мушукнинг тавбасига зинµор ишона кґрмангиз. ¤либ, кґмиб іґйилганидан сґнг гґридан бир дона мґйлави чиіиб турганига кґзингиз тушса µам іґріингу, нариги маµалладан айланиб ґтаверинг». Сичіонларнинг ±шлари бу кекса донишманднинг насиµатларини іулоііа илмай мушукка рґпара бґлмоіликни ихти±р этишибди-да, боришибди.

– Дун±да µали µеч бир мушук шу онга іадарли тавба іилмаган эди, сен нечук истиІфор айтмоіни истадинг? – деб сґрашибди.

Дґмбоі-дґмбоі сичіончаларни кґрган мушукнинг феъли айнибди, тавбасини унутибди, нияти бузилибди.

– Јани, айтларинг-чи, бу дун±да сенлар инсофсизми ±инки менми? Јопнинг оІзи очиі бґлгани µолда нима учун тагини тешасанлар, а? Мен шу саволга жавоб топмоі учун сенларни чаіиртирган эдим, – дебди мушук.

Нодон сичіончалар ґша тонг кекса мушукнинг мазали нонуштасига айланишган экан…

* * *

Ровийлар насиµат іиладиларким: йґлда іароічилар мавжудлигини билган тадбирли сай±µ ±лІиз юрмайди. У сипоµилар µимоясида бирон карвон ґтишини кутади ва унга іґшилиб ґзининг хавфсизлигини таъминлайди.

Ґа±т йґлида µам идрокли одам таваккал іилмайди, бирон аілли одамни учратиб, унинг изидан юрмоіликни маъіул кґради. У ґзига ґзи айтадики: дун± хавотирга тґла, фалокат о±і остида. Јайси йґлдан юрмоі маъіул? Хавф-хатардан µоли юрмоілик учун іандай µамроµни танламоі жоиз? Бой одамнинг этагидан тутсамми ± эътиборли мансабдорнингми? Чуіурроі мулоµаза іилинса, униси µам буниси µам ваіти келганда офатдан іутіариб іололмайди. Чунки уларни µам тунайдилар, уларни µам ґлдирадилар ±ки хорлайдилар. Улар µам йиІлайдилар… Балки уларнинг ґзлари µа±т йґлининг маълум бир йґналишида µужум іилиб іолишар?

Внимание! Это не конец книги.

Если начало книги вам понравилось, то полную версию можно приобрести у нашего партнёра - распространителя легального контента. Поддержите автора!

Страницы книги >> Предыдущая | 1 2 3 4 5 6 7 8 9
  • 0 Оценок: 0

Правообладателям!

Данное произведение размещено по согласованию с ООО "ЛитРес" (20% исходного текста). Если размещение книги нарушает чьи-либо права, то сообщите об этом.

Читателям!

Оплатили, но не знаете что делать дальше?


Популярные книги за неделю


Рекомендации