Электронная библиотека » Тоµир Малик » » онлайн чтение - страница 4

Текст книги "ТАНЛАНГАН АСАРЛАР"


  • Текст добавлен: 27 июня 2023, 20:20


Автор книги: Тоµир Малик


Жанр: Современная зарубежная литература, Современная проза


сообщить о неприемлемом содержимом

Текущая страница: 4 (всего у книги 30 страниц) [доступный отрывок для чтения: 9 страниц]

Шрифт:
- 100% +

– Мен инсонлар іонининг беµуда тґкилмоІини истамадим. Ундан ташіари сизга Осмон назар іилган. Назаркарда султонларни µеч іандай куч билан енгиб бґлмас.

Бу жавоб Искандарга маъіул келиб, саройга кирди-ю, товоілар, лаганларда товланиб турган тилла-ю, жавµарларни кґриб янада ажабланди. Чин подшоси «дастурхонга марµамат, тановул іилинг», дегач, таажжубини яширмай сґради:

– Бу безаклар одам учун таом бґлолмайди-ку?

– У µолда сиз нима ейсиз, улуІ султон?

– Мен µамма каби нон ейман.

– Шундайми? Воажаб! Румда нон топишингиз шунчалар мушкулмиди? Шунча машаііатлар чекиб бу ерга іадар лашкар тортиб келибсиз?

Бу гапни эшитиб, Искандар унинг донолигига таµсин ґіибди. «Мен бу ердан бир дона жавµар µам олмайман, сенинг µикматли пандинг барча талабларимни іондирди», деб оріасига іайтган экан.

Неча юз йилларни оралаб бизга іадар етиб келган бу ривоятни ґіигач, йигирма йилча аввал бґлиб ґтган бир воіеани эсладим. Етмишинчи йилларнинг охирида Америка билан Совет Иттифоіининг орасидаги муносабат чигаллашиб, росмана урушнинг шарпаси сезилиб іолган эди. Бир издиµомда іариялар шу масалада куюниб гапиришди. Уларнинг аксари уруш кґрган, урушнинг касофати іандай бґлишини билувчи одамлар эди. Давра тґрида ґтирган бир іария суµбатга аралашиб:

– Агар менга іґйиб беришса Американинг подшоси билан бизникини ярим соатда яраштириб іґярдим, – деди. Атрофдагилар бу гапни µазилга йґйишди. Јария эса жиддий туриб, фикрини исбот этишга киришди:

– Агар менга іґйиб беришса, иккаласини шу ерга чаіираман. Келишгач, иккаласига биттадан нон бераман.

– Нонни нима іиламиз? – деб µайрон бґлишади.

– Енглар, – дейман.

– Емаймиз, іорнимиз тґі, – дейишади.

– Јоринларинг тґі бґлса нега урушмоічисизлар? Нимани талашасизлар? Сизларга нима етишмаяпти, айтинглар мен топиб берайин, – дейман. Агар аіли бґлса иккаласи ґйланиб іолади. Кейин «гапингиз тґІри экан» оісоіол, деб ярашиб олишади…

Дун±нинг мураккаб савдолари бу каби содда тарзда µал іилинса эди, замин инсон іонларидан тґйиб кетмасди. Отахоннинг гапи кґпчиликка Іалати туюлар. Уч-тґрт йил муіаддам іґшни жумµурият билан чегара бир іишлоііа бордим. Дун± дун± бґлганидан бери аµил іґшни, аµил іариндош бґлиб яшаб келган икки іишлоі замона зайли билан энди икки мамлакатнинг ери сифатида бґлинган эди. Јишлоідан ажиб бир сой оіиб ґтарди. Мен борганимда, айни ±з чилласида сой суви іурибди. Сой іґшни іишлоідан (энди іґшни жумµуриятга тобе) оіиб ґтарди. Билсам, туман бошлиІи нимадандир норози бґлиб сой сувини буриб юборишга фармон берибди. Бизнинг µоким илтимосини инобатга олмабди. Шунда µоким донолик іилиб, іишлоі оісоіолларининг вакилларини ґша іґшни іишлоііа юборди. Бир соатдан сґнг сойдан шаріираб сув кела бошлади…

Умар Ґай±м µазратларининг бир рубойиларида икки киши ер талашиб, бири «шу парча ер меники», деркан, бошіаси «йґі, меники» деркан. Шунда Ер тилга кириб, талашмаларинг, икковинг µам меникисан», деган экан. Бу фалсафанинг маъносига барча тушуниб этса эди…

* * *

Ґамиша ґіимоі тараііий этмоі харакатида бґлмоідан зи±дроі іувонч борми? Узоідаги дґстнинг ташрифидан µам ±іимлироі яна нима бор? Одамлар орасида машµур эмасман, деб нолимайдиган инсон доно эмасми?

* * *

Донишманд дер эканки: мен кунда уч марта ґзимни ґзим тергайман: одамлар учун µалол ва холис хизмат іиляпманми, дґстлар билан суµбатда ри± йґіми менда, муносабатим самимийми, устозлар таълимини такрорлаб турибманми?

* * *

Доно устозлардан бирлари дебдиларким: агар бирон бир киши одамларга яхшилик билан хизматда бґлишни ґзига байроі іилиб олса, сґнгги іуввати іолгунича ота-онасини парвариш этса, Ватанига жон фидо іилмоііа µар он тай±р турса, ґзгалар билан фаіат ва фаіат µаіиіат тилида гаплашса, унинг етарли даражада илми бґлмаса-да, мен уни УЛУў ОЛИМ, деб иззат іилардим.

* * *

Жамият, наинки жамиятга, µатто динга зарар келтирувчи одатлар бор. Биз уларни умумий тарзда «Бидъат ва хурофот» деб юритамиз. Энди сґз шу µаіда. Бу ґринда баёнимиз бир оз чґзилса айбситманг. Келинг, биргалашиб фикр іилайлик:

Бир мамлакатнинг одил ва доно подшоси іарилик ±шига етгач, тахтни ґІлига топшириб, дебди-ки:

– Эй кґзимнинг нури, умидим чечаги, бу обод мамлакатни сенга топширяпман. Аіл билан иш юритгин ва унинг хорланишига йґл іґйма. Мен мамлакат хазинасидан ташіари ґзимнинг бойлигимни µам іґлингга топшираман. То менинг жоним бор экан, сен унинг бир мисіолига µам тегмагин. Оллоµнинг раµматига жґнаганимдан сґнг бу хазинани очасан-да, мискин-камбаІалларга улашиб чиіасан. Токи уларнинг дуоларидан руµим баµраманд бґлгай.

Не бахтким, ґІил µам отаси каби доно экан. Мамлакатни яхши идора этиб, юртни янада обод іилиб, раият дуосини олибди. Аммо унинг бир одати бор эканки, на сарой аµли ва на шаµар аµли тушунаркан. Бирон бир кишининг «Эй подшоµим, бу іилиІингизни тушунмоііа аілларимиз косирлик іиляпти, бизга бунинг маъносини англатиб іґйинг», демоііа юраги бетламас экан. Ваітики келиб, кекса подшоµ собиі ва содиі мулозимларини чорлаб, ґІлининг µол-аµволини сґраганда улар юрак ютиб, воіеани ба±н іилган эканлар. ¤Ілининг іилиІидан µайратланган подшоµ дарµол уни чорлатиб, бу µаракатининг маъносини сґрабди. ¤Іил фарзандлик бурчига, одобига риоя іилган µолда дебдики:

– Отажон, сиз менга хазинангизни вафотингиздан сґнг халііа улашишни васият іилган эдингиз. Рости, мен бу амрни бажармоііа бурчли ва мажбур бґлганим туфайли сиз зоти олийларига эътироз билдирмоііа журъат этмадим. Бироі, µар тун шаµарга чиііанимда фонус-чироіни олдинда эмас, оріа томонда олиб юрмоіни амр этдим. Сабабки, вафотидан сґнг эµсон улашмоі – іора тунда чироіни оріа томонда ±ритиб бормоі каби эмасми? Оріа томондаги фонус ±руІидан йґловчига не фойда? Олдинда ±іиб бормоі афзал эмасмикин?

Ота ґІлининг бу доно тадбиридан іувониб, бойлигини ґзи камбаІалларга улашиб берган экан…

Ґар сафар «йигирма» ±ки «йил оши» деб аталмиш маъракага таклиф этилганимда шу ривоятни эслайман.

Биров ґн кило, бошіаси юз (±ки унданда кґп) гуруч дамлаб, Т¤Јларни ош билан сийлайди («тґі» сґзига алоµида урІу беришим боисини кейинроі тушунтираман) ва муµим бир бурчини адо этгандай кґнгли таскин топади. Афсусли ери шуки, одамлар дин томонидан белгиланган, бажарилмоІи сґзсиз шарт бґлган вазифани іойилмаіом іилиб уддаладик, деб ґйлайдилар. Бу одатларнинг динга мутлаіо алоіасиз эканини эса кґпчилик билмаслиги мумкин. Бу илмни омма орасига сингдиришга масъул айрим биродарларимиз эса мазкур бурчларига совуііон равишда іарайдилар. ТґІри, улар ваіти-ваіти билан бидъат ва хурофот хусусида ваъз айтадилар. Аммо…

Жумъа намозидаги маъизасида «йигирма», «йил оши» бидъат эканини айтишиб, орадан ярим соат ґтмай, намоздан сґнг «Аµли жамоа, таріалиб кетманг, фалончиникида йил оши», деб эълон іилиб, ґзи йґл бошлайдиганлар µам учраб туради. Шунинг учун µам іадрли имомларимизнинг ваъзлари іуруі гап бґлиб іоляпти. Ґатто «домланинг айтганини іил, іилганини іилма», дейилгувчи маіол даражасига µам етмаяпти. Яъни, домланинг іилганини іилмаслик бир масала, айтганини іилмаслик эса яна бир масала бґлиб іоляпти.

Бидъат ва хурофот хусусида фикрларни муµокама тарзида кґпнинг эътиборига µавола этиш нияти анчадан бери мавжуд эди.

Даставвал «бидъат», «хурофот» сґзларининг луІавий маъноси хусусида: «Бидъат» – сґзи айнан таржима іилинса «янгидан ґйлаб чиіилган одат» деган маънони беради. Ґазрат Алишер Навоий асарларида бу сґзни «±іимсиз» деган маънода µам іґллаганлар. Яна «бидъати саййиа» µам дерларким, бу «±мон одат» демакдир. Таъбир жоиз бґлса – динга ±т, ±іимсиз бґлган одатларни «бидъат» деб белгилаймиз. ТґІри, «бидъати хайрия»– яъни «яхши одат» деган тушунча µам бор. Аммо тилимизда кґпроі ёмон одат маъносини ифодалаб келгани учун «бидаъти саййиа» деб ґтирмай, іисіагина іилиб «бидъат» атамаси билан фикр билдиришга кґникиб іолганмиз. «Хурофот» эса «асоссиз» демак. Яъни, динда асоси йґі, беµуда ишлар, одатлардир.

Ґозирги кунда сиз билан биз іаттиі амал іила±тган кґпгина одатларни дин µам, жамият µам рад этади. Диний томондан буюрилган фарз-суннат амаллар билан бидъат ва хурофотни айириб олиш аслида унча мушкул вазифа эмас. Масалан, фарз ва суннат амаллар бизда µам, араб мамлакатлари ±ки Малайзияда µам айнан бир хилдир. Яъни, намоз барча ерда беш маµал ґіилади, бомдод азони Бухорода субµи содиіда Јоµирада кун ±йилганда чаіирилмайди. Ју±шнинг µаракатига іараб ибодат ваітлари µамма ерда бир пайтга белгиланган. Ўки, µамма жойда инсоннинг инсонга зулми µаром, µамма ерда муслим ва муслималарнинг илм олмоілари бир хилда фарздир.

Тошкентда бир киши вафотидан сґнг ґн етти ±ки ґн тґііиз кундан сґнг «йигирма оши» берилади. Водийда бу одат сал кечроі бґлиб, «іирі оши» деб номланади. Бошіа мамлакатларда бу каби ошхґрлик умуман йґі. Тошкентда икки µайит байрамида марµумнинг яіинлари уч кундан бел боІлаб туришади. Водийда эса уч µайит, аммо эркаклар арафа куни фотиµада юрадилар. Тошкентда ґлик чиіарилган хонадонда уч кунгача ґчоііа ґт іаланмайди. Сирдар±да эса то жанозага іадар жонлиі сґйилиб, таом тортилади. Кґриниб турибдики, булар маµаллий шароитга мосланган одатлардир. Уларнинг айримлари, масалан, арафа куни іабр тепасига, ошхона бурчакларига шамчироі ±іиб іґйиш ±ки арвоµларни меµмон іилиш каби одатлар исломдан аввал µам мавжуд бґлган. Демак, улардан бемалол воз кечиш ±ки камтарлик ва холислик билан суІорилган фойдали одатга айлантиришга µаракат іилиш мумкин. Воз кеча іолсак янада тґІрироі бґлади. Чунки бугун соддалаштирилган одат эртага барибир мураккаблашиб бораверади.

Бу каби одатлар бирданига юзага келмаган. Бир сабаб билан бошланиб, сґнг «ким ґзар» мусобаіа, яъни манманлик, ри± югуриши бошланган.

Ґар іандай одатнинг ± очиі ±ки рамзий маънолари бґлади. Јадим замонларда эр вафот этса, хотини µам тириклайин іґшиб кґмилган экан. Шубµа йґіки, буни Худонинг хоµиши деб белгилашган. Бу одат билан фаіатгина хотиннинг марµум эрга садоіати, фидойилиги намо±н этилмаган, балки ґликнинг у дун±да іайта тирилиб, маишатини давом эттиришига ишонишган. Кейинроі бу одат ислоµ этилиб, іабрдаги хотин ґрнини чґри эгаллаган. Јабрга маишат учун зарур таомлар, аш±ларни µам іґйганлар. Жоµилият давридаги араблар эри вафот этган тул хотинга хароб кийимларни кийдириб, хароб µужрада бир йил яшашга мажбур іилган эканлар. Бу билан у гґ± эрининг вафотидан Іоят іайІуда экани, дун± чиройидан завіланишини ґзига µаром этганини намойиш іилган. Шу зайлда бир йил аза тутгач, унинг µузурига бирон совлиі ±ки іуш олиб кириб беришаркан. Бева бирон нима билан жонликни таталаб-таталаб терисини шилиб, ґлдиргач, µужрадан ташіарига чиіарган. Шунда унинг іґлига тезак тутіизишар, бева эса «бир йил давомида кґрган куним шу тезакдан баттар эди», деган маънода уни отиб юбораркан. Аза шу тарзда барµам топаркан. Ислом дини нозил бґлгач, бу каби маънисиз одатларга барµам берилди. Ґатто аза муддати іисіартирилиб, тґрт ойу ґн кун деб белгиланди. (Бу фаіат эри ґлган хотин учун). Уламоларимизнинг фикрларига кґра, бу муддат фаіат іайІу рамзи эмас, балки беванинг µомиладорлигини аниілаш учун µам лозим бґлган. Шунингдек, а±лнинг µуіуіини µимоя іилиш µам назарда тутилган. Сир эмаски, бир киши вафот этса, уй-жой, мерос талашишлар бошланади. Баъзан іариндошлар «меросда хотиннинг µаііи йґі», деб ґзларига мос равишда фатво чиіариб, бевани уйдан µайдашдан µам тойишмайди. Белгиланган идда – 130 кун бевани шундай µужумдан µам саілайди. Аммо бу муддатни уй іамоІи шаклида кґрмоілик дуруст эмас. Агар бева истаса идда муддатини бошіа уйда µам ґтказиши мумкин экан. Бу масала µам мерос µаіидаги оятлар нозил бґлганида µал этиб берилган. Идда даврида бева ясан-тусан іилмоіликдан, бошіа кишига турмушга чиімоіликдан, ґйин-кулгудан саіланади. Бу – фарз, бажарилиши шарт бґлган одат. Лекин уни турлича таліин іилувчилар µам топилади. Бу масалага алоµида тґхталишимизнинг сабаби: кекса бир онахон бева іолганларида «доно» отинчалар «эрингизнинг жони узилган уйда тґрт ой ґн кун жилмай ґтирасиз», деб «фатво» берибдилар. Кампир бечорага бошіа фарзандлари уйига боролмаслик камлик іилиб, шифохонада ±тиб даволаниш µам мумкин бґлмай іолибди.

Бу ґринда биз фарз амалининг маІзини чаіиб кґрмай, уни бузиб таліин іилиниши оіибатида юзага келган бидъатга гувоµ бґляпмиз. ФарІона водийсининг айрим тоІли іишлоіларида эри ґлган хотин іирі кун яланг о±і юришга мажбур экан. «Нега шундай?» деб іизиісак, «Худо шундай буюрган», деб ишонч билан айтишди. Во ажаб, Худо фаіат шу іишлоіларнинг хотинларига яланг о±і юрмоіликни буюрибди-да, а? Шубµа йґі-ки, бу одат исломдан аввалги даврлардан ґтиб келган. Худди араб бевасининг жонлиіни тимдалаб ґлдириб, сґнг тезак отишига ґхшайди.

Водийнинг айрим іишлоіларида яна бир одат саіланиб іолган: жанозадан сґнг (кґпинча масжид имоми раµбарлигида) марµумнинг яіинлари бир уйга тґпланишади-да, унинг гуноµларини µисоб-китоб іилишади. Марµум етмиш (±ки ундан кґп) йил умр кґрган. Шундан, айтайлик, ґттиз йилини бенамоз, берґза ґтказган. Демак, бенамоз ґтган µар куни учун фидя бериши шарт. Яъни, кунда бир фаіирнинг іорнини тґйІазиши керак. Бир фаіирнинг іорнини тґйІазиш (мисол учун) 500 сґмни ташкил этади. Шундай іилиб, беш юзни уч юз олтмиш олтига, µосил бґлган раіамни эса 30 (йил)га кґпайтирилади. Шундай іилиб, марµумнинг салкам беш ярим миллион сґмлик «гуноµи» борлиги аниіланади. Унга рґза фидяси іґшилади. Бу µам салкам ярим миллион сґмни ташкил этади. Демак, хонадон эгаси шу пулга арзийдиган бирон нимани: автомашинаними, бир-икки буіаними, µовлига олиб кириб боІлайди-да, ар-іоннинг бир учини давра іурилган ґйга узатади. Шунда марµумнинг яіинлари (кґпинча имом бошчилигида) аріонни ушлаб, «мен марµумнинг мана бунча сґмлик гуноµини сотиб олдим», дейди-да, кейин «Оллоµнинг розилиги учун мен бу пулдан воз кечдим», деб тантилик іилиб іґяди. Гґ± бу билан марµумнинг маълум миідордаги гуноµлари шу одамга ґтади. Гуноµлар шу тарзда бґлиб олингач, марµум у дун±га гґ± фариштадек жґнайди. Бунга ґхшаган одатлар іозоі овулларида µам учрайди. Фаіат у жойларда бунаіа томоша кґрсатилмай, наід пул билан µисоб-китоб іилинади. Уламоларнинг айтишларича, Тошкентда, бошіа вилоятларда µам бир пайтлар бу бидъат µукмронлик іилган экан. Муфтий Зи±вуддин Бобохон µазратларининг фатволари билан кґп жойларда бу бидъат барµам топган. Ажабки, Јґіон атрофидаги айрим іишлоілар µали µам ґликларнинг гуноµларини сотиб олиш билан бандлар. Јишлоі имомларининг бу бидъатга бош бґлганлари ачинарли µол, фидянинг хасталиги ±ки бошіа узрли сабаб билан рґза тутолмаганлар учунгина берилган имти±з экани, бенамозларга бундай имти±з йґілигини билмасликлари ±ки билиб туриб шундай бемаъни одатга бош бґлишлари янада афсуслидир. Бир жанозада ґзимиз µам шундай одатга гувоµ бґлдик. Јишлоі имоми «гуноµ сотиб олиш» маросимини бошлаш учун уйга кирганида марµумнинг шогирдларидан бири «таісир, марµум устозимиз намоз ва рґза фарз бґлган ±шдан бошлаб бехато равишда бу амалларни бажарганлар, сизнинг µисоб-китоб іилмоІингизга ґрин йґі, µисоб-китоб іилиш іи±матда Оллоµ томонидан бажарилади», деб балоларга іола±зди. У бидъатга эмас, наі Оллоµнинг буйруІига іарши одамдай, µатто «Оллоµга іарши ис±н іилувчи» дай уйдан чиіарилди.

Јадимги Хитойда ота ±ки она вафот іилса уч йил мотам тутилар экан. Бу пайтда хатто мактабга бормоі, илм олмоі µам, мазали таомлар истеъмол іилмоі µам ман этилган экан. Ривоят іилишларича, файласуф Конфуцийнинг шогирдларидан бири Цзай Во бу одатга іарши чиіиб, мотам учун бир йил кифоя, деган фикрини билдирганида устоз «Ноинсоф ґІил. Ахир сени ота-онанг уч ±шинггача іґлдан іґймай катта іилишган-ку? Уч йил мотам тутмоіликни Осмон буюрган», деб норозилигини ба±н іилган экан. Кґриниб турибди-ки, улар мотам кунини белгилашда ота-онанинг гґдакка іилган хизматларини назарда тутганлар. Ислом дини эса бу одатни рад этади, аза уч кун деб белгиланади. Лекин бу уч кундан сґнг вафот этганларни унутиш мумкин, деган гап эмас. Инсон тирик экан, ґтганларини µар куни энг камида беш маµал эслашга, дуо іилишга буюрилган. Инсон µар куни Яратганга муножот іилиб, марµумларни маІфират этишини сґрайди. Зеро, «дуо» нинг луІавий маъноси – «илтижо» дир. Бизни ташлаб, Оллоµнинг раµматига йґналганлар биз дамлаган ошга эмас, дуоларимизга муµтождирлар. Оилада бир киши вафот этгани билан бу хонадонда µа±т тґхтаб іолмайди. Бир-бир ярим йил іайІу белгиси сифатида кґк кийиб, кґз ±ши тґкишимиз билан марµумнинг руµи ором топмайди. Марµумларнинг руµи яхши ишларимизнинг савоблари, поклигимизда іилган холис дуоларимиздан баµраманд бґладилар.

Тошкентда уч кун таом пиширилмаслигидан «шундай іайІудамизки, томоІимиздан овіат µам ґтмайди», деган рамзий маънони уіиш мумкин. Лекин нима учундир жанозадан фотиµа ґіиш учун іайтганларга атаб ноз-неъматли дастурхонни безаб іґйишади. Бу дастурхон уч кун давомида ±зиІлиі туради. (Ґайит байрами кунлари µам шундай). Яхши томони шундаки, µозирги кунда кґп хонадонларда бунинг бидъат эканини тушуниб, дастурхон безашмаяпти. Јґшниларнинг, іариндошларнинг таом пишириб келишлари яхши одат, уларнинг меµр-оіибатларидан дарак беради. Лекин бошіа ердан овіат келишини кутиб туриш µам дуруст эмас. Динда «аза уч кун», деб белгиланган, «уч кун овіат пиширмай, емай, оч ґтирилсин», дейилмаган.

Сирдар± томонларда жонлик сґйилиб, дошіозонда таом пишириш, жанозага келганларга пул таріатиш бидъатига эса бугунги кунда мутлаіо µожат йґі. Келинг, бир оз мозийга іайтайлик. Мирзачґл томонларда одамлар зич яшашмаган. Бир іишлоідан иккинчисига етиб келгунча от-аравада узоі йґл босишган. То жанозага етиб келгунларича очиіишган, чаніашган, хоришган. Уларга дам бериш, тґйдириш учун овіат пишириб іґйишган. Јайтиб кетишларига асіотар деб озгина пул µам беришгандир. Энди эса бунга зарурат йґілигини µамма билади. Ґозир іишлоілар ораси унча узоі эмас, автомашина деган беминнат даст±римиз µам бор. Жанозага келганларнинг шу ернинг ґзида овіатланишига, айниіса бериладиган беш-ґн сґм пулга муµтожликлари йґі. Шунга іарамай, бидъатдан іутулишнинг µаракати кґринмай турибди. Пулдор одамлар жаноза баµонасида бойликларини кґз-кґз іилиб олишга уринадилар. Жанозани тґйдан афзалроі тарзда ґтказадилар. Јґл учида кун кґрувчилар эса «мен µам шундай іилишга мажбурман», деган фикрда іарз олишга мажбур бґладилар. Яіин одамидан ажралган хонадон учун бу азоб устига азоб эмасми? Дин эса одамларнинг беµуда азобда іолишини мутлаіо инкор этади. Ґар µолда марµум ота (±ки она руµи «ґІлим менинг обрґйимни ґйлаб, іарз олиб бґлса µам мол сґйди», деб шод бґлмаса керак.

Жанозадан кейинги барча бидъатларни таµлил этсак, марµумга, унинг руµига фойдасиз эканини кґрамиз. Аксинча, бу одатлар одамларнинг ґз руµларини тинчитиш учун, кґнглигини µотиржам іилиш учун хизмат этади. А±лларнинг «кирювди» сида энг яіин іариндошлар йиІилишса хонадон эгасига озгина далда бґлади, іайІуси сал енгиллашади. Етти маµалла ±ки іишлоі хотинларининг тугун кґтариб келишлари, уларга уч-тґрт хил таом тортилиши шарт эмас. Јор ±ііан маµалда (±ки лайлак учиб келганида) «марµум тирик бґлганида Оллоµнинг бу неъматидан шодланарди, іовун (±ки іовоі) пишганида бу ризідан баµраманд бґларди», деган маънода кичик даврада эсланиши, дуо іилинишининг зарари йґі. Аммо шу номларда яна катта-катта зи±фат бериш – бидъатдир. Айниіса хотинларнинг тугуни бугунги кунда ортиіча машмаша эканини тушунтириш іийин бґляпти. Меµмонга µадя билан бориш яхши одат, бироі, мажбурий эмас. Тугунни бировлар µадянинг бир тури, деб баµолашлари мумкин. Бизнингча эса ундай эмас. «Ол товоІим, бер товоІим, ґртада синди товоІим», деганларидай, бундай µадянинг изидан чиіадиган нохуш гап-сґзлар µам бор. Ґадя іилувчи меµрибонлиги эвазига бундан аълороі нарса олиш нияти билан бормайди. Тугуннинг тарихи µадя билан эмас, оІир, іаµатчилик кунлари билан боІлиі бґлса керак. Маъракага отланган а±л уй эгасининг дастурхонига іґйишга нони борми, йґіми, деган истиµолада кґтариб борган бґлиши мумкин. Кейин бошіалар ундан ибрат олишиб, доруломон кунларда µам давом эттираверганлар.

Ривоят іилишларича, бадавлат одамнинг бир неча хотинидан анчагина фарзандлари бор экан. У киши турли онадан бґлган фарзандларининг таріалиб, юзкґрмас бґлиб кетишларини олдини олиш, улар орасига меµр-муµаббат уруІини экиш маісадида ґлимидан сґнг µар пайшанбада, сґнг йигирма кунда, сґнг іирі кунда, кейин бир йилда йиІилиб туришларини васият іилган экан. ¤гай ака-ука, опа-сингиллар васиятга амал іилишиб, биринчи пайшанбада ґзлари тґпланишибди, кейингисида «дадамизнинг іадрдонларидан фалончини йґілайлик», деб уларни µам таклиф іилишибди. Оіибат, бу давра кенгая бориб, бундан іариндошлар андоза олишиб, такрорлашиб бир бидъатни юзага келтиришган ва унга дин либосини кийдиришган. Бу одатни кґпхотинли бадавлат ота эмас, худди Худо буюргандай іабул іиладиган бґлиб іолишган.

«Йигирма», «йил оши» да іуръон тиловат іилинади. ¤іиш – суннат, соме µолда тинглашнинг фарзлигини кґпчилик билади. «Соме» дегани ха±лни фаіат Аллоµнинг каломига бериб, жимгина ґтиришдир. Јуръон тиловат іилина±тган дамда µатто нафл намози ґіимоі мумкин эмас, дейилади. Биз эсак іуръон ґіила±тганда ош ошалаймиз, хґриллатиб чойни µам ичаверамиз, туриб юраверамиз µам. Энди іарайлик: маъракага бориб, іуръон ґіисак ±ки эшитсак, савоб µосил бґлади ва биз бу савобдан марµумнинг руµини баµраманд этишини сґраб, дуо іиламиз. Тиловатни соме µолатида эшитмаслик гуноµ бґлса, марµумнинг руµи нимадан баµра олади?

Айрим уламо, имом-домларимиз бунинг µам фатвосини топдилар. Ґамонки «йигирма», «йил оши» бидъат, хурофот экан, бу маърракани йигирма беш ±ки эллик кундами «эµсон», бошіача айтганда «амри маъруф ва наµйи мункар» тарзида ґтказиш йґлга іґйилди µисоб. Пули борларга унисининг µам бунисининг µам фаріи йґі – сочаверадилар. ТґІрироІи, «амри маъруф» тарзидаги маърака уларга маъіулроі. Чунки бундай йиІинда маърузачи микрофон оріали маърака эгасини келиштириб маітайди, унинг µаііига ажойиб дуолар іилади. Аммо маъраканинг бу тури кґпчиликни іийнаб іґяди: энди улар маъруза іилувчи домлага, микрофончига µам пул беришлари шарт. Домла-имомларимиз янги одатга «эµсон» деб чиройли ном іґйиб бердилар. ¤злари эса ашулачиларга ґхшаб дафтарча тутиб олганлар. Ашулачилардан фаріли ґлароі, улар баъзи кунда тґрт-беш «эµсон» ни гуллатиб берадилар. Дастурхонга, зи±фат охирида туІулажак тугуннинг µажми, айниіса чґнтакка солинувчи «мулла жиринг» нинг чґІини чамалаб, дуони іуюі іилаверадилар. Машµурроі домлаларимиз бадавлатларникидан іолмайдилар, мундайроіларникига эса шогирдларини юборадилар. Ачинарлиси шуки, бундай дабдаба маросимларини раІбатлантиришга уринадилар. Шайµонтоµур туманидаги масжидлардан бирининг имоми «Аіиіа» деб аталувчи маросимда «пайІамбаримиз іарз олиб бґлса µам аіиіа іилишни буюрганлар», деганини эшитиб, «бу киши адашиб айтиб юбордилар», деб ґйлагандик. Кейин яна бир неча марта бу асоссиз гапни эшитиб, афсусландик. Исломда іарз олиб эµсон ±ки худойи іилиш мумумкинмаслигини бу таісирим ± билмайдилар ± билиб турсалар-да, ґз жиІилдонлари манфаати юзасидан фатво тґіийдилар, мґъминларни чалІитадилар.

Ислом кґрсатмаси бґйича, одам энг аввало ґз оиласини таъминлаши керак. Эµсони µам, µадяси µам биринчи галда ґз фарзандлари ±ки ота-оналарига бґлиши шарт. Ота-онасини яхши парвариш іилиш, фарзандларини яхши кийинтириб, едириб, яхши ґіитиб… ундан орттирса бошіаларни сийлаши мумкин. Фарзандлари ризіини іийиб, ґзгаларни тґйдиришини дин буюрмайди. Эµсон ±ки худойи дегани албатта іґй сґйиб, зи±фат іилиш, имомни чорлаш эмас. Агар іґй сґйишга, дастурхон тузаб меµмон чорлашга имконингиз етса, ихти±р ґзингизда. Бироі, чорлашнинг µам чегараси бор. Сґйилган іґйнинг гґшти уч іисмга бґлинади, бир іисми билан іанча одамни таомлантириш мумкин бґлса, шунча меµмон айтилади. Уламоларимизнинг айтишларича, «худойи» деб сґйилган іґйнинг барча гґшти мискинларга таріатилиши шарт экан.

Дґстингиз ±ки іариндошингиз сиздан іарз дейлик. Јарз тґлашга іурби етмай, руµан іийналиб юрибди. Шу іарздан Оллоµ розилиги учун кечсангиз, энг улуІ савобга етган бґласиз. Агар биров сизни ножґя хафа іилган бґлса-ю, сиз унинг бу гуноµидан ґтсангиз, кечирсангиз бу µам ґзига хос бир «худойи» дейиш мумкин.

Эµсон-худойи агар билиб амалга оширилса, исломнинг энг яхши одатларидан бири. Јґшниси, іариндоши ±ки биродари муµтож бґлгани µолда кишининг сочиб, тґкиб, исроф іилиш даражасида µа±т кечириши дуруст эмас. Шу боис µам закот фарз іилинган. Ґар бир дин одам болаларининг тенг яшамоіликларини даъват этади. Исломда бу масала янада мукаммалроі даражададир. Ґа±т шундайки, биров тадбирда илІор бґлгани сабабли бойиб кетади, бошіаси илм-µунарда заифлигидан ±ки хасталиги туфайлими муµтожроі бґлиб іолади. Ґайр-эµсонлар ана шунда керак. Тґкин-сочин дастурхонлар атрофида биз бу неъматларга муµтож бґлмаган ґзига Т¤Ј одамларни кґрамиз. Зориііан одамлар эса чорланмайди. Бирон киши эскироі кийимда яіинлашса, «сен шошмай тур, меµмонларни кузатиб олай, сґнг сенга овіат бераман», дейди. Хасталиги ±ки бошіа узрли сабаб билан зориіиб яша±тганларнинг аксари иззатда бґлмасликларини билиб, бундай «худойи» ларга яіин µам келишмайди. Маърака эгаси агар инсоф іилса, унинг уйига іолган ошдан бир лаган чиіаради, бґлмаса йґі.

Динда эµсон-худойиларнинг аниі муддатлари белгиланмаган. Бу маъракаларни ґтказиш учун бировнинг ґлимини ±ки бошга ташвиш тушишини кутиш шартмас. Кимнинг іачон имкони бґлса, исроф іилмаган, барча одамларни тенг кґрган µолда ґтказавериши мумкин.

Андижонлик дґстим ачиниб айтиб іолди: бадавлат іґшниси маърака іилмоічи экан. Дґстим бунинг бидъат эканини тушунтириб, муµтож іґшнига ±рдам бериш афзалроі эканини айтибди. Бироі, бадавлат одам икки кундан кейин маъракага айтиб чиіиб, тґрт етим билан бева іолган хонадонга минг сґм садаіа берганини µам фахр билан билдирибди. Ана энди у одам оладиган савобнинг миідорини ґзингиз чамалаб кґраверинг. Унинг жоµиллиги ±ки кибр-манманлиги катта савоб йґлини тґсди.

Бадавлатларнинг маърака ошларини ейишга чидаш мумкиндир. Бироі, балоІатга етмаган, норасида етим болалар іолган хонадонга іайси бет, іайси фаросат ва іандай маісадда борилади? ¤ша тортилган ошда етимнинг µаіи борлигини наµот фаµм этмаймиз? Аждодларимиздан іолган ибрат бор: етимларнинг уйида уларнинг пи±ласидан µам фойдаланиш мумкинмас. Наµот бу ибратлар унутилди?

Бир дґстимнинг укаси іазо іилиб, вояга етмаган беш боласи етим іолди. Жаноза олдидан муµтарам домла-имомга вазиятни тушунтирган эдим, у киши бу хонадонда маърака ошлари іилмаслик µаіида яхши гапирдилар. Етим µаіи нима эканини тушунтирдилар. «Йигирмасини мен іилиб бераман», деган мард топилганда µам бу маъракани іилмай, унга кетадиган µаражат пулини шу оилага топшириш савоброі эканини таъкидладилар. Дафн маросимидан сґнг хонадонга келиб, фотиµа ґіигач, бу масалага іайтиб, янада ойдинроі тушунтирдилар.

Эртасига келсам, дґстим тоІалари, амакилари, маµалла раиси билан бирга «йигирма оши» ни іаерда, іачон, іандай ґтказишни маслаµатлашиб ґтирибди.

– Кеча домланинг гапларини эшитмадиларингми? – деб ажабландим.

– Домла гапираверади, нима, биз кетмон даста кґмибмизми?

– Етим µаіи-чи?

– Маъракани ана, акаси ґтказиб беради.

Акаси – менинг дґстим. Бир неча ой аввал тґнІич ґІлидан айрилган, бошіа болалари µали ±ш, ґзи маошга іараб кун кґради. «Йигирма оши» іилса, іулоІигача іарзга ботиши аниі.

– Бунинг µам вояга етмаган болалари бор. ¤зидан ортмайди топгани, – деб эътироз билдирдим.

– Ке, іґй, дґстим, шу «йигирма» ни іилмасам маломатга іоламан. Маµалла нима дейди?

– «Маµалла нима дейди?» деб яшаган дурустми ± «Худо нима деркин?» деган аълороіми?

Хуллас, ґша куни мен енггандай бґлиб эдим. Бир µафта ґтгач, дґстим іґнІироі іилди:

– Якшанбада «йигирма». Келмаслигингни билсам µам айтиб іґйяпман…

Афсуски, бундай воіеаларни тез-тез эшитамиз. Ўки учратамиз. Яхши амалларимиз билан савоб топиш ґрнига бидъат ва хурофот іулига айланиб іоламиз. Бу билан ґзимиз µам, бошіаларни µам іийнаймиз. Айтганларимизга іараб, бидъат ва хурофотдан іутулиш мумкин эмас эканда, деб бадбин хулосага келмаслик керак. Бугун жамиятимизда бидъат ва хурофот одатларимиздан воз кеча±тган, бошіаларга тушунтира±тган, бу тушунтиришни амалда исбот эта±тган биродарларимиз кґп. Бидъат ва хурофотдан іутулиш іийин эмас. Бу масалани яхши ечиб берувчи уламоларимиз, илмига амал іилІувчи домла-имомларимизнинг сґзларини яхши фаµм этсак кифоя.

* * *

¤іиганингиз бу сатрлар мулоµаза сифатида баён этилиб, фикрлашиш маісадида матбуотда эълон іилинган эди. Каминада билимни кґз-кґз іилиш ёки ґзни илмлилар сафида кґрсатишга уриниш маісади зинµор бґлмаган. Мен олим эмасман, олимларнинг мухлисиман. Кґп іатори уларнинг илмларидан баµраманд бґламан. Бу уламолар билан замондош іилгани, уларнинг суµбатларини насиб этгани учун µамиша Яратганга шукр іилиб юраман. Ажабки, бидъат ва хурофот хусусидаги фикрларим АЙРИМ биродарларимизда Іалат таассурот уйІотибдиким, Іайри фикрларини жамоат орасида µам айтиб, бир озгина Іийбат гулобидан µам симирибдилар. Бундан кґнглимга озор етди. Йґі, бу озор уларнинг номаъіул муомалаларидан эмас, балки Іийбат гуноµидан татиб іґйишларидандир. Динимизга хизмат іилиб келаётган ул биродарларимизнинг бундай гуноµлардан эµтиёт бґлишларини истар эдим. Аллоµ уларни кечирсин. Катта жамоатларда айтилмиш Іайри фикрлар унчалик тґІри бґлмагани учун баёнимизга кичик илова лозимдай кґриниб, яна іґлга іалам олдик, маъзур тутгайсизлар.

Биринчи иловамиз будир:

«ТґІри гап туііанингга ёімас», деган маіолни «ТґІри гап жоµил имомларга ёімас», деб ґзгартирсак µам бґлар экан. Муборак динимизнинг іудратига салбий таъсир этувчи бидъат ва хурофотлар хусусида фикр юритиб, бу ярамас одатларга йґл беришда АЙРИМ имомларнинг хизмати µаіида бир-икки аччиі сґз айтиб эдик. Ният холис эди, кимнидир айблаб, шармсор іилмоі фикридан узоі эдик. Аммо баён этилмиш µаіиіат айрим таісирларимга ёімабди. Бу бир жиµатдан яхши, гап эгасини топибди. Ёмон томони – уларнинг бидъат ва хурофот ботіоІидан чиімоіликдан уринмасликларида. «Динимиз учун офат µисобланувчи бидъат ва хурофотлардан іутулайлик», демоілик ґрнига «бу одам нега аіл ґргатмоічи бґлади, нечта µадисни билади ґзи?» деб маломат іилибдилар. Биз бунга жавобан кишининг динга іилган хизмати нечта µадис ёдламоі билан эмас, билганларига тґІри амал іилмоілик билан іадрланади, демоІимиз µам мумкин. Чунки іиёматда айнан амал асіатмоІини таісирларим менданда кґра яхшироі билишар. Яна улар µадиси іудсийдаги Аллоµнинг марµаматлари баёнидаги (мазмуни): «Бандаларимнинг ибодатлари ичида менга суюмлироІи – менинг йґлимда яхши амалларга тарІиб µамда холис насиµат іилишдир», дейилмиш µаіиіатга іандай муносабатда эканлар, бизга іоронІу. «Нечта µадис билади?» дегувчига «Таісирим, камина іанча µадисни ґргангани, фикр іилганини санаган эмас, сиз ґзингизникини санабсиз, дуруст. Бироі, сиз µам, камина µам имом Бухорий µазратлари билганчалик билмасмиз?» деб жавоб іайтармоІимиз µам мумкин эди. Лекин биз бундай тийилиб, у муµтарам таісиримга шарафли µадислардан бири билан жавоб іайтармоіликни лозим кґрдик:


Страницы книги >> Предыдущая | 1 2 3 4 5 6 7 8 9 | Следующая
  • 0 Оценок: 0

Правообладателям!

Данное произведение размещено по согласованию с ООО "ЛитРес" (20% исходного текста). Если размещение книги нарушает чьи-либо права, то сообщите об этом.

Читателям!

Оплатили, но не знаете что делать дальше?


Популярные книги за неделю


Рекомендации