Электронная библиотека » Тоµир Малик » » онлайн чтение - страница 6

Текст книги "ТАНЛАНГАН АСАРЛАР"


  • Текст добавлен: 27 июня 2023, 20:20


Автор книги: Тоµир Малик


Жанр: Современная зарубежная литература, Современная проза


сообщить о неприемлемом содержимом

Текущая страница: 6 (всего у книги 30 страниц) [доступный отрывок для чтения: 9 страниц]

Шрифт:
- 100% +

Кераксиз одатларнинг пайдо бґлуви ва изсиз йґіолуви сиз билан бизнинг онгимизга, виждонимизга боІлиідир. Кибр ва манманликдан озгина чекинсак, олам-олам савобга эришамиз ва хонадонимизнинг чексиз саодатга етмоІини таъминлаймиз. Суµбатимиздан маісад сизларга аіл ґргатиш эмас, фикрлашга таклиф этмоіликдир. Сґзларимизни µадиси іудсийда келтирилган Аллоµнинг хитоби билан якунлашни маъіул кґрдикким, бу µаіиіат юмуілик кґзларни очар:

«Эй Одам фарзанди, агар мендан уялмасанг, µарна хоµласанг іил!..»

* * *

Баµорда бодом гуллади, кґзларни іувонтирди.

Кузда эса…

Бодом мевалари µали етилмай туриб, «бошіалар териб кетишмасин», деган хавотирда іоіа бошладилар. Бечора дарахт инсон боласига мева тугиб бергани учун та±і ея бошлади. Сґнгсиз, µисобсиз урдилар. Дарахт барглари кґз ±ши мисол тґкилди. Лекин инсон болалари бунга эътибор бермадилар. Ґали тирик баргларни топтадилар. «Дарахтнинг та±і еган шохлари, навдалари µам азобланар, озор чекар-ку», деган фикр µеч кимнинг ха±лига келмади.

Бу-ку, дарахт, тилсиз, бизнинг назаримизда жонсиз бир нарса. Дарахтларни савалаш билан кифоялансак кошки эди.

Ґа±тда…

¤з биродарларимизни заµарли сґз та±ілари билан савалаймиз. Юраклари іон іаішаб кетса µам савалайверамиз. Унли йиІисига µам, унсиз фар±дига µам аµамият бермаймиз. Савалай-савалай роµатланамиз.

Дарахтларни савалашдан маісад – меваларни териб олиш.

¤з биродарларимизни савалаб нималарни териб оламиз? Гуноµлар ортила±тган іопларни тґлдирмаймизми?

Бодом тґла іопни оріалаб бозорга шошамиз.

Гуноµлар тґла іопларни ортмоілаб іайга борамиз?

* * *

Эркинлик йґі жойда масъулият µам бґлмайди. Ахир тутіун одамда іандай масъулият бґлсин? Агар идора раµбари мулозимларига эркинлик бермаса-ю, улардан масъулият талаб іилса, кулгили эмасми?

* * *

Яµудийлар билан насронийларнинг келишмовчиликлари Ийсо алайµиссалом туІилганларида бошланган. Бу зиддият сиёсий эмас, диний асосларга эга. Мазкур іарама іаршилик Ийсо Масихнинг Ерга іайтиш онларида барµам топса не ажаб?

* * *

¤тмиш, хусусан Сталин замонидаги зулм учун ким айбдор? Бу µаіда аввалроі µам фикр билдирилиб эди. Энди мазкур саволга бошіачароі жавоб іайтарсак-чи? Яъни, бугунги авлодни айблаш мумкинми? Масалан: «Сенинг отанг фалончининг устидан ёзган», деб. Албатта йґі. Бироі, у дамларни унутмаслик керак. Чунки зулм дарахти µеч бир замонда, µеч бир жамиятда іуримайди. Јуёшнинг µаракатига іараб соя ташлайдиган жой ґзгариб тураверади. Јайси бир авлоднинг эртами кечми яна шу сояга дуч келиши эµтимоли бор. Ґозир бирор идора раµбарига ёки ундан каттароІига бошіа ходимни ёмонлайдиган, иІво балчиІини чаплаб роµатланадиганлар йґіми? Ана ґшаларнинг шу хизмати зулм дарахтини суІоради ва іуриб іолишига йґл іґймайди.

* * *

Телевизорда ±зувчи биродаримиз Іалати бир гап айтди: яъниким, илм-фан – бош, аіл учун, адаби±т эса юрак учун экан. Бу гапда мантиі кґрмадим. Назаримда биродаримиз фикрларини тґІри ба±н іилиб беролмадилар шекилли. Балки у киши бундай демоічи бґлгандирлар: «илм-фанга доир ишлар, кашфи±тлар асосан аіл маµсули. Аниі фан билан шуІулланиш учун юракдаги туйІулар, µис-µаяжонлар шарт эмас. Айтайлик, іу±ш физикаси билан шуІулланувчи олимдан офтобнинг эрталабки латофатига маст бґлиш талаб этилмайди. Унинг учун іу±ш нурларининг уфіда товланиши муµим эмас, балки улуІ ±ритгичнинг хусусиятларини ґрганиш зарурроі. Бадиий асар эса аввал юракда туІилиб, сґнг аіл воситасида бойитилиб, іоІозга туширилади». Аниі фанлар билан бадиий адаби±тни айри-айри кґриш іалам соµиблари учун янгилик эмас. Бу хато фикрни тез-тез эшитиб турамиз. Бундай биродарларимиз фаіатгина ґз тумшуілари остидаги нарсаларни кґрадилар. Оріага іарамайдилар, рґпарада нималар борлиги билан іизиімайдилар. Мозийга іарасалар эди, алломаларимизнинг бадиий адаби±т билан шуІулланганларини билар эдилар. Яна сир эмаски, фандаги кґп кашфи±тларга бадиий адаби±тда акс эттирилган илмий тахминлар асос бґлган. Лазер нури бунга мисол.

Шу телекґрсатувда биродаримиз китобларни компьютерлаштириш, яъни китоб саµифасини компьютер экранига чиіариш масаласига салбий муносабат билдирдилар. «Китобни мазза іилиб ґіиш керак», дедилар. Улар бир нарсага тушунмадилар шекилли: компьютерда фаіат тамоша іилинмайди, унда µам ґіилади. Биз истаймизми, ± йґіми, іоІоз масаласи жаµон миі±сида жиддий муаммо сифатида кун тартибига іґйилгач, матбуот µам, китоб нашри µам аста-секин компьютерлашади. Ґозирнинг ґзида айрим илмий адаби±тлар, луІатлар, іомусий луІатлар компьютерлаштирилди. Бу жара±н ривожланиб бораверади. Лекин шунда бошіа бир муµимроі муаммо кґндаланг бґлиши мумкин: компьютердан таралувчи нур оіимининг инсон саломатлигига зарари одамларни ґіишдан чеклаб іґйиш эµтимоли туІилади…

* * *

– Миллион долларсиз яшамоі мумкинми?

– Мумкин.

– Юз, ґн, µатто бир долларинг бґлмаса-чи?

– Яшамоі мумкин. Ризіни Тангри беради. Кишининг тирик юриши учун кунда бир кесим нон кифоя. ОІир кунларда одамлар шундай яшашган. Одам нима учун таомланади? ¤либ іолмаслик, µаракатдан тґхтамаслик учун. Бунинг учун катта бойлик шарт эмас.

– Шон-шуµратсиз яшамоі мумкинми?

– Одамлар яшашяпти-ку? Нега мумкин эмас экан?

– Юіори мансабсиз-чи?

– Одамларнинг барчаси мансабдор эмас-ку?

– Амалинг бґлмаса, бойлигинг бґлмаса, шон-шуµратинг бґлмаса, тґй-µашамларда сенга пойгакдан жой тегади.

– Демак, улар Одамни эмас, амал ва бойликни тґйга чорлашган экан. Пойгакда ґтиришдан афсус чекмаслик керак. Чунки ґша тґрдагилар µадемай пойгакка тушадилар.

– Хґш, бойликсиз, амалсиз, шуµратсиз яшамоі мумкин экан. Нимасиз яшамоі мумкин эмас?

– Иймонсиз. Иймон билан яша±тган киши Аллоµнинг µузурида энг бой, энг шуµратли кишидир. Тангри µузуридаги дастурхон тґри µам иймон эгалариники бґлади. Дун±вий бойлик, мансаб, шуµрат хи±наткордирлар. Иймон бойлиги эса садоіатлидир. Бу дун±да ташвишли ±ки іувончли кунларда µам ±лІиз іґймайди. У дун±да эса ґзингга кґшк бґлиб хизмат іилади.

* * *

Олимлар тош асри миллион ±ки неча минг йил олдин ґтиб кетган дейишади. Лекин мен айрим одамларнинг тош іалбларига іараб, бу гапга ишонгим келмайди. Тош асри тугамаганга ґхшайди.

Бир киши ґзининг синглиси билан юз кґрмас даражада аразлашган экан. Узоі йиллар давомида ака-сингил бегоналардай юришган. Ваіти келиб, сингил іазо іилганида ака фотиµага бормоіни ихти±р этиб, µаракатини «ґликнинг µурматини іилиб іґйиш керак», деб изоµлабди.

Ажаб, минг бор ажаб! Дуруст, ґликнинг µурмати бор экан. Тирикнинг µурмати-чи?

* * *

Аілимиз µамиша биз билан бирга эмас, доимий равишда µукм ґтказмайди. Худди чекиш баµонасида ташіарига чиііан кашанда сингари бизларни тарк этиб туради. Биз буни сезмаймиз ва айни шу дамда аµмоілик іилиб іґйиб, сґнг афсусланамиз.

* * *

Одамнинг эл орасидаги ґрни, мартабаси, обрґ-эътиборини аввало іилган ишлари, сґнг эса атрофидагиларнинг маітов ва оліишлари белгилайдими? Балки аксинчадир? Яъни, атрофидагиларнинг ±лІон-яшиі оліишлари бирламчи, арзимас хизмати – эса иккиламчидир?

* * *

Бир киши билан танишадиган бґлсак, унинг іандай фазилатларга эга эканлиги билан іизиіамиз. Иллатлари µам назаримиздан четда іолмайди. Сґнг аілу фаросатимизни тарозуга айлантириб, янги танишимизнинг фазилату иллатларини «тортиб» кґрамиз. Тарозунинг «фазилат» палласи оІирроі келса, янги танишимиз билан янада яіинлашишга, дґстлашишга интиламиз. Тарозунинг «иллат» палласи босса, ундан нари іочишга уринамиз. ¤зимизга хос ажиб хусусият шундаки, «фазилат» ва «иллат» тушунчаларини ґз аілимиз даражасидан чиіолмаган тарзда, ґз іаричимиз билан ґлчаймиз. «Комил инсонга хос фазилат» деган меъ±рни эса унутамиз. Шу боис янги танишимизга хос фазилатдай кґринган одат комил инсонга ±т, иймонга зид бґлиб чиіиш эµтимоли µам бор. Бу борада янглишмаслик, янги танишни асл µолида танимоілик учун ґзимизнинг іобиІимиздан чиіишимиз керак бґлади. Каллакесар одам чивинга µам озор бермайдиган кишининг бу мґъминлик фазилатини іадрлай олмайди, аксинча, «нодон» деб кулади. Бесабр одам сабрли кишининг іадрига етолмайди. Демак, уни зоµиран билса-да, ботинан танимоІи мушкул.

* * *

Барча миллат вакиллари, динга ишониш-ишонмасликларидан іатъи назар, «Худога шукур» ±ки «Худо хоµласа» каби калималарни тилдан іґймайдилар. Ґатто ашаддий худосизлар µам баъзан беихти±р равишда шукрона айтиб юборганларини ґзлари µам билмай іоладилар. Худони тилдан іґймаслик, албатта, яхши фазилат, аммо банда учун бу кифоя эмас. Одам фарзанди бутун умри давомида Аллоµни таниш µаракатида бґлмоІи жоиз. Роббимиз бґлмиш Аллоµ бандаларига илм олмоіни фарз іилган. Зеро, Аллоµни таниш фаіат ва фаіат ґіимоі, илм олмоілик билан бґлур. Илмсиз, жоµил одам Аллоµнинг буюклигини, іудратини тґлалигича била олмайди. «Аллоµу акбар!» – Аллоµ улуІ, буюк, деб кунда минг марта такрорлагани билан бу буюкликнинг нимадан иборат эканлигини билмаслик – Аллоµни танимасликдир.

* * *

Аллоµ таборак ва таоло Одам болаларини бошіа маµлуіотлардан фаріли ґлароі, азиз ва мукаррам іилиб яратган. Коинотга сочилган µа±тсиз іуруі сай±ралар занжиридаги обод сай±рани µам ана шу азиз ва мукаррам іилиб яратган бандаларига раво кґрди.

Ґазрат Алишер Навоий айтганларидек:

Хушдурур боІи коинот гули

Барчадин яхши µа±т гули…


Коинот – мґъжиза. Кичик бир заррага боіамизми ± баµайбат тоІларга іараймизми, барча-барчасида Аллоµнинг буюк іудрати ва маµоратини кґрамиз. Бу мґъжизанинг кґламини іай даражада идрок эта олувимиз – Аллоµни іай даражада танивумизни белгилайди. Јуръони Каримда таъкид этилишича, µар бир ги±µ, оламдаги µар бир жара±н – Аллоµнинг оят-мґъжизаларидир. Ґамонки, іуръон – мґъминлар учун насиµат, кофирлар учун µасрат экан, табиатдаги µар бир мґъжиза ана шу насиµатни іувватлантирувчи омилдир.

Биз бир-биримизнинг овозларимизни эшитамиз. Жониворларнинг овозларини µам ажрата оламиз. Бироі, табиатнинг товушини µамма µам эшитавермайди. Табиатнинг сґзларини іулоі билан эмас, илм билан іувватланган идрок воситасида тингламоі мумкин. Киши бу овозларни тинглагани сайин Аллоµнинг наіадар буюклигини янада аниіроі µис эта боради.

Аллоµ кузда дарахтларга ґлим уйіусини беради. Гґ±ки табиат ґлади. Баµорда эса навдалардаги гуллар кґзларни іувнатади. Бу іи±матда тирилмоііа ишора эмасми?

Ўки саµро баІрида неча фурсат ґлик каби ±тган уруііа ±мІир томчиларининг µа±т бахш этиши-чи?

Баъзан ґйлаб іоламан: олов нима учун яратилган экан? Таом пиширмоі учунми? Хом гґшт еювчи маµлуілар µам кґп-ку? Уйни иситиш учунми? Музликларда яшовчи маµлуілар µам бор-ку? Одам боласи дґзах нима эканини хис этмоІи учун µам олов ер юзига чиіарилгандир, валлоµи аълам?

ЎмІир ±Іади, іор ±Іади. Баъзан шукурлар іиламиз, баъзан «кґпайиб кетди», деб нолиймиз. Бошимиз узра томчила±тган томчилар булут шаклида неча юз ±ки минг чаіирим йґл босиб келганини тасаввур іила оламизми? Кґзимизга чиройли кґринган ±ки чаіин чаіиб борлиіни гулдуратган булутларнинг неча юз ±ки минг тонна сувни ернинг бир µудудида тґплаб, иккинчисига олиб келиб тґкишини ґйлаймизми?

Аллоµнинг замину осмондаги барча мґъжизалари бехато ишлайди ва азизу мукаррам іилиб яратилган инсонга хизмат іилади. Кґзимизга аµамиятсиз кґринган чивин ±ки газанда µисобланмиш маµлуінинг µам табиатда ґз ґрни, ґз хизмати мавжуд. Чивин µам мґъжиза, фил µам бир мґъжиза ва бу мґъжизаларнинг барчаси занжир халіаси каби бир-бирларига боІланган, уни узмоі, тґІрироІи узмоііа уриниш инсоният бошига фожиалар ±Ідиражаги тарихдан маълум.

Бґриларнинг камайиб кетиши бошіа жониворлар орасида турли касалликнинг кґпайишига сабаб экани энди сир эмас.

Тимсоµларнинг іириб ташланиши натижасида дар± ґзанларининг беркилиб іола±тгани µам маълум.

Хитойликларнинг эса «донни еб ташлаяпти», деб чумчуіларни іириб юбориб, сґнг чет элдан сотиб олишга мажбур бґлганлари кулгили, айни чоіда ачинарли µол.

Худосизлар жамиятида «табиатни енгамиз!» деган шиор мавжуд эди. Агар табиат инсон онгининг маµсули бґлганида уни енгиш балки мумкин бґларди. Буюк іудрат билан илоµий тарзда яратилмиш табиатни енгиш мумкинмикин?

Энг аввал нозил бґлган суралардан бири «Аъло» («Энг олий зот») сурасининг дастлабки оятларида зикр этилганидек, «Аллази холаіо фа савва. Валлази іоддаро фа µада. Валлази ахрожал маръаа. Фа жаълаµу Іусоъ аµва». Маъно таржимаси: «У (яъни Аллоµ) барча нарсаларни яратган ва яхшилаб, мутаносиб іилган зотдир. У µар бир нарса учун муносиб йґлни белгилаб (яъни барча нарсани ґлчов билан іилиб), µидоятга бошлаган зотдир. У ґт-ґланларни ундириб чиіариб, сґнг іорамтир хас-µашак іилиб іґйган зотдир». Энди мазкур оятни тафсирчи уламоларимиз, муµтарам устозлар сґзлари билан англашга уриниб кґрайлик: «Тафсири µилол» да ба±н іилинишича, дун±даги яралмиш махлуіотнинг µар бирига идрок диііати билан назар солинса, Аллоµнинг іудратига, µар бир нарсани даіиіа-сонияларигача илоµий µикмат ила маµорат билан яратилганига іойил іолмасдан иложи йґі. Инсон аввало ґз ґзига назар солса, µар бир аъзоси энг муносиб µажмда, жойда, шаклда эканини билади. Бирортаси озгина ґзгарса, мувозанат бузилади, ґз вазифасини адо этолмай іолади. Бошіа махлуіот µам айни шундай. Ґар бир нарса, µатто аілсиз бґлса µам, Аллоµ берган µидоят оріали бу дун±да ґз ґрнини топади, ґз вазифасини бажаради. Ит итлигини, эшак эшаклигини іилади, бири иккинчисининг вазифасини бажара олмайди. Инсон µа±ти ґсимликлар µа±тига µам ґхшайди: инсон туІилади, ґсиб-улІаяди, іариб-іартаяди ва ниµоят, іурийди – вафот этади.

Айрим уламолар оятдаги «Іусоъ» сґзини нефт деб таъвил іиладилар. Уларнинг фикрича, сел кґпикларига іоришган чирик япроі-хазонларининг іуйіасидан нефт µосил бґларкан. Бу изоµларни дун±вий олимлар µам эътироф этадилар.

Јуръони Каримнинг асли ±ки маъно таржималари билан таниш биродарларимизга маълумки, бир іанча сураларнинг іатор оятларида бу каби мґъжизалар ба±ни берилганким, мазкур илоµий мґъжизаларнинг илмий µаіиіат эканини ХХ аср дун± олимлари тан олдилар. Шулардан бири «Ар-Роµман» сурасидаги дар±-денгизларнинг бир-бирлари билан учрашадиган іилиб іґйилгани, уларнинг ґрталаридан тґсиі бґлиб, бу тґсиідан ошиб ґтолмасликлари ба±нидир. «Тафсири µилол» да ±зилишича, араб олими доктор Муµаммад Мутаваллининг таъкидига кґра, Форс кґрфазида денгиз тубидан чучук сувли булоілар отилиб чиіаркану аммо денгизнинг шґр сувига аралашиб кетмас экан. ¤ша булоілар Кґкбот номи билан машµур экан. Бошіа илмий маълумотларга іараганда, Адан кґрфази билан Јизил денгиз туташган Боб ал-Мандаб бґІозида ва Атлантик океани (Атлас уммони) билан ¤рта ер денгизи (Оі денгиз) туташадиган Гибралтар (Жабалил Ториі) бґІозида икки денгиз суви бир-бирига аралашмаган µолда оіар экан. Бу мґъжизанинг бир минг тґрт юз йил илгари Јуръони Каримда ба±н іилинганидан хабар топган машµур сай±µ Кусто беихти±р калима келтирган, дейишади.

Шундай илоµий мґъжизалардан таркиб топган табиатни инсон онги енга олармиди? Асло! Аммо табиат овозини эшитмаслик, идрок іила олмаслиги натижасида ґз бошига ґзи балолар орттириб, олиши мумкин. Бугун дун± халілари тилидан «экологик фожиа» деган ибора тушмай іолди. Бу фожиа табиатни енгмоі іасдида іилинган саъай-µаракатлар учун ажр-мукофотдир. Инсоният аіл-идрокини табиатни енгишдай беµуда ишга эмас, илоµий мґъжизаларни ва унинг Яратувчисини танишга іаратмас экан, бугунги фожиалар µолва бґлиб іолади.

Коинот гули µисобланмиш, «Она Ер» деб эъзозланмиш іурраи замин фаіат бизники эмас, унда бугунги гґдакларнинг, яна юз, минг… йиллардан кейин, то іи±матга іадар туІилажак чаіалоіларнинг µам хаілари бор. Бизларга Ерни еб адо іилмоілик буюрилмаган, балки авайлаш, эъзозлаш мажбурияти юкланган.

Авлодлар іарІишига іолмайлик десак, табиат овозини идрокимиз ила тинглайлик.

* * *

«Мана шу іаср, шу автомашина, шу жавоµиру ±іутлар меники», деб ґйлаймиз. Нодонлармиз биз. Ахир жонимиз узилиши билан булардан ажраймиз-ку? Булар бизларга асіотмайди-ку?

«Шу кґз, юрак, жигар… меники», деймиз. Зоµиран тґІри – µа±т эканимизда бизники. Аслида – оіибатда эса, жон чиіиб сґнгги манзилимизга борганимизда эса улар ґз эгаларини топадилар. Бу аъзоларимизнинг асл эгалари – лаµад іуртларидир.

У µолда чин ґзимизники бґлган, бу дун±да µам, у дун±да µам ґзимизга садоіат билан µамроµ бґлувчи, бошіаларга насиб этмовчи, фаіат ґзимизга хизмат іилувчи бирон нимамиз борми? Бор! Бу – иймон.

* * *

Јґшиічи «Бургутлар, мени самоларга олиб чиіинг!» деб нола іиляпти. Дуруст, самога-ку, бургут олиб чиіар. Осмонга чиііандан сґнг тушмоі µам бор. Бургут олиб тушармикин? Одамлар айтмайдими: «Нодон, ґзинг учишни билмасанг нима іиласан учишни орзу этиб?»

* * *

Шоир китоб ґіиб ґтирган экан. Бир жоµил одам унга яіин келиб «нечун ±лІиз ґтирибсан?» деб сґрабди. Шунда шоир унга іараб: «Сен келишинг билан ±лІиз іолдим. Чунки китоб мутолаасидан тґхтадим», деган экан.

* * *

Ривоят іилурларким, ТАЈДИРнинг бениµоя тенгсиз гґзал, оіила іизи бор экан. Јарангки, бир ваітнинг ґзида АЈЛ, ДАВЛАТ ва УМИД деган йигитлардан совчилар келишибди. ТАЈДИР іизини чаіириб «Ку±в бґлмишни ґзинг танла, іайси бири сенга маъіул?» деб сґрабди. Доно іиз ґйлаб туриб жавобини бошлабди:

– АЈЛ инсондаги энг олийжаноб фазилатдир. АЈЛ ±рдамида дґстни душмандан, µуш±рни эса девонадан фарілаш мумкин. Лекин АЈЛнинг бир айби борки, кишини чалІитиб, хатарли йґлларга солиб іґймоІи µам мумкин. «Аіллилик балоси» деб бекорга айтмаслар.

– ДАВЛАТ µаіида нима дейсан?

– ДАВЛАТ – ишбилармон ва µукмдордир. Давлатнинг итоатида кґп нарсалар бор. Бироі, унда вафо йґі. Агар ихти±рни ґзимга берсангиз мен УМИДни танлагум. Чунки УМИД µар іандай µолатда µам инсондан ажралмайди, µар іандай µолатда µам вафолигидан чекинмай, энг яіин дґст бґлиб іолади, – деган экан оіила іиз.

* * *

Бозор – шайтоннинг масжиди экан. Жамиятни шу масжид асосида іуришда эµти±т бґлмоі жоиздир.

* * *

Ваітим йґі, дегувчилар – ваітнинг іулидирлар. «Ваітим йґі», дейиш бир баµона. Бу баµона билан одам бошіаларни эмас, аввало ґзини алдайди. Худо бизга бир кеча-кундузда йигирма тґрт соат ваіт бериб іґйибди. Шу ваітнинг эгаси ґзгалар эмас, ґзимиз. Ана шу йигирма тґрт соатни таісимлаш учун Яратгувчи томонидан аіл, фаросат, зеµн… неъматлари µам берилган. Одам ваітга іул эмас, хожа бґлмоІи керак. Биз беµуда ишларга кґп маµли± бґламизда, зарур юмушларга келганда «ваітимиз етишмайди», деб нолишни бошлаймиз. Ґатто эрталабдан кечгача іарта ґйнаб ґтирувчилар µам шундай деб µасрат іиладилар. Ји±матда ваітимизни беµуда сарф іилганимиз учун µам µисоб берсак керак, валлоµи аълам?

* * *

Бир кар одамнинг µґкизи йґіолиб іолибди. Кґчада іидириб юриб, янада карроі одамга дуч келибди. Иттифоіо бу одам эрталаб эшак топиб олган экан. Кар одам µґкизи йґіолганини айтиб, унинг шохлари-ю, думларининг таърифини келтирибди. Карроі одам унга жавобан:

– Ґа, тґІри, мен эшагингни топиб іґйганман, суюнчини бергину олиб кетавер, – дебди.

Кар одам эса яна µґкизининг таърифини іилаверибди. Шу µолда гап талашиб туришганда эшагига бир жувонни мингаштириб олган оісоіол кґринибди. Јарангки, оісоіол уларданда карроі экан. Йґлни тґсиб, бири µґкиз, бири эшак µаіида тинмай гапира±тган одамларга іараб: «Хотинни олиб іґйишмоічи шекилли», деб ґйлаб:

– Яіинда хотиним ґлди. Бу жувон бегона эмас, хотинимнинг чґриси эди, – дебди.

Хуллас, уччови уч хил гапириб, баµслашиб, µаіиіат истаб іозига келибдилар. Худонинг іудратини іарангки, іози улардан баттар кар экан. Рамазон ойи яіинлашиб іолган, агар янги Ой кґринса, ноІоралар чалиниб, элга маълум іилиниши керак экан. Јози уларнинг тинмай, бир-бирларига гап берма±тганларидан «Ґа, улар янги Ой чиііанини кґришибди-да», деган іарорга келиб, хизматкорларига буюрибди:

– Ґой, ноІораларни чалинглар, эртага саµардан рґза!

Јиссадан µисса: бир-биримизнинг гапларимизга тушунишни истамай юрганимизда ґша одамларга ґхшаб іолмаймизми?

* * *

Бґстонлиіда бир чинор кґрдим: одамлар унинг яіинида гулхан ±іавериб, оіибатда дарахтнинг баданини ґйиб юборишибди. Узоідан іаралса, дарахт тили суІуриб олинган одамга ґхшайди. Бизнинг тарихимиз µам шунаіа…

* * *

Јайта іуришни µам кґрдик… Нимани іайта іурдик? Ґеч ким билмайди. Бу іайта іуриш деганларидан назаримда биттагина ашула іолди: «Мамлакат бґйлаб іилар юриш – Миша, Рая ва іайта іуриш»…

Шундай эртак бор: кунларнинг бирида хґроз билан ит дґстлашиб, ґзлари учун іишлоі іурмоічи бґлибдилар-да, ґрмонга бориб, жой танлабдилар.

– Мен іуришни билмайман, сен-чи? – деб сґрабди ит.

– Мен µам билмайман, – дебди хґроз.

– Унда іишлоіни іандай іурамиз? – деб ажабланибди ит.

– Жуда осон: сен вовуллайверасан, мен тупроі титиб іичіиравераман. У ±Іи яна бир гап бґлар, – дебди хґроз.

Бу таклиф итга маъіул келиб, «иш» бошланибди. Бир оздан кейин чарчашгач, ит дам олиб, хґроз пойлоічилик іилибди. Шу онда тулки хґрозни кґриб іолиб, унга яіинлашибди-да, «нима іиляпсан?» деб сґрабди.

– Биз бу ерда іишлоі іуряпмиз, – дебди хґроз.

– Мениям ишга олгин, мен жудаям зґр іурувчиман, – деб ялинибди тулки.

– Яхши, – дебди хґроз. – Ґов анави бутанинг оріасида ишбоши дам оляпти. Бориб учраш, «хґроз айтди», десанг ишга олади.

«Ай±р» деб ном олган тулки шу онда нодонлик іилиб, итга таланиб, думдан айрилиб, іочибди. Бир баландликка чиіиб олгач, «іурувчилар» га дебди:

– Мен-ку, лаімалигим туфайли думдан айрилдим, энди иснодга іоламан. Сизларнинг нодонлигингиз оіибатидаги шармандалик бундан кам бґлмасов…

* * *

«¤зингни ґзинг англаб ет!» дейишади. Хґш, іандай англамоі мумкин? Бунинг учун киши ґзига іараши, ґзини ґзи идора этмоІи лозимми? ¤з-ґзини англамоі учун бу кифоя эмас. Бунинг биринчи шарти: одам атрофидагиларни зийраклик билан кузатмоІи шарт: яъни ґз кучини, зеµнини, идрокини бошіаларники билан таііосласин, манфаатларини ґзгалар манфаатига солиштирсин-да, уларнинг назарида ґзининг іандай кґринишда эканини тасаввур этсин. «Менда бошіаларни іойил іолдирувчи µеч афзаллик йґі», демоііа куч топсагина, ґзини англашни бошлайди.

* * *

Агар сиз бошіалардан бирон нимани илµаі кутма±тган бґлсангиз, ґзгаларнинг марµаматига муµтож бґлмасангиз бир асаларига иккинчиси, бир арІумоііа бошіаси хатарли бґлмаганидек, одамлар µам сизга даµшатли ±ки ±вуз бґлиб туюлмайди. Агар сизнинг бахту иіболингиз бошіалар измида бґлса, одамлардан іґріа бошлайсиз.

Демак, яшамоінинг іоидасини бу тарзда белгиламоі афзал: ґзимизники бґлмаган барча нарсалардан воз кечмоІимиз шарт. Токи ґзимизники бґлмаган бу нарсалар ґзимизга хожа бґлиб олишмасин. Аъзойи баданимизнинг хоµиш-истакларига іулоі солмайлик, унинг инжиіликлари бузуілик жари томон етаклаши мумкин; бойликка муµаббат уйІонишидан саіланайлик, бу муµаббат µалок іилІувчидир; шон-шуµрат, мансаб, эµтиромлар эшик іоіса, «хуш келибсиз, мен сизга мунтазир эдим», деб іучоі очмайлик. Бу ґринда дониш аµли дерки: фарзандларинг, хотининг, ака-укаларингдан µам воз кечгил. Лекин бу талабни сґзма-сґз тушунмоі дуруст эмас. Яіинлардан воз кечмоілик – уларни кґчага чиіариб ташламоілик ±ки тґнни елкага ташлаб «µайт!» деб чиіиб кетмоілик эмас. Гап бу ерда яіин кишиларнинг нафс балосига учраб іолишидан іайтариш µаіида кетяпти. Яіинларингиз нафс ботіоІига бота бошладими, истар-истаманг ґзингиз µам улар изидан бораверасиз.

¤зингиз саіланиб, уларнинг µалок бґлишларини кузатиб туришингиз эса важдондан эмас.

Аввалги фикримизни давом эттирсак: ґзимизга тегишли бґлмаган нарсалардан воз кечар эканмиз, одамларнинг зулмини зулм билан іайтармоІимизга µожат іолмайди. Дейлик: рґпарамизда іамоіхона турибди. Унинг мавжудлиги руµингизга іандай зарар етказиши мумкин? Нима учун уни бузишга киришмоІингиз керак? Нима учун ундаги одамларни ґлдира бошлаш лозим? Бу іамоіхона, ундаги кишанлар, ґз хизматига эга. ¤зига тегишли бґлмаган нарсалардан воз кечган инсон агар бу кишанга банди іилинса µам, фаіат жисми боІланади, руµи эса озод µолда іолаверади. Руµига µеч ким даµл іила олмайди ва у ґз хоµишича яшайверади.

У одам бунга іандай эришади? У ґзининг иродасини букиб, Аллоµнинг иродаси іаршисида тиз чґктирган. Агар Аллоµ унинг безгакдан титрашини истаса, у одамнинг ґзи µам буни истайди. Агар Яратган Тангри бу ишни истаса, у одам µам айнан шуни ихти±р этади. Агар Робби бирор µодиса юз бермоІини хоµласа, у одам µам истайди. Тангри истамади, у µам хоµламайди. Агар Јодирул Ґолиі унинг азоб чекишини, оіибат ґлим топишини таідир этдими, у одам µам шундай азоб чекмоіни ва жон бермоіни орзу этади. Айнан шу фазилат одамнинг бошіалардан іґрімай яшамоІига имкон беради.

* * *

Аллоµ-таоло Мусо алайµиссаломдан сґради:

– Јґлингдаги нима, эй Мусо?

– Бу µассадир, йа Роббим.

– Уни нима іиласан?

– Суяниб юраман.

– Мендан бошіа суянадиган, сиІинадиган нарса йґілигини билмайсанми? Јґлингдаги нарсани ерга ташла.

Ґазрат Мусо µассани ерга ташлаганларидан кейинги сир кґпчиликка маълум: бир вазиятда у жонивор бґлиб кґринди, бошіа бир вазиятда денгиз иккига бґлиниб, уммат омон-эсон ґтиб олди. Уламоларнинг айримлари Мусо алайµиссалом суяниб юрувчи µассани нафсларига далолат іилинганига ишорат этадилар.

Барча динларда, барча замонларда одамнинг нафс іулига айланмаслиги учун эµти±ткорликка чаіирадилар. Донолардан бири деб эканларким: «Аллоµ яратган энг ярамас маµлуі нафсдир. Чунки нафс фаіат ґзига іарши бґлган нарсаларни истайди.»

Ривоят іилишларича, µазрати Зуліарнайн сафарлари чоІида нафсни енгишга уринган бир іавмга дуч келади. Бу ердаги инсонларнинг биронтаси бойлик тґплаш билан шуІулланмас экан. Таомлари µам асосан сабзавотдан иборат экан. Бу ердагилар ґзларига іабр іазишиб, унинг ±нида ибодат іиларканлар. Зуліарнайн бундан ажабланиб, бу іавмнинг µукмдорини µузурига чаіиртирибди. Ґукмдор эса «Менинг µеч ким билан ишим йґі. Кимнинг менда иши бґлса, ґзи ±нимга келсин», дебди. Зуліарнайн янада ажабланиб, унинг ±нига келиб: «Сени чаіиртирувдим, нега келмадинг?» деб сґрабди. Ґукмдор, тил±Іламалик іилиб ґтирмай:

– Сенга µеч бир эµти±жим йґі, агар бґлганида µузурингга борар эдим, – дебди. – Сенинг менда эµти±жинг бордирки, чорлатибсан.

– Эµти±жим – сизлардаги аµволнинг сиридан воіиф бґлмоілик, – дебди Зуліарнайн.

– ТґІри фаµмлабсан, эй µукмдор, бизнинг олтин ва кумушларга эµти±жимиз µам, ишимиз µам йґі. Чунки бир озгина бґлса-да, олтин ±ки кумуш топган кишининг янада кґпроі топиши учун µузурини йґіотганини кґрдик. Шунинг учун µам дун± сарватидан воз кечганмиз.

– У µолда бу іабрлар кимга керак? Нега іабр іазиб, уларнинг ±нида ибодат іилмоідасизлар?

– Бу ишимиздан маісад µам дун± сарватига майл іґймасликдир. Јабрларни кґргач, бир кунмас бир кун шу ерга тушишимизни ґйлаб, µамма нарсадан воз кечамиз.

– Нега сабзавотдан бошіа нарсаларни емайсизлар? Ґайвонларни боіиб, сути ва гґштини истеъмол іилсаларингиз бґлмайдими?

– Ошіозонларимизнинг жонли µайвонларга мозор бґлишини истамадик. Сабзавотлар билан µа±т кечирмоі мумкин экан, бизга шу маъіул. Зеро, томоідан ґтганидан кейин µеч бир нарсанинг таъми іолмайди, – деб жавоб берган экан іавм µукмдори.

* * *

Ґа±т – бешик ва тобут орасидаги тор бир йґл ва йґлчиликдир. Дун± µа±ти сґнгсизлик ичида бир совун кґпиги кабидир. «Инсонлар идрок іилган µа±т нимадан иборатдир?» деган саволга ернинг заµи ва іабр тошларининг іаттиілиги энг тґІри жавоб бґлур эди. Шундай экан, нафсоний орзулар ва вужуд йґлида ґтган умрнинг маъноси нима µам бґлур эди?

* * *

Ривоят іиладиларким, пайІамбаримиз µазрат Муµаммад алайµиссаломга Аллоµнинг расули вазифаси берилган чоіда Иблис алайµилаънанинг ±рдамчилари µовлиіиб келиб:

– Бир пайІамбар жґнатилибди ва бир уммат пайдо бґлибди, – деб хавотир билан хабар беришибди. Шунда Иблис сґрабди:

– ¤ша уммат нафснинг µавойи истакларига берилиб яшашни севармикин?

Ўрдамчилар «µа, севаркан», деб жавоб беришганда, Иблис µотиржамлик ва мамнунлик билан дебдики:

– Нафснинг µавойи истакларига берилиб яшашни севсалар – масала йґі, биз учун ташвишли ери µам йґі. Бутга топинишлари мутлаіо шарт эмас. Мен уларни уч восита билан йґлдан оздираман: Биринчиси – µаісиз ва Іайриіонуний фойда топдириш оріали, иккинчиси – топган-тутганларини лойиі бґлмаган нарсаларга µарж іилдириш оріали ва учинчиси – лойиі бґлган нарсаларга сарфлашдан юз ґгириш оріали. Билингким, бутун ±монликларнинг манбаи шулардир.

* * *

Баъзан эшитиб іоламиз: «Болаларнинг онгини дин билан заµарламанг». Англамоі шартким, боланинг онги дин µикматидан бебаµра бґлган µолатдагина заµарланади.

* * *

Донишманд шайхнинг µузурига бир мґйсафид келиб: «Шайх µазратлари, энди мен іариб іолдим, кун ґтказишим µам машаііатга айланяпти. Менга панд-насиµат іилинг, шояд Аллоµ ишларимни яхши йґлга бошласа», – дебди.

Шунда шайх мґйсафидга хитобан дебдики:

– Биродарим, агар сен эсда тутувчи бґлсанг µам, хотиранг юіори маіомда бґлса µам икки нарсани эсдан чиіаргин: аввали – халі учун іилган яхшилигингни, кейини – бировнинг сенга іилган ±монлигини.

– Мардлик ва одамийлик µаіида µам сґз айтинг.

– Миннат юкига бардош бермоілик – одамийлик нишонасидир. Јґлидан келадиган ишни ґзгадан дариІ тутмаслик эса мардликдир.

– Ґамиша мґъмин ва мусулмон бґлиб юрмоілик µаіида µам айтинг, шайхим.

– Кишининг айбини іидирмаслик – мусулмонликдандир. Ўмон сґзларни айтмаслик мґъминликдандир, – деб шайх насиµатига якун ясаган экан.

* * *

Аіл салоµияти Јуръони Каримдан олинган бир неъматдир. Салоµияти ва иітидори Јуръони Каримдан олинмаган аіл эса ґз эгасини залолат ва аµмоілик томон етаклайди. Тарих ґзини аілли µисоблаб, ґз нафсига бутга сиІингандай сиІинган, дунёни охиратдан устун іґйган золим, ва аµмоілар билан тґлиб-тошгандир. Шунинг учун µам µаіиіий маънода аілли бґлиш Аллоµ берган истеъдодни Јуръон ва суннатга мос равишда ишлатишдир.

Аіл инсониятнинг шарафини муµофаза іиладиган, инсониятни бошіа маµлуіотлардан ажратиб турадиган бебаµо неъматдир. Јалблари уйІоі бґлган кишилар инсониятга шараф кеклтирганлари каби, ґзларининг оила ва миллатларини µам улуІлайдилар.

* * *

Маълумингизким, «ар-Роµман» сурасида «Фа биаййи алаи роббикума туказзибан» ояти каримаси ґттиз бир марта такрорланган. Маъно таржимаси «Роббингизнинг іайси неъматларини ёлІон дея олурсиз?» бґлган мазкур ояти карима кимларга іарата хитоб іилинган деган саволга сиз биринчи галда «ґша даврдаги кофир ва мушрикларга», деб жавоб берарсиз. Жавобни инкор этмаймиз. Аммо афсусимиз шуки, Аллоµнинг µаі эканини, унинг илоµий китоблари, фаришталарини инкор этувчилар, іиёмат кунида бандаларнинг тирилишига ишонмовчилар µали µам бор. Уларга іарата «фа биаййи алаи роббикума туказзибан» деб ґттиз бир миллион марта айтсангиз µам без бґлиб тураверадилар. «Баіара» сурасида «улар кар, соіов, кґрдирлар. Демак, тушунмайдилар» деб тилга олинган кимсалар шулар эмасмикин? Ёинки «Ёсин» да тилга олинган «…улар иймон келтирмаслар. Дарµаіиіат, Биз уларнинг бґйинларига то иякларигача (етадиган) кишанларни уриб іґйдик, бас, улар кґра олмаслар» шулармикин? Жоµилият замонидагиларни тушуниш мумкиндир. Уларнинг аждодлари мушрик бґлганлар, таъбир жоиз бґлса іонларида мушриклар іони оіарди. Мушриклар дунёсидан исломнинг покиза оламига ґтишлари осон бґлмагандир. Шунинг учун µам кґплари кофирлик µолида дунёдан ґтганлар. Бизни ажаблантирадиган µолат – іонида мусулмон іони оіувчи, яъни аждодлари мусулмон ґтган кимсаларнинг Исломни рад этишларида. Буларни ким деб аташ мумкин? Совет замонасининг йигирманчи-ґттизинчи йилларида улар ґзларини очиідан очиі «худосиз» деб атардилар ва бундан Іурурланардилар µам. Ґатто «Худосизлар жамияти» деган идоралари µам бор эди. Кейинчалик номларини «маданийлаштириб» ґзларини юнон тилидан олинган, асли «худосиз» маъносини англатувчи «атеист» атамаси билан атай бошладилар. ¤зларича янги «илм» тармоІини кашф этдилару уни «атеизм» деб номладилар. Шу соµада µисобсиз равишда «фалсафа фанлари номзодлари» ва «фалсафа фанлари докторлари» пайдо бґлдилар. Улар гарчи худосизликни касб іилиб олган бґлсалар-да, юзларига іараб: «сиз – худосизсиз!» десангиз хафа бґлардилар. Ранжишлари эса бежиз эмасди. Уларнинг худолари бор эди, фаіат Аллоµ таборак таолони эмас, Карл Маркс деган бир ножинсни худо деб топинардилар. Унинг ёзиб кетганлари улар учун дастурул амал эди. Афсус, афсус… шундайларнинг іанча-іанчаси Ґаіни танимай бу дунёдан ґтиб кетди. Уларнинг µисоб-китоби іандай бґларкин…


Страницы книги >> Предыдущая | 1 2 3 4 5 6 7 8 9 | Следующая
  • 0 Оценок: 0

Правообладателям!

Данное произведение размещено по согласованию с ООО "ЛитРес" (20% исходного текста). Если размещение книги нарушает чьи-либо права, то сообщите об этом.

Читателям!

Оплатили, но не знаете что делать дальше?


Популярные книги за неделю


Рекомендации