Электронная библиотека » Тоµир Малик » » онлайн чтение - страница 8

Текст книги "ТАНЛАНГАН АСАРЛАР"


  • Текст добавлен: 27 июня 2023, 20:20


Автор книги: Тоµир Малик


Жанр: Современная зарубежная литература, Современная проза


сообщить о неприемлемом содержимом

Текущая страница: 8 (всего у книги 30 страниц) [доступный отрывок для чтения: 9 страниц]

Шрифт:
- 100% +

Посбонлар аввалига бадавийдан кулдилар. Кейин унинг софдил ниятларга ґралган совІасини іабул іилиб олдилар. Бадавий эса саройнинг нариги іаноти ортида кґпириб оіаётган дарёдан хабарсиз подшодан хабар кутиб ґтирди.

Бадавийнинг сув тґла кґзасини халифага беришган эди, у ниµоятда іувонди. Бадавийни µузурига чаіиртирди. Ундан µол-аµвол сґраб, янги уст-бошлар кийдирди-да, хизматкорларига амр этди:

Кґзасини олтинга тґлдириб, эгасига іайтаринглар. Уйига эса дарё йґли билан кемада олиб бориб іґйинглар. У бу ерга чґл йґлидан келибди. Унга дарё йґли яіиндир.

Бадавий дарёни кґрганда µайратдан шошиб іолди ва Аллоµга шукрлар іилди.

Энди мазкур ривоятнинг шарµи сифатида мавлоно Жалолиддин Румий «Маснавий» ларининг маъноси билан танишсак:

«Эй ґІил! Сен бутун дунёни оІзига іадар илм ва гґзаллик билан лиі тґлган бир кґза деб билгинким, кґзада тґлиб турган илм ва гґзаллик Аллоµнинг µикмати бґлган дарёдан бир іатрадир. У яширин бир хазина эди. Тґлиб-тошиб, тупроііа жон бериб, бу тупроіни осмондан µам мовийлаштириб юборди. Яширин хазина шу тарзда ошкор бґлиб, тупроіни атласга ґралган µолга келтирди. Бу бадавий µам Аллоµнинг дарёсидан бир іатра кґрганда эди, µаіиіатда денгиз бґлган бу іатранинг іаршисида кґзасини чил-чил синдирган бґлур эди».

Ривоятда «халифа саройи» деб билдирилган жойни «Илоµий даргоµ» деб англамоі лозим. Мусулмон киши наіадар илм, ирфон, мол-мулк ва ибодат соµиби бґлса µам, бу бойликларга ишониб, ґзидан кетмаслиги, уларнинг борлигидан алданмаслиги керак. Бу бойликларини Аллоµнинг бир лутфи ґрнида кґриб, ґз амаллари эса дарёга нисбатан бир пиёла сув миідорида эканлигини асло унутмаслиги зарур.

Бадавийнинг чґлда минг машаііат билан йиііан бир кґза суви унинг учун µаёт дориси – тириклик суви эди. Ґолбуки бу «дори» дарёга тґкилгандан кейин бир зумда йґі бґлиб кетди. Инсониятнинг башарий имконлар билан іґлга киритишга уринган нарсалари µам, илоµий санъатдан тушуниб етган нарсалари µам «дарё» нинг бир томчисига арзимайди. Бу µолат чумолининг ґз инини, балиінинг эса µовузни ёки аквариумни дунё деб билиши кабидир халос. Инсонлар µам ґзларининг нодонликларини унутиб, улкан кґзгунинг ёлІонларига баъзан ишониб іоладиларда худди ґша чумоли ва балиі µолига тушадилар. Аллоµ бизларни шундан асрасин!

ПайІамбаримиз алайµиссаломнинг «Аллоµим, Сенга шукр ва тасбеµ айтаман. Биз Сени Сенга лойиі маърифат билан таний олмадик», деган муборак сґзларининг маІзини чаіиб ололсак эди…

* * *

Бир золим одам ±монликдан іайтишни ихти±р этиб, бир куни саµарда ибодат іилиб ґтирса, рґпарасида фаришта пайдо бґлиб дебдики:

– Ўмонликларинг учун Аллоµ сенга жаннатни раво кґрмади. Лекин іила±тган ибодатларинг эвазига жаннатдан бґлак нимани сґрасанг, берилади.

– Агар жаннат менга µаром іилинган бґлса, – дебди золим одам, – ибодатларим учун сґраганим ижобат іилинса, сґровим шуки, Аллоµ мени шу іадар баµайбат одамга айлантириб іґйсинки, мендан бошіа µеч ким дґзахга сиІмасин.

* * *

Подшоµнинг устози унга «Сен уч кишини ґлимга µукм іилишда µеч таµаммул (сабр) іилмаІил: биринчиси – мулкингни эгаллашга µаракат іилган кишини, иккинчиси – молингни ґІирлаган кишини, учинчиси– сирингни фош іилган кишини», деб іайта-іайта насиµат іиларди. Бир куни подшоµ вазирини саройдан четлатиш нияти борлигини айтиб, устози билан маслаµатлашди. Вазир бу маслаµатдан огоµ бґлиб, бир тадбир ишлатди. Подшоµнинг устозини меµмонга чорлаб, иззат-икром билан кутиб олди. Устоз ґзини тия олмай, шаробдан кґпроі ичиб, подшоµнинг ниятини айтиб іґйди. Вазир эса тонгга іадар мол-мулкини рґйхат іилиб, подшоµнинг µузурига кириб: «Эй подшоµим, шу рґйхатдаги барча мол-мулк сизникидир, камина бу бойликларингизга фаіатгина посбондирман, бу бойликни іабул этинг, олампаноµ, мени зинµор душман деб гумон іилманг», дегач, подшоµ ажабланибди. Устозини чаіириб, «Вазир µаіидаги ниятимни фаіат сизга айтувдим, у маккор іайдан огоµ бґлди экан?» деб сґрабди. Шунда устоз узр билан дебдики:

– Сирни душманга айтганим, ажалим етганидан далолатдир. Гарчи мастликда айтиб юборган бґлсам-да, бу мастлик узр іаторига ґтмайди. Энди панд-насиµатимга кґра, мени ґлимга µукм іилмоІинг шарт. Акс µолда, салтанатингдан барака кетади.»

Подшоµ устозини кечирса µам, у ґз сґзида іаттиі туриб олди ва ґз іилмишига яраша ґлим топди.

* * *

Дунё сармоясини охират сармоясига олиб борувчи восита сифатида кґрмас эканмиз, бу дунёдаги амалларимиз шайтонларга ем бґлишда давом этаверади. Натижа эса Іам-алам ва алданишдан иборатдир. Исроф тентаклиги ва марµамат йґісиллиги бу дунёнинг бош балосидир, охиратда эса азоб сармоясидир. ¤тган кунларимизнинг моµиятини ґзгартириб бґлмайди. Келажагимизнинг моµияти эса шубµалидир. Он бу ондир. Бу онимизнинг кґнгил ва пешона терларини µаёт тупроІига эка олсак, инша Аллоµ, охиратимиз ёруІ бґлІувсидир.

* * *

Донишманд дебдики:

– Ґаііа – садоіат билан, халііа – инсоф билан, куфрга – іаµр билан, катталарга – хизмат билан, кичикларга – шафіат билан, дґстларга – насиµат билан, душманга – юмшоілик билан, олимларга – тавозе билан, жоµилларга – µомушлик билан, дарвешларга – одоб билан муносабатда бґлмоілик жоиздур.

* * *

Ґозир исбот этилган нарсалар илгарилари фаіат тасаввурда мавжуд бґлган. Бугун µаіиіат деб эъзозлана±тган іанчадан іанча нарсалар то рґ±бга чиіарилгунича аввалига бидъатга ґхшаб туюлган. Ґатто бу µаіиіатлар аввалига масхараланган. Тарихга іараб туриб, µар іандай таълимот уч босіичдан, таъбир жоиз бґлса, уч чигириідан ґтган, десак µам бґлар. Аввалига уни аілга сиІмайди, деган овоза таріатиб унга µатто хуруж іиладилар. Кейин бу таълимотда озгинагина µаіиіат борга ґхшайди, деб тан ола бошлайдилар. Ниµоят унинг Іоят муµим, оламшумул эканини тан оладилару сґнг «уни мен очдим»! «Йґі, сен эмас, бу менинг кашфи±тим!» деб талаша бошлайдилар.

* * *

Бир мамлакатда µар куни подшо ґзгараркан. Эрталаб тахтга ґтириб, шомда амални топшираркан. Бир одам «агар мен подшо бґлсам бир кун эмас, ґлгунимча тахтда ґтираман», дебди. Дґстлари уни кулги іилибдилар. Иттифоіо ґша одам подшоµ бґлибди. Тахтга ґтириши билан «Ґамма саройга биттадан тухум олиб келсин», деб амр іилибди. Амр ижро бґлгач эса, пешин чоІида «Ґамма ґзи олиб келган тухумини олиб кетсин», деб фармон берибди. Одамлар «мен олиб келган тухум каттароі эди», деганларича шошилиб, танлаб-танлаб, тортишибдилар оіибат шу бґлибдики, ґзлариникини эмас, бошіаларникини олибдилару луімаларига µаром аралашибди. Тухум талашиб, шом чоІи подшоµни унутишибди ва у одам айтганидай то ґлгунича іадар тахтдан тушмабди.

Јиссадан µисса шуки, фаіат µалол луімагина мамлакатни обод іила олади.

* * *

У дун±даги аросат µаіида эшитганмиз. Бу ±руІ дун± аросатичи? ¤тмиш шоирларидан бири «на чин мусулмонмиз, на кофир» деган мазмунда байт битган экан. Халіда «мусулмон бґлиб масжиди йґі, насроний бґлиб черкови йґі», деган маіол µам бор. Аросатда юрганлар оз эмас.

Бир неча йил аввал Русиянинг Тула шаµрига бориб, дун±нинг буюк адибларидан µисобланмиш Лев Толстой яшаган уйни кґрдим. Ўзувчи насронийлар іабристонига эмас, ґзининг боІига дафн этилган. Насроний одатига зид равишда іабри тепасига хоч (крест) іґйилмаган. ¤шанда бу µолатга унча эътибор бермаган эдим. Кейинроі ±зувчининг ислом оламига муносабати, ислом олимлари билан алоіалари µаіидаги маълумот билан танишгач, хоч іґйилмаганининг сабабини англагандай бґлдим.

Лев Толстой черковни инкор этиш даражасига борган эди. Ленин унинг бу µаракатини худосизлар нуітаи назари билан баµолаб, ±зувчига «рус революциясининг кґзгуси» деб таъриф бериб, салкам коммунистга айлантириб іґя іолган эди.

Толстой Худодан эмас, черковдан юз ґгирган эди. У Худони исломий іалб билан таний бошлаган эди. Аммо у узил-кесил бу комиллик чґііисига кґтарила олмади. У икки о±Іини икки кемага іґйиб олган одам каби µалокатга учради. У уйини ташлаб чиіиб кетди. Олимлар унинг бу µаракатини изоµлаб, «Васиятномасига хотини іарши чиііани учун Толстой уйдан чиіиб кетди», дейишади. Йґі, гап васиятномада эмас эди. Гап Худони танишдаги диний іарашларнинг зиддиятида эди. Толстой уйдан чиіиб кетди – йґлда вафот этди. У бир іарашни, бир динни тарк этди, иккинчисига етиб бора олмади. Худди аросатга ґхшайди бу µолат…

* * *

ОІзида биронта тиши йґі іария билан ґспирин биргаликдан овіатланиб ґтиришарди. Иккови бараварига йиІлаб юборишди.

– Нега йиІлаяпсиз? – деб сґрашди іариядан.

– ОІзимда тишим йґі, то мен ямлагунча, бу йигитча овіатни паііос тушириб, мен оч іоляпман.

– Сен нега йиІлаяпсан? – деб сґрашди ґспириндан.

– Мен овіатни чайнагунимча бу чол чайнамай ютиб, овіатнинг баракаси учиб кетди, оч іоладиганга ґхшайман, – деган экан ґспирин.

* * *

Саµрода ов іилиб юрган подшоµ мулозимларидан ажраб, адашиб іолибди. Ўнидаги содиі вазири билан юра-юра толиіибди. Шомга яіин чґпоннинг чодирига йґлиіишибди. Чґпоннинг иккитагина іґйи бор экан. Меµмонларнинг иззати учун биттасини сґйиб, таом пишириб келибди. Подшоµ таомга іґл µам узатмабди. Шунда вазир хожасининг фаіат калла гґшт истеъмол іилишини айтибди. Чґпон аввал битта каллани пишириб келтирибди. Сґнг иккинчи іґйини µам сґйибди. Кетар маµалларида вазир:

– Олампаноµ, кґрдингизки, чґпон бояіиш борини дастурхонга іґйди, сиз учун иккала іґйини сґйди. Агар бирон бой бизни бундан ґн зи±да тґкинлик билан меµмон іилганида µам, уйида бундан юз баробар кґпроі мулки іоларди. Бу бояіишнинг эса µеч нимаси іолмади, – дебди.

Подшоµ бу гапдан эриб, чґпонга іамчисини узатибди-да, дебди:

– Саройимга бор, бу іамчинни кґрсатсанг µеч ким сенинг йґлингни тґсмайди. Мен сенинг бошинг устидан дур сочаман.

Уч-тґрт кун ґтгач, чґпон «бориб кґрай-чи», деб йґлга тушибди. Чиндан µам уни сарой эшиги олдида биров йґлини тґсмабди.

Чґпон ичкарига кирганида подшоµ ибодат іила±тган экан.

– Нима іиляпти у? – деб ажабланибди чґпон. У шу ±шга кириб намоз нималигини билиш у ±іда турсин, Аллоµнинг номини µам эшитмаган экан.

– Илтижо іиляпти, – деб тушунтиришибди унга.

– Нима сґраяпти? – деб сґрабди чґпон.

– Бойлик сґраяпти, – дейишибди.

– Агар ґзи бойлик сґра±тган бґлса, менинг ундан бир нима сґрашимга µожат йґі экан. Мен ундан эмас, балки у илтижо іила±тган Зотнинг ґзидан сґрай іоламан, – деб изига іайтибди.

Чґпон подшоµ іандай µаракатлар іилган бґлса, іайтариб «Эй Худо, сенга подшоµ µам илтижо іилиб бойлик сґради, ґша бойликдан менга µам бер, кґриб тургандирсан, мен жуда камбаІалман», дебди.

Орадан µафта ґтиб, чґпон чодирини кґчириш µаракатига тушибди. Устунни кґмиш учун чуіур кавла±тган экан, олтин ва кумуш тґла кґза чиіибди. Чґпон кґзани кґтариб, подшоµга рґпара бґлибди.

– Шу пайтгача нега келмадинг, сени кутдим? – деб сґради подшоµ.

Чґпон келиб-кетганини, кґрганини айтгач:

– Мен µам сиз илтижо іилган зотдан сґраган эдим, шу бойликни берди. Мулозимингизга айтинг, µисоблаб, іабул іилиб олсин.

Подшоµ чґпоннинг марµаматидан іувониб, олтин-кумушларни санаб олишни буюрибди. Вазир эса бош чайіаб дебди-ки:

– Чґпоннинг иккитагина іґйи бор эди, сиз учун сґйди. Сиз уни мукофотламоічи эдингиз, у сиздан µеч нима сґрамади. Уни Худо таідирлади. Энди Худонинг инъомини тортиб олмоічимисиз?

Јиссадан µисса: кґз тґймаса шунаіаси µам бґлиб тураркан.

* * *

Кишининг комил саодатга эришмоІи учун аввало халі фаровон бґлмоІи даркор. Халі фаровон бґлмоІи учун оила бахтли бґлмоІи шарт. Оила бахтли бґлмоІи учун кишининг ґзида эзгулик бґлмоІи лозим. Кишида эзгулик бґлмоІи учун унинг іалби тоза бґлмоІи зарур. Чунки кишининг хазинаси айнан ґз іалбидадир. Јалбнинг покизалиги учун тґІри, аілли, µикматли фикрлар даркор. Аілли фикрлар учун эса юіори даражадаги билим керак. Юіори даражадаги билимга етишмоі учун киши ґзини ґзи ґіишга ґргатмоІи лозим.

Дун±даги барча нарсалар ґзининг илдизига ва оіибатга эга, барча ишларнинг ибтидоси ва интиµоси мавжуддир. Мана шу бошланиш ва якунланиш масофаси оралиІида нималар биринчи даражали муµим, нималар охирги даражани ташкил этади – буни англаб етиш киши эгаллаган билимнинг маІзини белгилайди. Кишининг комиллик сари іадам іґйиши барча нарсаларнинг ибтидосидир. Агар унинг билим дарахти илдизи бефарілик ва илтифотсизлик бґлса, меваси µам шунга ярашадир. Киши асосий маісадини аниі белгилаб олгач, бошіа майда-чуйда ният ва умидларни четга суриб µотиржамлик ва саботга етишади. Осойишталик ва саботга етган киши маълум бир нарса хусусида тиниі фикр юритмоІи мумкин. Маълум бир нарса хусусида тиниі фикрлай олгач, маісадга етишмоі мумкин.

¤тмиш файласуфларининг фикри шундай экан.

* * *

Сґрадилар:

– Олижаноб киши мардликни, жасурликни іадрлаши керакми?

Жавоб бердилар:

– Олижаноб инсон энг аввало адолатни іадрлайди. Олижаноб киши жасур бґлса-ю, адолатсизлик іилса, фитна ва нотинчликни уйІотади. Адолатдан узоі, аммо жасур майда одам эса іароічига айланади.

Сґрадилар:

– Олижаноб киши бирон-бир одамни ±ітирмаслиги мумкинми?

Жавоб бердилар:

– Мумкин. Аввало Іийбатчилардан µазар іилади, пастроі мартаба эгаларининг юіори амалдагилар олдида лаганбардорлик іилишларидан нафратланади, одатларга хилоф иш юритувчи мардлардан, жасур, аммо іайсарлардан ґзини нари тутади.

Сґрадилар:

– Яна кимларни ±ітирмайди?

Жавоб бердилар:

– Бировнинг аіли билан тирикчилик іилувчиларни, бґйсунмасликни жасорат, чаіимчиликни µаіиіатгґйлик деб билувчиларни ±мон кґради.

* * *

Инсон табиати кґп Іалатидир: бойлигини йґіотса, іайІуради, дун± кґзларига іоронІу кґринади. Аммо, µа±тининг кунлари мангуга йґіола±тгани билан иши йґі…

* * *

Иттифоіо µукмдорнинг кґзи боІбоннинг гґзал хотинига тушибди-ю, шайтон васваса іила бошлабди. У боІбонни бир баµона билан сафарга жґнатибди-да, гґзалга «барча эшикларни яхшилаб беркит», деб буюрибди. Хотин амрни бажаргач, эµти±тдан сґрабди:

– Ґамма эшикларни беркитдингми?

– Йґі, – дебди а±л, – учта эшикни µарчанд уринсам µам беркитолмадим.

– Јайси эшиклар экан, ґзим беркитай, – дебди нафсга банди µукмдор.

– Уларни сиз беркитолмайсиз. Мен виждон, µа±, садоіат эшикларини беркитолмадим.

Ґукмдорга озгина бґлса-да, инсоф бор экан, а±лнинг гапини эшитиб, ґзининг іилиІидан уялибди.

* * *

Бир тошкесар бор экан. Топган пулини ґзи еркан, ортса гадоларга бераркан, уларданда ортса – итларга ташларкан. Эртаги куни учун µеч нарса олиб іґймас экан. Кунларнинг бирида сафардаги таіводор унинг кулбасига іґнибди. Тошкесарнинг іандай яшашини кґриб, дуо іилибдики:

– Йа Раббим, бу іулингни бунчалик камбаІалликда ушлама, унга µам бойлик бер.

Унинг илтижосига жавобан фаришта дебдики:

– Сен кимни дуо іила±тганингни фаµмламадинг. Биз унинг феъл-атворини биламиз, бойлик берилса у ґзини эплай олмай іолади.

– Бу одам борига іаноат іилиб яшашга ґрганган, бойлик олдида талвасага тушмайди, – деб яна илтижо іилибди таіводор.

Хуллас, унинг дуоси ижобат бґлиб, тошкесар тоІда бир Іорга дуч келибди. Ичкари кирибди-ю, беµисоб бойликка эга бґлибди.

У бойликни яширинча уйига ташиб келтирибди. Сґнг бошіа мамлакатга кґчибди. ДанІиллама сарой іурдирибди. Эшиклари оІзига посбонлар іґйибди. Хасислик балосига мубтало бґлиб, муµтожларни µам унутибди, µатто унга бойлик ато іилган Худони µам эсидан чиіарибди. Шунда фаришта таіводорга бу µаіда хабар берибди. Таіводор тошкесарни инсофга чаіирмоі іасдида йґлга тушиб, унинг саройига рґпара бґлибди. Посбонлар уни ичкарига киритмай, уриб-уриб µайдашибди. Шунда фаришта яна пайдо бґлиб дебдики:

– Кимни дуо іилганингни энди фаµмлаб етдингми?

– Айбдор менман, µар іандай жазога тай±рман, – дебди таіводор.

– Бойликни µамма µам кґтара олмайди. У тошкесарлигини іилгани маъіул, – дебди фаришта.

¤ша кунлари тошкессар мамлакат подшосига іарши фитна тай±рла±тган экан. Подшо бундан хабар топиб, уни таъіиб эта бошлабди. Одамларини зиндонбанд іилибди, саройининг кулини кґкка совурибди. Тошкесар бир амаллаб іочиб іутилибди. Бойлик топган куни тоІда іолдирган чґкичини излаб топибди – аслига іайтибди.

Худди шунга ґхшаган воіеалар µозир кґп учраяпти. Бир іаралса – одамнинг тагида іґш машина, саройманд уй іурган. Бир іараса, машиналар µам уйлар µам сотилган… Кечаги бой бугун іарзга ботган… «Кґрпангга іараб о±і узатгин», деганлари шудирда, а?

* * *

Ґотамтойнинг іґрІонида іиріта дарча бор экан. Ґар куни муµтожлар шу дарчаларга келишаркан, Ґотамтойдан садаіа-эµсонларни олиб, дуо іилиб кетишаркан.

Бир куни Ґотамтойнинг укаси онасига нолиб іолибди;

– Нима учун µамма фаіат акамни аліайди, дуо іилади. Мен µам саµийман-ку?

Онаси ґІлининг бошини меµр билан силабди-ю, жавоб бермабди.

Эртасига дарчалардан бирида тиланчи кампир кґринибди. Ґотамтой уйда йґі экан, укаси садаіа берибди.

Ґалиги кампир иккинчи дарчадан келиб сґрабди. Ука яна садаіа берибди. Учинчи дарчадан µам узатибди. Тґртинчига келганда Ґотамтойнинг укаси:

– Сен іанаіа тиланчисан ґзинг, µозир уч марта олдинг-ку? – деб аччиіланибди. Шунда кампир бошидаги эски ±пинчиіни олибди. У гадо эмас, Ґотамтойнинг онаси экан.

– Ана кґрдингми, ґІлим, – дебди она, – мен шу аµволда іиріта дарчадан сґраганимда µам аканг лом-мим демай садаіа берган. Сен ґзингни саµий деб билганинг билан, асли іонингда хасислик бор, болам. Аканг чаіалоілигида битта кґкрагимни эмиб, иккинчисини эммас эди, сенга илинарди. Сен эсанг битта кґкрагимни эмиб туриб, иккинчисини іґлинг билан чангаллаб, беркитиб турардинг… Акангдай бґлолмаслигингни мен ґшанда билганман…

Дун±дан кґп бойлар ґтди. Ґотамтой эса биттагина эди. Ґозир µам бойлар кґп дун±да. Ґотамтой эса…

* * *

Бир одамнинг рґпарасидан ожиз одам чиіиб іолди. «Бу кґзи ожиз одамни бир синаб кґрмайми?» дебди у киши ва тґІри бориб унга урилибди.

– Сен іандай безорисан, мендай кґзи ожиз нотавонни туртдинг-а, Худодан іґрімайсанми? – деб нолибди ожиз.

– Мен µам ожиз одамман, сенга беµос урилдим, кечир мени, – дебди у киши. Узр іабул этилиб, улар ґтирибдилар-да, ширин суµбатни бошлабдилар.

– Омадим келиб йигирмата кумуш тангага етишдим, – дебди у киши, – лекин бу тангаларнинг іай бири асл, іай бири сохта экан, билмайман.

– Омадингиз келибди, биродар, мен кґзим кґр бґлгунига іадар заргар эдим. Тангаларнинг іай бири сохта, іай бири асл – бармоіларим билан силаб туриб µам билиб бераман.

У киши гґ± ожизнинг гапига инонган бґлиб, кумуш тангаларни берибди. Ожиз эса тангаларни белбоІига тугиб, ґтирган еридан сурила-сурила нари кетибди-да, писиб олибди. Назарида беркиниб олгандай бґлибди. Кґзи очиі киши унинг бу іилиІидан аччиіланса-да, худди ожизни кґрма±тгандай, илтижо іилибди:

– Јаердасиз, биродар, мен пулларни кґп азоблар билан топган эдим, шґримни іуритиб іґйманг, ґзингиз эса гуноµга ботманг.

Ожиз жавоб бермай, писиб ґтираверибди. Шунда у киши бир кесак олибди-да:

– Йа Худойим, ґзинг меµрибонсан, агар у биродорим шайтон йґлига кириб, тангаларимни олиб іґйишни ха±л іилган бґлса, шу кесак унинг о±Іига тегсин, – деб кесакни отибди. Ожиз о±Іига кесак тегиши билан чґчиб, янада нарироі сурилибди.

– Йа Роббим, мен биродарим деган одам маккорлик іилиб тангаларимни олиб іґймоічига ґхшайди. Агар шундай бґлса, бу кесак унинг елкасига тегсин! – Бу сафар µам кесак мґлжалга теккач, ожиз яна жойини ґзгартирибди.

– Йа Роббим, ґзинг меµрибонсан. Агар биродарим чиндан µам маккор ґІри бґлса бу тош пешонасига тегиб, миясини ґпириб чиіиб кетсин! – дебди у киши. Бу гапдан ожиз іґріиб кетибди. «У икки марта кесак отувди айтган жойга тегди, буниси µам мґлжалга тегса, ґламан, тангалар кимга іолади?» – деб ґйлаб, жонµолатда:

– Ґой, биродарим, мунча µовлиімасанг, мен тангаларингни саралаяпман-ку, ахир, – дебди.

– Худо сени бекорга бу аµволга солмаган экан. Сен – сґіир, мен басирни алдамоічи бґлдинг-а! – деган экан у киши.

Ґа±тда шунаіаси µам учраб туради. Ґеч ким кґрмаяпти, деб гуноµларни іилаверамиз. Билолмаймизки, µатто тун пардаси µам айбларимизни ±па олмайди. Ґазрат Аµмад Яссавий болалик чоІларида муаллимлари буюрибдиларки:

– Болалар, эртага µар бирингиз битта хґрозни тутиб, Аллоµнинг назари тушмайдиган жойда сґйиб келинглар.

Болаларнинг бири хґрозни тунда сґйибди, яна бири кґприк остида… сґйиб келишибди. Аµмад Яссавий µазратлари эса хґрозни тиригича кґтариб келибдилар.

– Сен нима учун айтганимни іилмадинг? – дебди муаллим.

Шунда бґлажак валий жавоб берибдиларким:

– Устоз, мен хґрозни сґймоілик учун Аллоµнинг назари тушмайдургон жойни тополмадим. Ер юзасининг µар бир нуітасига, куну тун Аллоµнинг назари тушиб турибди.

Ґазрат Аµмад Яссавий болалик чоІларида±і бу µаіиіатни англаганлар. Агар инсон болалари µам бу µаіиіатни тушуниб етсалар эди, іанча-іанча гуноµларнинг олди олинарди…

* * *

Нималарни олтин іиммати билан ґлчаб бґлмайди: ота-она дуосини, ота-она меµрини, ота-она юзидаги нурни. Яна чин дґстни, ±рнинг вофосини, фарзанднинг кулгусини. Бир іоп олтини бор одам булардан бебаµра бґлса бу дун±си µам, у дун±си µам куйган, деяверинг.

* * *

Сурув іайтяпти. Јор-±мІирларни роса шимиб семирган ерни іоплаган ґтлоіда тґйган іґзилар терисига сиІмайди. Икки іґзи бир-бирига калла уряпти: улар дун±нинг лаззати шу урушда, «зґрман», деган іґчіорни іочириб, гердайиб юришда деб биладилар. Икки іґчіор іґзи олиша±тган дамда учинчиси урІочига сакраяпти. У дун±нинг лаззатини фаіат шунда деб билади…

* * *

Мушуклар итлардан кґп. Улар чаііон. Ґаракат доираси µам кенг. Лекин итлардан іґріишади. Чунки улар сира бирлаша олишмайди. Беш-ґн ит бирлашиб олиб µуриши, одамни іґріитиши мумкин. Ґатто талашдан µам іайтмайди. Лекин мушуклар бирлашиб туриб, итларга іарши ми±влай олишмайди. Уларнинг фожиаси µам шунда.

* * *

Радиомухбир тишга оид хасталиклар шифохонасидан µикоя іила туриб, «30-йилларда µам Тошкентда тиш докторлари бор экан, демак, медицинанинг бу соµасида µам тарихимиз бор», деб фахрланди. У айтмоічи бґлган тарих 70–80 йилни ташкил этадими? Нодонлик µам шунчалар бґладими? Јадим аждодларимизнинг тишлари бор эдими? Тишлари оІриб µам тургандир, даволатишгандир ± олдиришгандир? Ў «іачон XX аср кириб келаркин, іачон совет медицинаси билан стоматология пайдо бґларкин?» деб орзу іилиб, вой-войлаб юраверишганми? Радиомухбир суµбатлаша±тган врач эса «тиш чґткаси Тошкентда пайдо бґлган, Кейин Европага ґтган. Тошкентда дарахт шохини іайнатиб, тишга суртишган», деб изоµ берди. ¤збекчани русча талаффуз билан аранг гапира±тган бу йигитдан хафа бґлмаслик мумкин: тилни билмаган тарихни билармиди?

Аввало µар іандай дарахтнинг шохини тишга суртиш мумкин эмас. Јолаверса, іадимдан тиш мисвак билан тозалангани маълум. Мисвак – шох эмас, илдиз. Асосан араблар юртидан келтирилган. Мисвак билан тиш тозалаш – суннат амали µисобланади. Бу – 1400 йиллик тарих. Ундан олдин µам тозалаш усуллари бґлгани шубµасиз. Фаіат не иснодки, камина µам буни аниі билмайди. Билганимиз: іадимдан то XX асрнинг биринчи чорагига іадар сартарошлар зиммасида тишни даволаш µам бґлган экан. Сартарошларнинг айримлари соч-соіол олишдан ташіари ґІил болаларни суннат іилишган, тишни даволашган ±ки суІуришган. Замонавий стоматология ривожланиб, одамлар сартарошхоналарга бормай іґйишди. Ажабки, жарроµлик (хирургия) ривожланса µам, болаларни µамон сартарошларга ишонишади. Нега шундай экан? Совет даврида суннат іилган жарроµ эскилик саріити билан шуІулланаяпти, деб жазоланган. Балки шу баµонада жарроµлар µанузгача Іайрат іилмаслар?

* * *

Хушахлоі, маънавиятнинг комиллигига эришмоіни маісад іилган кишининг іалби озод бґлмоІи шарт. Кимлардандир ранжийверадиган, нималардандир іґріаверадиган, хисси±тга берилаверадиган одамнинг іалби озод бґлолмайди. Кимки ґзини іґлга ололмаса, фикрларини фойдали нуітага іаратолмаса, беµуда нарсалар билан овора бґлса, кґриниб турган нарсани кґра олмайди, эшитилиб турган µаіиіатни эшитолмайди. Оіибатда оіу іорани µам ажратиш фазилатидан маµрум бґлади.

* * *

Донолар дебдиларким: энг кам баµслашувчилар энг оіил муаллимлардир.

* * *

Доно одам тилидан уча±тган µар бир сґз учун эµти±т бґлмоІи шарт. Чунки биттагина сґзи уни маънили одам мартабасига кґтариши ±ки жоµиллик ботіоІига ботириб іґйиши мумкин.

* * *

Агар бировни яхшиликка ґргатиш іґлингиздан келса-ю, ґзингизни четга олсангиз – сиз биродарингизни йґіотибсиз демак.

Агар бир одам насиµатингизни іулоІига олмаса-ю, сиз тинмай гапираверсангиз – яхши сґзни йґіотибсиз, µавога совурибсиз.

Доно одам биродарини µам, сґзини µам йґіотмайди, дейдилар.

* * *

Ґар ким ґзи билганича ва ґзи хоµлаганича дуо іилади, яъни Тангри-таолога илтижо іилиб, ниманидир сґрайди. Баъзилар бир µафта ±ки ґн кун дуо іилади. Сґрагани берилавермагач, µафсаласи пир бґлиб, дуони тґхтатади. Кґпчилик дуони сґрамоілик, деб µисоблайди. Бу фикрни бутунлай инкор этиш ниятимиз йґі. Бироі, сґрашда µам сґраш бор-да! «Чойнакни узатиб юборинг», «сигарет чектиринг» µам сґраш. Аниіроі айтсак, тил учида сґраш. Дуо эса іалбдан чиімоІи керак. Яъни, аввал іалбингизни Аллоµ билан боІламоІингиз, ґзгача таъбир билан айтсак, Аллоµни танимоІингиз керак. Сґра±тган лаµзангизда тґлалигича Яратганга банди бґлмоІингиз шарт. Тилингиз хонадонингизга барака тиласа-ю, ха±лингиз таниш жувонни ресторанга таклиф этиш муаммоси билан банд бґлса, бу дуо µисобланмайди. Дейлик, бир іоп буІдойни кґтара олмайсиз. Сизга ±рдамчи керак. Рґпарадан олти ±шли гґдак билан йигирма яшар йигит келяпти. Сиз µеч іачон олти ±шли болага мурожаат этиб, «кґтаришиб юбор», демайсиз. Йигитдан илтимос іиласиз. Айни чоіда сиз йигитнинг кучини танидингиз, унга ишондингиз. Дуо іилина±тган нафасда µам Аллоµнинг буюклиги, ягона іудрат эгаси, меµрибон ва раµмдил эканини µис іилиб туриш керак бґлади.

Донишмандлар айтишганки: «агар мен сенга Худо µаіида гапирсам, тилла ±ки кумушдан ясалган бир буюм µаіида гапиряпти, деб ґйламагин. Сенга ба±н іила±тганим Худо – сенинг іалбингдандир. Ташіаридаги мавµум нарса эмасдир. Ўмон хуліинг ва бузуі ишларинг билан сен энг аввало ґз іалбингни ифлослайсан. Јалбингдаги Аллоµни инкор этган бґласан. Агар тилладан бир бут ясалсаю, «Мана шу Худо бґлади», дейилса, сен унга рґпара келсанг, ±ки ±нидан ґта±тганингда озгина бґлса-да, хайиіасан. Шу µайкал пойида гуноµ иш іилишдан тийиласан. Лекин µар бир іадамингни кґриб турувчи, µар бир нафасингни сезувчи, µар бир ниятингнинг моµиятини англовчи, іалбингдаги Аллоµдан іґрімайсан, гуноµдан іайтмайсан. Бировга зулм іилиш учун режа туза±тганингда ±ки пок а±лни бузуіликка чорла±тганингда аіалли уялиб µам іґймайсан…

Агар биз Аллоµ іалбимизда эканини, барча яхши-±мон ишларимизга ґзи гувоµлигини µамиша ±дда тутганимизда эди, гуноµлар дафтарини тґлдирмас эдик. Аллоµ µам гуноµкор іалбларни тарк этмас эди.

* * *

Бир йигит іазо іилди. Бундай µолларда «беваіт вафот этди», дейишга кґникканмиз. Билмаймизки, ґлим беваіт келмайди. Аллоµ тайин этган аниі нафасда келади. Инсон ризіида белгиланганидан бир луіма µам кґп емай, бир луіма кам µам емайди. Бир нафасни ортиіча µам, кам µам олмайди. Юраги битта кґп µам, кам µам урмайди. Ґар бир одам ґз ваітида ґлади. Биз буни билмаймизми? Биламиз, фаіат «беваіт» деб ґзимизни алдаймиз. Хґп, алдамас эканмиз, «ваітида» келган ґлим іандай бґлади? Јачон ва іай µолда келади? Етмиш ±шдами ± саксондами? Балки тґісон бешдадир. АниІи шуки, ґлим айни ваітида келади. Биз, ґзимиз уни іаршилашга, Тангри берган омонатни іайтариб беришга, у дун±да кутилажак савол-жавобга ваітида тай±р бґлмаймиз.

¤іишда имтиµон куни, соати белгиланган бґлади. Тунни кунга улаб, тай±рланиб борамиз. Тай±ргарлигимизга кґра баµо оламиз. Фоний дун± µам имтиµон экан, тай±ргарлигимиз іандай, ґйлаймизми? Муаллимга пора бериб, баµо олиш мумкин. Охират имтиµонида эса бунаіа гап йґі. Баъзилар йилда бир ±ки икки, ±ки унданда кґп марта іґй сґйиб, номи «худойи» деб аталмиш зи±фатлар беришади. Пешоналари эса бирон марта саждага тегмайди, бузуі йґллардан µам іайтмайдилар. Улар ґша «худойи» ларини охиратга тай±ргарлик, деб µисоблайдилар. Аслида эса улар муаллимга пул бериб имтиµондан ґтмоічи бґла±тган билимсиз ва нодон талабага ґхшашади.

Мавзудан чекинмоіни бас іилиб, асосий сґзга іайтайлик: хуллас, «беваіт» вафот этган биродарига ачиндилар. Дґстлардан бири суµбатга аралашмай ґтирган эди. Кимдир «сиз ачинмайсизми?» деган мазмунда гап ташлади. У бир оз іґпол тарзда бґлса-да, тґІрисини айтди: «Мен биродаримизнинг ґлганига ачинмайман». Ажабланишди, µатто кґнгиллари оІриди. Изоµ берди: «ЙиІилиб олиб ачинганимиз билан тирилиб, іайтиб келмайди-ку? Ундан кґра дуолар іилайлик ва саІирларига ±рдам беришни ґйлайлик. Ким, іандай ±рдам бериши мумкин – шуни сґзласин. «Унинг вафотига ачинмайман», дейишимнинг боиси, у бугун бґлмаса эртагами ± ґн йил кейинми бу дун±ни барибир ташлаб кетарди. Мен унинг ибодатсиз кетганига ачиняпман. Унинг нариги дун±даги аµволи нима бґлади энди? Менинг іайІум шунда. Бу дун±даги улфатчиликлар, зи±фатлар, іизлар, іадаµлар… у ±іда ±рдам бермайди, балки іабр азоблари эшикларини очиб беради. Биродаримизни бу азоблар йґлидан іайтара олмаганим учун мен µам айблиман. Бу айбим учун балки іи±матда жавоб берарман…»

Дґстлар µаіида іайІуришни олдинрооі бошласак наіадар гґзал бґлур эди…

* * *

Бир киши іушбозорига бориб иккинчи кишидан чумчуіни іафаси билан бирга сотиб олиб, уйига олиб келибди. Јушчанинг бошини узиб, шґрвага солиш ниятида іґл чґзган эканки, мґъжиза юз бериб, чумчуі худди одам каби гапира бошлабди:

– Эй марµаматли одам, мени еб нима наф топардингиз, яхшиси мени іґйиб юборинг, эвазига учта фойдали гап айтай сизга.

У одам «µамонки іушча одам тилида гаплашдими, демак, бунда сир бор. Айтадиган гапи µам анов-манов бґлмас», деган тґхтамга келиб, іушчага, «насиµатларингни айт», дебди.

Чумчуі:

– Биринчи насиµатимни іафас ичида айтаман, иккинчисини іґлингизга іґнган µолда, сґнггисини эса дарахт шохига іґнгач айтаман, – деб шарт іґйбди. У одам шартта кґнгач, биринчи фойдали гапини айтибди:

– Јґлингиздан кетган нарсага афсусланиб, ранжиманг. Чунки у барибир изига іайтмайди.

У одам «гапида µикмат бор, лекин бу асосий насиµати эмасдир», деган фикрда іафасни очибди-да, іушчани іґлига іґндириб, «иккинчисини айт-чи», дебди.

– Агар биронтадан аілга сиІмайдиган гап эшитгудай бґлсангиз асло унга ишонмангиз, – дебди чумчуі, сґнг учиб бориб дарахт шохига іґнибди-да: – нодон одам экансиз, іорнимда йигирма мисіоллик гавµар бор эди, сезмай мени учириб юбордингиз-а, шунча бойликдан іуруі іолдингиз-а, – дебди.

Бу гапни эшитган одамнинг эс-µуши учиб, бошларига муштлаб, ґзини лаънатлай бошлабди. Чумчуі унинг аламли µолатини бир оз кузатибди-да;

– Эй инсон фарзанди, µозиргина сизга икки фойдали гап айтган эдим. Бу гаплар у іулоІингиздан кириб, бунисидан чиіибди-да, а? Аввал айтдимки, іґлингиздан кетган нарсага зинµор афсусланманг, деб. Мен іґлингиздан учиб кетдим, энди минг надоматлар чекинг, іайтмайман. Шундай экан, ґзингизни лаънатлаб нима іиласиз? Учиб кетиш олдидан айтиган иккинчи фойдали гапим шу эдики, биронтадан аілга сиІмайдиган гап эшитсангиз, инонманг. Бу насиµатни µам дарров унутибсиз. Јани, бир ґйлаб кґринг-чи, ґзим кичкинагина бґлсам, ґн мисіол µам чиімасам, іорнимга йигирма мисіоллик гавµар сиІар эканми, а? – дебди.


Страницы книги >> Предыдущая | 1 2 3 4 5 6 7 8 9 | Следующая
  • 0 Оценок: 0

Правообладателям!

Данное произведение размещено по согласованию с ООО "ЛитРес" (20% исходного текста). Если размещение книги нарушает чьи-либо права, то сообщите об этом.

Читателям!

Оплатили, но не знаете что делать дальше?


Популярные книги за неделю


Рекомендации