Электронная библиотека » УРФОН ОТАЖОН » » онлайн чтение - страница 4

Текст книги "ДАВЛАТ"


  • Текст добавлен: 26 июня 2023, 09:00


Автор книги: УРФОН ОТАЖОН


Жанр: Современная зарубежная литература, Современная проза


сообщить о неприемлемом содержимом

Текущая страница: 4 (всего у книги 24 страниц) [доступный отрывок для чтения: 7 страниц]

Шрифт:
- 100% +

Іаїиїат бирла кєтарилайми олий їасрга

Ёки алдаш ва эгрилик билан –

ва уларнинг (алдаш ва эгрилик – тарж.) іимоясида іаёт кечирайми? Бу іикояларга їараганда, агар мен адолатли бєлсам, мени эса бундай деб іисобламайдилар, ишонтириб айтишларича менга бундан іеч їандай фойда бєлмайди, фаїат машаїїатлар ва аниї зарар бєлади. Єзига адолатли шуіратини їозонган адолатсиз одамга эса, тасдиїлаб айтишларича адойиб іаёт бєлади. Бундан маълум бєладики, донишманд одамлар менга тушунтирганларидек токи хєжа кєрсингалик (зоіирий кєриниш) іатто іаїиїатдан іам куслирої бєлиб чиїар экан ва бахтлилик, фаровонликнинг асосий шарти бєлиб хизмат їилар экан, мен бор эътиборимни худди шунга їаратишим керак бєлади: аввало мен яхшилик (эзгулик)нинг чиройли сурати билан гєё єзимни єраб олишим зарур ва бу парда ортидан донишманд Архилохнинг эпчил ва тутїич бермас тєлкисисини олиб єтишим керак. Аммо, кимдир, доимо єз ахлоїсизлигини яшириб бєлмайди, дейди. Зеро, барча буюк нарсалар іам меінат-машаїїатсиз бєлмайди деб жавоб берамиз биз. Шундай бєлса іам, агар биз бахт-саодат фаровонликка интиладиган бєлсак, ушбу мулохазалар олиб борадиган йєл билан юришимиз керак.

Бу сир бєлиб їолиши учун биз уюшмалар ва жамиятлар тузамиз; ишонтириш санъатида яна устозлар мавжуддир, улардан іакамлик билимдонлигини ва халї йиўинларида фаолият кєрсатиш маіоратини єрганиш мумкин: шундай їилиб, биз гоі ишонтиришни, гоі зум-зєравонликни їєллаймиз, токи биз доимо устун бєлайлик ва жазоланишдан саїланайлик.

Аммо, дейдилар бизга, худолардан на беркиниб бєлади, на уларга куч ишлатиб (зєравонлик) їилиб бєлади. Агарда худолар мавжуд бєлмасалар ёки улар инсонларнинг ишлари іаїида іеч ўамхєрлик їилмасалар, у іолда бизга іам улардан яшириниш іаїида ўам ейишга хожат їиолмайди. Агарда-ки худолар мавжуд бєлсалар ва бизнинг іаїида ўамхурлик їилсалар, зеро биз худолар іаїида билганимиз ёки улар іаїида билганимиз ёки улар іаїида эшитганимизни ривоятлардан ва худоларнинг шажарасини баён їилган шоирлардангина билганмиз. Аммо єша манбаъларнинг єзлари їурбонликлар, «мулойим дуолар» ва туіфалар билан єз томонимизга жалб этиш орїали худоларни фикрларидан їайтариш мумкинлигини тасдиї этадилар. Бу єринда ё унисига іам, бунисига іам ишониш ёки умуман ишонмаслик керак бєлади. Агар ишониладиган бєлса, у іолда аввал адолатсиз бєлмої керак, кейин эса єзининг адолатсиз ишлари учун худоларга їурбонликлар їилиш керак. Зеро, биз адолатсизлик йєлини тутиб, биз іаїиїатда худолар томонидан жазоланмаймиз, аммо адолатсизлик келтириши мумкин бєлган фойдадан маірум бєламиз. Адолатсизликка риоя їилиш эса бизга фойдалидир, бизнинг жиноятларимиз ва хатоларимизга келсак, їаттиї илтижолар билан худоларни фикрларидан їайтарамиз ва жазодан їутилиб їоламиз. Аммо Пидда (дейдилар бизга) ё бизнинг єзимизни ёки болаларимизнинг болаларини бу дунёда їолган адолатсиз ишларимиз учун жазо кутади. Дєстим, шундай бєлса іам, дейди эітиёткор одам, худди шу єринда сирли ибодатларга баўишловлар ва халоскор – худолар буюк куч-їудратга эгадирлар, энг катта давлатлар іам, шоирлар ва пайўамбарлар бєлиб їолган худоларнинг болалари іам худди шунга риоя їиладилар: улар иш худди шундайлигини кєрсатадилар.

Биз їайси асосда єзимизга єта адолатсизлик єрнига адолатни танладик? Зеро, агарда биз мунофиїона одоб бирикувидаги адолатсизликка эришсак, бизнинг хатти-іаракатларимиз іам худолар іам іаётлигимизда, іамда вафот этганимиздан кейин аїлга тєўри келадилар – кєпчилик буюк одамларнинг нуїтаи назарлари ана шундай. Ушбу айтилган сєзлардан кейин Суїрот, руіий ва жисмоний куч моіиби бєлган, бой ва аслзода одамнинг адолатни кєкка кєтараётганларини эшитиб кулиб юбормасдан адолатни іурмат їилиши мумкинми? Биз іозиргина айтган гапларимизнинг іаммасини инкор їилаоладиган кимса іам, ва іатто энг яхшиси – адолатдир деб їаттиї ишонган кимса іам, фаїатгина табиатан илоіий одамгина адолатсизликдан ўазабланиши, нафталаниши мумкинлигини іамда фаїатгина билим соіиби бєлган одамгина ундан єзини тийиши мумкинлигини идрок этиб, адолатсиз одамларни кечиришга жуда мойил бєлади, умуман айтганда іеч єзининг ихтиёри билан адолатга риоя їилмайди: іар їандай одам іам єзининг журъатсизлиги, їарилиги ёки яна їандайдир ожизлиги туфайли адолатсизликни їоралайди, яъни адолатсизлик їилишга унинг кучи етмагани учун у адолатсизлик їилмайди. Шундайлиги аниї. Зеро, бундай одамлардан їайси бири кучга кирса, у биринчи бєлиб, їєлидан келганеича адолатсиз бєлади. Бизнинг мулоіазаларимиз нимадан келиб чиїїан бєлса, бунинг сабаби іам єшанинг єзидир. Шундай їилиб Фрасимах іам, мен іам, биз иккимиз Суїрот сенга бундай деймиз: «Сен ажойиб одамсан! Адолатни їадрловчи, эъзозловчилармиз дейдиганлар їанча бєлсангиз іам, биринчи їаірамонлардан бошлаб – зеро уларнинг кєпгина фикрлари саїланиб їолган – бизнинг замондошларимизгача іеч ким, іеч їачон адолатсизликни єзини ёмонламаганлар ва адолатни єзини маїтамаганлар, улардан келиб чиїадиган шон-шуірат, іурмат-эітиром ва туіфалар учун ёмонлаганлар ва маїтаганлар. Адолат ва адолатсизликнинг єзини, уларга эгалик їилган кимсанинг їалбига таъсирини гарчи у (таъсир) худолар ва одамлардан яширин бєлса іам, іали іеч ким, іеч їачон на шеърларда, на оддий суібатларда етарли таілил їилмаган ва адолатсизлик – нафс (дил, руі)да бєлиши мумкин бєлган энг катта офат, бало, адолат эса – энг буюк яхшилик эканлигини іеч ким айтмаган. Агар сизлар бошидан шундай деганингизда ва бизни ёшлигимиздан бунга ишонтирганингизда, бизлар бир0биримизни адолатсиз ишлардан эітиёт їилишга эітиёж їолмас эди, іар ким агар адолатсизлик їилса, энг катта бало, офат, ёмонликнинг сафдоши бєлиб їолишдан їєрїиб єзининг іусусий їєриїчиси бєлиб їоларди».

Менинг назаримни адолат ва адолатсизликнинг моіиятини їєпол бузиб, Фрасимах – ёки яна кимдир – улар іаїида шу гапни, балки ундан іам салмоїлирої гапни айтган бєлар эди. Аммо мен – сендан беркитадиган фикрим йєї – сендан буни инкор этишингни сидїидилдан хоілайман, шунинг учун куйиниб сєзламоїдаман. Шундай їилиб сен єз жавобингда бизга фаїат адолат адолатсизликдан яхшилигини єзини кєрсатиб їолмасдан, балки яна яна униси ва бунисининг єз-єзича (єзлигича) бєлиши инсонга їандай таъсир єтказишини – офат, ёмонликми ёки яхшилик, эзгулик эканлигини кєрсат. Главкон маслаіат берганидай адолат ва адолатсизлик іаїидаги фикрларни эса баён этма. Зеро, сен иккала іолда іам іаїиїий саїлаб їолсанг, яна уларга сохталарини іам їєшадиган бєлсанг, у іолда биз сени адолатни эмас, адолатнинг юзаки, зоіирий томонини маїтамоїдасан деймиз, сенинг танбеіинг эса, адолатсизликка эмас, балки унинг іаїидаги фикрга тааллуїли деб айтамиз. Бундан келиб чиїадики, сен адолатсиз одамга яширинишни маслаіат берасан ва Фрасимахнинг адолат – бошїа бировнинг эзгу, яхши иши, у, єзининг шахсий адолатсизлиги яроїли ва маїсадга мувофиї бєлган энг кулига яроїли деган гапига їєшилмоїдасан. Адолат энг буюк эзгуликлар, яхшиликларга таалуїли эканлигини

. ва бундан келиб чиїадиган нарсалар учун іам, ундан іам кєпрої, уларнингн єзлари учун іам, – одамлар фикрича эмас, балки єзининг табиати бєйича іаїиїий бєлган кєриш, эшитиш, аїл, саломатлик ва бошїа турли яхшиликлар, – уларга эга бєлиш керак бєлган эканлигини тан олганингдан кейин, адолатнинг ана шу томонини маїтагин, агар инсон унга риоя їилса, одамга у ёрдам беради, адолатсизлик эса аксинча зарар келтиради, деб айт. Адолат пул ва шуірат билан таїдирланишини маїташни бошїаларга їєйиб бер. Шон-шуірат ва мукофотларни маїтаб ёки уларни ёмонлаб, худди шунинг учун адолатни васф этиб, адолатсизликни їоралаганида бошїа одамлардан бунга чидайман, аммо сендан бунга чидамайман, – агар талаб їилсанг бошїа гап, – чунки сен умр бєйи бундан бошїа нарсани тадїиї їилмагансан. Шундай їилиб, сен єз жавобингда фаїат, адолат адолатсизликдан яхши эканлигини єзини кєрсатиб їолмай. Балки униси ёеи буниси єз-єзича (єзлигича) инсонда мавжуд бєлганида, – бу худолардан ва одамлардан беркитилганми ёки йєїми бари-бир, – яна нега улардан бири – эзгу, яхши иш, бошїаси эса – офат, ёмонлик эканлигини іам бизга кєрсат.

Адиманднинг бу сєзлари єшанда мени жуда хурсанд їилдилар, гарчи унинг ва Главконнинг табиий їобилиятларига доимо їойил їолган бєлсам іам.

– Сизлар даріаїиїат єзингизнинг шавкатли отангизнинг єўлонларимиз, – дедим мен, – ва Мегара остонасидаги жангда сизлар жасорат кєрсатганингизда Главконнинг мухлиси сизларга мурожаат їилиб айтган элигиянинг бошланиши яхши чиїїан:

Шавкатли Аристоннинг илоіий насли – унинг болаларидир.

Дєстлар, бу менингча яхши. Гарча нутїларингизда гєё адолатсизлик адолатдан яхши деб айтсангиз іам бундай нуїтаи назарда бєлмас экансизлар сизлар хис этаётган іолат илоіий іолатдир. Назаримда сизлар іаїиїатан іам бундай фикрда эмассизлар. Бундай хулосага сизнинг єзингизни тутишингизга їараб келдим, чунки сизнинг фаїатгина сєзларинизга мен ишонмаган бєлар эдим. Аммо мен сизларга їанча кєп ишонсам, нима їилишга шунча кєп іайронман, сизларга нима билан ёрдам беришни билмайман ва єзимнинг ночорлигимни тан оламан. Ушбу нарса менга белги бєлиб хизмат їилади. Єйлашимча адолат адолатсизликдан яхшилигини кєрсатиб турган Фрасимахга їарши далилларимни сизлар їабул этмадингиз. Бошїа томондан, мен єзимнинг фикрларимни іимоя їилмай туролмайман. Зеро, адолатни оёї ости їилинаётганида іозир бєлиб унга ёрдам беришдан їочиш, токи сен нафас олиб турар экансан ва овоз чиїаришга кучингн етар экан муртадлик, гуноі иш деб їєрїаман. Энг яхшиси – куч етганича унинг тарафини олишдир.

Шунда Главкон ва їолганлар іар їандай усул билан бєлса іам ёрдам бериш ва мулоіазаларни давом эттиришни, аксинча, адолат ва адолатсизлик нима эканлигини іамда уларнинг іаїиїий фойдалилиги їандай іолда эканлигини синчковлик билан тадїиї этишни сєрай бошладилар. Ва мен єз фикримни айтдим:

– Биз амалга оширган тадїиїот – жуда муіим иш, менингча у фаїат кєзи єткир, синчков одамнинггина їєлидан келади. Бундай текширув ишларини олиб бориш учун менингча биз унчалик моіир эмасмиз, бу худди, кєзи унча єткир бєлмаган одамларни майда ёзилган харфларни кзоїдан єїишга мажбур этганга єхшайди. Шу онда, улардан бири, їаердадир катта ёзувда єша харфларнинг єзи йирик бєлиши мумкинлигини тушиниб їолади! Мен єйлайманки, агар бир хилда бєлса, аввал йирик харфларни єїилса, сєнгра майдасини кєриб чиїилса їандай ажойиб иш бєлар эди.

– Албатта, – деди Адамант, – аммо, адолатга тегишли бу изланишларда сен Суїрот їандай єхшашликни назарда тутмоїдасан?

– Мен сенга айтаман. Бизнинг фикримизча адолат бир одамга іам, бутун бир давлатга іам хос бєлади.

– Албатта.

– Давлат айрим бир одамдан каттаку?

– Катта.

Хусусий адолатни билиш учун давлат тажрибасидан фойдаланиш.

Катта нарсада іар іолда адолат іам катта єлчовли бєлади ва уни єшанда єрганиш осонрої.

Шунинг учун, агар хоіласангиз адолат нималигини аввал давлатларда тадїиї этамиз, сєнгра худди шундай равишда уни оддий одамда іам кєриб чиїамиз, яъни кичик нарса катта нарса билан нимаси билан єхшашлигини кєриб чиїамиз.

– Менингча, бу яхши таклиф.

– Агар биз хаёлий равишда пайдо бєлаётган давлатни тасаввур їилиб кєрсак, биз у ерда адолат ва адолатсизликнинг куртакларини кєрамиз, тєўрими?

– Шундай бєлса керак.

– Бундай бєлса биз истаётганни пайїаш осон бєлади деган умид бор.

– Албатта.

– Менимча, бунга эришишга іаракат їилиб кєриш зарур. Єйлайманки бу борада ишимиз бошимиздан ошиб ётибди. Єзингиз іал їилинг.

Адеал давлатда талаб ва табиий иїтидорга кєра мекінат таїсимоти

– Іал бєлди, – деди Адамант.

– Бошлайїол.

– Давлат, – дедим мен, – менинг єйлашимча бизнинг іар биримиз єз єзимизни їондираолмаганимизда, аммо іали кєп нарсага эітиёжимиз бєлганда пайдо бєлади. Ёки бир нарсага боўлиї дейсанми?

– Йєї, бошїа іеч нарсага эмас.

– Шундай їилиб, іар бир одам, у ёки бу эітиёжини їондириш учун гоі у, гоіида бу одамни жалб этади. Кєп нарсага мухтожликдан биргаликда яшаш ва бир-бирига ёрдам бериш учун кєп одамлар бир бєлиб уюшадилар: ана шундай биргаликда тузилган манзилгоі бизда давлат номини олади, тєўрими?

– Албатта.

– Кел, – дедим мен, – хаёлан давлат їурилишини ибтидосидан бошлаб кєрамиз. Кєриниб турибдики уни бизнинг эітиёжларимиз барпо этадилар.

– Шубіасиз.

– Биринчи ва энг катта эітиёж – яшаш ва іаёт учун овїат топишдир.

– Сєзсиз шундай.

– Иккинчи эітиёж – турар жой, учинчиси кийим, ва іоказо.

– Тєўри.

– Єйлаб кєр, – дедим мен, – давлат єзини їандай їилиб буларнинг іаммаси билан таъминлайди: кимдир деіїон бєлиб, бошїа биров – бинокор бєлиб, учинчиси – тєїувчи бєлиб эмасми? Бунга биз яна косиб ва жисмоний эітиёж, заруртларимиз учун хизмат їиладиган кимнидир іам їєшишимиз керакми?

– Албатта.

– Энг камида давлат тєрт ёки бешта одамдан иборат бєлмоўи зарур.

– Шундайга єхшайди.

– Айтчи, уларнинг іар бири єз ишини іаммани іисобга олиб бажариши керакми? Масалан, деіїон гарчи битта бєлса іам тєртта одамга ўалла етиштириши, тєрт баробар кєп ваїт ва меінат сарф этиши ва єзи етиштирган нарсадан бошїаларга іам ажратиб бериши керакми, ёки бошїаларга ўамхєрлик їилмай бу ўалланинг фаїат тєртдан бирини, єзига нтарлисини етиштириши ва бунинг учун єзининг тєртдан бирича ваїтини сарфлаб, їолган уч їисмини уй їуриш, кийим, пойабзал тикишга ишлатиши іамда бошїалар учун жон куйдирмай іамма нарсани єз кучи билан ва єзи учун їилиши керакми?

– Менинггча Суїрот, – деди Адаманд, – бунча їараганда биринчиси осонрої бєлади.

– Зевс билан онт ичаманки, бу ерда ажабланадиган іеч нарса йєї. Сенинг, одамлар бир-бирларига унча єхшамай туўиладилар, уларнинг табиатлари іар хилд, шунинг учун улар у ёки бу нарсага турли їобилиятга эгалар деб айтган сєзларингга олдин іам эътибор берган эдим. Сенинг фикринг шундай эмасми?

– Іа, шундай.

– Яна нима десак экин? Ким яхши ишлайди – кєп санъатлар (іунарлар) эгасими ёки бир іунар эгаси?

– Бир іунар соіиби?

– Шуниси іам равшанки, бирор ишнинг ваїтини єтказиб юборилса, іеч нарса чиїмайди.

– Албатта шундай.

– Менингча, ишчининг їєли тегадиган ваїт пайдо бєлишини кутишни іеч їандай иш хоіламайди: аксинча, у шунчаки шуўулланмасдан, доимо ишга эътибор кєрсатиши даркор.

– Бошїача бєлиши мумкин эмас.

– Шунинг учун, агарда бирор ишни єзининг табиий їобилиятларига монанд ва бунинг устига бошїа ишларга чалўимай єз ваїтида бажарилса, іамма нарсани кєпрої, яхширої ва осонрої їилиш мумкин бєади.

– Бунга шубіа йєї.

– Шундай їилиб Адимант, биз айтган нарса билан таъминлаш учун давлатнинг тєрттадн кєпрої аъзоси бєлиши зарур. Зеро, агар яхши омоч, ёки дастаки сєїа ва бошїатдеіїончилик асбоблари кера кбєлса деіїон єзи єзига ясаб олмайдику. Єз навбатида бинокор – унга іам кєп нарса керак. Худди шунга єхшаш тєїувчи іам, косиб іам. Шундай эмасми?

– Бу тєўри.

– Дурадгорлар, темирчилар ва шунга єхшаш усталар, агар уларни іам бизнинг кичик давлатимизга їєшилса, уни кєп одамлар бєлган давлатга айлантирадилар.

– Анчагина катта бєлади.

– Іаттоки биз уларга деіїонларда ер іайдаш учун хєкиз, деіїонлар билан їурувчилар – юк ташувчи іайвонлар, тєїувчилар ва косибларда – тери ва юнг бєлиши учун молбоїарлар, їєйчивонлар ва бошїа чєпонларни їєшадиган бєлсак іам давлат унчалик катта бєлмайди.

– Аммо буларнинг іаммаси бєлган давлат кичкина іам бєлмайди.

– Аммо бундай давлатни бошїа ерлардан нарсалар келтиришга іожат бєлмайдиган жойда жойлаштириш имконияти іам йєї.

– Бунинг иложи йєї.

– Демак, бошїа мамлакатдан зарур нарсани олиб келиш учун яна одамлар керак бєлади.

– Керак бєлади.

– Аммо, агарда шундай воситачи, бошїа юртга у ердаги одамларга керак нарсани олмай, бу ерда керак бєлган нарсани олиш учун їуп-їуруї жєнаса, у іолда уларнинг іузурларидан іам іеч нарса ололмай їайтади.

– Менимча шундай бєлади.

– Бундан келиб чиїадики, бу ерда нафаїат єзлари учун етарли, балки у ерда іам їанча талаб бєлса шунча, барча нарсани ишлаб чиїариш керак бєлади.

– Іа, шундай бєлиши керак.

– Бизнинг жамоамизга кєпрої деіїонлар ва турли іунармандлар зарур.

– Іа, кєпрої.

– Ва іар турли олиб келиш (импорт) ва олиб бориш (экспорт) учун воситачилар. Зеро булар – савдогарлардир. Шундай эмасми?

– Іа, шундай.

– Демак бизга савдогарлар, тижоратчилар іам керак.

– Албатта.

– Агар бу денгиз савдоси бєлса, у іолда їєшимча равишда яна денгиз ишларини билувчи кєпгина одамлар зарур.

– Іа, кєпгина керак.

– Хєш? Давлатнинг єзини ичида іар бир одам ишлаб чиїарган нарсани улар бир-бирларига їандай берадилар? Зеро биз, одамлар бир-бирлари билан алоїа їилсинлар, мулоїотда бєлсинлар деб давлат барпо їилдик-ку.

– Улар сотадилар ва оладиларда.

– Бизда бундан бозор іам, алмашиш белгиси – танга іам пайдо бєлади.

– Албатта.

– Агарда деіїон ёки іунармандлардан биронтаси єзи ишлаб чиїарган нарсасини бозорга етказганида у билан алмашув єтказувчи одамлар билан бир ваїтда келмай їолса, у іолда наіотки у єзининг иши (деіїончилиги, іунармандчилиги – тарж.) учун зарур ваїтни бозорда єтириб єтказади?

– Албатта бундай бєлмайди, деди Адамант. Чунки бундан огоі одамлар топилиб унга єзларининг хизматларини таклиф этадилар. Фаровон давлатларда, улар энг нотавон, жисмонан ожиз, ва бошїа бирор ишга ярамайдиган одамлардир.Улар, єз нарсасини сотмоїчи бєлганлардан бирор нарсани пулга сотиб олиш, ва уни яна бирор нарса сотиб олмоїчи бєлганларга пулга алмаштириш учун єша ерда, бозорда єтирадилар.

– Бизнинг шаіарда, ана шу эітиёж билан чакана савдо билан шуўулланувчи боїїоллар пайдо бєладилар. Бозорларда єтирган, олиш ва сотиш воситачиларини биз шундай деб атамаймизми? Шаіарлар кезиб юрадиганларни эса савдогарлар деб атаймиз.

– Албатта.

– Єйлашимча, яна бошїа воситачилар іам бор: уларнинг фаім-фаросатлари шундайки, улар билан мулоїот їилишга арзимайди, аммо улар оўир иш бажариш учун етарли жисмоний кучга эгалар. Улар єз етарли жисмоний кучга эгалар. Улар єз кучларини ижарага сотадилар ва бу ижара баіосини иш іаїи деб атайдилар, шунинг учун, мен єйлайманки уларни ёлланма ишчилар деб атайдилар. Шундай эмасми?

– Албатта шундай.

– Давлатнинг тєлаїонли бєлиш учун ёлланма ишчилар іам керакка єхшайди.

– Менингча іам шундай.

– Адимант, давлат бизда шундай єсиб кетдики, уни энди мукаммал десак іам бєлар?

– Бєлса керак.

– Унда (бу давлатда) адолат ва адолатсизликнинг єрни їаерда бєларкин? Биз таілил їилганларимиздан їайси бирида улар намоён бєладилар?

– Шахсан мен билмадим, Суїрот. Ана шу машўулотларнинг їандайдир єз аро алоїасидадир балки.

– Балки сен іаїдирсан. Яхшилаб тадїиї этиш, ортга їайтмаслик керак. Аввало бундай тайёрланган одамларнинг іаёт тарзларини кєриб чиїамиз. Улар, ўалла (нон), шароб, кийим, пойабзал ишлаб чиїарадилар, уйлар їурадилар, ёзда кєпчиликлари яланўоч ва пойабзалсиз, їишда эса етарли даражада кийинган іолда ишлайдилар. Улар єзларига арпадан ёрма ва буўдойдан ун тайёрлаб овїатланадилар. Ёрмани їайнатадилар ва хамир їилиб ундан ажойиб нонлар тайёрлайдилар, уларни їамишлар ёки покиза баргларга їатор їилиб терадилар. Хушбєй кєкатлар сочилган тєшакларда ёнбошлаб бир-бирлари билан шод суібатлар їилиб улар базм їурадилар, єзлари іам, уларнинг болалари іам май ичиб єзларини гулчамбарлар билан безайдилар ва худоларни васф этадилар; камбаўаллик ва урушдан эітиёт бєлиб, бойликлари йєл їєядиган даражадан кєп бєлмаган миїдорда болалар кєрадилар іам.

Шу ерда Главкон менинг сєзимни бєлди:

– Сен бу одамларни іеч їандай зираворсиз меімондорчилик їилишга мажбур этмоїдасан шекилли?

– Гапинг тєўри, – дедим мен, – уларда зираворлар іам бєлиши ёдимдан бутунлай кєтарилибди. Уларда туз іам, зайтун іам, пишлої іам, пиёз (лук порей) іам, сабзавотлар іам: анжир, нєхот, ловия їєшиб берамиз; ____ меваси ва їора їайин ёнўоўини їовириб, меъёрида шароб ичадилар. Улар іаётларини тинчлик ва саломатликда шундай єтказадилар, ва эітимол-ки їариб-їартайиб, авлодларига шундай іаёт тарзини васият їилиб вафот этар.

– Суїрот, агарда, – эътироз билдирди Главкон, – сен тартиб бераётган давлат чєчїалардан иборат бєлса, ана шу емдан бєлмаса, бошїа їандай ем берардинг?

– Главкон, бошїа нима талаб этилади?

– Одатда їабул їилинган нарсани: єриндиїларда ёнбошлаш, хонтахта (стол) атрофида овїатланиш, іозирги одамларда мавжуд бєлган таомлар ва ширинликларни ейиш, – фаїирликдан азоб чекмаслик учун менингча ана шу зарурдир.

– Яхши, – дедим мен, – тушунаман. Биз нафаїат пайдо бєлаётган, балки бой давлатни іам кєриб чиїмоїдамиз шекилли. Балки бу ёмон эмасдир іам. Зеро, биз бундай давлатни іам муіокама этаётиб балки, давлатларда адолат ва адолатсизлик їандай пайдо бєлишини илўаб олармиз. Биз тахлил їилган єша давлат менинг назаримда іаїиїий, яъни соўлом бєлиб туюлади. Агар сиз хоіласангиз, алўов-далўов давлатга іам назар ташлашга бизга іеч нарса халаїит бермайди. Даріаїиїат, баъзиларни буларнинг іаммаси ва бундай іаёт тарзи їониїтирмайдиганга єхшайди – уларга юмшої єриндиїлар іам, хонтахталар іам, турли буюмлар іам, таомлар іам, маліамлар ва хушбєй нарсалар іам, яна гєзаллар, хуштаъм ширин нонлар тортсанг, бунинг устига бу нарсалар кєпрої бєлса. Бундан келиб чиїадики, бошида биз айтиб єтганимизни уйлар, пойабзаллар, кийимларни, – зарурий деб іисобламай энди биз рангтасвир асарлари, безаклар, олтин ва фил суягини талаб їиламиз, – буларнинг іаммаси бизга зарур. Шундай эмасми?

– Іа, шундай.

– Шундай экан энди давлатни катталаштириш керак бєлмайдими? Єша, соўлом давлат энди етарли эмас, уни, давлатдаги иштирокида іеч їандай зарурат бєлмаган бир тєда одамлар билан тєлдириш керак; масалан, іар хил овчилар, іамда муїаллидлар – улар расм ва бєёї борасида бисёрдилар, яна мусиїа санъатида іам улар кєпдирлар: шоирлар ва уларнинг (асарларини) ижро этувчилар, рапсодлар, актёрлар, хор їатнашчилари, ёлланма ишчилар, турли рєзўор буюмларини, турли туман нарсаларни, аёллар безакларини ясовчи усталар шундай одамлардир. Воситачилар іам кєпрої керак бєладилар: ундай давлатда, сенингча болаларга устозлар энагалар, тарбияловчилар, чєрилар, сартарошлар іамда їандолатчилар ва ошпазлар керак эмасми? Бизга чєчїабоїарлар іам керак бєлади. Булар бизнинг аввалги давлатимизда йєї эди, чунки бундайларга талаб йєї эди. Бу мамлакатда эса, булар іам ва яна кєп, хар хил чорва моллари керак бєлади, негаки овїатга гєшт ишлатилади. Шундай эмасми?

– Албатта шундай.

– Бундай іаёт тарзида бизда шифокорларга бєлган эітиёж олдингига їараганда кєпрої бєлади.

– Анча кєп бєлади.

– Аіолини боїиш учун єшанда етарли бєлган давлат, энди кичик бєлиб їолади. Ё ундай эмасми?

– Худди шундай.

– Демак, агар биз етарли даражада яйловлар ва іайдаладиган ерларга эга бєлишни истасак, їєшни мамлакатдан бир їисмини ажратиб олишимизга тєўри келади, єз навбатида, бизнинг їєшниларимиз іам агар зарурат чегараларидан єтиб беіисоб таъмагир йєлини тутсалар, бизнинг мамлакатдан бир їисмини тартиб олишни хоілаб їоладилар.

– Шундай бєлиши аниї, Суїрот.

– Натижада, Главкон, биз уруш їиламиз, ёки бошїача бєладими?

– Іа уруш їилишга тєўри келади.

– Іозирча биз, уруш офатми ёки яхшилик келтирадими бунинг іаїида сєз юритмаймиз, фаїат биз урушнинг – у олиб борилганида шахсий ва ижтимоий балолар манбаъининг сабабини кашф этдик деймиз холос.

– Албатта.

– Бунинг устига дєстим, давлатимизни їандайдир арзимас миїдорда эмас, бутун бир їєшинга катталаштиришимиз (яъни їєшин тузишимиз – тарж.) зарур: бу їєшин бор бойликни іимоясига, биз іозир айтган нарсаларнинг іимоясига шай туради ва іужумни їайтаради.

– Нега? Биз єзимиз бунга їодир эмасмизми?

Єзимизнинг хаёлий давлатимизни їураётганимизда агар биз бу масалани тєўри іал їилган бєлсак, їодир эмасмиз. Агар эсингда бєлса, бир одамнинг кєп санъатлар билан муваффаїиятли шуўулланиши мумкин эмас деб айтган эдик.

– Сен іаї гапни айтмоїдасан.

– Хєш? Сенингча іарбий іаракатлар санъат талаб їилмайдиларми?

– Жуда талаб їиладиларда.

– Іарбий санъат эмас, косиблик (санъати) іаїида кєпрої їайўуриш керакми?

– Асло бундай эмас.

– Бизда косиблик (этикдузлик) санъати яхши бєлиши учун, биз косибга деіїон ёки тєїувчи ёки бинокор бєлишга іатто іаракат їилишни іам манъ этдик; худди шундай равишда, бошїа іар кимга іам, єзининг табиий їобилиятига кєра лойиї бєлган фаїат бир ишни топширдик, бу иш билан у бутун умри бєйи, бошїа іеч нарсага чалўимай шуўулланади ва агар ваїтни єтказиб юбормаса у муваффаїиятга эришади. Іарбий ишга тааллуїли іамма ишни яхши адо этиш муіим эмасми? Ёки у шунчалик осонки, деіїон, косиб, бошїа хоілаган іунарманд єз иши билан биргаликда жангчи іам бєлади? Агар болаликдан шуўулланмаса шунчаки єйнаб юрса, шашка ёки ошиї єйинига іеч ким яхши єрганолмайди. Нахотки, їалїон ёки бошїа їуролни олиб ва іарбий аслаіа-анжом йиўиб олиш билан – даріол гоплитлар ёки бошїа жангчилар сафида жанг їилишга їодир бєласан? Кимнингдир їєлига тушиб їолиши билангина іеч їандай їурол, єша одамни агар у одам їурол билан муомалани билмаса ва етарли даражада шуўулланмаган бєлса, даріол моіир уста ва паілавон этиб їєймайди.

– Агар бундай бєлмаганида ушбу їуроллар бебаіо бєлар эдилар.

Їєриїчилар тоифасининг идеал давлатдаги тутган єрни

– Демак, їєриїчиларнинг иши їанча муіим бєлса, бошїа машўулотлар билан уни биргаликда олиб бориш шунчалик жоиз эмас, зеро у катта маіорат ва їунт талаб этади.

– Шундай.

– Ушбу машўулот учун унга монанд табиий їобилиятларо эгаси бєлиш талаб этилади.

– Албатта.

– Агар їєлимиздан келганида, єз табиий хислатлари билан давлат іимоясига яроїли бєлганларни танлаб олиш близнинг ишимиз бєларди.

– Албатта, бу бизнинг ишимиз.

– Зевс билан їасам ичаман, мураккаб мавзуга биз кєнгил їєйдик! Іар іолда, кечимиз етганича журъатсизликка изн бермаслигимиз зарур.

– Равшанки, бунга йєл їєймаслик керак.

– Сенингча їандай, їєриїлаш ишида зотдор кучукча билан келиб чиїиши яхши бєлган йигитнинг табиий хислатлари орасида фарї борми?

– Їандай хислатлар іаїида гапирмоїдасан?

– Униси іам, буниси іам сезиб їолган нарсаларини яхши идрок этишлари, эпчиллик билан уни таъїиб їилишлари ва агар етиб олсалар, астойдил жанг їилишлари зарур.

– Буларнинг іаммаси іаїиїатан керак.

– Ва яхши жанг їилиш учун мард бєлмої даркор.

– Бошїача бєлиши мумкинми?

– Кимда – у от бєладими, итми ёки бошїа бир їандайдир іайвонми шиддатли, ўазабнок руі бєлмаса у мардона бєлишни истармикин? Ўазабнок, шиддатли руі їандай енгилмас ва зєр бєлишини сезмадингми: у бор бєлганида іар їандай дил (нафс, жон) іеч нарсадан їєрїмайди ва іеч нарса олдида чекинмайди?

– Сездим.

– Шундай їилиб, бундай соїчи, їєриїчининг жисмоний хислатлари їандай бєлиши кераклиги равшан.

– Іа.

– Яна руіий хислатлар, яъни ўазабнок руі.

– Бу іам равшан.

– Аммо Главкон, агар соїчилар (їєриїчилар) єз табиатларига кєра шундай бєлсалар, у іолда улар бир-бирлари билан іам ва бошїа фуїаролар билан іам ёвуз бєлмайдиларми?

– Зевс билан онт ичаман, бу саволга жавоб бериш осон эмас.

– Аммо, єз одамларига улар мулойим ва душманга шафїатсиз бєлмоїликлари лозим. Акс іолда, уларни кимдир їириб ташлашини кутмасалар іам бєлади: улар єзлари бу ишни їиладилар ва єзларини іалок этадилар.

– Тєўри, шундай бєлади.

– Нима їилмої керак? Іам іалим ва шу билан бирга жасур феъл-атворни биз їаердан топамиз? Зеро іалим, мулофим феъл руі ўазабига їарма-їаршидир.

– Бу аниї.

– Агар кимда униси іам, буниси іам бєлмаса у яхши їєриїчи бєлолмайди. Ушбу талаб амалга ошириб бєлмайдиганга єхшайди, шундай їилиб яхши їєриїчи бєлиш іам номумкин бєлиб чиїади.

– Шундайга єхшайди, – деди Главкон.

Мен тараддудда їолдим ва олдин айтилганларни хаёлан эсладим.

– Дєстим, – дедим мен, – бизнинг іайрон бєлаётганимиз адолатдандир, чунки биз єзимиз таклиф этган єша тимсолдан четга чиїдик.

– Сен нимани назарда тутмоїдасан?

– Биз, биз єйлаб іам кєрмаган феъл-атворлар бєлишини фаімламадик, аммо уларда ана шу їарама-їарши хислатлар бор.

– Їайси феъл-атворларда?

– Бу бошїа іайвонларда іам учрайди, аммо биз єзимизнинг їєриїчимиз (соїчимиз) билан таїїослаганимизда яхширої намоён бєлади. Сен зотдор итларни биласан, уларнинг хислатлари – кимга єрганган ва кимни билсалар єшалар билан жуда іам мулойим, аммо нотанишлар билан (мулойимликнинг) айни їарама-їаршисидир.

– Албатта биламан.

– Демак, бу мумкин бєлган нарса, ва бундай іислатли їєриїчилар табиатга зид эмаслар.

– Зид эмасга єхшайди.

– Бєлўуси їєриїчи яна ушбу нарсага мухтож бєлиб туюлмаяптими сенга: у шиддатли, ўазабнокликдан ташїари у єз табиати бєйича яна донишмадликка интилиши зарур.

– Їандай? Мен тушунмадим.

– Ва бу хусусиятни сен итларда кєрасан, бу іолат іайвонда бєлиши ўаройибдур.

– Їайси хусусият?

– Нотанишни кєриб итнинг жаіли чиїади, гарчи у уни іали хафа їилмаган бєлса іам, танишни кєриб эса эркалайди, гарчи бу таниш, у (итга) іеч їачон яхшилик їилмаган бєлса іам. Бу сени іайратлантирмаганми?

– Шу пайтгача мен бунга унчалик эътибор бермаганман, аммо ит єзини шундай тутиши равшан.

– Унинг табиатининг бу іислати жуда ажойибдур ва іатто іаїиїий фалсафийдир.

– Їандай маънода?

– Ит єзи кєрган одамнинг дєстоналиги ёки душманлигини у одамни тансиши ёки танимаслигига їараб билади. Яїин одамни ёки бегонани аниїлаш, тушиниш ёхуд аксинча тушинмаслик асосида амалга оширилишида билишга бєлган интилиш йєїми?

– Буни инкор этиб бєлмайди.

– Зеро, билишга интилиш ва заковатга интилиш – бир нарсанинг єзи-ку.

– Іа бир нарсанинг єзи.

– Демак, худди шунинг єзини биз одамда іам бєлишини бемалол айтишимиз мумкин: агар у єзининг танишлари ва яїинлари билан мулойим бєлса, демак у єз табиати бєйича заковат ва билимга интилишга эга бєлиши зарур.

– Шундай іам дейлик.

– Шундай їилиб, давлатнинг беназир соїчиси бизда єз табиатига кєра заковатга нитилишга іам эга, іамда элчи ва кучли бєлади.

– Жуда тєўри.

– У шундай бєлсин. Аммо биз їєриїчиларни їандай етиштирамиз ва тарбиялаймиз? Бу нарса муіокамаси бизда, іамма нарсани їайси ниятда кєриб чиїаётган бєлсак єшанга ёрдам бераоладими, яъни, жамиятда адорлат ва адолатсизлик їандай тарзда пайдо бєлишини пайїаймизми? Суібатимиз маїсадини унутмасак ва суібатни іаддан ташїари чєзиб юбормасак бєлгани.

Бунга Главконнинг биродари бундай деди:

– Муіокама бизнинг суібатимиз учун долзарб деб умид їиламан.

– Зевс билан їасам ичаман, азизим Адимант, – дедим мен, – іатто чєзилиб кетса іам бу муіокамани демак їолдирмаслик керак.

– Іа, давом эттирмої керак.

– Кел бєлмаса, їиссагєйлар сингари шошилмай ушбу одамларни тарбиялашга – сєз билан бєлса-да– киришайлик.

– Шундай їилиш зарур.

Їєриїчиларни икки хил: мусиїий ва гимнастик тарбиялаш.

– Тарбия їандай бєлади? Айтиш керак-ки, энг їадимги замонларда топилганидан яхшироўини топиш їийин. Бадан учун – гимнастик, руі (нафс, жон) учун эса – мусиїий.

– Іа, шундай.

– Бизда мусиїий тарбия гимнастик тарбиядан олдин бєлади.

– Бошїача, бєлиши мумкинми?

– Мусиїий тарбия іаїида гапирганда сен унга адабиётни іам їєшмоїдасан, тєўрими?

– Мен – іа.

Адабиётнинг икки тури: іаїиїий ва ёлўон. Їєриїчиларни тарбиялашда ривоятларнинг тутган єрни


Страницы книги >> Предыдущая | 1 2 3 4 5 6 7 | Следующая
  • 0 Оценок: 0

Правообладателям!

Данное произведение размещено по согласованию с ООО "ЛитРес" (20% исходного текста). Если размещение книги нарушает чьи-либо права, то сообщите об этом.

Читателям!

Оплатили, но не знаете что делать дальше?


Популярные книги за неделю


Рекомендации