Электронная библиотека » УРФОН ОТАЖОН » » онлайн чтение - страница 6

Текст книги "ДАВЛАТ"


  • Текст добавлен: 26 июня 2023, 09:00


Автор книги: УРФОН ОТАЖОН


Жанр: Современная зарубежная литература, Современная проза


сообщить о неприемлемом содержимом

Текущая страница: 6 (всего у книги 24 страниц) [доступный отрывок для чтения: 7 страниц]

Шрифт:
- 100% +

– Бу аниї.

– Аммо дєстим, бизга буни аниїлаш имконияти йєї.

– Нега?

– Унда менингча биз, шоирларнинг іам, насрда ёзадиганларнинг іам кєпчилиги одамлар іаїида нотєўри фикрда эканликларини айтишимизга тєўри келади; улар, гєёки адолатсиз одамлар кєпинча бахтли, адолатлилар эса – бахтсизлар; гєёки адолатсиз иш їилиш – маїадга мувофиї, фаїат у сир саїланса бєлди ва адолатлилик – бошїа одам учун эзгу иш, унинг соіибига эса – жазодир, деб іисоблайдилар. Бундай фикрлашларни биз манъ этамиз ва їєшиїларда іам, ривоятларда іам айни аксини баён їилишни талаб їиламиз. Ёки сенингча бошїачами?

– Йєї шундай, бунга ишончим комил.

– Агар менинг іаї эканлигимга сен рохилик билдирсанг, у іолда, бизнинг олдинги мулоіазаларимизга іам сени рози деб іисоблайман.

– Сенинг тахмининг тєўри.

– Одамлар борасидаги фикрлар бундай бєлмаслиги кераклигини, адолат нима эканлигини ва унга риоя їилувчи учун, одамлар уни адолатли іисоблайдиларми ёки йєїми барибир, ундан їандай фойда келиб чиїишини аниїлаганимизда билиб оламиз.

– Шундай.

Шеърий санъатнинг ифода усуллари ёки услублари

– Асарлар (бошїа маънода: уйдирмалар – тарж.) іаїидаги мулоіазаларни шу билан тєхтатамиз. Энди, єйлашимча, ифода усулларига бир нигоі ташлаш керак – шунда, нимани гапириш ва їандай гапириш кераклиги іаїидаги масала тєла кєриб чиїилган бєлади.

Шунда Адимант бундай деди:

– Мен сенинг сєзларингни тушунмадим.

– Аммо сен тушунишинг керак, – дедим мепн. Балки мана бундай десак осонрої тушунасан: ровийлар ва шоирлар нималар іаїида гапирмасинлар іаммаси єтган, іозирги ва ёки келгуси (замон) іаїидаги їиссадир, шундай эмасми.

– Бошїача бєлиши мумкинми?

– Улар буни ё оддий ікоя їилиш билан ёки таїлид воситасида, ёіуд унисидан іам бунисидан іам (фойдаланиб) амалга оширадилар, шундай эмасми?

– Оддийрої тушунтир.

– Кєриниб турибдики, мен ношуд ва уїувсиз єїитувчи, устозман. Шунинг учун, баён їилишни билмайдиганларга єхшаб, мен іаммасини бутунича эмас, балки їандайдир айрим бир іолни оламан ва унинг мисолида хоілаётганим нарсани тушунтиришга уриниб кєраман. Менга айтчи, сен «Иллиада»нинг бошланишини, Хрис їизини їєйиб юборишни Агамемнондан їандай сєраганини, у їандай ўазабланганини ва Хрис маїсадига етолмай ахейлилардан єч олишни худога їандай илтижо їилганини шоир баён этган жойини биласанми?

– Іа, биламан.

– Демак сен биласанки, ушбу мисралар:

Барча ахейлиларга ялиниб ёлворди,

Хусусан їудратли Атридлар, ахея їєшинин тузган,

Билан тугатиб, фаїат шоирнинг єзи гапиради ва гєё бу ерда шоирнинг єзи эмас, бошїа кимдир гапираётгандай тасвирлаб бизни адаштиришга іаракат іам їилмайди. Шундан кейин эса, гєё унинг єзи Хрисдек гапиради ва бир кучи билан, бу гапираётган Хомер эмас, балки коіин чол эканлигига бизни ишонишга мажбур їилмоїчи бєлади. Ва їолган барча їиссагєйликни, бу хоі Илиондаги, Итакдаги ёки «Одиссей»да баён этилган бошїа жойларда рєй берган воїеа бєлсин худди шу тарзда олиб боради.

– Шундай.

– Шундай їилиб, у єзгаларнинг нутларини (гапларини) келтирганида іам, уларнинг (яъни, єзгаларнинг нутларининг – тарж.) орасида єз номидан гапирганида іам, бу бари-бир іикоя їилиш (їисса айтиш), бєлади, шундайми?

– Бєлмасачи?

– Аммо, у єзга шахс номидан їандайдир нутїни келтираётганида, биз, у кимнинг нутїи деб огоілантирган бєлса єшанинг нутїига єз нутїини иложи борича кєпрої єхшатмоїчи, демаймизми?

– Іа, биз шундай деймиз.

– Бошїа одамга – овоз ёки їиёфа билан бошїа одамга єхшаган бєлишлик – кимга єхшамоїчи бєлсанг єшанга таїлид їилишни англатмайдими?

– Нима демоїчисан?

– Бундай іолатда Хомер іам, бошїа шоирлар іам таїлид ёрдамида іикоя їиладиганга єхшайдилар.

– Албатта.

– Агар шоир іеч їаерда яширинмаганида, унинг барча ижоди ва іикоя, їиссаси таїлиддан іоли бєлар эди. Сен, яна тушунмаяпман, демаслигинг учун, бу їандай рєй беришини сенга тушунтираман. Агарда Хомер, Хрис келди, їизи учун тєлашга эваз келтирди ва ахейлиларга айниїса подшоіларга ялинди, деганидан кейин, у єз іикоясини у худди Хрис бєлиб їолгандай гапирмай, балки Хомер бєлиб давом эттирганида бу таїлид эмас, балки оддий іикоя їилиш бєлишини тушунасан. Ва тахминан мана бундай бєларди (шеър билан айтмайман, зеро мен шеъриятдан узоїман): «Коіин келди ва худолар уларга Трояни олиб, єзлари бешикаст їолишларини ва ахейлилар эваз олиб іамда худолардан уялиб унга їизини їайтариб беришларини сєраб дуолар їилди, коіин буларни айтганида, іаммалари унга эітиром кєрсатдилар ва рози бєлдилар, аммо Агамемнон ўазабланди ва даріол кетишни ва бошїа келмасликни буюрди, акс іолда коіинни на асо, на илоіий тож іимоя їилолмаслигини билдирди. Унинг їизи іаїида эса, уни озод этишдан олдин, їиз у билан биргаликда Аргосда їариб кетишини айтди. Агар коіин уйига бешикаст етиб олишни истаса, (іозирої) кетишни ва ўашини келтирмасликни буюрди. Буни эшитиб чол їєрїиб кетди ва индамай йєлга равона бєлди, їароргоідан чиїїанидан кейин эса, Аполлонга, унинг барча исмларига мурожаат этиб ва ибодатхоналар учун іам, муїаддас їурбонликлар учун іам їилинган туіфаларни унга эслатиб астойдил сиўинабошлади, дуолар їилабошлади. Булар учун (яъни Аполлонга їилинган туіфалар учун – тарж.) мукофот сифатида, бу кєз ёшлари іаїи Аполлон єз камон єїлари билан ахейлилардан єч олишини сєради». Дєстим, таїлидсиз оддий іикоя їилиш ана шундай бєлади.

– Тушунаман.

– Бунинг їарама-їаршиси іам бєлиши энди сенга тушунарли: нуїтлар орасида шоир єз номидант айганларини олиб ташланса ва фаїат нутїлар билан мурожаат їолдирилса (ана шу їарама їарши іолат бєлади)

– Буни іам тушунаман – фожеаларда шундай бєлди.

– Менинг фикримни сен жуда тєўри англадинг, шунинг учун єйлайманки, аввал тушунтиролмаганимни эди сенга тушунтира олдим, яъни: шеъриятнинг ва афсоналар ижод этишнинг бир тури бутунича таїлиддан ташкил топади – бу сен айтганингдек, фожеъа (трагедия) ва кулгили саіна асари (комедия)дир; бошїа тур шоирнинг єзининг гапларидан ибрат бєлади – буни сен асосан дифирламб (їасида)лардан топасан; эпик шеърият (достонлар)да ва бошїа кєп хилларда эса, – агар мени тушунган бєлсанг – єша иккала усулни (топасан).

– Іали нима деганингни энди тушундим.

– Олдин нималар іаїида гапирганимизни бир эсла: шеъриятда нималар дейилишини айтиб єтилди, аммо яна єшалар іаїида їандай гапириш кераклигини кєриб чиїиш зарур.

– Эсимда.

– Биз келишиб олишимиз керак, деб худди шуни айтмоїда эдим, шеърий асарларда таїлидга йєл їєйамизми ёки фаїат уларнинг баъзиларида таїлидга рухсат бериб, баъзиларида эса, ва айнан їайсиларида рухсат бермаймизми ёки таїлидни умуман уириб їєямизми.

– Фожеъа ва кулгили сахан асарларини бизнинг давлатимизда бєлишига йєл їєйиш керакмикин, деб єйлаётганингни пайїадим.

– Балки, – дедим мен, – эітимол мен шу билан чекланиб їомласман, мен іали билмайман: сєз, худди шамолга єхшаб їаерга учириб бораркин.

– Ажойиб сєзлар!

– Адиманд, сен мана буни іал їил: їєриїчилар бизда таїлидчилар бєлишлари керакми ёки керак эмасми? Айтиш керак-ки бу іам олдинги мулоіазалардан келиб чиїади – зеро, іар ким кєп ишлар билан эмас, фаїат бир иш билан яхши шуўулланиши мумкин, агар у кєп нарса билан машўул бєлишни истаса, у іеч нарса їилолмайди ва іеч нарсада єзини кєрсатолмайди.

– Іа, шундай бєлади.

– Тїлид борасида іам шундай далил бєлиши мумкинми? Бир одамнинг єзи, бир ваїтда кєп нарсаларга, гєё уларнинг іаммаси, – бир нарсанинг єзи бєлгандай, – муваффаїїиятли таїлид їилолмайди.

– Іа, шундай.

– Кимдир, іаїиїатан таїлидчи бєлиш учун, эслашга арзийдиган бирор ишни іар хил таїлид билан биргаликда олиб бораолиши даргумон. Чунки, икки турдаги таїлид бир-бирига яїин туюлган іолда іам, бир шахнинг єзининг їєлидан келмайди – масалан, іам фожеъалар, іам комедиялар ёзадиганларнинг. Сен іозиргина унисини іам, бунисини іам таїлид демаганмидинг?

– Албатта шундай, бир шахснинг єзи бир ваїтнинг єзида унга іам, бунга іам їодир эмас.

– Рапсодлар іам бир ваїтнинг єзида актёр іам бєлолмайдилар.

– Тєўри.

– Бир актёрнинг єзи комик ва фожеъий шоирлар учун, гарчи униси іам, буниси іам, – таїлид бєлсада, – тєўри келмайдилар. Шундай эмасми?

Ц Іа, бу таїлиддир.

– Адиманд, яна айтиб єтиш керак-ки, инсон табиатида кєп майда хислатлар борки, таїлид єхшаши бєлиб хизмат їиладиган барча нарсани акс эттириш ва бажариш кєпинча мумкин бєлмайди.

– Бу жуда тєўри.

– Демак, агар биз єзимизнинг аввалги мулоіазамизни єз кучида саїлаб їоладиган бєлсак, бизнинг їєриїчиларимиз їолган барча машўулотларни бир четга суриб їєйишлари ва давлат эркинлигини їєриїлаш билан єта синчков іамда бошїа нарсаларга чалўимай шуўулланишлари даркор. Улар бошїа іеч їандай иш їилмасликлари ёки бошїа бирор нарсага таїлид этмасликлари керак бєлади. Агар таїлид їилинадиган бєлса, фаїат уларга муносиб нарсага таїлид їилсинлар, яъни, ёшликдан бошлаб мард, аїлли, эркин ва іоказо одамларга таїлид їилсинлар. Эркин одамга хос бєлмаган ва умуман уятли нима иш бєлса єшани, таїлид туфайли уларда (їєриїчиларда) іаїиїатан іам шундай бєлишга мойиллик пайдо бєлмаслиги учун їилмасликлари керак. Таїлид, агар у билан болаликдан шуўулланилса, инсонга у одат бєлиб їолишини ва табиатига сингиб кетишини – ташїи кєриниш іам, овоз іам, руіий іолат іам єзгаришини ё сезмаганмисан?

– Сезганман.

– Биз ким іаїида ўамхєрлик їилаётган бєлсак єшалар ва ким фазилатли бєлиши керак бєлса єшалар, гарчи єзлари эркак бєлсалар іам аёлга таїлид їилишларига биз йєл їєймаймиз – аёл ёшми ёки їарими эри билан урушадими ёки єзини бахтли хаёл їилиб худолар билан баіслашадими ёхуд, аксинча мусибат чекиб єз ўам-андуіини шикоятомуз їєшиїиларда изхор этадими, бари-бир – іаммасини іам олдиндан назарда тутолмайсан.

– Албатта.

– Чєрилар ва їулларга іам таїлид їилиш ярамайди – зеро улар їуллар бажариши зарур бєлган ишларни бажарадилар.

– Іа, бу іам ярамайди.

– Ёки ёмон, ахмої одамлага таїлид: чунки улар асосан їєрїоїдирлар ва іамда биз іозиргина айтиб єтганимизга хилоф равишда іаракат (иш) їиладилар, – ўийбат їиладилар, бир-бирларининг устидан куладилар, маст іолда іам, хушёрликда іам сєкинадилар, беіаёлик їиладилар ва умуман улар єз-єзларига нисбатан іам, бошїа одамларга нисбатан іам, сєз ва ишда їандай ёмонликлар їилмайдилар! Бизнинг їєриїчиларимиз, – сєз билан іам иш билан іам, аїлдан озган, телба одамларга єхшаш бєлишга одатланишлари мумкин эмас, деб іисоблайман. Эркаклар бєладими ёки аёллар бєладими савдойи ва бузуї одамларни фарїлаб, аниїлаб олишни билиш зарур ва шунча єхшаш бирор ишни їилиш іам, уларга таїлид этиш іам мумкин эмас.

– Айни іаїиїат.

– Яна. Темирчиларга, турли іунармандларга, триерлардаги эшкакчиларга ва уларнинг бошлиїларига, умуман, ким шунга єхшаш бирор иш билан шуўулланса єшаларга таїлид їилиш керакми?

– Йєў-е! Бизнинг їєриїчиларимиз буларнинг іеч їайсисига эътибор бермасликлари керакку.

– Яна. Улар отларнинг кишнашига, буїаларнинг єкиришига, сувларнинг чулдирашига, денгиз шовїинига, момаїалдироїїа ва бошїа шунга єхшашларга таїлид їиладиларми?

– Аммо уларга телбаланиш ва аїлдан озганларга єхшаш манъ этилганку.

– Агар мен сенинг сєзларингга тєўри тушунган бєлсам, іаїиїатан беназир бир одам бирор нарсадан хабар бермоїчи бєлганида фойдаланиши мумкин бєлган баён ёки іикоя їилишнинг шундай бир тури бор; аммо, (беназир одамга) їарама-їарши тиббий їобилият ва тарбияга эга одам єз іикоясида їєллаши мумкин бєлган, бунга іеч єхшамаган бошїа тури іам бор.

– Бу їайси турлар?

– Менингча холис одам, єзининг іикоя їилиши борасида яхши фазилатли одамнинг їандайдир фикри ёки іаракати (иши)га келганида, буни у, гєёки бу одам унинг єзи бєлгандай кєрсатишни хоілаб їолади; бундай таїлид уят бєлмайди. Бундай хоіиш, яхши одамнинг ишончли ва оїил іатти– іаракатларига таїлид їилинаётганида анча кучлирої, ва саломатлигини йєїотган ёки буліаваслиги (тез севиб їолувчанлиши), шаробхєрлиги ёхуд їандайдир бошїа мусибатлар туфайли иродасиз, беїарор бєлиб їолган одамга таїлид їилишни эса анчагина кам хоілайдилар. Іикоя їилувчи єзига нолойиї одамга дуч келиб їолганида, ярамас одамга жиддий таїлид їилишни хоіламайди, агар бу ярамас іар їалай нимадир арзигулик иш їилган бєлса, озрої муддатга кєниши мумкиндир. Бундай одамларга таїлид їилишда хикоя їилувчи тажрибасиздир ва унга, єзининг руіий іолати бєйича іурмат їилолмайдиган – іурмат їилса іам, іазил йєсинида іурмат їиладиган – одамларнинг їиёфасини єзидан воз кечиб олиш кятли ва шу билан бирга жирканчлидир.

– Бу табиий.

– Демак у єз іикоясида (їиссасида), бизнинг іозиргина Хомер шеърлари борасида айтган фикрларимиздан фойдаланади: унинг баёни іам у, іам бошїа усул билан бєлади, яъни іам таїлид воситасида, іам іикоя їилиш воситасида бєлади, аммо, агар унинг асарини яхлитлигича олинса, таїлид улуши озгина бєлади холос. Ёки мен ноіаїманми?

– Албатта, ушбу іикоя їилувчида шундай услублар албатта бєлади.

– Демак, ёмонрої ва бунга єхшамаган бошїасида, у їанча ёмон бєлса, турли-туман таїлидлар шунча кєп бєлади: бундайн іеч нарсадан жирканмайди, кєп сонли эшитувчилар іузурида іамма нарсага эиддий таїлид іузурида іамма нарсага жиддий таїлид їилишга іаракат їилади: яъни, биз айтиб єтганимиздек момаїалдироїїа іам, шамол ва дєл шовїинига іам, єї ва ўилдирак ўичирлашига іам, карнай, флейта (найсимон мусиїа асбоби – тарж.) ва бурўулар – іарїандай мусиїа асбоби садосига іам, яна іатто ит хуриши, їєйларнинг маъраши ва їушларни овозига іам (таїлид їилади).

Унинг барча баёни товушлар ва ташїи їиёфага таїлиддан иборат бєлади, агарда унда іикоя бєлса іам, жуда оз бєлади.

– Шундай бєлиши муїаррар.

– Шунинг єзи, баённинг мен айтиб єтган икки туридир.

– Іаїиїатан шундай.

– Бу турлардан бири фаїат озгина оўишга йєл їєяди, ва агар бу баёнга мувофиї уйўунлик (гармония) ва усул (ритм) берилса, уни тєўри їєллайдиганларда деярли бир тахлитдаги мавзун, хушбичим айнан бир бєўин (іижо) іосил бєлади – зеро бу ерда оўишлар катта эмас; усул (ритм) билан іам тахминан шу іолатнинг єзидир.

– Албатта шундай.

– Бошїа турда їандай бєлади? У айни їарама-їаршисини, яъни, эшитувчиларга муносиб тарзда таъсир єтказиш учун усулнинг барча турлари ва созликни талаб їилмайдими? Зеро бу ерда єзгаришларнинг турли шакллари бєлиши мумкин.

– Тєўри.

– Айниш керак-ки, эшитувчилар іузурларида їандайдир чиїиш їилаётган шоирлар ёки умуман одамлар ушбу баён усулларидан ё буниси ёки бошїасига, ёхуд, ниіоят уларнинг їандайдир берикмасига, мурожаат їилади.

Бєлса гар кимнинг кори адолат,

Бошлайди уни бахт сори адолат.

Яхшилар яхшилик їилади фаїат,

Яхшининг доимо ёри адолат.

Адолат инкори адолатсизлик,

Адолатсизлик инкори адолат.

Илоіий неъматдир асли адолат,

Эзгулик аро сардори адолат.

Їилганда нолалар бєстонда булбул,

Гулга у їилади, зори адолат.

Гул очса баъзида адолатсизлик,

Бєлгай бу гулшаннинг хори адолат.

Васф этса адолат шевасин булбул,

Очгай ажаб гул гулзори адолат.

Бермишдур Афлотун ўазалга иліом,

Урфон, іаёт созин тори адолат.

2002 й. 9 окт.

– Иложсиз шундай бєлади.

– Биз нима їиламиз? Бизнинг давлатимизда ушбу барча турларга йєл їєямизми ёки аралашмаганлардан бир турними, ёки аксинча, аралашган турними?

– Агар менинг фикрим устун бєлганида бу – шоир, андишали, виждонли одамга таїлид їиладиган, аралашмаган тур бєлар эди.

– Аммо Адиманд, аралаш тур іам ёїмли Болалар ва устозларга сен танлаётган турга їарама-їарши бєлгани кєпрої хуш ёїади; оломоннинг кєпчилик їисмига іам шундай.

– Іа, уларга у ёїмлирої.

– Аммо эітимол, у бизнинг давлат тузилишига мувофиї эмас, дерсан, чунки бизда инсон модомики бир иш їилар экан на икки хил на кєп миїдорда бєлиши мумкин эмас.

– Іа, мувофиї эмас, дейман.

– Шунинг учун, этикдєз – бу этикдуз, єзининг этикдєзлик ишига їєшимча дарўа эмаслиги; деіїон – бу деіїон, єзининг деіїончилик меінатига їєшимча равишда іакам (судья) эмаслиги ва іарбий одам – бу іарбий, єзининг іарбий машїларига їєшимча равишда корчалон эмас; ва іоказо.

– Бу тєўри.

– Агарда янги (бошїа) їиёфага киришга ва нимага бєлса єшанга таїлид їилиш їобилиятига эга одам єз асарларини бизга кєрсатишни хоілаб єзи бизнинг давлатимизга каеладиган бєлса, биз унга, нимадир муїаддас, ажойиб ва ёїимли нарса олидда таъзим їилгандек таъзим їиламиз, аммо, бундай одам бизнинг давлатимизда йєї ва бундайларга бу ерда туриш манъ этилган, деб айтамизда унинг бошига хушбєй нарсалар суртиб, жун пешона боўич билан боўлаб бошїа давлатга жєнатиб юборамиз, єзимиз эса, єз фойдамизни єйлаб, унча ёїимли бєлмасада жиддийрої, инсоф, андишали одамнинг фикрлаш (сузлаш) услубига таїлид їилувчи ва нима іаїида гапирса іам єша гапини биз аввал жангчиларни тарбиялаш билан шуўулланаётганимизда биз белгилаган, аниїлаб їєйган намуналарга мувофиї равишда баён этувчи шоир ва ривоятлар, їиссалар жодкори билан їаноатланамиз.

– Агар бу бизга боўлиї бєлса (албатта) шундай їилар эдик.

– Энди, дєстим, мусиїий санъатни асарлар ёзиш ва ривоятлар, достонлар (айтиш)га тегишли бєлган їисмини тугалладик: нималар іаїида гапириш керак ва їандай гапириш кераклиги аниїланди.

– Менга іам шундай туюлмоїда.

–Демак, – дедим мен – їєшиїлар айтиш ва мелий шеъриятнинг хусусиятларини кєриб чиїиш їолди.

– Шундай.

– Агар биз мантиїан изчил бєлсак, улар їандай бєлишлари ва улар іаїида биз нималар дейишимиз керак – буларни іамма олдин айтилганидан топиб олади.

– Главкон табассум їилди.

– Суїрот шахсан мен, – деди у, – іар іолда ушбу іаммадан эмасман, чунки іозир биз нимани тасдиїлашимиз кераклигини унча англамадим. Лекин пайїаётганга єхшайман.

– Іар іолда, – дедим мен, – мелосда уч їисм: сєз, уйўунлик (гармония) ва усул (ритм) борлигини бемалол тасдиїласанг бєлади.

– Іа, буни албатта тасдиїлай оламан.

– Унда сєз улганлигидан, бу борада мелос їєшиїсиз сєзлардан іеч фарї їилмайди, яъни, биз іозиргина айтиб єтганимиз баён їилиш намуналарига мувофиї бєлиши керак.

– Бу тєўри.

– Ва сєзлар уйўунлик (гармония) ва усул (ритм) жєралигида бєлишлари зарур.

– Бошїача бєлиши мумкинми?

– Аммо биз, шеъриятда дод солиб йиўлашлар (марсия айтишлар) ва шикоят іасратлар бєлмаслиги кераклигини тан олдик.

– Іа, бєлмаслиги керак.

– Марсияларга їандай пардалар хос? Сен мусиїани биласанку, менга шуни айтиб бер.

– Лидийнинг аралаши, лидийнинг жиддийси, ва шунга єхшашларнинг баъзилари.

– Демак, уларни олиб ташлаш керак, – дедим мен, – улар, эркаклар учунгина эмас, вижонли, андишали бєлишлари керак бєлганидан іатто аёлларга іам тєўри келмайдилар.

– Албатта.

– Їєриїчи (соїчи)ларга маст бєлиш, нозиклик ва бекорчилик асло тєўри келмайди.

– Албатта шундай.

– Їандай пардалар нозиклаштирадилар ва базм їєшиїларига хослар?

– Ионий ва лидий – уларни заифлаштирувчи, бєшаштирувчи деб атайдилар.

– Дєстим, улардан жанговор одамлар фойдаланишлари мумкинми?

– Асло мумкин эмас. Аммо сенда дорий ва фригий пардалари їолади.

– Мен мусиїий пардаларни билмайман, аммо сен іарбий іаракатларда їатнашаётган ва омадсизлик келганида, ярадорлигида, ёки жонини аямаё жангга кирганида ёки бошїа бир бахтсизлик бошига тушганида матонат билан таїдирга тан берувчи, турли хил їийинчиликларни енгиб єтишга мажбур бєлган одамнинг овози ва таронасига таїлид їилувчи (парда)ни їолдир.

Яни, бошїа мусиїий пардани, ким тинчлик ваїтида мажбурий эмас, ихтиёрий фаолият билан машўул бєлса, єша одамга, у, єз дуолари билан худоними ёки панд-насихатлари билан бирор одамни нимагадир кєндираётганида, – (улардан) ёки ниманидир илтимос їилаётганида, ёки аксинча єз бошїа одамнинг илтимослари, панд-насиіатлари ва далилларини эшитаётганида їолдиргин, шу пайтда у тєўри йєл тутади, керилмайди, аммо барча ишни у мулоіаза билан, меъёрни билиб бажаради ва натижа їандай бєлса іам єшанга кєнади.

Мана шу икки – «ноилож» ва «ихтиёрий» пардаларни сен менга їолдир: улар, бахтсиз, бахтиёр, оїил, мард одамларнинг овозларига жуда яхши таїлид їиладилар.

– Аммо сен мен іозиргина айтиб єтган нарсаларнинг єзини їолдиришни илтимос їилмоїдасан.

– Шундай їилиб, їєшиї айтиш ва мелий шеъриятда на кєповозлилик, на барча пардаларнинг аралашиб кетиши талаб їилинмайди.

– Менингча йєї, талаб їилмайди.

– Демак, биз, тригонлар, пектидлар ва бошїа пєп тиран мусиїа асбобларини ясовчи усталарни тайёрламаймиз.

– Шундайга єхшайди.

– Бизнинг давлатимизга флейта ясвочи усталарни ва флейта чалучиларни їєясанми? Бу, энг кєповозли асбоб эмасми, шунинг учун, іатто барча пардаларнинг аралашиши іам – флейтада куй чалишнинг таїлидидир іалос.

– Шундайлиги аниї.

– Сенда лира ва кифара їолади – улар шаіарга ярайдилар, їишлоїларда, чєпонларда эса, най бєлгани маъїулга єхшайди.

– Бизнинг мулоіазамиз шундай кєрсатмоїда.

– Биз Аполлон ва унинг мусиїий асбобларини Марсий ва унинг асбобларидан устунрої, юїорирої їєйсак, – дедим мен, – унча адашмаймиз.

– Зевс билан онт ичаман, – жавоб берди у, – бу шундайлиги аниї.

– Ва ит билан онт ичаман, – дедим мен, – биз яїинда нозиклашиб кетган, деб атаган давлатни їанчалик пок їилиб їєйганимизни єзимиз іам сезмай їолдик.

– Биз мулоіаза билан іаракат їилмоїдамизда, – деди у.

– Кел їолганларини іам тозалайлик. Уйўунлик (гармония)лардан сєнг усул (ритм)лар іаїидаги масала – уларнинг турли-туманлиги ва іар хилдаги єлчовларда бєлишлигига интилмаслик, аксинча, їайси усуллар тартибли ва мардона іаётга мувофиї эканлигини аниїлаш кераклиги іаїидаги масала пайдо бєлар эди. Буни аниїлаб олгач, шундай їилиш керак-ки, сєзлар усул (ритм) ва охангдан кейин эмас, тегишли сєзлардан кейин усул ва оханг келсин. Сенинг ишинг, олдин мусиїий пардалар борасида нима їилган бєлсанг єшани їайтариш, яъни бу усуллар їандайлигини кєрсатиш бєлади.

– Аммо Зевс билан їасам ичаман, мен тушунтиришни билмайман. Синчиклаб їараб туроїнинг уч тури борлигини, худди барча пардалар тєртта садодан ташкил топганларидай, улар (тупроїнинг уч тури – тарж.)дан шеърий єлчовлар вужудга келадилар, деб айтишим мумкин, аммо їандай (їайси) іаётга уларнинг їандай (їайси)лари таїлид їилишларини айтолмайман.

– Булар іаїида, – дедим мен, – биз Дамон билан маслаіатлашамиз, яъни, тубанлик, сурбетлик, аїлдан озиш ва бошїа ёмон хислатларни ифодалашга їайси єлчовлар тєўри келишини, їарама-їарши іолатларни ифодалаш учун їайси єлчовларни їолдиришни маслаіатлашамиз. Дамон, бир ваїтнинг єзида іам дактилий, іам їаірамонона бєлган, іарбий раїсли йиўма їандайдир єлчовни айтганини эшитганимни ўира-шира эслайман, аммо, калталик ва узунликдан иборат, шеърдаги кєтарилиш ва пасайиш маромига їандай эришгани ва уни їєрганини билмайман. Жамон, ямбни іам, яна їандайдир бошїа туроїни іам – янглишмасам, узунликлар ва їисїаликлар уйўунлашган трохейни гапирганини эслайман. Баъзи туроїнинг суръатига танбеі ва маїтови іолларда, туроїнинг суръатига бєлган унинг танбеіи ёки маїтови, усул (ритм)ларнинг єзига бєлганидан кам бєлмас эди, ёки уларнинг иккисига іам таллуїли, яхшиси айтишим керак-ки мен буни тушунтиролмайман. Мен айтганимдек, буларнинг іаммасини Дамонга іавола їиламиз – зеро, бу узої муіокамани талаб этади. Ёки сен бошїа фикрдамисан?

– Зевс билан онт ичаман йєї.

– Аммо, іеч бєлмаса, ушбуни: бир томондан файз ва усуллиликнинг, іамда бошїа томондан хунуклик ва усулсизлик бир0бирига муворфиїлини таъкидлаб єтишинг мумкин.

– Іа, албатта.

– Худди шу тарзда услублилик нутїнинг яхши іижосига, ноуслублилик эса – унинг їарама=їаршисига мос келади. Яхши ёки ёмон уйўунлик (гармония) билан іам худди шунинг єзидир, зеро, усул ва парда, яїинда айтиб єтилганидек, нутї улар ортидан эмас, улар нутї ортидан боришлари зарур.

– Іаїиїатан, улар турої билан мослашишлари лозим.

– Ифода усули ва нутїнинг єзи инсон руіияти тарзига мос келмайдиларми?

– Албатта (мос келадилар).

– Аммо, бошїа іаммаси іам нутїїа моску.

– Іа.

– Демак, равон нутї хушоіанг, файз ва равон услуб – соддадиллик, софдиллик оїибатидир: биз софдиллик, соддадиллик деб атайдиганимиз фаіми етмаслик эмас балки іаїиїий беназир ахлоїий-руіий тузилиш оїибатидир.

– Шундай.

– Ёшлар, агар єз вазифаларини бажариш ниятида бєлсалар бор кучлари билан бунга интилишлари керак эмасми?

– Керак.

– Аслида у ё бу йєсинда бу билан тасвирий санъат іам, іамда шунга єхшаш маіорат – тєїимачилик, каштачилик іам, їурилиш іам, турли рєзўор буюмлари іам, бунга їєшимча яна жисмлар ва єсимликлар табиати іам – бу ердаги іамма нарсада файз ва зунуклик, ахлоїсизлик бор. Ахлоїсизлик, усулсизлик, уйўунликнинг бузилиши, носозлик – пичинг, киноя ва бадхулїликнинг яїин їариндошларидирлар, уларнинг їарама-їаршилари эса, аксинча – мулоіазалилик (оїиллик) ва яхши ахлоїнинг (яхши) яїин таїлидидир.

– Сєзсиз шундай.

– Шундай їилиб, наіотки фаїатгина шоирларга їараш керак ва уларни єзларининг асарларида ахлоїий намуналарни тасвирлашларига ёки бизда ижод їилишдан умуман воз кечишларига мажбур этиш зарур? Бошїа усталар (маіорат соіиблари)га іам їараш ва уларга тирик жонзотларни тимсолларини яратиш, їурилишларда ёки іар їандай єз ишида ахлоїсиз, єзбошимча, тубан ва файсиз нарсаларни тасвирлашга їаршилик кєрсатиш керак эмасми? Ким ушбу талабни бажараолмайдиган бєлса, унга биз єз санъати (хунари) билан шуўулланишга йєл їєймаслигимиз даркор, акс іолда бизнинг їєриїчиларимиз иллатнинг тасвирларида тарбияланиб, худди ярамас яйловда бєлганидай, іар куни, оз-оздан, майда-чуйдалаб, аммо жуда кєп намуналарда анчагина ёмонликларни йиўиб оладилар ва ютиб юборадилар ва бундан, улар учун билинмасдан уларнинг дил (нафс, руі)ларида ягона улкан бало, ёмонлик мужассам бєлади. Йєї, єз истеъдодлари бєйича гєзаллик ва фойзли нарсаларнинг табиатини кузатишга їодир усталар (маіорат соіиблари)ни излаб топишимиз керак, токи, бизнинг ёшларимизга соўлом ерлар ахолисига єхшаб, зебо асарлардан нимаики їайси тарафдан бєлмасин бизнинг ёшларимизнинг нигоіига ёки тушса ёки їулоўи эшитса іамма нарса фойдали бєлсин: бу, худди хайр-баракали єлкалардан эсадиган, єзи билан саломатлик келтирувчи ва ёшларни болаликдан билинтирмай гєзал, зебо сєзга ошно (яїин) їиладиган ва у билан (зебо, яхши сєз билан – тарж.) дєстлик ва азилликка олиб борадиган муаттар шаббодадир.

– Бундай тарбиялаш їанчалик яхши бєларди!

– Шундай келиб, Главкон, – дедим мен, – мусиїий санъатнинг асосий тарбиявий аіамиятри шунда: у дил (нафс, руі, жон) тубига бошїа іамма нарсадан чуїиррої кириб боради ва іамма нарсадан кєпрої таъсир їилади; усул (ритм) ва уйўунлик (гармония) єзлари билан файз келтирадилар, файз эса одамни іам фойзли їилади, (фаїат) у тєўри тарбияланган бєлса, ундай бєлмаса, у іолда акси бєлади. Кимки бу соіада маъїул тарбияланган бєлса, у табиатдаги ва санъатдаги турли камчиликлар ва хатоларни тез фаімлайди. Унинг нарозилиги ёки аксинча іузурланиши тєўри бєладилар; зебо нарсани у васф этади, ва уни єз дилига жо їилиб ундан озиїланади ва єзи іам беназир одам бєлади; хунуклик, ахлоїсизликни у тєўри айблайди ва ёшлик чоўидан бошлаб, балки іатто оїилона нутїни тушунишдан іам олдинрої ёмон кєриб їолади; бундай (оїилона) нутї фурсати етиб келганида эса, оїилона нутї тарбиясидан хос эканлигини идрок этиб яхши кєриб їолади.

– Менингча, – деди Главкон, – мусиїий санъатнинг тарбия учун аіамияти іам шундан бєлса керак.

– Шунга єхшаб єїишни билиш іам, – дедим мен. Їачонки бизга, іар хил харфлар їаерда учрасалар іаммасида унча кєп эмаслиги маълум бєлса бизнинг унга кучимиз етади; Шунга їарамай биз на кичкинасида, на улканида уларни, (іарфларни) гєё эътибор бериш керак эмасдай бепарво бєлмаймиз, аммо іамма жойда аниїлаб олишга іаракат їиламиз ва буни билиб олганимиздан кейингина єїишни єрганамиз.

– Тєўри.

– Демак іарфларнинг їаердадир сувдагими ёки кєзгудагими тасвирларини, харфларнинг єзини билмасдан олдин танийолмаймиз, айтиш керакки бу, єша санъат ва машїни талаб їилади.

– Сєзсиз шундай.

– Худолар билан онт ичаман, мен худи шуни айтмоїчиман: то биз оїиллик (мулоіазалилик), мардлик, фикрларнинг олижаноб тарзи, химмат ва уларга єхшаш барча нарсани іамда уларнинг їарама-їаршиларини аниїлаб билмагунимизча, токи биз, буларнинг іаммасини єз-єзичами (єзлигичами) ёки тасвирлардами – їаерда мавжуд бєлса єша ерда кєрмагунимизча биз – на єзимиз, на биз тарбиялаймиз, деб айтганимиз кєриїчилар – худди шунга (яъни єша іарфларни тариш ва єїишни єрганиш – тираж.) єхшаб мусиїий санъатни эгаллай олмаймиз; на кичигида, на улканида биз бунга бепарво бєлмаймиз, аммо, бу ерда єшанинг єзи – санъат ва машї талаб їилинади, деб іисоблаймиз.

– Бу албатта зарур.

– Демак, – дедим мен, – агарда їандайдир бир одамнинг дилида яшириниб ётган зебо, гєзал ахлоїий іусусиятлар унинг ташїи кєриниши билан мувофиїлашсалар, улар бир турга мансуб бєладиганлари туфайли кєриш (фахмлаш)га їодир одам учун бу энг зебо, гєзал манзара бєлади.

– Албатта.

– Зеро олий гєзаллик олий даражада жозибалидир.

– Бєлмасачи!

– Мусиїий санъатга фидокор, содиї одам худди шундай инсонларни іамма нарсадан яхши кєради. Кимда бундай уйўунлик бєлмаса, ундайларни у одам яхши кєрмайди.

– Агар бу камчилик руіий бєлса, албатта яхши кєрмас эди, агарда жисмоний бєлса, у іолда чидаса, ва учрашувларни ёїимли деб іисобласа бєлади.

– Тушунаман, – дедим мен, – ё сенда шундай іабиб бор ёки олдин бєлган, шунинг учун эътироз билдирмайман. Аммо менга ушбуни айт: мулоіазалилик (оїиллик) ва іузурлардаги іаддан ошишлар орасида умумий бирор нарса борми?

– Нималар деяпсан? Дард чекишдан бєлган оїлдан озишга їараганда улардан кєпрої аїлдан озадилар.

– Уларда (іаддан ортиї іузурларда – тарж.) бошїа бир эзгу, яхши иш билан умумийлик борми?

– Асло йєї.

– Масалан, суллоілик ва бебошлик биланчи?

– Улар билан жуда кєп.

– Ишїий хурсандчилик, эрмаклардан іам кучлирої ва єткиррої (бирор) іузурни айта оласанми?

– Айтолмайман, (улардан) ортиї телбалик йєїдир.

– Айтиш керакки, тєўри муіаббатга камтар ва гєзал нарсани, оїилона ва уйўунликда севиш хосдир.

– Албатта.

– Демак, тєўри муіаббатга жунбушга келиш ва ахлоїсизлик, бебошликка єхшаш барча нарсани їєшиб бєлмайди.

– Бєлмайди.

– Демак, роіатни (лаззатни) іам їєшмаслик керак: тєўри севувчи ва севилувчида, яъни на муіибда на іабибда у (роіат) билан умумий іеч нарса бєлмаслиги даркор.

– Іа, Суїрот, Зевс билан їасам ичаман, бу ерга роіатланиш (лаззатланиш)ни їєшиб бєлмайди.

– Биз бунёд этаётган давлатда сен, муіибни єз іабибининг дєсти, ваїтини у билан єтказадиган ва агар іабиби рози бєлса, гєзаллик іурмати учун унга, худди єўлига бєлгандек муносабатда бєлувчи этиб тайинлайсан. Бошїа муносабатларда у єзи кєнглини олмоїчи бєлгани билан шундай муомала їилсинки іеч їачон, улар орасида нимадир бундан ортикроўи борлигига шубіа іам пайдо бєлмасин. Акс іолда у їєполликда айбланиб ва зебо, гєзалликни тушунмайдиган одам деб танбеі олади.

– Іа, шундай бєлади.

– Бизнинг мусиїа санъати іаїидаги мулоіазаларимиз, – дедим мен, – поёнига єхшамаяптими сенга? У нима билан тугаши керак бєлса єша билан тугади, – зеро, мусиїий сенъатга тааллуїли іамма нарса, гєзалликка меір-муіаббат билан якунланиши керак.

– Бу гапингга їєшиламан, – деди Главкон.


Страницы книги >> Предыдущая | 1 2 3 4 5 6 7 | Следующая
  • 0 Оценок: 0

Правообладателям!

Данное произведение размещено по согласованию с ООО "ЛитРес" (20% исходного текста). Если размещение книги нарушает чьи-либо права, то сообщите об этом.

Читателям!

Оплатили, но не знаете что делать дальше?


Популярные книги за неделю


Рекомендации