Электронная библиотека » УРФОН ОТАЖОН » » онлайн чтение - страница 3

Текст книги "ДАВЛАТ"


  • Текст добавлен: 26 июня 2023, 09:00


Автор книги: УРФОН ОТАЖОН


Жанр: Современная зарубежная литература, Современная проза


сообщить о неприемлемом содержимом

Текущая страница: 3 (всего у книги 24 страниц) [доступный отрывок для чтения: 7 страниц]

Шрифт:
- 100% +

– Нега шундай бєлмаслиги керак? Бу, єз адолатсизлигида энг баркамол бєлган давлатлар ичида энг юїори даражадагиси томонидан амалга оширилиши мумкин.

– Тушунаман, сен шундай дегандинг, Аммо мен буни їуйидагича мулоіаза їиламан: давлат, бошїа давлатдан кучлирої бєлишида єз їудратини адолатга боўлиї бєлмаган равишда їєлга киритадими ёки албатта адолат билан биргаликда-ми?

– Агар, сен айтганингдек, адолат – жонишмандлик бєлса, у іолда – адолат билан биргаликда. Агарда мен айтгандек бєлса, у іолда – адолатсизлик билан.

– Фрасимах, оддийгина «іа» ёки «йєї» демай жавоб бераётганинг, яна шундай ажойиб жавоб бераётганинг мени жуда їувонтиради.

– Сенинг кєнглингни олай дедим.

– Жуда яхши їиласан. Яна ушбу нарсада іам лутф айла: сенингча, бирор ишга адолатсизлик билан киришаётган давлат, ёки їєшин, ёки їароїчилар, ёки єўрилар, ёки яна їандайдир халї агар бу одамлар бир-бирларига адолатсиз бєлсалар нимадир їилиши мумкинми?

– Йєї. Албатта йєї.

– Агар адолатсизлик їилмасалар, у іолда бу ишни тез амалга оширадиларми?

– Бєлмасачи!

– Зеро, адолатсизлик Фрасимах, жанжал, низо, єз аро урушларни, адолат эса – бирдамлик ва дєстликни келтириб чиїаради. Шундай эмасми?

– Баіслашиб єтираманми, шундай бєлаїолсин.

– Бу жуда яхши азизим. Менга ушбуни айтчи: агар адолатсизлик, їаерда бєлмасин, іамма ерда нафрат чиїарса, у іолда одамларда пайдо бєлиб, улар озод одамларми ёки їєлларми барибир, уларни бир-бирларидан нафратланишга мажбур этмайдими, низоларга олиб келмайдими, натижада биргаликда іаракат їилишни йєїїа чиїармайдими?

– Албатта.

– Улар хатто фаїат икки киши бєлсалар іам, агар орасида бу (низо) пайдо бєлса, улар єз їарашларида бир-бирларидан узоїлашмайдиларми, бир-бирларини ва балки адолатли одамларни іам ёмон кєриб їолмайдиларми?

– Іа, улар (бир-бирларига) душман бєлиб їоладилар.

– Агар іатто, Фрасимах, – сен ўаройиб одамсан! – адолатсизлик уларни фаїат биттасида пайдо бєлганида іам, у єзига мансуб бєлган кучни йєїотадими? Ёки, аксинча, унга (єша кучга) ундан кам бєлмаган миїдорда эга бєладими?

– Кам бєлмаган миїдорда эга бєлаїолсин.

– Кєринишича, у шундай кучга эгаки, адолатсизлик їаерда пайдо бєлмасин,– давлатдами, улусдами, їєшиндами ёки бошїа бирор нарсада – у аввало бу гуруіларнинг хатти-іаракатларини йєїїа чиїаради, чунки бу іаракатлар унинг єзи билан (яъни адолатсизлик билан – тарж.) туташдирлар, зеро у низолар, келишмовчиликлар, ички ва ташїи душманликка, шу їатори адолатли раїибга нисбатан іам душманликка олиб келади. Шундай эмасми?

– Албатта шундай.

– У іатто бир одамда пайдо бєлса іам, єзига хос нарсани амалга ошираверади. Аввало у уни іаракатсиз їилиб їєяди, чунки у єз-єзи билан низода бєлади ва келишолмайди, у адолтли одамларга іам, єз-єзига іам душмандир. Шундай эмасми?

– Іа.

– Дєстим, худолар іам адолатлидурлар.

– Шундай бєлаїолсин.

– Бундан келиб чиїадики Фрасимах, худоларга іам адолатсиз (одам) душман, адолатли (одам) эса уларга – дєст.

– Бу мулоіаза билан єзингни меімон їил, жасуррої єлиб зиёфат їил. Суібатда іозир бєлганлар орасида душман орттирмаслик учун сенга эътироз билдирмайман.

– Сен іозир їилганингдек, менинг бу зиёфатимни яна бошїа жавоблар билан тулдиргинчи. Маълум бєлди-ки, адолатли одамлар донишмандрої, яхширої ва іаракат їилишга лаёїатлироїдирлар, адолатсизлар эса, биргаликда іаракат їилишга лаёїатсиздирлар. Гарчи биз, адолатсиз бєлган одамларнинг биргаликдаги іаракатлари туфайли нимадир амалга оширилган десак іам, биз бу іолатда унча тєўри гапирган бєлмаймиз. Агар улар бутунлай адолатсиз бєлганларида бир-бирларини аямаган бєлардиларку, демак, улар єзлари кимга їарши борган бєлсалар єшаларни аямаганлари каби бир-бирларини хафа їилишга іалаїит берадиган адолатли нимадир бор бєлганлиги равшандир. Шу боисдан улар амалга оширганларини амалга оширдилар. Адолатсизликка, уларга хос адолатсизлик ундаган, аммо улар ярим ёмон, бєлганлар, чунки жуда ёмон ва бутунлай адолатсиз одамлар іаракат їилишга іам мутлаїо лаёїатли эмаслар. Мен буни шундай тушунаман, сен айтганингдек эмас.

Бу масаладан кейин кєриб чиїмоїчи бєлган нарсани текшириб чиїишимиз керак, яъни адолатсизларга їараганда адолатли одамлар яхширої яшайдиларми ва улар бахтлироїмилар. Айтиб єтилганлардан менинг іозирнинг єзида іам бу кєриниб турган бєлсада буни асослирої мулоіаза їилиб чиїиш зарур – зеро, арзимас нарсалар іаїида эмас, сєз їандай яшаш кераклиги іаїида бормоїда.

– Шуни кєриб чиїїинда.

– Мен шундай їилмоїдаман. Іа, менга айтчи, сенингча отда їандайдир белгиланган вазифа борми?

– Менингча бор.

– Отнинг ёки бошїа ниманинг бєлса іам белгиланган вазифаси (бурчи), фаїат унинг ёрдамида ёки іар іолда энг яхшиси у билан бажарилиши мумкин бєлган нарса деб іисоблайсанми?

– Тушунмаяпман.

– Мана бундай: кєзлардан бошїа нарса билан кєра оласанми?

– Албатта йєї.

– Їулоїлардан бошїа нарса билан эшитасанми?

– Асло.

– Бу нарсалар (кєриш, эшитиш – тарж.) – уларнинг белгилаб їєйилган вазифа (бурч) лари дейилса нотєўри бєладими?

– Албатта, шундай дейилса тєўри бєлади.

– Токнинг новдалирини боў пичоўи ва оддий пичої билан ва яна кєп усуллар билан кесиш мумкинми?

– Албатта.

– Аммо, бунинг учун ясалган маісус єроїчадан ташїари іеч нарса билан унчалик яхши кесолмайсан.

– Бу тєўри.

– Шуни єроїчанинг белгиланган вазифаси, деб іисоблаймизми?

– Іисоблаймиз.

– Єйлайманки, энди сен менинг яїинда берган саволимни яхширої тушунасан: кимдир бошїа нарсага їарагандек фаїат унинг ёрдамида ёки яхшироўи ундан фойдаланиб бажарадиган иши іар бир нарсанинг белгиланган вазифаси бєлмайдими?

– Тушунаман. Менингча, іар бир нарса (ашё)нинг вазифаси шунинг єзи бєлали.

– Яхши. Токи іар бир нарсада єзининг белгиланган вазифаси бор экан, у іолда унда єз фазилатлари іам бор. Мисолларимизга їайтайлик: кєзнинг белгиланган єз вазифаси борми?

– Бор.

– Демак, кєзнинг єз фазилати іам борми?

– Бошїа іамма нарсалар (ашёлар) борасида іам шундай эмасми?

– Шундай.

– Тєхтаб тур. Агар кєзларда уларга хос фазилатлар єрнига фаїат камчиликлар бєлса бу кєзлар єзларига белгиланган вазифани яхши адо эта оладиларми?

– Їандай їилиб! Кєриш єрнига бутунлай кєрлик іаїида гапираётганга єхшайсан.

– Іа, кєриш їобилияти кєзларнинг фазилатидир. Аммо іозир мен бу іаїда эмас, балки, кєзлар єз вазифасини єзларига хос фазилатлари туфайли яхши бажарадиларми, камчиликлари билан эса – ёмон бажарадиларми шуни сєрамоїдаман.

– Буни сен тєўри айтдинг.

– Їулоїлар іам, єз фазилатларидан маірум бєлс алар, єз вазифасини ёмон бажарадиларми?

– Албатта.

– Їолган бошїа нарсаларни іам шу їоидага келтирамизми?

– Менинг-0ча шундай їилиш керак.

– У іолда энди ушбу масалани кєриб чиї: нафс (руі)нинг, мавжуд нарсалардан іеч їайсиси іеч іам бажараолмайдиган їандайдир вазифаси, борми, масалан ўамхєрлик їилиш бошїариш, маслахат їуриш ва шунга єхшашлар.

Буларнинг іаммасини (яъни ўамхєрлик їилишни, бошїаришни – тарж.) тєла ишонч билан бу унинг иши деса бєладиган, нафс (руі)дан бошїа бирор нарса борми?

– Албатта.

– Демак нафс (руі, жон)да єзига хос їандайдир фазилат борлигини тан оламизми?

–Тан оламиз.

– Унга хос фазилатдан маірум бєлиб, нафс (руі, жон) єз вазифасини яхши бажара оладими ёки бу мумкин эмасми?

– Мумкин эмас.

– Демак, тубан нафс (руі)нинг бошїаруви (іукмдорлиги) ва ўамхєрлиги албатта ёмон бєлади, олижаноб насф (руі, дил)да эса буларнинг бари яхши рєёбга чиїади.

– Шундай бєлиши муїаррар.

– Аммо биз, нас (руі, дил)нинг фазилати – адолатдир, камчилиги эса – адолатсизликдир, деб тан олгандик.

– Іа, шундай.

– Демак, адолатли нафс (дил, руі) ва адолатли одам яхши яшайдилар, адолатсизи эса – ёмон.

– Сенинг мулоіазаларингга їараганда шундайга єхшайди.

– Аммо, ким маъїул яшаса, єша одам роіат-фароўатда ва бахтли, ким-ки номаъїул яшаса бунинг айни акси бєлади.

– Іа, бошїача бєлиши мумкин эмас.

– Демак, адолатли (одам) бахтли, адолатсизи эса – разил, манфурдир.

– Шундай бєлаїолсин.

– Бахтсиз бєлишдан наф борми? Бахтли бєлиш бошїа гап.

– Бошїача бєлиши мумкинми?

– Бундан келиб чиїади-ки, – Фрасимах, сен ажойиб одамсан, – іеч їачон адолатсизлик адолатдан фойдалирої бєлмайди.

– Суїрот, Бендидияларда шу билан єзингни заёфат їил!

– Сен шундай мулойим бєлиб їолибсанми ва жаіл їилишдан тєхтадингми Фрасимах сен мени зиёфат їилмоїдасан. Айтиш керак-ки, мен іали роса тєймадим, аммо бу сенинг эмас, менинг айбим. Дастурхонга їанча нарсалар їєйилса іам ширинтомоїлар, гарчи аввалгисига тєймаган бєлсаларда тотиб кєриш учун іар бир таомга ташланганларидек, менингча мен іам шундай їилдим: аввал мулоіаза їилганимизга жавоб топмай туриб, яъни адолат нима деган саволга жавоб топмай мен уни їолдириб у камчилик ва жоіиллик бєладими ёки у – донишмандлик ва эзгуликми (деган масалани) текширишга ошиїдим. Кейин эса, гєё адолатсизлик адолатдан фойдалирої деган фикрга дуч келганимда мен у масаладан бу масалагаєтишдан єзимни тиёлмадим. Шундай бєлади-ки мен бу суібатдан іеч нарса олаолмадим. Мен адолат нима эканлигини билмаганимдан кейин, унда фазилатлар борми ё йєїлигини, унга эгна бєлган одам бахтсизми ёки, аксинча бахтлими билишим їийинга єхшайди.

12 соат 2002

ИККИНЧИ КИТОБ

Мен, менинг бундай сєзларимдан кейин суібатни давом эттиришим ортиїча, деб єйлаган эдим, аммо аслида бу суібатнинг дебочаси бєлиб чиїди. Іеч кимдан чекинмайдиган Главкон іозир іам Фрасимахнинг муіокамадан бош тортаётганига чидаб туролмади-да, бундай деди:

Адолат ва адолатсизлик (давоми)

– Суірот, гєёки бизнинг фикримизни єзгартириб ишонтиришга эришганингдек туюлганими ёки адолатли одам бєлиш іар їандай іолатда іам адолатсиз бєлишдан яхширої эканлигига даріаїиїат ишонганимиз сенга маъїулми?

– Агар менга боўлиї бєлса, мен албатта іаїиїатан ишонтиришни афзал билардим.

– Аммо сен єзингга маъїулини амалга оширмаяпсан. Менга айтчи, бизга оїибати учун эмас, балки єз-єзича їиматли бєлган нарса маъїуллиги сенга яхшилик бєлиб кєринадими? Масалан, худди їувонч ёки їандайдир оддийгина іузурлар – улар кейинчалик іеч нарса бермайдилар, аммо улар одамни їувонтирадилар.

– Хусусан менга у (яхшилик) худди шундай нарса бєлиб туюлади.

– Сєнгра. Биз їадрлайдиган нарсачи, іам єз-єзича, іам унинг оїибатлари учунми? Масалан, идрок, кєриш, соўлик ва биз учун їимматли барча нарсани бу иккала сабаб бєйича яхшилик (эзгулик) деб іисоблайсанми?

– Іа.

– Бадантарбиялар, беморларга їараш, даволаш ва бошїа даромадли машўулотлар єз таркибига кирадиган яна їандайдир учинчи хил яхшилик (эзгулик)ка іам эътибор берасанми? Бизга фойдали бєлсалар іам уларнинг машаїїатли эканлигини биз тан олган бєлардик. Уларнинг єзи учун улар билан шуўулланмаган бєлардик, аммо уларга іаї тєланади ва бошїа турли афзалликлар берадилар.

– Яхшилик (эзгулик)нинг бундай учинчи тури іам мавжуд. Нима бєлибди?

– Сен адолатни яхшиликнинг їайси хилига тааллуї дейсан?

– Мен єйлайманки, іам єз-єзича, іам єз оїибати бєйича одамга, агар у бахтга интиладиган бєлса, їиммматли бєладиган энг зебо, гєзалига.

– Кєпчилик эса бошїача фикрда ва уни, фаїат мукофот учун, іурмат ва шуірат їозониш учун машўул бєлиш мумкин бєлган, єзи эса єзича жуда мушкул бєлганидан ундан нари бєлишлик маъїул, машаїїатли хилига тааллуїли дейдилар.

– Мен бундай фикрни биламан; Фрасимахнинг бекорга яхшиликнинг ушбу хилини ёмонлаётгани бежиз эмас. Аммо мен, бефаімга єхшайман.

– Тєхтаб тур, менга іам їулої сол – балки менинг сєзларимни маъїулларсан. Менингча Фрасимах худди илонга єхшаб сенинг афсунингга жуда тез мойил бєлди, менинг масаланинг іам бу, іам бошїа томонига оид исботларингдан кєнглим тєлмади. Мен, адолат ва адолатларингдан кєнглим тєлмади. Мен, адолат ва адолатсизлик нима ва улар єз єзларича инсон дилида бєлганларида їандай аіамиятга эга эканликларини эшитмоїчиман; мукофотлар ва оїибатларга келсак, биз уларни бир четда їолдирамиз.

Агар сен эътироз билдирмасанг мен бундай їиламан: мен яна Фрасимахнинг мулоіазаларига їайтаман. Биринчидан, бундай одамлар адолат ва унинг оїибатларини їандай тасаввур їилишларини айтаман; иккинчидан, бу яхшилик эмас, худди заруриятдай барча одамлар буни єз ихтиёрларига їарши амалга оширишларини эслатаман; учинчидан, худди шундай їилиш кераклигини кєрсатаман, чунки, тасдиїлашларига кєра адолатсиз одамларнинг іаёти адолатли одамларнинг іаётларидан анчагина яхширої єтади. Хусусан менга, Суїрот, буларнинг іаммаси бутунлай бошїача туюлади, аммо мен іайронман, иккиланмоїдаман – Фрасимах іам, яна минглаб одамлар іам гапиравериб бошимни айлантириб юборишди. Мен хоілаган єша нарсани, – адолатнинг іимоясига далилни, яъни, унинг адолатсизликдан яхши эканлигини, – негадир мен іеч кимдан эшитмадим. Унинг (адолатнинг – тарж.) єз-єзича маїтовини эшитишни хоілар эрдим. Єйлайманки, айниїса сендан буни эшитишим мумкин – худди шунинг учун мен атайлаб адолатсиз іаётни маїтайман, токи бу билан, адолатсизликни ёмонлаш ва адолатнинг маїтовини сендан їандай эшитишни хоілашимни сенга айтиб їєйсам. Сен менинг таклифимга розимисан?

– Розиман. Оїил одам учун, бундай мавзу іаїида тез-тез суібат їуришдан іам лаззатлирої бирор нарса бормикин?

– Жуда яхши. Мен аввал эслатган нарса іаїида, яъни, адолат нимадан иборат ва у їаердан келиши іаїидаги сєзларимга їулої солгин.

Айтадиларки, адолатсизлик їилиш одатда яхши бєлади, уни бошдан єтказиш – ёмон. Аммо, адолатсизликни бошдан кечиришдаги ёмонлик, уни їилинаётганидаги бєладиган яхшиликка їараганда анча кєпдир. Шунинг учун, одамлар ундан іам, бундан іам тотиб кєрганларида, яъни адолатсизлик їилганларида іам, адолатсизликдан азият чекканларида іам, у іолда улар, биридан їутилишга ва бошїасига риоя їилишга кучлари бєлмаганидан, іам адолатсизлик їилмаслик, іам ундан дард чекмаслик учун бир-бирлари билан келишишни маїсадга мувофиї, деб топдилар. Їонунчилик ва єз аро шартнома худди шу ердан бошландилар. Їонун белгилаган нарсалар їонуний ва адолатли номини олдилар – адолатнинг бошланиши ва моіияти шундай. Шундай їилиб, у (адолат) єртача жойни олади – зеро, жазосиз їолиб туриб адолатсизлик їилиш іаммасидан яхши, жавобини беришга кучинг етмаганида адолатсизликни бошдан кечириш, – іаммасидан ёмондир. Адолат эса ана шу икки їирўоїнинг (икки чекканинг) єртасида жойлашган ва у яхшилик (эзгулик) бєлгани учун эмас, балки, єзларининг адолатсизликни їилишга кучлари етмагани учун одамлар уни їадрлайдилар ва бу іолатга їаноат іосил їилишга тєўри келади. Кимларники адолатсизлик їилишга кучлари етса, яъни кимларки іаїиїий эркак бєлсалар, улардан іеч бирининг миясига адолатсизлик їилиш ёки адолатсизликни їилишга кучлари етмагани учун одамлар уни їадрлайдилар ва бу іолатга їаноат іосил їилишга тєўри келади. Кимларники адолатсизлик їилишга кучлари етса, яъни кимларки іаїиїий эркак бєлсалар, улардан іеч бирининг миясига адолатсизлик їилиш ёки адолатсизликни бошдан кечириш мумкин эмаслиги іаїида шартномалар тузиш келмайди – фаїат у аїлдан озиб їолсагина шундай їилиши мумкин. Суїрот, адолатнинг табиати шундай, – ёки тахминан шундай ва ушбу мулоіазага кєра, ушбу сабаб туфайли пайдо бєлган.

Адолатга риоя їилувчилар, єз ихтиёрлари билан эмас, балки адолатсизлик їилишга кучлари етмаганидан унга риоя їилишларини агар биз фикран бундай їилсак осонгина билиб оламиз: іар їандай одамга, адолатлиликка іам, адолатсизга іам хоілаган ишни їилишига тєла эрк берамизда, кейин унинг истаклари їаерга олиб беришларини кузатиб борамиз. Биз адолатли одамни жиноят устида ушлаб оламиз: адолатсиз одам нима їилса, у шуни їилишга тайёр бєлади, – бунинг сабаби хирсдир, унга (хирсга) яхшиликка интилгандай іар їандай табиатли одам интилади ва фаїат їонун ёрдамида уни зарурий меъёрга риоя їилшга мажбур этадилар.

Агар одамларда Лиднинг аждоди їачонлардир эга бєлган їобилият бєлганида, мен айтганимдек, уларда іар їандай иш їилишга тєла имконият бєлар эди. У чєпон бєлган ва Дилиянинг єша замондаги іокими їєлида батрак (ёлланма ишчи) бєлган; бир куни, їаттиї ёмўир ёўиб, зилзила бєлганида, у пода боїиб юрган ерда ёриїлар пайдо бєлибди. У їизиїиб ёрилган жойга тушди ва айтишларича, у ерда турли ўаройиботларни, шу їатори ичи ковак эшиги бор мис отни кєрди. Унинг ичига їараб у, одам бєйидан баландрої мурдани кєрди. Мурдада іеч нарса йєї эди, фаїат їєлида олтин узук холос. Чєпон уни олди сєнгра ташїарига чиїди. Поданинг аіволи іаїида подшоіга іисобот бериш учун чєпонлар іар ойда йиўиладиган кун келганида у іам єша ерга борди, унинг їєлида эса узук бор эди. Шундай їилиб, у чєпонлар орасида єтирганида у бехос узукнинг кєз томонини кафти томонга айлантирган эди шу захоти у кєринмайдиган бєлиб їолди ва уни ёнида єтирганлар унинг іаїида бу ерда йєї одам іаїида сєз юритар эдилар. У іайрон бєлди ва узукнинг кєзини ташїи томонга айлантирди-ю сал айлантириши билан яна кєринадиган бєлиб їолди. Бунга эътибор бериб чєпон, узук іаїиїатан іаи шундай іусусиятга эгами ёки йєїлигини текшира бошлади ва іар гал узук кєзини кафти томонга айлантирганида у кєринмас бєлиб їолар, узук кєзини ташїарига айлантирганида – кєринадиган бєлар эди.

Буни тушуниб, у шундай їилди-ки, подшоі іузурига юбориладиган хабарчилар їаторига киритилди. Подшоіга яїин бєлиб олиб эса, унинг хотинини йєлдан урди, малика билан биргаликда унга суиїасд уюштирди, єлдирди ва іоримиятни кєлига олди.

Агар бундай узуклар иккита бєлганида – биттаси адолатли одам їєлида, бошїаси эса адолатсиз одам їєлида, у іолда, тахмин їилиш мумкин-ки, улардан іеч бири адолатли бєлиб їолиш ва бошїаларнинг мулкини тортиб олишдан єзини тийиб унга (єша мулкка – тарж.) їєл теккизмаслик учун унчалик їаттиї турмаган бєлар эдилар, гарчи унисининг іам бунисининг іам іеч хавфсирамай бозор майдонидаги іар їандай нарсани олишга, уйларга бостириб киришга ва хоілаган одамлари билан йиўилишга, єлдириш, їамоїдан хоілаган одамини озод їилишга – умуман одамлар орасида єзини худди худодай тутишга имкониятлари бєлсада. Бу йєсинда иш тутиб, узукларнинг эгалари бир-бирларидан іеч іам фарї їилмасдилар: уларнинг иккалалари іам бир (хил адолатсиз) иш їилган бєлардилар. Іеч ким єз ихтиёри билан адолатли бєлмаслигига, фаїатгина мажбур їилиш орїали адолатли бєлишига энг кучли далил, исбот деб мана шуни тан олиш зарур, токи, іар бир одам адолатни єзи єзича (адолат сифатида – тарж.) яхшилик деб іисобламас экан, у їаерда адолатсизлик їилаолса, худди шундай їилади. Зеро, іар їандай одам кєнглида адолатга їараганда адолатсизликни кєпрої фойдали деб іисоблайди ва ким бундай нуїтаи назарни іимоя їилса, єша, унинг фикрини тєўри дейди. Агар бундай іокимиятга эга бєлиб олган одам їачондир адолатсиз иш їилишни хоіламаса ва єзганинг мулкига їєл теккизмаса, буни сезган іамма одамларга у жуда іам ожиз ва бефаросат бєлиб туюлади, гарчи одамлар – єзлари жабр чекиб їолишлари мумкинлиги хавфи остида уни бир-бирлари іузурларида ёлўондан маїтай бошласалар іам. Тєўриси шу.

Биз сєз юритаётган одамларнинг іаёт тарзини баіолашга келсак, биз буни фаїат энг адолатли одам билан энг адолатсиз одамни таїїослаганимиздагина тєўри фикр юритишимиз мумкин, акс іолда – йєї (тєўри фикр юрита олмаймиз).

Бу таїїослаш нимадан иборат бєлади? Мана бундан: адолатсиз одамдан адолатсизликнинг биронта іам хислати адолатлидан эса – адолатнинг биронта хислати олиб ташланмайди, шундай їилиб, униси іам, буниси іам бизда єз адолатлари билан мукаммал іолатга келтириладилар. Шундай їилиб, аввало адолатсиз одам моіир усталар сингари иш тутсин: маіоратли дарўа ёки шифокор єзининг ишида нима мумкин, нима номумкинлигини билади – бирини амалга оширишга їєл уради, бири їєл урмайди іам: бунинг устига у єзининг тасодифий хатосини тузата олади іам. Адолатсиз одамда – у шундай бєлиш ниятида бєлгандан кейин – унинг адолатсиз ишларидаги энг яхши усул енг ичида иш юритишдир. Агар уни ушлаб олсалар, демак у ожиз. Зеро адолатсизликнинг сєнгги юїори даражаси – адолатли бєлмай туриб, адолатли бєлиб туюлишдир. Шундай їилиб, мутлаїо адолатсиз одамга, адолатнинг биронта іам хислатидан маірум этмай баркамол адолат бахш этмої керак; ким-ки энг буюк адолатсизлик їилса, єша одам адолат соіасида єзи учун энг буюк шуірат їозонишни тайёрлаб їєйишига йєл їєймої керак: Агар у нимададир адашса іам тєўрилаш унинг їєлидан келади. У сухандон ва агар унинг адолатсиз ишларидан нимадир ошкор бєлиб їолса; одамларнинг фикрларини єзгартириш їєлидан келади, агар зарурат талаб їилса зєравонлик, зулм їилишдан їайтмайди, чунки у іам жасорат, іам кучга эга, бундан ташїари у дєстлар ва бойлик орттирган.

Адолатсиз одамни єзимизга шундай тасаввур їилиб, биз єз мулоіазаларимизда адолатли одамни, яъни айёрликни билмайдиган ва олижаноб, Эсхилда айтилганидек, яхшига єхшаган эмас, яхши бєлишни истаган одамни унга їарама-їарши їєямиз. Бу ерда хєжакєрсинликни йєїотиш керак. Чунки у хєжакєрсинга (ёлўон) адолатли бєлса, унга иззат-икром кєрсатилади ва совўалар олиб келинади; зеро у іаммага худди шундайга єхшаб кєринади, іамда у адолат учун шундайми ёхуд совўа-саломлар ва иззат-икромлар учун шундайми – мавіум бєлиб їолади. Шунинг учун, унда фаїат адолатни їаолдириб бошїа іамма нарсани олиб їєйиш керак ва уни єша биринчи одамнинг мутлаїо їарама-їаршиси їилиб їєйиш зарур.

Адолатлилик синовига дучор бєлиш ва (унинг тєўрисида) ёмон овоза тарїалиши ва бунинг натижасида нималар рєй беришига бепарво эканлигини исботлаш учун, у тубан адолатсизликлар їилмай бениіоя адолатсиз одам бєлиб шуірат топсин. У то єлимгача оўишмай єз йєлидан борсин, Іаётлиги давомида адолатсиз іисоблансин, гарчи аслида адолатли бєлса іам. Ва улар ниіоят охирги нуктага, бири – адолатнинг, бошїаси – адолатсизликнинг охирги нуїтасига (чегарасига) етганларида уларни їайси бири бахтлирої эканлиги іаїида фикрласа бєлади.

– Оі, азизим Главкон, – дедим мен, – бизнинг фикрлашларимиз учун бу икки одамдан іар бирини худди хайкални силлиїлагандек роса силлиїлабсанку!

– Їєлимдан келганича іаракат їилдим, – жавоб берди Главкон, – ростки улар шундай эканлар, у іолда мен єйлайманки, мулоіаза їилиш йєли билан уларнинг іар бирини їандай іаёт кутаётганини аниїлаш їийин бєлмайди. Буни айтиб єтиш керак; агарда бирмунча кескинрої бєлиб їолса, у іолда Суїрот, буни мен эмас, адолат єрнига адолатсизликни маїтайдиганлар айтганлар деб іисоблагин. Улар айтадиларки: бундай адолатли одам дарра уриб жазоланади, уни їаттиї їийноїларга соладилар, кишанлаб їєядилар, унинг кєзларини (чєў билан) куйдирадилар, охир-оїибатда эса, турли азоблардан кейин уни їозиїїа єтїизадилар ва у, адолатли бєлиш эмас, фаїатгина адолатли бєлиб туюлиш маїсадга мувофиї эканлигини билиб олади. Айтиш керак-ки Эсхил иборасини адолатсиз одамга нисбатан ишлатилса анча тєўрирої бєлади. Зеро іаїиїатан, адолатсиз одам іаїиїатга бегона бєлмаган иш билан шуўулланади, шуірат учун яшамайди, адолатсиз бєлиб туюлишни эмас, балки аслида іам шундай (адолатсиз) бєлишни хоілайди, деб айтишлари аниї:

Єз аїлини (ер іайдагандек) іайдаб юмшатди,

Ундан доно їарорлар єсиб чиїажак.

Адолатли бєлиб кєрингани учун, аввало давлат іокимияти унинг їєлига єтади, кейин хоілаган оиласидан уйланади, єз їизларини єзи хоілаган одамга узатади, єзига маъїул одамлар билан алоїа боўлайди ва мулоїаотда бєлади, бунинг устига буларнинг іаммасидан яна фойда топади, чунки у адолатсизликдан іеч іам жирканмайди. Агар шахсий ёки ижтимоий баісга киришишга тєўри келса, унинг їєли баланд келади ва єз душманларини енгади, уларни енггач эса бойиб кетади, єз дєстларига хайрли ишлар їилади ва душманларини таъїиб этади, худоларга у жуда кєп ва мухташам їурбонликлар їилади, яъни, худоларга ва одамлар орасидан кимни хоіласа єшанга адолатли одамга їараганда анчагина яхширої іурмат эітиром кєрсатади, шундай їилиб, іар іолда, адолатли одам эмас, балки кєпрої унинг худоларга маъїул бєлиш эітимоли бор. Суїрот, худолар тарафидан ва одамлар тарафидан адолатли одамга їараганда адолатсиз одамга яхширої іаёт тайёрлаб їєйилганлиги іаїидаги тасдиїланган фикр мана шу нарса (яъни юїорида айтиб єтилган нарса – тарж.) билан асосланади.

Главкон сєзини тугатганида, унча эътироз билдириш учун фикримни жамлаган эдим, аммо уни биродари Адомант менга бундай мурожаат їилди:

– Сен Суїрот, албатта, айтилган гаплар баісли масалани іал їилади, деб іисобламассан?

– Нима демоїчисан?

– Айтилиши керак бєлганидан асосийси айтилмай їолди.

– Демак, «Биродар биродарингга ёрдам бер» маїолига кєра, Главкон бирор нарсани айтмаган бєлса, сенинг ишинг унга ёрдам беришдир. Калтакланган бєлиб їолиш ва адолатга ёрдам кєрсатишдан маірум бєлиб їолиш учун менга унинг айтганларини єзи іам етарли.

– Гапинг їуруї сафсата, – деди Адимант, – аммо бунга іам їулої сол: Главконнинг айтганларига їарама-їарши ва адолатни маъїуллайдиган іамда адолатсизлик ёмонланадиган далилларни іам биз муіокама этишимиз керак, шунда менингча Главконнинг нияти равшанрої бєлади. Оталар іам, єз єўилларига адолатли бєлиш керак, деб айтганларида ва уїдирган пайтларида ва кимгадир ўамхурлик їиладиганларнинг іаммаси іам, адолатли деб іисобланган одамга давлат мансаблари іам, никоідаги фойдалар іам, яъни, іозир Главкон яхши шуірат соіиби (гарчи адолатсиз бєлсада) бєлган одам іаїида гапирганида эслатган барча нарсалар іам муяссар бєлиши учун адолатнинг єзини эмас, балки унга боўлиї бєлган яхши шон-шуіратни маъїуллайдилар. Бу одамлар яхши шон-шуіратнинг яна бошїа афзалликларини іам кєрсатиб єтадилар. Улар айтадиларки, худоларнинг хайрихоілигига эришган одамлар улардан (худолардан – тарж.) яхшилик оладилар, улар, бу яхшиликларни худолар таїводор, художєй одамларга туіфа этадилар, деб іисоблайдилар. Бунинг іаїида Гесиаддий улуўвор шоир, яна Хомер іам айтиб єтган. Гесиод бєйича, іаїиїатгєйлар учун худолар эманларни яратганлар.

Тепасидан чєчїаёнўої ва єртасидан бол берсин деб;

Їєйлар ажаб їалин юнг билан оўирлашганлар.

Худолар бунга їєшимча їилиб яна кєп яхшилик (эзгулик)лар яратганлар. Іомерда іам деярли шунинг єзи:

Сен покдомон подшоіга єзшашинг мумкин,

Худодан їєрїувчи [ва кєп одамларнинг їудратли іукмдори],

У іаїиїатгєй, унинг вилоятларида серіосил

Жавдар ва арпа ва тариї, мевалардан дарахтлар

Шохи эгик, яёловда чорва кєпаяр ва суларда балиї сероб…

Мусей ва унинг єўли эса, худолардан іаїиїатгєйларга янада ажойиброї яхшилик, фаровонликларни раво кєрадилар. Уларнинг іикояларида, іаїиїатгєйлар (таїводорлар) Аидга тушганларида, уларни юмшої єриндиїларга єтїизадилар, бу художєй одамларга базмлар уюштирадилар ва шундай їиладиларки, улар їолган ваїтларини бошларида чамбар билан мастона іолатда єтказадилар. Эзгу иш учун энг гєзал мукофот – абадий мастлик, деб іисобласа керак Мусей.

Бошїа таълимотларга кєра, худолар іадя этадиган мукофотлар яна узої давом этади: художєй ва їасамига содиї одамдан кейин унинг болаларининг болалари ва барча авлоди їолади. Мана шунинг учун – ва шунга єхшаш бошїа нарсалар учун іам – улар адолатни васф этадилар. Виждонсиз ва іаїиїатгєй бєлмаган одамларни улар Аидаги їандайдир ботїоїликка тушириб, ўалвирда сув ташишга мажбур этадилар. Бундай одамлар іаётликларида іам ёмон шуірат топадилар: Главкон адолатли, аммо адолатсиз деб донг чиїарган одамлар іаїида гапириб эслатган єша жазо бєлади. Адолатсиз одамлар билан худди шу нарса рєй беради. Булар іаїида айтиладигани шунинг єзидир. Уларга ва бошїаларига маїтов ва танбеі шундайдир.

Бундан ташїари Суїрот, адолат ва адолатсизлик борасида, оддий гапларда іам, шоирларда іам учраб турадиган фикрларнинг бошїа хилини іам кєриб чиї. Улар, мулоіазалилик ва адолат – нимадир гєзал-зебо нарса, аммо шу билан бир ваїтнинг єзида машаїїатли ва їийиндир, бебош ва адолатсиз бєлиш эса хуш ёїади ва осон, ва фаїат умумий фикрлар ва їонун туфайли бу нарса уятли іисобланади, деб бир овоздан таъкидлайдилар. Айтадиларки, адолатсиз муомалалар, ишлар адолатли ишларга їараганда кєпрої маїсадга мувофиїдирлар; агар бой ва нуфузли бєлсалар, разилларни ижтимоий іаётда іам, шахсий рєзўорда іам бахтли деб іисоблаш ва іурмат їилишга, іамда їандайдир ожиз фаїирларни уларнинг бойлардан яхши эканликларини тан олиб турсаларда, менсимаслик ва улардан жирканишган одамлар осонликча мойил бєладилар.

Буларнинг іаммасидан іам, худолар ва эзгулик борасида айтиладиган нуктаи назарлар – гєёки худолар іам кєпгина яхши одамларга бахтсизлик ва ёмон іаётни, їарама-їаршиларига эса – їарама-їаршисини раво кєрадилар, деган нуїтаи назарлар жуда ўалатидирлар. Мискин кароматгєйлар бойларнинг эшиклари олдида ивирсиб юрадилар, улар, гєёки худолардан олган, кимнингдир ёки унинг аждодларининг бєйнида бєлган айбни їурбонликлар ва афсунлар билан ювиб ташлаш їобилиятлари борлигига ишонтирадилар, їарангки, бу нарса жуда хуш ёїадиган тарзда, байрамлар аро єтказилади. Агарда кимдир єз душманига зарар етказмоїчи бєлса, у іолда озгина сарф-іаражат билан у адолатсиз одамга їанча зарар етказадиган бєлса, адолатли одамга іам шу даражада зарар етказиши мумкин; улар, їандайдир афсунлар ва тугунлар ёрдамида худоларни єзларига хизмат їилишга мойил этишларига ишонтирадилар. Буларнинг іаммасини исботи учун, шоирларнинг ёмонликка эришиши мумкинлигини айтувчи шаіодатларини келтирадилар:

Одамларга ёмонликни танлаш имконияти кєп берилган,

Жуда осон: йєл текис ва унинг турар жойи яїин,

Эшик олди этиб терни таъйин этиш худолар,

Унга борадиган йєл іам машаїїатли, іам хавфли. Одамларнинг худоларни мойил этишга їодир эканликларига далил їилиб, Хомерга мурожаат этадилар, чунки у іам «худолар іам кунувчидирлар» деган:

Аммо боїий худоларни іам хушбєй нарсалар, мулойим дуо билан, Шароб їуйилиши ва куйдирилаётган їурбонлик ёўи билан, Улар олдида айбдор ва гуноікор илтижо їилувчи банда юмшатади.

Їоіинларнинг їєллари остида, айтишларича, Селена ва Музаларнинг авлодлари бєлиши Мусей ва Орфейнинг тєп-тєп китоблари бор, улар шу китоблар бєйича єзларининг маросимларини єтказадилар бу билан улар, нафаїат айрим шахсларни балки іатто бутун-бутун халїларни гєёки іали тириклар учун іам, вафот этганлар учун іам ёмонлик, офатдан їутилиш ва покланиш бор деб ишонтирадилар: у (їутилиш ва покланиш – тарж.), улар сирли иболатларга баўишловлар деб атайдиганлари їарбонликлар ва кєнгилга хуш келадиган эрмаклардан иборатдир; у бизни гєёки нариги дунё азобларидан їутїаради, їурбонликлар їилмаганларни эса бало-офатлар кутади.

Їадрдоним Суїрот, эзгу иш ва ахлоїсизлик борасида ва улар одамлар іамда худолар томонидан їандай баіоланишлари іаїида бундай нарсалар беіисоб кєп! Ёшларнинг диллари, їалблари буларнинг іаммасини таассуроти остида нима їилиши керак, деймиз биз? Єзларининг яхши табиий їобилиятлари борлигига їарамай, худди (їушлар) тузоїїа їєйилган хєракка учиб келганидай, улар бундай іикояларга учиб келадилар ва єз іаёт йєлини имкони борича яхши босиб єтиши учун одам їандай бєлиши ва у їандай йєналишни танлаши кераклигини улар (єша іикоялар – тарж.) бєйича хулоса чиїарадилар. Йигитнинг єз-єзича Пиндарга єхшаб савол бериши эітимоли бор:


Страницы книги >> Предыдущая | 1 2 3 4 5 6 7 | Следующая
  • 0 Оценок: 0

Правообладателям!

Данное произведение размещено по согласованию с ООО "ЛитРес" (20% исходного текста). Если размещение книги нарушает чьи-либо права, то сообщите об этом.

Читателям!

Оплатили, но не знаете что делать дальше?


Популярные книги за неделю


Рекомендации