Текст книги "QRAF MONTE-KRİSTO"

Vilfor cibindən məktubu çıxarıb Dantesə uzatdı. Dantes baxıb oxudu, alnını qırışdırıb dedi:

– Yox, mən bu xətti tanımıram; xətt dəyişdirilib, lakin kifayət qədər sərtdir. Hər halda o, bacarıqlı əldən çıxıb. – O, minnətdarlıqla Vilfora baxaraq əlavə etdi: – Mən sizin kimi adamla iş birliyində olduğuma görə çox xoşbəxtəm, çünki bu qibtə edən adam həqiqətən düşməndir!

Gəncin gözlərindən yayılan qığılcımlardan Vilfor onun həlim, zahiri görünüşü altında necə güclü daxili qüvvə gizləndiyini başa düşdü.

Vilfor dedi:

– İndi isə mühakimin hakimə dediyi kimi yox, bəlaya düşən adamın, ona kömək etmək istəyən adama söylədiyi kimi, açıq deyin: bu imzasız məktubda həqiqət varmı?

Vilfor Dantesin ona qaytardığı məktubu nifrətedici şəkildə masanın üzərinə atdı.

– Hər şey düzdür, eyni vaxtda bir söz belə düz deyil; and olsun dənizçi namusuma, and olsun Mersedesə olan sevgimə, and olsun atamın canına, əsl həqiqət budur!

Vilfor dedi:

– Danışın. – Ürəyində əlavə etdi: “Əgər Rene məni görə bilsəydi, ümid edirəm, razı qalar və məni cəllad adlandırmazdı”.

– Beləliklə: biz Neapoldan çıxanda kapitan Lekler əsəb qızdırmasına tutuldu; gəmidə həkim yox idi, o isə sahilə yan almaq istəmirdi, çünki Elba adasına çatmağa çox tələsirdi, buna görə də onun səhhəti pisləşdi və xəstəliyin üçüncü günü Lekler ölümünün yaxınlaşdığını görüb məni yanına çağırdı. O dedi: “Dantes, namusuna and iç ki, sizə verəcəyim tapşırığı yerinə yetirəcəksiniz; məsələ çox ciddidir”.

Mən cavab verdim: “Kapitan, and içirəm”.

“Bəlli ki, mənim ölümümdən sonra kapitan köməkçisi olaraq gəminin idarə olunması sizə keçəcək, Elba adasına istiqamət götürüb Porto-Ferrayoya yan alarsız, marşalın yanına gedib bu məktubu ona verin; ola bilsin, orada sizə başqa məktub və yaxud da hansısa bir tapşırıq versinlər. Bu tapşırığı mən yerinə yetirməli idim; Dantes, siz bunu mənim əvəzimə yerinə yetirəcəksiniz və bütün xidmətlər sizin olacaq”.

“Yerinə yetirərəm, kapitan, lakin ola bilsin, marşalın yanına düşmək o qədər də asan olmasın?”

Kapitan dedi: “Bu üzüyü marşala verməyi xahiş edərsiniz, bu bütün maneələri dəf edəcək”.

Bu sözləri deyib mənə bir qaşlı üzük verdi. Bundan iki saat sonra huşunu itirdi, ertəsi gün isə vəfat etdi.

– Bəs siz nə etdiniz?

– Nə edəcəydimsə, onu da etdim. Vəfat edən adamın vəsiyyəti müqəddəsdir; lakin biz dənizçilərdə rəisin xahişi əmrdir, onu yerinə yetirməmək olmaz. Beləliklə Elba adasına istiqamət aldım və ertəsi gün ora çatdım; hamını göyərtədə saxlayıb özüm sahilə endim. Təxmin etdiyim kimi, məni marşalın yanına buraxmaq istəmirdilər, lakin şərti işarə olaraq məndə olan qaşlı üzüyü göndərdim; beləliklə qarşımdakı bütün qapılar açılmış oldu. O, məni qəbul etdi, bədbəxt Leklerin ölümü barədə soruşdu, əvvəl də dediyim kimi, mənə məktub verdi və onu şəxsən Parisə çatdırmağımı istədi. Mən də söz verdim, çünki bu mənim kapitanımın sonuncu vəsiyyətinin yerinə yetirilməsinə daxil idi. Bura gələndən sonra gəmidəki bütün işlərimi yerbəyer edib nişanlımın yanına qaçdım, o, mənə əvvəlkindən daha gözəl, daha zərif göründü. Cənab Morrelin köməkliyi ilə biz kilsədəki rəsmi işləri yoluna qoyduq; sonra sizə əvvəldə dediyim kimi nikah ziyafətində yemək yeyirdik və bir saatdan sonra nikaha daxil olmağa hazırlaşırdıq, səhəri gün Parisə gedəcəyimi fikirləşirdim, lakin qəfildən indi sizin də nifrət etdiyiniz bu məlumata görə məni həbs etdilər.

Vilfor söylədi:

– Bəli, bəli, bunların hamısı mənə həqiqət kimi gəlir və əgər siz təqsirkarsınızsa, o da yalnız ehtiyatsızlıqdandır; lakin sizin ehtiyatsızlığınız da kapitanın əmri ilə bağlıdır. Elbada aldığınız məktubu bizə təqdim edin və ilk çağırışda burada olacağınıza söz verin, sonra da dostlarınızın yanına qayıdın.

Dantes sevincdən özünü itirib qışqırdı:

– Deməli, mən azadam.

– Bəli, ancaq məktubu mənə qaytarın.

– O sizdə olmalıdır, onu məndən digər kağızlarla birlikdə götürdülər, bu dəstin içindən onların bəzilərin tanıyıram.

– Dayanın, – deyə Vilfor şlyapası ilə əlcəklərini götürməyə hazırlaşan Dantesə dedi, – dayanın! Məktub kimə ünvanlanmışdı?

– Parisdə Kok-Eron küçəsində yaşayan cənab Nuartyeyə.

Əgər Vilforun üzərinə ildırım düşsəydi, onu belə qəfil və tez zərbə ilə vurmazdı; o, kreslonun üzərinə düşdü, sonra Dantesdən götürülən kağız bağlamasını götürmək üçün bir balaca dikəldi və tələm-tələsik onları eşələyərək bədbəxtlik gətirən həmin məktubu tapıb izah olunmaz faciəvi baxışını onun üzərinə yönəltdi. Sonra o daha da rəngi qaçmış halda pıçıldadı:

– Cənab Nuartyeyə, Kok-Eron küçəsi, nömrə otuz.

Dantes heyrət içində dedi:

– Elədir ki var, məgər siz onu tanıyırsınız?

Vilfor cəld cavab verdi:

– Xeyr, kralın sadiq qulunun sui-qəsdçilərlə işi ola bilməz.

Dantes soruşdu:

– Deməli, söhbət sui-qəsddən gedir?

Artıq özünü azad olmuş hesab edən Dantes hiss etdi ki, məsələ başqa şəkildə dövr etməyə başlayır.

– Hər halda mən sizə demişdim ki, o məktubun məzmunu haqda heç nə bilmirəm.

Vilfor boğunuq səslə dedi:

– Bəli, siz məktub ünvanlanan şəxsin adını bilirsiniz!

– Məktubu şəxsən özünə vermək üçün onun adını bilməli idim.

Vilfor məktubu oxuyaraq və get-gedə rəngi daha da saralmış halda soruşdu:

– Siz məktubu heç kəsə göstərməyibsiniz?

– Namusuma and olsun ki, heç kimə!

– Elba adasından cənab Nuartyeyə məktub apardığınızı heç kim bilmir?

– Məktubu mənə təqdim edəndən başqa heç kim.

– Bu da çoxdur, həddindən artıq çoxdur! – deyə Vilfor pıçıldadı.

Məktubu oxuduqca onun sifəti get-gedə tutulurdu; rəngi qaçan dodaqları, əsən əlləri, alovlanan gözləri Dantesdə ən pis hisslər yaradırdı. Məktubu oxuyan Vilfor, başını tutaraq donub qaldı.

Dantes qorxaraq soruşdu:

– Cənab, sizə nə oldu?

Vilfor cavab vermədi, sonra rəngi qaçmış və dəyişilmiş sifətini qaldırıb məktubu bir daha oxudu.

– Siz əmin edirsiniz ki, bu məktubun məzmunu haqda heç nə bilmirsiniz?

– Təkrar edirəm, namusuma and olsun ki, heç nə. Sizə nə oldu? Özünüzü pis hiss edirsiniz? İstəyirsiniz mən zəngi çalım, kimisə çağırım?

Vilfor tez ayağa qalxaraq dedi:

– Xeyr, – yerinizdə qalın və səsinizi kəsin; burada mən əmr verirəm, siz yox.

Dantes incimiş halda dedi:

– Bağışlayın, mən sizə yalnız kömək etmək istəyirdim.

– Mənə heç nə lazım deyil. Bu bir dəqiqəlik zəiflikdir, vəssalam. Özünüz haqda düşünün, mənim haqqımda yox. Cavab verin.

Dantes sual gözləyirdi, lakin əbəs yerə; Vilfor kresloya oturub güclü əli ilə üzündən tərini silərək, üçüncü dəfə məktubu oxumağa başladı. Sonra pıçıltı ilə dedi:

– Birdən o, burada nə yazıldığını öyrənibsə, nə vaxtsa Nuartyenin mənim atam olduğunu bilsə, onda məhv olaram, birdəfəlik məhv olaram!

Arabir Edmona baxaraq, sanki baxışları ilə görünməz səthi keçib, onun ürəyini əhatə edən və dodaqlarının söyləmədiyi sirrə çatmaq istəyirdi. Birdən ucadan dedi:

– Tərəddüd etmək lazım deyil.

Bədbəxt gənc dedi:

– Göylərə and verirəm, əgər tərəddüd edib şübhələnirsinizsə, məni sorğuya çəkin. Sizə cavab verməyə hazıram.

Vilfor özünü ələ alaraq qətiyyətli bir səslə dedi:

– İfadənizə əsasən üzərinizə ağır ittihamlar düşür; bu baxımdan da sizi ümid etdiyim kimi, bu tezlikdə azad etməyə səlahiyyətim yoxdur. Bu addımı atmazdan əvvəl müstəntiqlərlə məsləhətləşməliyəm. Hələlik isə sizə olan münasibətimi gördünüz.

Dantes ucadan dedi:

– Əlbəttə, sizə təşəkkür edirəm. Mənimlə hakim kimi deyil, bir dost kimi rəftar etdiniz.

– Beləliklə, sizi daha bir müddət saxlamalı olacağam, ümid edirəm ki, bu az çəkəcək, sizə qarşı olan əsas dəlil bu məktubdur, siz görürsünüz ki…

Vilfor buxarıya yaxınlaşıb məktubu oda atdı və tam yanana qədər gözlədi. Davam etdi:

– Görürsünüz, onu məhv etdim.

Dantes ucadan dedi:

– Siz ədalətdən daha yüksəksiniz, mərhəmətin özüsünüz!

Vilfor sözünü davam etdirdi:

– İndi məni dinləyin. Əlbəttə, bu kimi davranışdan sonra mənə inanmalı olduğunuzu başa düşürsünüz.

– Əmr edin, bütün əmrlərinizi yerinə yetirərəm.

Vilfor Dantesə yaxınlaşaraq dedi:

– Xeyir, mən sizə əmr etməyə hazırlaşmıram, ancaq məsləhət vermək istəyirəm, başa düşürsünüzmü?

– Söyləyin, mən sizin məsləhətinizi əmr olaraq yerinə yetirərəm.

– Mən sizi burada, məhkəmə binasında axşamadək saxlayacağam. Ola bilsin, sizi kimsə başqa biri də dindirsin, mənə dediklərinizin hamısını deyin, amma məktub haqda yarım kəlmə də!

– Cənab, söz verirəm.

İndi Vilfor sanki yalvarırdı, müttəhim isə hakimi sakitləşdirirdi.

Vilfor məktub formasında olan külə baxıb davam etdi:

– Başa düşürsünüz, indi məktub artıq məhv edilib. Onun varlığından yalnız biz xəbərdarıq; onu sizə təqdim edə bilməyəcəklər; sizdən bu haqda soruşsalar, inkar edin, cəsarətlə inkar edin və azad olunacaqsınız.

Dantes dedi:

– Narahat olmayın, mən inkar edəcəyəm.

Vilfor zəngə əl ataraq dedi:

– Yaxşı… – sonra bir az ləngiyərək soruşdu. – Sizdə yalnız bu məktub idi?

– Ancaq bu.

– And için!

Dantes əlini qaldırdı.

– And içirəm!

Vilfor zəngi çaldı.

Polis komissarı içəri daxil oldu.

Vilfor onun qulağına bir neçə kəlmə söz dedi; komissar başını tərpədərək cavab verirdi.

Vilfor Dantesə dedi:

– Komissarın ardınca gedin.

Dantes baş əyərək bir daha Vilfora minnətdarlıqla baxıb çıxdı.

Qapı bağlanar-bağlanmaz Vilfor demək olar, qüvvədən düşmüş və hissiyyatsız halda kreslonun üzərinə düşdü.

Bir dəqiqədən sonra pıçıldadı:

– Aman Tanrım, bəzən həyat və xoşbəxtlik gör nədən asılı olur!… Əgər kral prokuroru Marseldə olsaydı, mənim yerimə müstəntiq çağırsaydılar, məhv olmuşdum… bu məktub, bu lənətə gəlmiş məktub məni uçuruma sala bilərdi!… Ah, ata, ata! Doğrudanmı sən həmişə mənim xoşbəxtliyimə mane olacaqsan? Doğrudanmı mən daima sənin keçmişinlə mübarizə aparacağam?

Birdən onun ağlına nə isə gəldi, əyilmiş dodaqlarına gülüş qondu; çaşmış baxışları sanki hansısa bir fikir üzərində dayanmışdı. Ucadan dedi:

– Bəli, bəli, məni məhv edəcək o məktub, mənim xoşbəxtliyimin mənbəyi ola bilər… Haydı, Vilfor, iş dalınca!

Təqsirləndirilənin dəhlizdə olmadığına əmin olan kral prokurorunun köməkçisi də çıxaraq, iti addımlarla nişanlısının evinə tərəf yollandı.

VIII. İF QALASI

Polis komissarı dəhlizə çıxaraq iki jandarma işarə etdi. Onlardan biri Dantesin sağ tərəfində, digəri isə sol tərəfində durdu. Məhkəmə binasına gedən qapı açıldı, məhkumu heç bir səbəb olmadan belə lərzəyə gətirən, o uzun və qaranlıq dəhlizlərdən biriylə apardılar.

Vilforun mənzili məhkəmə binası ilə yanaşı olduğu kimi, məhkəmə binası da eləcə onun qarşısında ucalan və bütünlüklə ona tərəf açılan, Akkul zəng qülləsinin maraqla tamaşa etdiyi, kədər doğuran bir tikinti ilə, həbsxana ilə yanaşı idi.

Dəhlizdə bir neçə dəfə döndükdən sonra, Dantes barmaqlıq pəncərəli qapı gördü. Komissar dəmir çəkiclə onu üç dəfə döydü, Dantesə elə gəldi, çəkic onun ürəyinə dəyir. Qapı açıldı, jandarmlar hələ də pərişan halda olan məhkumu yüngülcə qabağa itələdilər. Dantes kandardan keçdi və qapı səs-küylə ardınca bağlandı. O, artıq başqa, ağır və boğuq hava ilə nəfəs alırdı; həbsxanada idi.

Dantesi daha səliqəli, lakin ağır siyirməli və barmaqlıqlı pəncərəsi olan kameraya saldılar. Yeni yaşayış yerinin görüntüsü onu qorxutmadı; həm də kral prokuror köməkçisinin kömək məqsədi ilə dediyi ümidverici və sakitləşdirici sözlər hələ də onun qulağında səslənməkdə idi.

Dantesi kameraya gətirəndə günorta saat dörd idi. Qeyd etdiyimiz kimi, bunların hamısı 28 fevralda baş verirdi; məhkum tezliklə qaranlığa qərq oldu.

Dərhal eşitmə qabiliyyəti iki dəfə yüksəldi. Ona gələn kiçik səsdən belə, dik qalxıb qapıya yürüyürdü, hesab edirdi ki, ona azadlıq vermək üçün arxasınca gəliblər, lakin səs başqa istiqamətdə itirdi, Dantes yenidən oturacağın üzərinə düşürdü.

Nəhayət axşam saat onda, Dantes ümidini itirdiyi bir vaxtda, onun kamerasına yaxınlaşan yeni bir səs eşidildi. Sonra dəhlizdən ayaq səsləri eşidilməyə başladı, bu səslər onun qapısı ağzında kəsildi. Kilid içində açar çevrildi, siyirmələr cırıldadı və kip, palıd ağacından olan qapı açıldı, iki məşəlin gözqamaşdırıcı işığı kameranı bürüdü.

Onların işığı altında, Dantes dörd jandarmın tüfəng və qəmələrinin parıltısını gördü.

– Mənim ardımca gəlmisiniz? – Dantes soruşdu.

Jandarmlardan biri:

– Bəli, – cavabını verdi.

– Kral prokurorunun köməkçisi əmr verib?

– Əlbəttə.

– Yaxşı, mən sizin ardınızca getməyə hazıram.

Vilforun adından, onun ardınca gəlmələrindən əmin olan bədbəxt gəncin bütün qorxusu dağıldı, o, sakit və məcbur edilmədən çıxıb jandarmlar arasında yerini tutdu.

Həbsxananın qapısında karet dayanmışdı; çatmada, faytonçunun yanında isə pristav oturmuşdu.

Dantes soruşdu:

– Bu karet mənim üçündür?

Jandarmlardan biri cavab verdi:

– Bəli, sizin üçündür, oturun.

Dantes etiraz etmək istədi, lakin qapı açıldı və onu karetin içinə itələdilər. O, müqavimət göstərə bilmədi və heç istəmirdi də; bir anda özünü oturacaqda, iki jandarmın arasında gördü; digər ikisi onlarla üz-üzə oturdu, ağır ekipaj qorxunc bir səslə çaparaq yola düşdü.

Məhbus pəncərələrə baxdı; onlar dəmir barmaqlıqla bağlanmışdı. O, yalnız həbsxanasını dəyişmişdi; yeni həbsxana təkərlər üzərində idi və naməlum hədəfə doğru gedirdi. Əlin zorla keçdiyi dəmir barmaqlıq arasından, Dantes onu Kessari, sonra Sen-Loran və Taramis küçələrindən keçirərək, sahilə doğru apardıqlarını görməyə müvəffəq oldu.

Bir az keçdikdən sonra, pəncərə və yanından keçdikləri heykəlin məhəccərindən, liman İdarəsinin işıqlarını gördü.

Karet dayandı, pristav çatmadan enib qarovulxanaya yaxınlaşdı; oradan ona yaxın əsgər çıxıb iki sırıya düzüldülər. Sahildə yanan fənərlərin işığında onların tüfəngləri parıldayırdı.

Edmon düşünürdü: “Doğrudanmı bunların hamısı mənə görədir?”

Açarla qapını açan pristav sakit bir şəkildə bu sualın cavabın verdi, çünki karetdən sahilədək düzülən iki sıra əsgər arasındakı dar keçidi Dantes artıq görmüşdü.

Qarşı oturacaqda oturmuş iki jandarma karetdən birinci çıxdılar, onların ardınca Dantes, onun ardınca isə yanında oturmuş digər iki jandarma. Hamı gömrük qulluqçusu tərəfindən zəncirdə saxlanılan qayığa tərəf yönəldi. Əsgərlər Dantesə səfeh, küt bir maraqla baxırdılar. Onu cəld dörd jandarma arasına, sükanın yanına oturtdular, pristav isə qayığın burnuna oturdu. Güclü təkan qayığı sahildən ayırdı; dörd avarçı Pilon istiqamətinə doğru cəld bir şəkildə avar çəkirdi. Qayıqdan verilən haraya uyğun olaraq, qayığı limanı bağlayan zəncir götürüldü və Dantes belə demək mümkündürsə Friulenə, yəni limandan kənara düşdü.

Məhbus açıq havaya çıxdıqda ilk hiss etdiyi sevinc əlaməti oldu. Dantes bütün köksü ilə, dəniz və gecənin şəfaverici havasını sehrli qanadlarında gətirən küləyi, içinə çəkdi. Lakin tezliklə kədərlə dərindən nəfəs aldı: çünki həbsdən bir dəqiqə əvvəl, bu gün səhər ona sevinc bəxş edən “Rezerv” yeməkxanasının yanından üzüb keçirdi; güclü işıqlandırılan pəncərələrdən şən rəqs musiqisi eşidilirdi.

Dantes əllərini cütlədi, gözlərini göyə qaldırıb dua etməyə başladı.

Qayıq yoluna davam etdi; o Ölü Təpəni keçib, Faro limanı ilə bərabərləşərək batareyanı dolanıb keçirdi; Dantes heç nə başa düşə bilmirdi.

O, jandarmların birindən soruşdu:

– Bəs məni hara aparırlar?

– İndi bilərsiniz.

– Lakin…

– Bizə sizinlə danışmağı qadağan ediblər.

Dantes qismən əsgər idi: odur ki, cavab verməyə qadağa qoyulan jandarmlardan nə isə soruşmaq ona lüzumsuz gəldi, susdu.

Onda Dantesin başında qəribə fikirlər dolaşmağa başladı. Etibarsız qayıqda çox da uzağa getmək mümkün deyildi, ətrafda isə lövbərdə duran bir dənə də olsun gəmi yox idi; sahildən uzaq bir yerə aparıb, orada azad edildiyini elan edəcəklərini fikirləşirdi. Onun əllərini bağlamır, qandallamağa cəhd göstərmirdilər; bunların hamısı ona mərhəmət əlaməti kimi gəlirdi; bununla yanaşı, məgər rəhmdil və mülayim prokuror köməkçisi bədbəxt Nuartye adını dilinə gətirməsə, heç nədən qorxmağa ehtiyac olmadığını demədimi? Axı Vilfor, gözləri qarşısında, ona qarşı yeganə dəlil olan həmin qorxulu məktubu yandırdı.

O, sükut içində bunların hamısının nə ilə nəticələnəcəyini gözləyirdi, eyni zamanda qaranlıqda dənizçi gözü ilə sahəni ölçməyə adət etdiyindən ətrafı da gözdən keçirməyə çalışırdı.

Mayak yanan Ratonno adası sağ tərəfdə qalmışdı, qayıq isə sahildən yaxın məsafədə üzərək, Katalan limanına yaxınlaşdı. Məhbus daha da diqqətlə baxmağa başladı: ona elə gəlirdi, Mersedes buradadır və qaranlıq sahildə qadının aydın olmayan silueti görünür.

Mersedesin hissiyyatı necə olur ona, sevgilisinin üç yüz addımlığında olduğunu pıçıldamır?

Bütün Katalanda yalnız bir pəncərədə işıq yanırdı. Dantes diqqətlə baxıb işığın onun nişanlısının otağından gəldiyinə əmin oldu. Bütün kənddə yalnız Mersedes yatmamışdı. Əgər o, var gücüylə qışqırmış olsaydı, səsi Mersedesə çatardı. Lakin əsasız utancaqlıq onu durdurdu. Dəli kimi bağırsaydı jandarmlar nə deyərdilər? Ona görə də o ağzını açmadan və gözünü işıqdan ayırmadan sevgilisinin yanından ötüb keçdi.

Qayıq irəli hərəkət edirdi; lakin məhbus qayıq haqda deyil, Mersedes haqda düşünürdü. Nəhayət işıqlandırılan pəncərə qaya çıxıntısı arxasında gözdən itdi. Dantes dönüb qayığın sahildən uzaqlaşdığını gördü.

O, öz düşüncələrinə qərq olduğu müddətdə avarlar yelkənlərlə əvəz olunmuş və qayıq küləyin istiqaməti ilə hərəkət edirdi.

Dantes jandarmı sorğu-sual etmək istəməsə də, onun yanına yaxınlaşıb əlini tutaraq dedi:

– Dostlar! Sizin vicdanınıza və əsgər andınıza and verirəm: mənə yazığınız gəlsin, cavab verin. Məni xəyanətdə ittiham etsələr də, namuslu və mərhəmətli bir fransızam, kapitan Dantesəm. Məni hara aparırsınız? Deyin, sizə dənizçi sözü verirəm ki, öz borcumu yerinə yetirərək taleyimin hökmünə tabe olacağam.

Jandarma boynunu qaşıyıb yoldaşına baxdı. O, müəyyən hərəkətlə sanki: “mənə elə gəlir, indi demək olar” – demək istədi, Dantesə tərəf dönərək:

– Bəli, namusuma and olsun ki, bilmirəm.

– Siz heç şübhələnmirsiniz də?

– Xeyr.

– Ola bilməz.

– Müqəddəs torpağa and içirəm! Allaha and içirəm, söyləyin!

– Bəs əmr?

– On dəqiqədən, yarım saatdan, ola bilsin, bir saatdan sonra öyrənə biləcəyimi mənə deyilməsini əmr qadağan etmir. Siz yalnız məni daimi tərəddüddən qurtarırsınız. Bir dost kimi xahiş edirəm, mənə baxın, müqavimət göstərməyə və qaçmağa hazırlaşmıram. Bu mümkün də deyil. Biz hara gedirik?

– Siz ya korsuz, ya da heç zaman Marsel limanından kənara çıxmamısınız; yoxsa hara aparıldığınızı görməyə bilməzdiniz.

– Bilmərəm?

– Onda ətrafınıza baxın.

Dantes ayağa qalxıb qayığın hərəkət etdiyi istiqamətə baxdı və özündən yüz sajen irəlidə dik qara görüntülü, üzərində də İf qalasının yüksəldiyi qayalığı gördü.

Bu hədsiz dəhşət yaradan, qəribə zahiri görünüşə malik həbsxana və üç yüz ildir, Marseli öz qorxunc rəvayətləri ilə qidalandıran qala, anidən Dantesin qarşısına çıxaraq onda ölümə məhkum olunmuş adamın eşafot üzərinə çıxarkən keçirdiyi hissi yaratdı.

O, ucadan dedi:

– Aman Tanrım! İf qalası? Biz nə üçün ora gedirik?

Jandarma gülümsədi.

Dantes əlavə etdi:

– Lakin məni ora sala bilməzlər! İf qalası mühüm siyasi cinayətkarlar üçün nəzərdə tutulan dövlət həbsxanasıdır. Mən heç bir cinayət törətməmişəm. Məgər İf qalasında hansısa müstəntiqlər, hansısa hakimlər var?

Jandarma dedi:

– Bildiyimə görə orada yalnız komendant, məhbuslar, qarnizon dəstəsi və qala divarları var. Dostum, yaxşı, yaxşı, təəccüblənməyi kənara qoyun, yoxsa xeyirxahlığımın əvəzini mənə məzəmmətlə ödədiyinizi düşünərəm.

Dantes jandarmın əlini elə sıxdı ki, az qala sındıracaqdı.

– Deməli məni İf qalasına aparıb orada saxlayacaqlarını deyirsiniz?

Jandarma dedi:

– Çox güman, lakin mənim əlimi belə güclü sıxmaq lazım deyil.

– Heç bir istintaq olmadan? Heç bir rəsmi işlər olmadan?

– Bütün rəsmi işlər yerinə yetirilib, istintaq isə bitib.

– Cənab Vilforun vədinə baxmayaraq?

Jandarma dedi:

– Mən bilmirəm cənab Vilfor sizə nə vəd edib; ancaq onu bilirəm ki, biz İf qalasına gedirik. Eh! Siz nə deyirsiniz? Yoldaşlar, buraya gəlin! Tutun!

Dantes cəld, ildırım sürətli hərəkətlə dənizə tullanmaq istədi, lakin bu, təcrübəli jandarmın gözündən yayınmadı və dörd güclü əl Dantesin ayaqları yerdən üzüldüyü anda onu yaxaladı.

O hirsindən bağıraraq qayığın içinə yıxıldı.

Jandarma dizini onun sinəsinə qoyaraq dedi:

– Ey, qardaş! Sən dənizçi andını belə yerinə yetirirsən? Bundan sonra bu kimi mülayim adamlara gəl inan da! İndi əzizim, tərpənən kimi güllə ilə alnından vuracağam! Mən əmrin birinci bəndini yerinə yetirməmişəm, lakin narahat olma, ikinci bənd dəqiq yerinə yetiriləcək.

Bunu deyib doğrudan da tüfəngin lüləsini Dantesin gicgahına dayadı. Dantes ilk növbədə qəti bir hərəkətlə onun üzərinə düşən və şahin kimi caynaqlarına alan bu gözlənilməz bəladan qurtulmaq istədi. O, məhz bu bəla belə gözlənilməz olduğuna görə, çox uzun sürə bilməz deyə düşünürdü; sonra Vilforun verdiyi vədi yadına saldı; bir də boynuna almalı idi ki, qayığın dibində, jandarmın əlində ölmək ona iyrənc və acınacaqlı gəlirdi.

Taxtanın üstündə oturub acizlik, hiddət içində əlini dişləyirdi.

Güclü zərbədən qayıq silkələnib durdu. Avar çəkənlərdən biri qayığın burnu ilə toxunduğu sıldırım qayalığa tullandı, çarxdan açılan kəndirin dartılma səsi gəlirdi, Dantes harasa yan aldıqlarını başa düşdü.

Əllərindən və yaxasından tutub saxlayan jandarmlar onu məcburən ayağa qaldırıb sahilə endirərək darta-darta qala qapısına aparan pilləkənin yanına gətirdilər. Arxalarından başında süngülü tüfənglə silahlanmış pristav gəlirdi.

Yeri gəlmişkən, Dantes faydasız müqavimət haqda heç düşünmürdü də. Onun ləng tərpənməsi müqavimət istəyindən deyil, süstlüyündən irəli gəlirdi. Dantesin başı gicəlləndiyindən sərxoş adamlar kimi səndələyirdi. O, yenə sıldırım yamacda iki sıra düzülmüş əsgər gördü; pilləkənin onun ayaqlarını qaldırmağa necə məcbur etdiyini, darvazadan içəri necə girdiyini, bu darvazaların onun arxasından necə bağlandığını hiss etdi, lakin bunların hamısı sanki duman içində, şüursuz halda və heç nəyə aid edə bilmədiyi bir vəziyyətdə baş verirdi. O, hətta məhbusların işgəncə mənbəyi olan, geniş sahəsinə baxıb vahimə içərisində onu qət etməkdə necə aciz olduqlarını dərk etdikləri dənizi də görmürdü.

Bir dəqiqə durduqdan sonra Dantes özünə gəlib ətrafına baxdı. O hündür divarlar arasında dörd künc həyətdə durmuşdu; ölçülü addımlarla gəzişən gözətçilərin addım səsləri eşidilirdi və hər dəfə onlar işıq düşən pəncərələrin qarşısından keçdikcə onların tüfəngləri parıldayırdı. Onlar on dəqiqəyə yaxın dayandılar. Dantesin qaça bilməyəcəyini bilən jandarmlar onu buraxdılar. Görünür, əmr gözləyirdilər; nəhayət kiminsə səsi gəldi:

– Məhbus hardadır?

Jandarmlar cavab verdilər:

– Burda.

– Qoy mənim ardımca gəlsin, onu kamerasına aparacağam.

Jandarma Dantesi itələdi:

– Gedin.

O, bələdçinin arxasınca getdi, onu doğrudan da yarızirzəmi kameraya gətirib çıxartdılar, çılpaq nəm divarlardan sanki göz yaşları süzülürdü. Taburet üzərinə qoyulmuş dayaz boşqab və naməlum piy içində üzən piltə bu qorxunc məkanın divarlarını və bələdçini işıqlandırırdı; kobud sifətli, köhnə geyimli bir adam, çox güman, həbsxananın aşağı təbəqəli qulluqçularından idi.

– Bu da sizin bu gecəlik kameranız. – O dedi. – İndi gecdir və cənab komendant yatıb. Sabah duranda haqqınızda olan sərəncamı oxuyar, ola bilsin, sizi başqa kameraya təyin edər. Hələlik isə bu sizə çörək. Su parçdadır, küncdə isə saman var. Məhbus ancaq bu qədərini arzulaya bilər. Gecəniz xeyrə qalsın.

Dantes ona cavab verməyə macal tapmamış, çörəyi hara qoyduğunu, su ilə dolu parçın harada durduğunu, onun gələcək yatağı olan samanın hara töküldüyünü görməmiş dustaqxana gözətçisi boşqabı götürüb qapını örtərək dustağı həbsxananın yaş divarlarını göstərən o zəif işıqdan da məhrum etdi.

O, sükut və qaranlıq içində yalnız qalaraq, yeraltı məcəllənin qanununa əsasən, lal və qaradinməz halda olduğu yerin öldürücü soyuğunu istidən yanan alnında hiss etdi.

Günəşin ilk şüaları bu “mağaranı” işıqlandırar-işıqlandırmaz həbsxana gözətçisi, dustağı burada saxlanmaq əmri ilə geri döndü. Dantes əvvəlki yerindəydi. Sanki dəmir bir əl onu əvvəlki gün dayandığı yerə mıxlamışdı, yalnız doyunca ağlamamış gözləri şişmişdi. Tərpənmədən yerə baxırdı.

O, bütün gecəni bir dəqiqə də yuxuya getmədən ayaq üstə keçirmişdi.

Həbsxana gözətçisi ona yaxınlaşıb ətrafında dövr etdi, lakin Dantes sanki onu görmürdü.

Onun çiyninə toxundu. Dantes diksinib başını yellədi.

– Siz yatmamısınız? – deyə həbsxana gözətçisi soruşdu.

– Bilmirəm. – Dantes cavab verdi.

Həbsxana gözətçisi təəccüblə ona baxırdı.

– O davam etdi, – siz ac deyilsiniz?

Dantes təkrar etdi:

– Bilmirəm. Mən komendantı görmək istəyirəm.

Həbsxana gözətçisi çiyinlərini çəkərək çıxdı.

Dantes onu nəzərləri ilə yola salaraq əlini yarıaçıq qapıya tərəf uzatdı, lakin qapı çırpılıb bağlandı. Onun qəlbindən güclü bir hönkürtü qopdu.

Yığılıb qalmış göz yaşları sanki sel kimi axırdı. O, diz üstə düşüb, başını döşəməyə basaraq uzun müddət dua etdi, sonra öz həyatını yadına salaraq özündən belə cəza almaq üçün, bu gənc yaşımda görəsən hansı günahları işlədiyini xəbər aldı.

Gün bu şəkildə gəlib keçdi. Dantes yalnız bir neçə tikə çörək və bir neçə qurtum su içə bildi. O, gah fikirli halda oturur, gah da dəmir qəfəsdəki vəhşi heyvan kimi divarın dibiylə dövr edirdi.

Hər şeydən çox belə bir fikir onu qəzəbləndirirdi: o bura köçürülən zaman hər işdən bixəbər və hara aparıldığını bilmədiyindən, bu dərəcə sakit və laqeyd oturmaq əvəzinə, ən azı on dəfə suya tullana bilərdi və Marseldə heç kəsin bacarmadığı qədər üzməyi, suya dalmağı bacardığına görə suyun altında gizlənərək gözətçiləri aldadıb hansısa boş limana çıxaraq Genuya, yaxud Katalan gəmilərindən birinə oturub İtaliyaya, ya da İspaniyaya keçə bilərdi, oradan da Mersedesə məktub yazaraq onu yanına çağırmalı idi. Dantes öz dolanışığı üçün narahat deyildi: tale onu hansı ölkəyə atmağından asılı olmayaraq yaxşı dənizçilərə hər yerdə böyük ehtiyac olduğunu bilirdi; Dantes toskaniyalı kimi italyanca, Kastilyanın sadiq oğlu kimi ispanca danışa bilirdi. O, Mersedes və atası ilə, çünki atasını da çağıracaqdı, azad və xoşbəxt yaşaya bilərdi. Bunun əvəzinə o İf qalasının məhbusudur, bu həbsxanadan ona çıxış, üstəlik Mersedeslə atasına nə olduğundan da xəbəri yoxdur; bunların hamısı da onun Vilfora inanmasından irəli gəlmişdi. Dəli olmağa səbəb çox idi, Dantes hiddət və qəzəbindən həbsxana gözətçisinin gətirdiyi təzə samanın üstündə o yan-bu yana çevrilə-çevrilə qalmışdı.

Ertəsi gün həmin saatda həbsxana gözətçisi gəldi. O soruşdu:

– Necə oldu, bir az ağıllandınızmı?

Dantes cavab vermədi.

– Məyus olmayın! Nə istəyirsiniz deyin. Deyin də!

– Mən komendantı görmək istəyirəm.

Həbsxana gözətçisi təəssüflə cavab verdi:

– Sizə dedim axı, bu mümkün deyil.

– Nəyə görə mümkün deyil?

– Çünki, həbsxana nizamnaməsinə görə, dustaqların ona müraciət etməsi qadağandır.

Dantes soruşdu:

– Bəs burada nəyə icazə vardır?

– Pullu yaxşı yeməyə, gəzintiyə, bəzən də kitablara.

– Kitab mənə lazım deyil; gəzmək də istəmirəm, yeməkdən isə razıyam. Mən yalnız komendantı görmək istəyirəm.

– Əgər buna görə məndən əl çəkməyəcəksinizsə, sizə yemək gətirməyi dayandıracağam.

Dantes cavab verdi:

– Nə olsun, yemək gətirməyəcəksiniz, mən də acımdan öləcəyəm, vəssalam!

Bu sözləri Dantes elə tərzdə söylədi ki, həbsxana gözətçisi onun ölümə sevinəcəyini hiss etdi, lakin hər dustağın ona orta hesabla hər gün on su[5]5
  Su – Fransada pul vahidi.


[Закрыть] gəlir gətirdiyin nəzərə alan həbsxana gözətçisi tez bundan gələcək zərəri hesablayaraq mülayim şəkildə dedi:

– Qulaq asın: xahiş etdiyiniz şey mümkün deyil; deməli siz bunu bir daha xahiş etməməlisiniz; komendantın dustağın xahişi ilə onun kamerasına gəlməsi hələ görünməyib, ona görə də özünüzü rahat aparın, sizə gəzintiyə çıxmağa icazə verərlər və ola bilsin, təsadüfən komendantı görərsiniz. Ona orda müraciət edərsiniz, məsləhət bilsə sizə cavab verər, bu artıq onun öz işidir.

– Bəs bu görüşü mən nə qədər gözləməliyəm?

Həbsxana gözətçisi dedi:

– Kim bilir? Bir ay, üç ay, yarım il, bəlkə də bir il.

Dantes onun sözünü kəsdi:

– Bu çox uzun müddətdir, mən onu indi görmək istəyirəm!

– Təkid etməyin, yerinə yetirə bilmədiyimiz bir arzunuza görə iki həftəyə dəli olarsınız.

Dantes dedi:

– Sən belə düşünürsən?

– Bəli, dəli olarsınız; dəlilik həmişə belə başlayır. Bizdə artıq belə hadisə olub; burada bir rahib yaşayırdı, o, daima komendanta azad olması üçün var-dövlət təklif edirdi, bununla da ağlını itirdi.

– Bəs o, nə vaxtdandır burada yaşamır?

– İki ildir.

– Onu azad etdilər?

– Xeyr, karserə saldılar.

Dantes dedi:

– Qulaq as, mən nə dəliyəm, nə də rahib; ola bilsin, dəli olacağam, lakin təəssüflər olsun ki, hələlik ağlım tamamilə başımdadır; sənə başqa təklifim var.

– Nədir?

– Sənə var-dövlət təklif etməyəcəyəm, çünki buna imkanım yoxdur, lakin Marselə gedərkən, Katalana baş çəkib, Mersedes adlı qıza məktub verməyə razı olsan… yüz ekyu təklif edə bilərəm, hətta məktub deyil, iki sətirlik yazı.

– Mən bu iki sətri verdiyim zaman tutularamsa, aylıq gəlir və yeməyi hesaba almadan min livr dəyərində olan iş yerimi itirərəm; gördüyünüz kimi mənim üç yüz almaq üçün min livri itirməyim dəlilik olardı.

Dantes dedi:

– Yaxşı! Onda qulaq as və yaxşıca yadında saxla: sən məktubu Mersedesə aparmasan və ya ən azı ona burda olduğumu xəbər etməsən bir dəfə qapının arxasından güdərək içəri girdiyində taburetlə başını əzərəm!

Həbsxana gözətçisi bir addım geri çəkilib müdafiə vəziyyəti alaraq bağırdı:

– Aha, hədələmələr! Sizin ağlınız həqiqətən yerində deyil, rahib də sizin kimi başlamışdı, üç gündən sonra sizdə onun kimi dəlilik etməyə başlayacaqsınız; yaxşı ki, İf qalasında karserlər var.

Dantes tabureti qaldırıb başı üzərində oynatdı.

Həbsxana qulluqçusu dedi:

– Yaxşı, yaxşı, siz hökmən bunu istəyirsinizsə, komendantı məlumatlandıraram.

Dantes tabureti döşəməyə qoyub üzərində oturaraq, başı aşağı vəziyyətdə, çaşan gözlərini oynadaraq doğrudan da ağlı çaşmağa başlayan adam kimi söylədi:

– Bax belə!

Həbsxana gözətçisi bayıra çıxıb bir neçə dəqiqədən sonra dörd əsgər və bir kapralla geri qayıtdı.

– Komendantın əmrinə əsasən, məhbusu bir mərtəbə aşağı endirin.

Kapral dedi:

– Deməli, zülmətə.

– Dəliləri dəlilərlə bir yerə – zülmətə salmaq lazımdır.

Özünü itirmiş Dantesi dörd əsgər yaxaladı və o, heç bir müqavimət göstərmədən onların ardınca yollandı.

On beş pillə aşağı endilər; qaranlıq kameranın qapısı açıldı və o, donquldanaraq içəri girdi:

– O, doğru deyir, dəliləri dəlilərlə bir yerə salmaq lazımdır.

Qapılar bağlandı, Dantes əllərini uzadıb divara çatana qədər irəli getdi; küncə çatıb oturdu və uzun müddət yerindən tərpənmədi, bu arada onun gözləri yavaş-yavaş qaranlığa alışaraq əşyaları seçməyə başladı. Həbsxana qulluqçusu səhv etməmişdi: Dantes dəliliyin bir addımlığında idi.