Текст книги "QRAF MONTE-KRİSTO"

IX. NİŞAN GÜNÜNÜN AXŞAMI

Qeyd etdiyimiz kimi, Vilfor yenidən Qran-Kur küçəsindəki xanım de Sen-Meranın evinə yollandı, qonaqlar artıq yemək otağından çıxmış, qonaq otağında qəhvə içməkdə idilər.

Rene digər qonaqlar kimi onu səbirsizliklə gözləyirdi. Buna görə də onlar Vilforu şən nidalarla qarşıladılar.

Qonaqlardan biri qışqırdı:

– Hə, başkəsən, dövlətin dayağı, kralsevərlərin Brutu! Necə oldu?

Başqa birisi soruşdu:

– Sui-qəsd hazırlanmır ki?

Üçüncüsü soruşdu:

– Korsikan adamyeyəni öz mağarasından çıxmayıb ki?

Vilfor gələcək qayınanasına yaxınlaşaraq dedi:

– Məni bağışlayın, markiza, geri qayıtmaq üçün sizdən izin istəmək məcburiyyətindəyəm… Markiz, izin verirsəniz sizə təklikdə iki kəlmə söz deyərəm.

Vilforun qaşqabaqlı sifətini görən markiza dedi:

– Deməli, məsələ doğrudan da ciddidir?

– Çox ciddidir, mən buna görə bir neçə günlüyünə sizi tərk etməyə məcburam.

Reneyə müraciətlə əlavə etdi:

– Məsələnin nə dərəcədə ciddi olduğunu bundan görə bilərsiniz.

Kədərini gizlədə bilməyən Rene ucadan dedi:

– Siz gedirsiniz?

Vilfor cavabında dedi:

– Təəssüflər olsun ki, bu lazımdır.

Markiza soruşdu:

– Bəs hara?

– Bu istintaq sirridir. Mənim yaxınlarımdan biri bu gün Parisə gedir, ora aid kiminsə bir tapşırığı varsa, bunu məmnuniyyətlə öz üzərinə götürə bilər.

Hamı bir-birinə baxdı.

Markiz dedi:

– Siz mənimlə danışmaq istəyirdiniz?

– Bəli, əgər icazə versəniz, kabinetinizə keçərdik.

Markiz Vilforun qolundan tutdu və onlar birlikdə çıxdılar.

Kabinetə daxil olduqda markiz soruşdu:

– Nə olub? Danışın.

– Parisə təcili yola düşməyim üçün vacib səbəblər mövcuddur. Markiz, indi isə yersiz və nəzakətsiz suala görə məni bağışlayın: sizdə dövlət istiqrazları varmı?

– Mənim bütün yatarlarım ondadır; altı yüz, ya yeddi yüz min frank dəyərində.

– Elə isə onları satın, satın, əks halda iflas edəcəksiniz.

– Onları buradan necə sata bilərəm?

– Parisdə dəllalınız varmı?

– Var.

– Mənə ona ünvanlanmış bir məktub verin: bir dəqiqə, bir saniyə itirmədən belə, hamısını satsın; ola bilsin, mən həddindən artıq gec gedib çataram.

Markiz dedi:

– Lənətə gələsən! Onda gəlin vaxt itirməyək!

O, masa arxasına keçib öz müvəkkilinə, istiqrazların istənilən qiymətə satılmasına dair təlimat yazdı.

Vilfor kağızı səliqə ilə cib kisəsinə qoyaraq dedi:

– Artıq məktubun biri hazırdır, indi mənə o biri də lazımdır.

– Kimə ünvanlanmış?

– Krala.

– Krala?

– Bəli.

– Lakin mən zati-alilərinə bir səbəb olmadan, durduq yerə məktub yaza bilmərəm.

– Amma mən sizdən məktub yazmağınızı istəmirəm, sizin qraf de Salvyodan məktub yazmasını xahiş etməyinizi istəyirəm. Dəyərli vaxtımızı itirməmək üçün mənə elə məktub lazımdır ki, müxtəlif rəsmi sənədlərin tərtibinə vaxt itirmədən, onunla bilavasitə kralın yanına girmək imkanım olsun.

– Bəs ədliyyə naziri necə? Axı, o Tüilriyə girməyə səlahiyyətlidir və siz onun əli ilə istədiyiniz vaxt kralın yanına girmək üçün izin ala bilərsiniz.

– Əlbəttə. Lakin mənim apardığım vacib xəbəri başqası ilə bölüşməyin mənası yoxdur. Başa düşürsünüzmü? Ədliyyə naziri, şübhəsiz, məni ikinci plana itələyib uğurumu mənimsəyəcək. Markiz, sizə yalnız bunu deyə bilərəm: Tüilriyə birinci çataramsa, bu mənim mənsəbimin təmin olunması deməkdir, çünki krala elə bir xeyrim dəyəcək ki, o, bunu heç zaman unutmayacaq.

– Dostum, əgər belədirsə, gedin yol hazırlığına başlayın; mən Salvyonu çağıraram, o sizə elə məktub yazar ki, buraxılış vəsiqəsini əvəz edər.

– Yaxşı, lakin vaxt itirməyin; on beş dəqiqədən sonra mən poçt karetində olmalıyam.

– Tapşırıq verin bizim evin qarşısında dayansın.

– Siz əlbəttə, mənim əvəzimdən markiza və mademuazel de Sen-Merandan üzr istəyəcəksiniz, çünki böyük təəssüf hissi ilə də olsa, belə bir gündə ondan ayrılıram.

– Onlar sizi mənim kabinetimdə gözləyəcəklər, onlarla orada vidalaşarsınız.

– Min dəfələrlə təşəkkür edirəm. Elə isə məktubu hazırlayın.

Markiz zəngi çaldı. Nökər içəri girdi.

– Qraf de Salvyonu dəvət edin gəlsin… – Markiz Vilfora müraciətlə dedi: – Siz isə gedin.

– Mən tezliklə geri dönərəm.

Vilfor tələsik çıxdı; lakin qapının ağzında kral prokurorunun köməkçisi harasa iti addımla addımlamasının bütün şəhərin rahatlığını poza biləcəyini düşünüb özünün adi vüqarlı yerişi ilə addımlamağa başladı.

Öz evinə çatarkən qaranlıqda tərpənmədən onu gözləyən ağ bir kölgə gördü.

Bu Mersedes idi, Edmondan xəbər tuta bilməyən Mersedes, onun nə üstə həbs olunduğunu öyrənməyə qərar vermişdi.

Vilforu gördükdə divardan ayrılıb onun qarşısını kəsdi. Dantes Vilfora nişanlısı barədə məlumat vermişdi, ona görə də Mersedesin ona özünü təqdim etməyinə ehtiyac yox idi; onsuz da Vilfor onu tanımışdı. Qız gözəlliyi və şux qaməti ilə Vilforu mat qoymuşdu, Mersedes nişanlısını ondan soruşanda, Vilfora elə gəldi o təqsirləndirilən, Mersedes isə hakimdir.

– Sizin haqqında danışdığınız adam qatı cinayətkardır, mən onun üçün heç nə edə bilmərəm. – Vilfor cavab verdi,

Mersedes hönkürtü ilə ağlamağa başladı; Vilfor onun yanından ötmək istədi, lakin Mersedes onu saxladı.

– Heç olmazsa onun yerini deyin ki, onun diri və yaxud da ölü olduğunu öyrənə bilim.

Vilfor cavab verdi:

– Bilmirəm, o, artıq mənim sərəncamımda deyil.

Onun bəsirətli baxışı və yalvarıcı hərəkətləri Vilforu darıxdırırdı; Mersedesi itələyib evə daxil oldu və sanki bu qızın kədərindən qorunmaq üçün, cəld qapını çırpıb örtdü.

Lakin kədəri uzaqlaşdırmaq o qədər də asan deyil. Onunla yaralanan adam Vergilinin dediyi kimi, onu ölüm oxu kimi özü ilə aparır. Vilfor qapını bağlayıb qonaq otağına qalxdı, yalnız burada ayaqlarının necə taqətdən düşdüyünü hiss etdi; onun köksündən hönkürtüyə bənzər dərin bir nəfəs çıxdı və kresloya yıxıldı.

Məhz belə bir zamanda, bu xəstə qəlbdə, ölümcül xəstəliyin ilkin əlamətləri ortaya çıxdı. Öz şöhrətpərəstliyinə qurban etdiyi, onun atasının günahlarına görə cəzalandırılan və heç nədə günahı olmayan o gənc, nişanlısını qoluna alaraq solğun və qəzəbli bir şəkildə onun vicdanını parçalayaraq qarşısında dururdu, bu vicdan əzabı xəstələrin dik atılmasına səbəb olan, alın yazısı dediyimiz deyil, vaxtaşırı törətdiyin əməllərə görə ürəyi parçalayan və məzaradək gündən-günə dərinləşərək vicdanı yeyib bitirən bir əzabdır.

Vilfor, sonuncu dəfə daha bir dəqiqəlik tərəddüd keçirtdi. Artıq birinci dəfə deyildi ki, o mübarizə həyəcanından başqa heç nə hiss etməyərək, məhkumlara ölüm cəzası tələb edirdi; onun ildırım sürətli gözəl nitqi hesabına, hakimlərin və iclasçıların marağına səbəb olan və baş tutan bu edamlar onu qətiyyən narahat etmirdi, çünki müttəhimlər təqsirkar idilər və ya Vilfor onları belə görürdü.

Bu səfər isə məsələ tamamilə başqa idi: o, günahsız, xoşbəxt bir adama ömürlük həbs cəzası vermişdi: Vilfor ondan təkcə azadlığını yox, xoşbəxtliyini də almışdı; buna görə də o, özünü hakim deyil, cəllad hesab edirdi.

Bunları düşünərkən bu zamanadək hiss etmədiyi küt və ağrıverici zərbələr hiss etməyə başladı, onlar onun sinəsində əks olunaraq qəlbini hesabda olmayan qorxu ilə doldururdu.

Əgər bu anda Rene zərif səsi ilə onun bağışlanması üçün yalvarsaydı, yaxud da gözəl Mersedes içəri girib ona desəydi: “Bizi görən və mühakimə edən Tanrının adına and verirəm, mənim nişanlımı mənə qaytarın”, – Vilfor artıq qaçılmaz məğlubiyyətə tabe olaraq, başına gələcəklərə baxmayaraq, tamamilə ona tabe olar və buz bağlamış əlləri ilə Dantesin azad olunması haqda əmri imzalayardı; lakin sakitlikdə heç kimdən səda gəlmədi və qapı yalnız otaq xidmətçisi üçün açıldı, o, poçt atlarının faytona qoşulduğunu bildirdi.

Vilfor ayağa durdu, daha doğrusu daxili mübarizədən qalib çıxmış adam kimi atılıb yazı masasına tərəf qaçaraq orada saxlanılan qutulardan birinin içərisindəki bütün qızılları cibinə doldurdu, özünü itirmiş halda hələ də otaqda dolanaraq alnını əli ilə silir və rabitəsiz sözlər donquldanırdı; nəhayət otaq qulluqçusunun yağmurluğunu çiyinlərinə atdığını hiss edib, tez çıxıb faytona atılaraq kəskin halda əmr etdi:

– Qran-Kur küçəsinə, markiz de Sen-Merangilə sürün.

Zavallı Dantes geri dönüşü olmayan bir məhkumluğa məruz qalmışdı.

Vilfor markiz de Sen-Meranın arvadını və qızını söz verdiyi kimi, gəlib kabinetində gördü. Gənc Reneni gördükdə diksindi: Renenin yenə Dantes üçün xahiş edəcəyindən qorxurdu. Lakin, əfsus! Boynumuza almalıyıq ki, bizim xudbinliyimizin əksinə olaraq gənc qız yalnız bir işlə: nişanlısının yola salınması ilə məşğul idi.

Vilfor Reneni sevirdi; o, toy ərəfəsində yola düşürdü, nə zaman qayıdacağını heç özü də dəqiq bilmirdi; Rene isə, Dantesə yazığı gəlmək əvəzinə, bu cinayətlə əlaqədar onu nişanlısından ayıran adamı lənətləyirdi.

Bəs Mersedesin vəziyyəti nə yerdə idi?

De-la-Loj küçəsində onun ardınca gəlmiş Fernan gözləyirdi; Mersedes Katalana qayıtdı və yarıcanlı, ümidsiz halda yatağının üzərinə atıldı. Fernan bu yataq qarşısında diz üstə çökərək, onun soyuq əllərini əlinə alıb, həyəcanlı şəkildə öpməyə başladı, lakin Mersedes bunların heç birini hiss etmədi.

Gecə belə keçdi. Qabdakı yağ yanıb bitdikdən sonra, gecə lampası söndü, lakin Mersedes bunu hiss etmədi, işığı da hiss etmədiyi kimi səhərin açılmasını da hiss etmədi.

Kədər onun gözlərini pərdələmişdi, Edmondan başqa heç nə görmürdü.

Nəhayət Fernana tərəf dönərək dedi:

– Sən burdasan!

Fernan kədərlə nəfəs alaraq dedi:

– Dünəndən yanından ayrılmamışam.

Morrel özünü məğlub edilmiş saymırdı. O, dindirmədən sonra Dantesi həbsxanaya apardıqlarını bilirdi, bütün dostlarına baş çəkib, bütün təsir edə biləcək adamlara dəydi, lakin artıq hər tərəfdə Dantesin Bonapartın casusu olduğuna görə həbs olunması haqda şayiələr gəzirdi, o zaman hətta ən cəsur adamlar belə, Napoleonun taxt-tacı özünə qaytarmaq cəhdini ağılsızlıq hesab etdiyindən, Morrel müraciət etdiyi yerlərdə yalnız soyuq münasibət, qorxu və imtina ilə rastlaşırdı. O, evə ümidsiz halda qayıtdı, qəlbində başa düşürdü ki, işlər çox pisdir və heç kəs kömək etmək iqtidarında deyil.

Öz tərəfindən Kadruss da böyük narahatçılıq içində idi. Dantesə kömək məqsədi ilə, Morrel kimi bütün şəhəri dolanmaq əvəzinə, söz yox, bu heç nəyi dəyişməyəcəkdi, o, iki butulka şərab alıb evinə qapanaraq bütün həyəcanını şərabla boğmağa çalışırdı. Lakin onun itirilmiş ağlını dumanlandırmaq üçün iki butulka şərab kifayət etməzdi. Ona görə də həm evdən şərab dalınca çıxmağa halı olmadığından, həm də baş verənləri unutmamaq üçün, sınıq ayaqlı oturacağa söykənib, iki boş butulka arasında oturmağa davam edərək hisləyən şamlar işığında Qofmanın fantastik toz şəklində punşdan nəm çəkmiş səhifələr üzərində xəyalatların fırlanaraq rəqs etməsinə tamaşa edirdi.

Təkcə Danqlar narahat deyildi, təlaş da keçirmirdi. Hətta sevinirdi; o düşmənindən qisasını almış, “Faraon” gəmisində isə məhrum olmaqdan qorxduğu vəzifəni təmin etmişdi. Danqlar qulağının arxasında lələk və ürək yerinə mürəkkəb qabı ilə doğulan, öz xeyrini bilən, ehtiyatlı adamlardan biri idi; dünyada nə varsa onun üçün vurma və çıxma ilə bağlı idi, rəqəmlər isə onun üçün bir adam tərəfindən azaldıla bilən cəmi artırmağa qadir idisə, adamdan daha böyük əhəmiyyət kəsb edirdi.

Ona görə də Danqlar adəti üzrə yatdığı vaxtda yatağına girib rahat yatdı.

Qraf de Salvyodan zəmanət məktubu alan Vilfor, Renenin hər iki yanağından öpərək, markiza de Sen-Meranın əlinə dodaqlarını yapışdırıb, markizin əlini sıxaraq, poçt faytonu ilə Eks yoluna doğru çapdı.

Kədərindən dərin sarsıntı keçirən yaşlı Dantes isə ölümcül təlaş içərisində idi.

Edmona gəldikdə isə, onun başına nə gəldiyi artıq məlumdur.

X. TÜİLRİDƏ KİÇİK OTAQ

Var gücü ilə üç hissədən ibarət olan və mal-qaranın sürülməsi üçün nəzərdə tutulan Paris yoluyla çapan Vilforu bir yana qoyub, iki-üç qonaq otağını keçərək Tüilridə kiçik bir mənzilə baş çəkək. Yarımdairəvi pəncərələri olan bu mənzil, Napoleon və XVIII Lüdovikin, sonra isə Lui-Filippin sevimli iş otağı olmağı ilə məşhur idi.

Qeyd olunan iş otağında, Qartveldən gətirilən qoz ağacından hazırlanmış masa arxasında, dahi şəxsiyyətlərə məxsus qəribə bir şıltaqlıqla oturmuş XVIII Lüdovik pərişan halda, ağ saçlı, kübar sifətli, gözəl geyimli, əlli yaşlarında olan bir adamı dinləyirdi. Eyni zamanda o, Qrifius nəşriyyatı tərəfindən Horatsinin nəşr edilmiş, çox da dəqiq hesab edilməyən, lakin pərəstiş edilən, əsərinin səhifələri kənarında qeydlər aparırdı, bu qeydlər, əlahəzrətlərinə hiyləgər ədəbi müşahidələr aparmaq üçün, geniş qida mənbəyi idi.

Kral dedi:

– Cənab, deməli siz deyirsiniz ki…

– Əlahəzrətləri, mən hədsiz dərəcədə narahatam.

– Doğrudan? Siz yuxuda yeddi arıq, yeddi kök inək görməmisiniz?

– Əlahəzrətləri, xeyr. Bu bizə yalnız yeddi il aclıq, yeddi il isə bolluq gözlədiyindən xəbər vermiş olardı; əlahəzrət, sizin kimi tədbirli kralın yanında aclıqdan qorxmağa dəyməz.

– Əziz Blakas, bəs onda sizi narahat edən nədir?

– Əlahəzrət, mənə elə gəlir, cənubda dolu var.

XVIII Lüdovik cavab verdi:

– Əziz hersoq, mənə elə gəlir, belə bir vəziyyətdə siz pis məlumatlanırsınız. Əksinə mən dəqiq bilirəm, orada hava əladır.

XVIII Lüdovik bilikli adam olsa da, yüngül zarafatları sevərdi.

De Blakas dedi:

– Cənab, heç olmazsa sadiq qulunuzu sakitləşdirmək üçün Lanqedok, Provans və Dofine əyalətlərinə dəqiq məlumat gətirməyə etibarlı adamlarımızın göndərilməsinə izin verin.

Kral Horatsi səhifələrinin kənarlarında qeydiyyat apara-apara cavab verirdi:

– Canimus surdis.[6]6
  Biz lal-karlara oxuyuruq.


[Закрыть]

– Əlahəzrətləri, – özünü Venetsiya şairinin yarım bənd şeirini başa düşən kimi göstərmək istəyən saray əyanı gülərək davam etdi: – Əlahəzrətləri, ola bilsin, Fransanın sadiqliyini nəzərə alaraq, siz haqlısınız; lakin düşünürəm ki, hər hansı bir cəhddən çəkinməklə, mən də haqlı hesab edilə bilərəm…

– Kimin tərəfindən?

– Bonapart, yaxud onun partiyası tərəfindən.

Kral dedi:

– Əziz Blakas, sizin qorxunuz mənə işləməyə imkan vermir.

– Cənab, sizin rahatlığınız isə məni yatmağa qoymur.

– Əzizim, durun gözləyin: ağlıma gözəl bir məzəmmət gəldi, Pastor quum traheret;[7]7
  Çoban sürərkən… (Horatsi. Odalar, I, 15).


[Закрыть] gözləyin, sonra deyərsiniz.

Sükut çökdü, kral Horatsi səhifələri yanında kiçik xətlə bir neçə sətir nə isə yazdı.

– Başqasının fikrini təhlil edərkən özünü yeni bir fikrə gəlmiş adam kimi göstərən kral, başını özündən razı halda qaldıraraq dedi, – əziz hersoq davam edin. – Mən sizi dinləyirəm, davam edin.

Balakas əvvəlcə Vilforun gətirdiyi xəbərdən özü yararlanmaq istəyirdi, odur ki, sözə belə başladı:

– Əlahəzrətləri sizə deməliyəm ki, boş şayiələr və əsasız sözlər məni çəkindirmir. Ağıllı, etibarımı tamamilə qazanmış və tərəfimdən Fransanın cənubuna nəzarət etməyə təyin olunan, – hersoq bu sözləri deyərkən bir az tutuldu, – məlumat çatdırmaq üçün poçt faytonu ilə çaparaq gəlib: kralı qorxulu təhlükə gözləyir. Əlahəzrət, ona görə də sizin yanınıza gəlməyə belə tələsirdim.

Kral qeydlərinə davam edə-edə dedi:

– Mala ducis avi domum.[8]8
  Acı fəlakətə aparırsan (Horatsi. Odalar, I, 15).


[Закрыть]

– Əlahəzrət, ola bilsin, siz mənim bu mövzunu bağlamağımı istəyirsiniz?

– Xeyir, xeyir, əziz hersoq, lakin əlinizi uzadın…

– Hansını?

– Hansını istəyirsiniz; bax ora, sol tərəfə…

– Əlahəzrət, burada?

– Mən sol tərəfə deyirəm, siz isə sağ tərəfdə axtarırsınız; məndən sol tərəfə demək istəyirəm; bəli, burda; burada polis nazirinin dünənki tarixlə məlumatı olmalıdır… Bax, bu da Dandrenin özü… Deyəsən siz cənab Dandre dediniz? – Kral Polis nazirinin gəlişini xəbər vermək üçün içəri daxil olan otaq xidmətçisinə müraciətlə davam etdi.

Otaq qulluqçusu cavab verdi:

– Bəli, ser, baron Dandre.

– Bəli, baron, – deyə, XVIII Lüdovik hiss edilməyən gülüşlə dedi, – gəlin, baron, cənab Bonapart haqda bütün son xəbərləri hersoqa xəbər verin. Vəziyyət nə qədər ciddi olsa da heç nəyi gizlətməyin. Elba adasının bir vulkan olduğu, ətrafa küllü və alovlu müharibə püskürdüyü doğrudurmu: bella, horida bella?[9]9
  Müharibələr, dəhşətli müharibələr.


[Закрыть]

Dandre, iki əli ilə gözəl bir şəkildə oturacağın arxasına söykənərək dedi:

– Əlahəzrət, dünən mənim məlumatımla tanış olmaq şərəfinə nail olmuşdumu?

– Oxudum, oxudum; lakin onu tapa bilməyən hersoqa özünüz danışın, orada nə yazılmışdı? Qəsbkarın öz adasında nə ilə məşğul olduğuna dair, ona ətraflı məlumat verin.

Baron hersoqa müraciət edərək dedi:

– Əlahəzrətin bütün sadiq qulları kimi, Elbadan alınan son məlumatlara sevinməyə məcburuq. Bonapart…

Dandre XVIII Lüdovikə baxdı, o, hansısa qeydiyyatla maraqlandığından başını belə qaldırmadı.

Baron davam etdi:

– Bonapart ölümcül şəkildə darıxmaqdadır; bütün gün ərzində Porto-Lanqone limanında mina düzənlərin işini izləyir.

Kral əlavə etdi:

– Əylənmək üçün də qaşınır.

Hersoq dedi:

– Qaşınır? Əlahəzrətləri, siz nə demək istəyirsiniz?

– Məgər siz unutmusunuz ki, bu böyük adam, qəhrəman, yarı Tanrı dəri xəstəliyindən əzab çəkir?

Polis naziri davam etdi:

– Hersoq, bu azmış kimi, biz əminik ki, yaxın vaxtlarda qəsbkar dəli olacaq.

– Dəli olacaq?

– Şərhsiz; onun ağlı qarışır, gah acı göz yaşları tökür, gah var gücü ilə qəhqəhə çəkir; bəzən saatlarla sahildə oturub suya daş atır, əgər daş beş-altı dəfə sapırsa, onda yenidən Marenqo, yaxud Austerlits döyüşündə qalib gəldiyi kimi sevinir. Razılaşarsınız ki, bu əsl dəlilik əlamətləridir.

XVIII Lüdovik gülərək dedi:

– Yaxud, cənab baron, müdriklik, keçmişdə böyük sərkərdələr, əyləncə saatlarında, suya daş atmaqla əylənərdilər; Plutarxı açın və Afrikalı Sipionun həyatına nəzər salın.

Həm kralda, həm də nazirdə bu laqeydliyi görən de Blakas fikrə getdi. Vilfor, başqalarının onun sirrindən istifadə etməməyi üçün hamısını açıqlamayıb, lakin onları narahat etmək üçün kifayət edəcək qədər məlumat vermişdi.

– Dandre, davam edin, – kral dedi: – Blakas hələ tam əmin deyil. Qəsbkarın necə haqq yoluna qayıtmasından danışın.

Polis naziri baş əydi.

– Haqq yoluna? – Hersoq Vergili çobanları kimi növbə ilə danışan krala və Dandreyə baxaraq pıçıldadı: – Qəsbkar haqq yoluna qayıdıb?

– Sevimli hersoq, sözsüz.

– Hansına?

– Xeyirxahlıq yoluna. Baron, izah edin.

Nazir tamamilə ciddi şəkildə sözə başladı:

– Hersoq, məsələ ondadır ki, Napoleon bu yaxınlarda baxış keçirib; onun köhnə deyingənlərindən ikisi, ya üçü Fransaya qayıtmaq arzusunda olduqlarını bildirib; o, onları təkidlə xeyirxah krala xidmət etməyi məsləhət görərək buraxıb; hersoq, sizi əmin edirəm, bu onun öz sözləridir.

Kral, qarşısındakı açıq şəkildə durmuş nəhəng kitabdan qoparaq, təntənəli surətdə soruşdu:

– Hə, Blakas, necədir? Buna nə deyirsiniz?

– Mən daha təmtəraqlı demək istəyirəm, ikimizdən biri səhv edir: ya cənab polis naziri, ya da mən; lakin sizin əmin-amanlığınızı və cəlalınızı qoruyan polis nazirinin səhv etməsi mümkün olmadığından çox güman, mən səhv edirəm. Lakin əlahəzrət, sizin yerinizdə olsaydım, məruzə edən adamı heç olmazsa sorğu-suala tutardım; mən hətta ona bu şərəfi göstərməyinizi təkidlə xahiş edirəm.

– Hersoq, izin verin; sizin göstərişinizlə mən kimi istəsəniz qəbul edərəm, lakin onu əlində silah qəbul etmək istəyirəm. Cənab nazir, sizin daha yeni məlumatlarınız yoxdur? Bunun üzərində 20 fevral göstərilib, bu gün isə mart ayının üçüdür.

– Xeyir, əlahəzrət, lakin mən hər an yeni məlumat gözləyirəm. Evdən səhər çıxmışam, ola bilsin, mən olmayanda artıq xəbəri alıblar.

– Prefekturaya gedin, əgər o hələ də alınmayıbsa, onda… – Lüdovik güldü, – onda özünüz quraşdırın; deyəsən, axı bu belə edilir?

Nazir cavab verdi:

– Cənab, Tanrıya şükürlər olsun ki, bizə heç nəyi uydurmaq gərək deyil, hər gün müxtəlif, ətraflı xəbərlərlə bol-bol təmin edirlər; onların göstərmək istədikləri, lakin göstərə bilmədikləri xidmət qarşılığında bəzi şeylər almaq ümidi ilə, hər cür başı bəlalı adamlar yazırlar. Onlar xoşbəxt təsadüfə ümid edirlər və gözlənilməz bir hadisənin onların bu ümidlərini doğruldacağını gözləyirlər.

Kral dedi:

– Yaxşı, gedin, unutmayın ki, mən sizi gözləyirəm.

– Əlahəzrət, on dəqiqədən sonra burdayam…

– De Blakas dedi, – əlahəzrət mən də gedib xəbərçimi gətirim.

Kral dedi:

– Dayanın, dayanın. Bilirsiniz, Blakas, mən sizin gerbinizi dəyişməliyəm; sizə qanadlarını açmış, caynaqlarında əbəs yerə qurtulmaq üçün çırpınan, şikar tutan və başı üzərində belə bir: Tenax[10]10
  Tutduğunu buraxmayan.


[Закрыть] şüarı olan qartal vermək istəyirəm.

Hersoq əsəbindən dırnaqlarını çeynəyərək cavab verdi:

– Sizi dinləyirəm, zati-aliləri.

– Mən sizinlə bu şeir haqda məsləhətləşmək istərdim: Molli fugiens anhelitu…[11]11
  Və səndə son nəfəsinədək qaçarsan… (Horatsi. Odalar, I).


[Закрыть] Söhbət qurdun maralı təqib etməyindən gedir. Siz gərək ki, ovcu, həm də baş yegermeystersiniz; sizə bu necə xoş gəlir, Molli anhelitu?

– Əlahəzrət, əla. Lakin mənim xəbər gətirənim siz dediyiniz o marala bənzəyir, çünki üç gündən az bir müddət ərzində poçt faytonunda iki yüz iyirmi lye[12]12
  Fransız uzunluq vahidi. Bir lye poçt yolu ilə 3898 metrə bərabərdir – korr.


[Закрыть] yol qət edib.

– Bizim bunu üç, ya dörd saat ərzində fasiləsiz edə biləcək teleqrafımız olduğu halda, artıq əmək və narahatlıqdır.

– Uzaqdan çaparaq, zati-aliləri, sizi xəbərdar etməyə gəlmiş gənci, layiqincə dəyərləndirmirsiniz. Heç olmasa, onu mənə zəmanət verən qraf Salvyonun xətrinə xahiş edirəm, qəbul edəsiniz.

– Qraf Salvyo? Mənim qardaşımın kamergeri?

– Bəli, özüdür.

– Bəli, bəli, axı o, Marseldədir.

– Mənə elə ordan yazıb.

– O da bu sui-qəsd haqda məlumat verir?

– Xeyir, lakin cənab de Vilfora zəmanət verərək onu sizə, zati-aliləri, təqdim etməyi mənə tapşırır.

Kral ucadan dedi:

– Vilfor! Deməli onun adı Vilfordu?

– Bəli, cənab.

– Marseldən gələn də odur?

– Özüdür ki, var.

Kral dedi:

– Bəs əvvəlcədən onun adını niyə demirdiniz?

Onun sifətində yüngül bir narahatlıq hiss edildi.

– Cənab, mən düşündüm ki, əlahəzrət, onun adı sizə tanış deyil.

– Xeyr, xeyr, Blakas; bu adam işgüzar, sağlam düşüncəli, başlıcası isə şöhrətpərəstdir. Siz ki, onun atasını tanıyırsınız, heç olmazsa adına görə…

– Onun atasını?

– Bəli, Nuartye.

– Jironda tərəfdarı? Senator?

– Əlbəttə.

– Siz, əlahəzrət, dövlət vəzifəsini belə bir adamın oğluna etibar etmisiniz?

– Blakas, mənim dostum, siz heç nə başa düşmürsünüz; mən sizə dedim ki, Vilfor şöhrətpərəstdir; irəliləmək üçün hər şeyi qurban verər, hətta doğma atasını da.

– Onda əmr verirsiniz, onu gətirək?

– O, hardadır? Bu dəqiqə.

– Aşağıda gözləyir, mənim faytonumdadır.

– Onun dalınca gedin.

– Bu dəqiqə, qaçıram.

Hersoq gənclərə məxsus bir çevikliklə qaçıb çıxdı; səmimi padşahpərəstliyi ona iyirmi yaşlı gəncin gücünü verirdi.

Yalnız qalan XVIII Lüdovik nəzərini yenə Horatsinin yaradıcılığına yönəldib pıçıldadı: “Justum et tenacem propositi virum…”[13]13
  Qərarlarında qəti və dürüst ər… (Horatsi. Odalar, III, 3).


[Закрыть]

De Blakas getdiyi kimi də tələsik geri döndü, lakin qəbul otağında kralın iradəsinə əsaslanmalı oldu: Vilforun tozlu və əzilmiş paltarı, geyimi qətiyyən saray etiketlərinə cavab vermədiyindən, markiz de Brezenin narazılığına səbəb olmuşdu, o, bu gəncin belə bir geyimdə əlahəzrətin qəbuluna gəlmə cəsarətinə təəccüblənməyə bilmirdi. Lakin hersoq, təşkilatçı hələ də donquldansa da, bir kəlmə sözlə:

– Əlahəzrətin əmri ilə, – deməklə bütün maneələri dəf etdi, Vilfor kabinetə daxil oldu.

Kral, hersoqun onu gördüyü yerdən tərpənməmişdi. Qapını açan Vilfor özünü kralın qarşısında gördü; gənc ani olaraq donub dayandı.

Kral dedi:

– Gəlin, cənab Vilfor, gəlin!

Vilfor bir neçə addım atıb baş əydi və kralın sualını gözləməyə başladı.

XVIII Lüdovik sözə başladı:

– Hersoq Blakasın dediyinə görə, cənab Vilfor, sizin mənə deyəcəyiniz vacib nə isə vardır.

– Cənab hersoq düzünü deyir, mən də əminəm ki, siz də zati-aliləri onunla razılaşacaqsınız.

– Ən əvvəl, deyin görüm, təhlükə məni inandırmaq istədikləri dərəcədə ciddidir?

– Zati-aliləri, onu ciddi hesab edirəm; lakin mənim çevikliyimi nəzərə alsaq, güman edirəm ki, o qarşısı alınandır.

– Utanmayın, ətraflı danışın, – kral özü də hersoqun sifətindəki və Vilforun səsindəki həyəcandan nəsibini alaraq dedi: – Lakin əvvəldən başlayın, mən hər yerdə və hər işdə nizamı sevirəm.

– Mən sizə, zati-aliləri, ətraflı hesabat təqdim edəcəyəm; lakin mənim utancaqlığım səbəbindən bəzi sözlərin mənasının örtülü şəkildə verilməsini üzrlü hesab edin.

Bu üstüörtülü girişdən sonra, krala yönəlmiş baxış Vilfora əlahəzrətin onu iltifatla qəbul etdiyini deyirdi. O, iradəsini toplayıb davam etdi:

– Zati-aliləri, mən belə tələsik Parisə gəlməkdə vəzifə etibarı ilə hər hansı bir adi, əhalinin və ordunun aşağı təbəqələri tərəfindən yaradılan, boş və lüzumsuz cəmiyyət müəyyənləşdirməyim haqda məlumat vermək deyil, söhbət sizin taxt-tacınıza, zati-aliləri, zərər verə biləcək bir sui-qəsddən gedir. Cənab, qəsbkar üç gəmi silahlandırır; o hansısa yeni bir hərəkat hazırlığındadır. Bəlkə də bu ağılsız bir hərəkatdır, bu baxımdan daha da təhlükəlidir. Bu dəqiqələrdə ola bilsin, o, Elba adasını tərk edib harasa yollanıb. Hara? Bilmirəm. Şübhəsiz, o ya Neapolda, ya Toskani sahillərində, hətta ola bilsin, Fransanın özündə quruya çıxmağa cəhd göstərəcək. Sizə, zati-aliləri, məlumdur ki, Elba adasının hökmdarı Fransa və İtaliya ilə əlaqələrini saxlayır.

Kral bərk həyəcan içində dedi:

– Bəli, lap bu yaxınlarda Bonapart tərəfdarlarının Sen-Jak küçəsində toplandıqlarını öyrənmişdik, xahiş edirəm, davam edin; bu məlumatları necə əldə etmisiniz?

– Zati-aliləri, mən bu məlumatları bir Marsel dənizçisinin istintaqından əldə etmişəm. Çoxdandır ki, onu izləməyə başlamışdım, bura gələn günü onun həbs edilməsi haqda əmr verdim. Bu adam şübhəsiz, Bonapart tərəfdarıdır və gizli olaraq Elba adasına getmişdi; orada marşalla görüşüb onunla, adını öyrənə bilmədiyim, Paris Bonapart tərəfdarlarından birinə şifahi tapşırıq vermişdi; tapşırıq ondan ibarət idi ki, tərəfdarları onun (zati-aliləri, xahiş edirəm nəzərdə saxlayasınız ki, mən mühakimə olunanın sözlərini təkrarlayıram), ən yaxın zamanlarda baş tutacaq qayıdışına hazırlaşsınlar.

Kral soruşdu:

– O adam hardadır?

– Zati-aliləri, həbsxanada.

– İş sizə ciddi göründü?

– O dərəcədə ciddi ki, mən bunu ailə şənliyində, öz nişan günümdə öyrənən kimi nişanlımı, dostlarımı, hər şeyi bir tərəfə buraxıb sizin yanınıza gəlib ayaqlarınıza düşərək, mənim böyük narahatlığımı və sizə olan sədaqətimi bildirmək istədim.

Lüdovik dedi:

– Bəli, axı siz mademuazel de Sen-Meranla evlənməli idiniz.

– Sizin sadiq qullarınızdan birinin qızı ilə.

– Bəli, bəli; lakin cənab de Vilforun bu əlbirliyinə qayıdaq.

– Zati-aliləri, qorxuram ki, bu şəriklikdən daha da yüksəkdə durur, bu sui-qəsddir.

Lüdovik gülümsəyərək cavab verdi:

– Bizim zamanımızda sui-qəsd hazırlamaq asan idi, lakin onu həyata keçirmək çətin olurdu, çünki biz əcdadlarımızın taxt-tacına qayıtdığımız zaman, keçmişə, günümüzə və gələcəyə nəzər yetiririk. Budur, artıq on aydır mənim nazirlərim diqqətlə Aralıq dənizi sahillərinin ayıq-sayıq qorunmasını izləyirlər. Bonapart Neapolda quruya çıxarsa, Pyombinoya çatmamış bütün koalisiya ona qarşı qalxacaq; yox, Toskanedə quruya çıxmış olarsa, onda düşmən torpaqlarına girmiş olacaq; Fransada bir ovuc adamı ilə quruya çıxarsa, biz onu asanlıqla məğlub edə bilərik, çünki əhalinin onu görməyə gözü yoxdur. Ona görə də sakit olun və bizim krallığın təşəkkürünü qəbul edin.

Hersoq Blakas ucadan dedi:

– Aha! Bu da cənab Dandre.

Polis naziri əsərək və rəngi qaçmış halda kabinetin astanasında durmuşdu; onun fikri özündə deyildi, sanki huşunu itirirdi. Vilfor çıxmaq istədi, lakin de Blakas onun əlindən tutdu.