Текст книги "QRAF MONTE-KRİSTO"

XI. KORSİKALI ADAMYEYƏN

XVIII Lüdovik polis nazirinin ümidsiz sifətini gördükdə oturduğu masanı var gücü ilə itələdi.

– Sizə nə olub, baron? – o, ucadan soruşdu. – Nəyə görə belə təlaş içindəsiniz? Doğrudanmı bu təlaş hersoq Blakasın və onun sözlərini təsdiq edən cənab Vilforun təxminlərinə görədir?

Hersoq cəld barona yaxınlaşdı, lakin saray əyanının qorxusu dövlət xadiminin bədxahlığını üstələmişdi: əslində məsələ onda idi ki, bu vəziyyətdə özünü pis halda görmək, polis nazirini pis halda görməkdən daha münasib olardı.

Baron kəkələdi:

– Zati-aliləri…

Kral dedi:

– Dillənin, danışın!

Ümidsizliyə qapanmış polis naziri XVIII Lüdovikin qarşısında diz üstə çökdü, kral qaşlarını dartıb bir addım geri çəkildi.

– Siz danışacaqsınız, ya yox?

– Ah, zati-aliləri! Bu nə bədbəxtlikdir! Mən nə edim? Mən ümidsizəm!

XVIII Lüdovik dedi:

– Mərhəmətli cənab, sizə danışmağı əmr edirəm.

– Əlahəzrət, qəsbkar iyirmi səkkizi fevralda Elba adasını tərk edib, biri martda sahilə yan alıb.

Kral tez soruşdu:

– Harada?

– Fransada, əlahəzrətləri, Juan körfəzində, Antiba yaxınlığında, kiçik bir limanda.

– Biri martda qəsbkar Fransada, Juan körfəzində, Antiba yaxınlığında, Parisdən iki yüz əlli lye uzaqlıqda quruya çıxıb və siz bundan bu gün, üçü martda xəbər tutmusunuz!… Xeyr, mərhəmətli ağa, bu ola bilməz; ya sizi aldadıblar, ya da dəli olmusunuz.

– Əfsus, əlahəzrətləri, bu tamamilə doğrudur!

XVIII Lüdovik qəzəbindən, həm də qorxudan sanki gözlənilməz bir zərbə ürəyinə sancılmış kimi əsməyə başladı. O qışqırdı:

– Fransada! Qəsbkar Fransada! Onda belə çıxır, bu adamı izləmirmişlər? Bəlkə də onunla əlbirmişlər?

Hersoq Blakas ucadan dedi:

– Cənab, baron Dandre kimi bir adamı satqınlıqda günahlandırmaq olmaz! Zati-aliləri, bizim hamımız kor olmuşuq və polis naziri də ümumi korluğa qapılıb, vəssalam!

– Lakin… – deyə Vilfor başladı, birdəncə dili dolaşdı, baş əyərək dedi, – bağışlayın zati-aliləri, mərdcəsinə bağışlayın. – Canfəşanlığım məni çaşdırıb; zati-aliləri, bağışlayasınız.

Kral dedi:

– Danışın, cənab, cəsarətlə danışın. Təkcə siz bizi bu bədbəxtlikdən xəbərdar edə bildiniz; onu dəf etməyə vasitə tapmağa da kömək edin.

– Əlahəzrət, cənubda qəsbkara nifrət edirlər, hesab edirəm, o, cənubdan keçmək istəsə Provans və Lanqedoku ona qarşı qaldırmaq bir o qədər də çətin olmaz.

Nazir dedi:

– Düzdür, lakin o, Qap və Sisteron istiqamətindən gəlir.

Kral onun sözün kəsərək dedi:

– Gəlir! Belə çıxır ki, o, Parisi ələ keçirməyə gəlir?

Polis naziri cavab vermədi, əks halda bu etirafa bərabər olardı.

Kral Vilfora müraciət edərək soruşdu:

– Bəs Dofine? Sizcə bu əyaləti Provans əyaləti kimi ona qarşı qaldırmaq olarmı?

– Zati-aliləri, mənə bu sərt həqiqəti sizə demək ağırdır, lakin Dofinedə əhval-ruhiyyə Provans və Lanqedokdakından daha acınacaqlıdır. Əlahəzrətləri, dağlılar Bonapart tərəfdarlarıdır.

Kral pıçıldadı:

– O, yaxşı məlumatlandırılıb. Qoşunu nə qədərdir?

Polis naziri dedi:

– Zati-aliləri, bilmirəm.

– Necə yəni bilmirəm? Siz bunu öyrənməyi unutmusunuz? – Kral istehza ilə gülərək əlavə etdi, – düzdür, bu o dərəcədə də vacib deyil.

– Zati-aliləri, mən bunu öyrənə bilmədim; depeşa yalnız qəsbkarın quruya çıxması və onun keçəcəyi yol haqda məlumat verir.

Kral soruşdu:

– Siz bu depeşanı necə əldə etmisiniz?

Nazir başını aşağı salıb xərçəng kimi qızardı.

– Zati-aliləri, teleqrafla.

XVIII Lüdovik bir addım irəli getdi və Napoleon kimi əllərini sinəsində çarpazlaşdırdı. O, qəzəbindən ağarmış halda dedi:

– Beləliklə, yeddi müttəfiq ordu bu adamı devirə bilmədi; iyirmi beş illik sürgündən sonra mən bir möcüzə sayəsində təzədən əcdadlarımın taxt-tacına geri qayıtmışdım; bütün bu iyirmi beş ili mənə vəd olunan o Fransanın işlərini və adamlarını öyrənir, tanıyır, düşünürdüm, nəyə görə? Ona görə ki, arzularımın məqsədinə çatdığım anda, əlimdə saxladığım o güc ildırım kimi məni vurub məhv etsin?

Nazir donquldandı:

– Zati-aliləri, bu taledir, bu taleyin çəkə bilmədiyi yük altında insanı əzmək olar.

– Belə çıxır ki, düşmənlərimiz, bizim haqqımızda nə demişdilərsə doğrudur: heç nə öyrənmədik, heç nəyi də unutmadıq! Əgər mənə onun kimi xəyanət etsəydilər, bəlkə də təsəlli tapardım. Lakin rütbələrlə, şan-şöhrətlə bəzədiyim adamların içində olarkən onlar məni özlərindən daha da artıq qorumaq məcburiyyətində olmalı idilər, çünki mənim xoşbəxtliyim – onların xoşbəxtliyi demək idi: mənə qədər onlar heç kim idi, məndən sonra yenə heç kim olacaqlar və iradəsizliyi ucbatından məhv olmaqları, onların öz günahıdır!

– Bəli, rəhmli əlahəzrət, siz haqlısınız, bu taledir!

Bu qorxunc cavabı nazir başını qaldırmağa cəsarəti olmadan dinləyirdi. Blakas üzündəki təri silirdi; Vilfor isə öz dəyərinin artdığını hiss edərək daxilində gülürdü.

Monarxiya qarşısında yaranmış uçurumun dərinliyini ilk baxışdan anlayan XVIII Lüdovik davam etdi:

– Devrilmək! Devriləsən və öz devrilməni teleqrafdan öyrənəsən. Mən qardaşım XVI Lüdovik kimi eşafota qalxmağımı məsləhət bilərdim, nəinki qırmanc və istehzalı gülüşlər altında Tüilri pilləkənini enməyi… Rəhmli hökmdarın, siz bilmirsiniz, Fransada masqara altına düşməsi nə deməkdir, amma bunu bilməli idiniz.

Nazir donquldandı:

– Zati-aliləri, rəhm edin!…

Kral nisbətən uzaqda duran və dövlət əhəmiyyətli söhbətə nəzarət edən gəncə müraciət etdi:

– Cənab Vilfor, yaxın gəlin, yaxın gəlin və ona deyin ki, bilmədiklərini əvvəldən də öyrənmək olardı.

– Zati-aliləri, texniki cəhətdən, qəsbkarın hamıdan gizli saxladığı niyyətini, qabaqcadan öyrənmək mümkün deyildi.

– Texniki cəhətdən mümkün deyildi! Necə də kəskin dəlildir! Təəssüflər olsun ki, kəskin dəlillər, çəkisi artıq olan adamlar kimi bir şeydir, mən onların dəyərini bilirəm. Sərəncamında bütün bir idarə, departamentlər, agentlər, xəfiyyələr, casuslar və milyon yarım franklıq gizli fondu olan nazirin, Fransa sahillərindən altmış mil uzaqlıqda baş verənləri öyrənməsi mümkün deyilmiş. Budur, əlində sizdən fərqli olaraq bu vəsaitlərdən heç birinin olmadığı sadə bir məhkəmə məmuru, bu gənc, sizin bütün polislərinizlə birlikdə bildiyinizdən daha artıq məlumata malikdir. O, sizin kimi teleqrafı idarə etmək hüququna malik olsaydı, mənim taxtı-tacımı xilas edə bilərdi.

Polis naziri böyük kədər içində, qalib gəlmiş adam kimi başını aşağı sallayan Vilfora baxdı.

Kral davam etdi:

– Blakas, mən sizin barənizdə heç nə deyə bilmərəm, siz heç nə müəyyən etməsəniz də öz şübhələrinizdə o dərəcədə ağıllı idiniz ki, daima təkid edirdiniz; başqası cənab Vilforun məlumatına, ola bilsin, əhəmiyyət verməyərək boş bir şey hesab edər və ya bunun şəxsi tamahkarlıq olduğunu düşünə bilərdi.

Bu polis nazirinin bir saat bundan əvvəl çox əminliklə söylədikləri sözlərə bir işarə idi.

Vilfor kralın bu oyununu başa düşmüşdü. Onun yerində bir başqası olsaydı qalib gəlmənin təsiri altında özünün tərif edilməsinə göz yumardı; lakin o polis naziri şəxsində qorxulu düşmən qazanmaqdan çəkinirdi, hərçənd, nazir artıq tamamilə məhv olmuş vəziyyətdə idi. Lakin böyük səlahiyyətə malik olmasına baxmayaraq Napoleonun fikirlərini müəyyənləşdirə bilməyən nazir, can vermə təlaşı içərisində, Vilforun sirrini aça bilərdi: bunun üçün onun Dantesi dindirməsi kifayət idi. Bu baxımdan da Vilfor nazirin axırına çıxmaq yerinə onun köməyinə gəldi:

– Əlahəzrətləri, hadisələrin ildırım surəti ilə cərəyan etməsi sübut edir ki, yalnız qasırğanı göndərən Tanrı onu saxlamağa qadirdir. Sizin mənə aid etdiyiniz uzaqgörənlik, yalnız təsadüf nəticəsidir; mən yalnız sadiq bir qul kimi bu təsadüfdən istifadə etmişəm. Cənab, ilkin təəssüratlarınızdan təəssüflənməyəsiniz deyə məni layiq olduğumdan artıq qiymətləndirməyin.

Polis naziri bir gözəl baxışla Vilfora öz minnətdarlığını bildirdi, Vilfor isə kralın etimadını itirmədən öz məqsədinə çatmaqla yanaşı, ehtiyacı olduğu halda köməyinə güvəndiyini bilən dost qazanmış oldu.

– Qoy belə olsun, – kral dedi. O, Blakas və polis nazirinə müraciətlə sözünə davam etdi: – İndi isə, cənablar, artıq mənə lazım deyilsiniz, gedə bilərsiniz… Yerdə qalan işlərin görülməsi isə hərbi nazirin səlahiyyətlərinə daxildir.

Hersoq dedi:

– Xoşbəxtlikdən, biz orduya güvənə bilərik: əlahəzrətlərinə məlumdur ki, o, sizin taxt-tacınıza necə sadiqdir.

– Mənə məlumatlar haqda danışmayın; indi onlara necə inanmaq olduğunu bilirəm. Bəli, baron, yeri gəlmişkən məlumatlar haqda: Sen-Jak küçəsinə dair nə yenilik var?

Vilfor özündən asılı olmayaraq uca səslə dedi:

– Sen-Jak küçəsinə dair? – Lakin anında özünə gəldi, – cənab, bağışlayın, sizin işinizə olan sadiqliyim vaxtaşırı sizə olan ehtiramımı deyil, onun qəlbimdə dərin kökləri var, etiket qanunlarını unutdurur.

Kral cavab verdi:

– Buyurun, bu gün siz soruşmaq hüququna maliksiniz.

– Cənab, – deyə polis naziri sözə başladı, – əlahəzrətləri, mən də bu işə dair toplanmış yeni məlumatlar haqda sizə məruzə etmək istəyirdim, lakin əlahəzrətləri, sizin diqqətiniz Juan körfəzində baş verən qorxunc hadisələrlə məşğul idi; əlahəzrətləri, indi bu məlumatlar sizin üçün heç bir maraq kəsb etmir.

Kral dedi:

– Əksinə, mənə elə gəlir, bu iş tamamilə general Kenelin ölümü ilə bağlıdır və bizi daxildəki böyük sui-qəsdin izinə çıxaracaq.

Kenelin adını eşidən Vilfor diksindi.

– Zati-aliləri, doğrudan da, – deyə polis naziri sözünə davam etdi, – bu əvvəl zənn edildiyi kimi intihar deyil, qəsdən öldürülmədir. Görünür, general Kenel Bonapart klubundan çıxdıqdan sonra yoxa çıxıb. Həmin gün səhər bir nəfər naməlum şəxs ona yaxınlaşmış və Sen-Jak küçəsində görüş təyin etmişdi. Təəssüflər olsun ki, generalın sacını darayan otaq qulluqçusu, naməlum şəxsi otağa gətirəndə onun generala Sen-Jak küçəsində ancaq görüş təyin etməsini eşitsə də ev nömrəsini yadında saxlamayıb.

Polis naziri bu məlumatları krala verdiyi müddətdə hər sözə diqqətlə qulaq asan Vilfor gah solur, gah da qızarırdı.

Kral ona tərəf dönərək:

– Cənab Vilfor, siz necə bilirsiniz, qəsbkarın tərəfdarı hesab edilən general Kenel, əslində isə o, tamamilə mənim tərəfimdə idi, Bonapart tərəfdarları tərəfindən öldürülməyib?

– Zati-aliləri, bu mümkündür; lakin doğrudanmı əlavə olaraq daha heç bir məlumat əldə edilməyib?

– Artıq görüş təyin edən adamın izinə düşüblər.

Vilfor təkrar etdi:

– İzinə düşüblər?

– Bəli, ev qulluqçusu onun əlamətlərini xəbər verib; əlli-əlli iki yaşlarında, qara saçlı, qara gözlü, sıx qaşları, bığlı, əynində hava rəngli sonadək düymələnmiş uzun ətəkli kişi köynəyi olan bir adamdır; ilgəyində Fəxri legion lenti də var. Dünən bu əlamətləri olan belə bir adam izlənilib, lakin Jüsen və Kok-Eron küçələrinin tinində gözdən itirilib.

Vilfor nazirin ilk sözlərindən başlayaraq kreslonun arxasına söykəndi, onun ayaqları əsirdi, lakin naməlum adamın polisdən qaçdığını eşidəndə rahat nəfəs almağa başladı.

Kral polis nazirinə dedi:

– O adamı tapın, çünki bizə indi hədsiz dərəcədə lazımlı olan general Kenel bir qatil tərəfindən öldürülüb, istər Bonapart tərəfdarı olsun, istərsə də bir başqası, mən onun qatilini tapılmasını və ən ağır cəza ilə cəzalanmasını istəyirəm.

Kralın son sözlərinin Vilforu vahiməyə salmamağı üçün, o bütün soyuqqanlılığını tam şəkildə ortaya qoydu.

Kral təəssüf hissi ilə dedi:

– Polis hesab edir ki, hər şey bitib, lakin o, qətl törədildiyini, bütün tədbirlərin görüldüyünü deyib sonra da cinayətkarların izinə düşüldüyünü əlavə edəndə ortaya qəribə iş çıxır.

– Zati-aliləri, bu halda əminəm, siz razı qalacaqsınız.

– Yaxşı, görərik; baron, mən sizi artıq saxlamıram. Cənab de Vilfor, uzun yol qət etdiyinizdən yəqin, yorulmusunuz, gedin istirahət edin. Siz yəqin, atanızgilə yerləşmisiniz?

Vilforun gözləri qaraldı.

– Xeyir, zati-aliləri, mən Turnon küçəsində, “Madrid” mehmanxanasına yerləşmişəm.

– Bəs onu görmüsünüzmü?

– Zati-aliləri, mən gəldiyimdə, tam olaraq hersoq Blakasın görüşünə getmişəm.

– Lakin onu görəcəksiniz, elə deyilmi?

– Düşünmürəm, zati-aliləri!

Kral dedi:

– Bəli, düz deyirsiniz. – Onun təbəssümündən bu sualların hamısının istehza ilə verildiyi hiss olunurdu. – Sizin cənab Nuartye ilə dostluq münasibətində olmadığınızı unutmuşam, bu mənim taxtım üçün verilən bir qurbandır və bunun üçün sizi mükafatlandırmalıyam.

– Zati-aliləri, sizin mənə rəhmkarlığınız arzuladıqlarımdan çox yüksəkdə durur, ona görə də kraldan artıq heç nə istəmək əzmində deyiləm.

– Narahat olmayın, hər halda biz sizi unutmayacağıq; hələlik isə, – kral həmişə göy frakı üzərində Müqəddəs Lüdovik xaçı yanında, Karmil ilahi ana və Müqəddəs Lazar ulduzu üstündə daşıdığı fəxri legion xaçını Vilfora verdi, – hələlik bunu alın.

Vilfor dedi:

– Zati-aliləri, əfv edərsiniz, bu xaç zabitlər üçündür.

– Dəxli yoxdur, onu götürün, mənim başqasını gətirtmək üçün zamanım yoxdur. Blakas, cənab de Vilfor haqqında fərman verilməsini təmin edin.

Vilforun gözlərində qürur göz yaşları parladı; o, xaçı qəbul edib, onu öpdü.

– Zati-aliləri, mənə daha nə əmriniz var?

– İstirahət edin, unutmayın, Parisdə mənə qulluq etmək iqtidarında deyildinizsə, Marseldə böyük xidmətlər göstərə bilərsiniz.

Vilfor baş əyib dedi:

– Zati-aliləri, bir saatdan sonra Parisi tərk edəcəyəm.

Kral dedi:

– Gedin, sizi unutsam (kralların yaddaşı zəif olur) onda özünüz haqda məlumat verməkdən çəkinməyin… Baron, əmr edin hərbi naziri yanıma çağırsınlar. Blakas, siz qalın.

Tüilridən çıxdıqdan sonra polis naziri Vilfora dedi:

– Bəli, cənab, siz qapını səhv salmamısınız, uğurlu gələcəyiniz təmin olunub.

Vilfor, xidməti həyatı bitmiş nazirlə vidalaşaraq:

– Uzun müddətəmi? – deyə pıçıldadı və gözüylə fayton axtarmağa başladı.

Sahildən fiakr keçirdi, Vilfor əl edib çağırdı, fiakr yaxınlaşdı; Vilfor faytona atılıb, ünvanı söyləyərək şirin xəyala daldı. On dəqiqədən sonra artıq qaldığı yerə gəlmişdi, iki saatdan sonra isə ona atların verilməsini tələb edib, yemək söylədi.

Masaya əyləşmək istəyirdi ki, bir güclü əl zəng çaldı. Qulluqçu qapı açmağa getdi, Vilfor onun adını söyləyən bir səs eşitdi.

Kral prokurorunun köməkçisi fikirləşdi: “Mənim Parisdə olduğumu kim bilə bilər?” Qulluqçu geri döndü. Vilfor:

– Orada nə baş verir, – deyə soruşdu. – Zəng çalan kim idi? Məni kim soruşurdu?

– Tanış olmayan bir cənabdır, öz adını da söyləmək istəmədi.

– Necə yəni? Öz adını söyləmək istəmir? Bəs məndən nə istəyir?

– Sizinlə məsləhətləşmək istəyir.

– Mənimlə?

– Bəli.

– Mənim adımı çəkdi?

– Bəli.

– Bəs necə bir adamdır?

– Əlli yaşlarında bir adamdır.

– Kiçik boyludur? Hündürdür?

– Sizinlə bərabər gələr.

– Sarışındır, yoxsa qarabuğdayı?

– Qarabuğdayı, tünd qarabuğdayı; qara saçlı, qara gözlü, qara qaşlı.

Vilfor tez soruşdu:

– Geyimi necə idi? Necə geyinib?

– Əynində göy rəngli sonadək düymələnmiş, sinəsində Fəxri legion lenti olan uzun kişi köynəyi geymiş bir adamdır.

Vilfor rəngi qaçmış halda pıçıldadı:

– Bu odur!

Əlamətlərini artıq iki dəfə təsvir etdiyimiz adam:

– Lənətə gələsən! – deyərək qapı ağzında göründü. – Nə qədər nəzakətlisiniz! Yoxsa Marseldə oğullar atalarını qəbul otağında gözlətməyə adət ediblər?

Vilfor ucadan:

– Ata! – deyə səsləndi, – deməli səhv etməmişəm… Mən belə də düşünürdüm, bu sizsiniz…

Qonaq əl ağacını küncə, şlyapasını oturacağa qoyub sözünə davam etdi:

– Bunun mən olduğumu düşünürdünsə, icazə ver, əzizim Jerar, məni gözləməyə məcbur etməyinin sən tərəfdən bir nəzakətsizlik olduğunu deyim.

Vilfor dedi:

– Jermen, gedə bilərsiniz.

Qulluqçu heyrət içində çıxdı.

XII. ATA VƏ OĞUL

Cənab Nuartye, – bu doğrudan da o idi – gözləri ilə qulluqçunun qapıdan çıxmasını və onu örtməsini gözlədi; sonra onun qapıdan onları dinləyib-dinləməməyindən ehtiyat edərək, qapını yenidən azacıq açdı: bu uzaqgörənlik yerinə düşməklə yanaşı, həm də dədə-babalarımızı məhvə aparan bu qüsurun, Jermenə də yad olmadığını göstərdi. Onda, cənab Nuartye öz əli ilə dəhlizdən içəri açılan qapını örtüb, yataq otaq qapısının siyirməsini də bağlayaraq, əlini ona heyrət içində baxan Vilfora uzatdı.

O, gülümsəyərək əsl mənası çətin təyin edilən ifadələrlə oğluna dedi:

– Bilirsən, Jerar, sənin mənimlə görüşdən çox məmnun olduğunu demək olmaz.

– Siz nə deyirsiniz, ata, həddindən artıq şadam; lakin düzünü desəm, sizin baş çəkəcəyinizi gözləmirdim, ona görə də bu məni bir az karıxdırdı.

Cənab Nuartye kresloya oturaraq davam etdi:

– Lakin, əzizim, mən də sizə eyni sözləri deyə bilərəm. Necə? Mənə nişanınızın iyirmi səkkizi fevrala təyin edildiyini yazırsınız, amma üçü martda Parisdəsiniz?

Jerar, cənab Nuartyeyə yaxın gələrək dedi:

– Bəli, mən burdayam; lakin siz mənə gileylənməyin; bura sizə görə gəlmişəm və ola bilsin, gəlişim sizin həyatınızı xilas edəcək.

Kresloda etinasız şəkildə oturan cənab Nuartye dilləndi:

– Belə de! Danışın görək, cənab prokuror, məsələ nədir, çox maraqlıdır.

– Siz Sen-Jak küçəsindəki bir Bonapart klubu haqda eşitmisiniz?

– Əlli üçüncü nömrədəki? Bəli; mən onun vitse-prezidentiyəm.

– Ata, sizin soyuqqanlılığınız məni qorxudur.

– Bəs sən nə bilmişdin, əzizim? Montanyarlar tərəfindən ölümə məhkum olunana, Parisdən ot tayası içində qaçan, Bordo düzənliklərində Robespyerin iz axtarıcı itlərindən gizlənən bir adam, çox şeylərə vərdiş edib. Beləliklə, davam et. Sen-Jak küçəsindəki klubda nə baş vermişdi?

– General Tenelini ora dəvət ediblər, həmin axşam, saat doqquzda evdən çıxan general, iki gündən sonra Sena çayında ölü olaraq tapılıb.

– Bu maraqlı əhvalatı sizə kim danışdı?

– Kralın özü.

Nuartye dedi:

– Mən isə buna cavab olaraq sizə bir yeni xəbər vermək istəyirəm.

– Mənə belə gəlir, artıq bu xəbər mənə məlumdur.

– Yəni siz artıq əlahəzrətin quruya çıxmasını bilirsiniz?

– Ata, yalvarıram sizə, susun; əvvəlcə özünüz, sonra da mənim üçün. Bəli, mən bu xəbəri bilirdim, ola bilsin, sizdən də əvvəl, ona görə üç gündür Marseldən çaparaq, iki yüz lye məsafədən beynimi alovlandıran düşüncələrimi çatdıra bilmədiyimə görə, saçlarımı yola-yola yol gəlirdim.

– Üç gün? Siz dəli olmusunuz? Üç gün əvvəl imperator hələ quruya çıxmamışdı.

– Bəli, lakin mən onun niyyətini bilirdim.

– Hansı yolla?

– Elba adasından sizə ünvanlanan məktuba əsasən.

– Mənə?

– Bəli, sizə; mən onu çapardan qapıb götürdüm. O məktub başqasının əlinə keçsəydi, ola bilsin, siz artıq güllələnmişdiniz.

Vilforun atası güldü.

– Görünür, Burbonlar imperatordan xəbərsiz hərəkət etməyi öyrəniblər… Güllələnmişdim! Mənim dostum, siz necə də tələsirsiniz! Bəs o məktub hardadır? Sizi yaxşı tanıdığıma görə məktubu etibarlı bir şəkildə gizlətdiyinizə əminəm.

– Mən onu son qırığına kimi yandırdım, əks halda bu məktub sizin ölüm fərmanınız ola bilərdi.

Nuartye soyuqqanlılıqla cavab verdi:

– Üstəlik bu sizin həyatınızın da sonu olardı. Bəli, siz düz deyirsiniz, sizin himayədarlığınız altında mən heç nədən qorxmuram.

– Bu azmış kimi: mən sizi xilas da edirəm.

– Eləmi? Bu maraqlıdır! İzah edin görək.

– Qayıdaq Sen-Jak küçəsindəki kluba.

– Görünür, bu klub cənab polis işçilərini nahaq yerə narahat etmir. Bəs nə üçün onlar onu belə pis axtarırlar? Çoxdan tapmış olmalıydılar!

– Onlar onu tapmayıblar, lakin artıq izinə düşüblər.

– Mən bunların çox dəyərli sözlər olduğunu bilirəm, polis aciz vəziyyətə düşdükdə izə düşdüyünü deyir, hakimiyyət də sakitcə oturub onların günahkar halda gəlib məruzə etməyini gözləyir: iz itirilib.

– Bəli, lakin meyit tapılıb; general Kenel bir meyitdir və bütün dünyada bunu qəsdən öldürmə adlandırırlar.

– Qəsdən öldürmə? Lakin generalın qəsdən öldürülməsinə dair heç bir sübut yoxdur. Senada hər gün ümidsizliyə qapılıb özlərini suya atanları və yaxud üzmək bilməyib suda boğulanların meyitlərini tapırlar.

– Siz yaxşı bilirsiniz ki, general ümidsizlikdən suda boğulmayıb və yanvar ayında da Sena çayında çimmirlər. Xeyr, xeyr, şirniklənməyin: bunun adı qətldir.

– Bəs bunu belə adlandıran kimdir?

– Kralın özü.

– Kral? Onun bir filosof olduğunu və siyasətdə qətl olmadığını başa düşdüyünü düşünürdüm. Əzizim, mənim kimi sizə də məlumdur ki, siyasətdə, – adamlar yox, ideya; hisslər yox, maraqlar var. Siyasətdə adam öldürmürlər, ancaq maneələri dəf edirlər, vəssalam. Bunun necə baş verdiyini bilmək istəyirsiniz? Mən sizə danışaram. Biz düşünürdük ki, general Kenelə etibar etmək olar, onu bizə Elba adasından məsləhət bilmişdilər. Bizlərdən biri onlara gedib onu Sen-Jak küçəsinə toplantıya çağırdı; gəldi, Elba adasından yola düşmə və Fransa quru sahillərinə çıxış haqda tam planı ona açdıq; hər şeyi dinləyib öyrəndikdən sonra, kral tərəfdarı olduğunu elan etdi; hamı bir-birinə baxdı; ona and içdirirlər, oda da könülsüz olsa da and içdi, kaş Tanrını sınağa çəkməyəydi; buna baxmayaraq generala sakitcə getməyə izin verdilər. O, evə qayıtmayıb. Siz daha nə istəyirsiniz? Yəqin, bizdən çıxandan sonra yolu azıb, məsələ ancaq bundan ibarətdir. Qətldir! Vilfor, siz məni təəccübləndirirsiniz; kral prokurorunun köməkçisi təqsirləndirməni belə etibarsız dəlillər üzərində qurmaq istəyir. Məgər sizdən sədaqətli bir kralsevər kimi bizimkilərdən birini nə vaxt o dünyaya göndərəcəyinizi soruşmaq ağlıma gələrmi: “Mənim oğlum, siz qətl törətmisiniz!” Xeyir, deyərəm: “Əla, rəhmli hökmdar, siz qalibsiniz; növbə bizimdir”.

– Özünüzü qoruyun, ata; bizim növbəmiz çatdıqda amansız olacağıq.

– Mən sizi başa düşmürəm.

– Siz qəsbkarın qayıdışına ümid edirsiniz?

– Gizlətməyəcəyəm, bəli.

– Siz səhv edirsiniz, o, Fransanın on lye dərinliyinə də girə bilməz; onu təqib edib tutacaq, vəhşi heyvan kimi ovlayacaqlar.

– Əziz dostum, imperator Qrenobla tərəf yoldadır; o, ya onunda, ya on ikisində Lionda olacaq, iyirmisi, ya iyirmi beşində isə Parisdə.

– Əhali ayağa qalxır…

– Onu salamlamaqdan ötrü.

– Onun cəmi bir ovuc adamı var, üstünə isə ordular göndəriləcək.

– Onlar onu paytaxta qədər qalibiyyət nidası ilə müşayiət edəcəklər; inanın mənə, Jerar, siz hələ uşaqsız; hər şeyi bildiyinizi zənn edirsiniz, lakin üç gündən sonra teleqraf sizə: “Qəsbkar bir ovuc adamı ilə Kannda quruya çıxıb” – deyə xəbər verəndə və təqib olunduğunu çatdıranda harda olduğunu, nə etdiyini heç bilməyəcəksiniz. Siz yalnız onun dalınca atlı göndərə bilərsiniz. Beləliklə, Parisə qədər bir güllə atmadan onu təqib edəcəklər.

– Qrenobl və Lion kralsevərlər şəhərləridir, onlar onun qarşısına görünməz sədd çəkəcəklər.

– Qrenobl sevinclə darvazalarını onun qarşısında açacaq; Lion da onu qarşılamağa çıxacaq. İnanın mənə, biz sizdən heç də pis məlumatlandırılmamışıq, bizim polislər sizinkilərə üstün gələr. Sizə sübut lazımdır: öz gəlişinizi məndən gizlətmək istəyirdiniz: lakin qarovulxananı keçdikdən yarım saat sonra bunu öyrəndim. Siz ünvanınızı yalnız poçt faytonçusuna vermişdiniz, mən isə siz masa arxasına oturan anda onu öyrənib yanınıza gəlmişəm. Ona görə də zəng edib bir nəfər üçün də süfrə açmağı xahiş edin; biz birlikdə nahar edərik.

Vilfor atasına baxaraq təəccüblə dedi:

– Doğrudan da belədir, siz ən dəqiq məlumatlara maliksiniz.

– Bəli, bu çox asandır; siz hakimiyyətdə olanlar yalnız pulla alına bilən imkanlara maliksiniz; biz isə, hakimiyyəti gözləyənlər, fədakarlıq və sədaqətimizin hesabına hər cürə imkanlara malikik.

Vilfor gülümsəyərək təkrar etdi:

– Sədaqət?

– Bəli, sədaqət; nəzakət naminə gələcək ümidləri qidalandıran şöhrətpərəstliyi belə adlandırırlar.

Vilforun atası onun qulluqçunu çağırmadığını görüb özü zəngə əl atdı.

Vilfor onu durdurdu.

– Gözləyin, ata, daha bir söz.

– Söyləyin.

– Bizim polisimiz nə qədər pis olsa da, ona daha bir qorxulu sirr məlumdur.

– Hansı?

– Kenelin yoxa çıxdığı gün onun evinə gələn adamın əlamətləri.

– Belə de! Bunu bilir? Doğrudanmı? Bu necə əlamətlərdi?

– Qarabuğdayı dərisi, qara saçları, bakenbardları və gözləri, əynində yuxarıyadək bağlanmış göy rəngli kişi köynəyi, ilgəyində Fəxri legion lenti, yanları enli şlyapa və qamış əsası olan bir adamdır.

Nuartye dedi:

– Aha! Polis bunları bilir? Belədirsə onlar bu adamı nə üçün yaxalamayıblar?

– Çünki ya dünən, ya üç gün əvvəl Kok-Eron küçəsində onu əllərindən qaçırıblar.

– Nahaq yerə mən sizə polisinizin də sərsəm olduğunu demirdim.

– Bəli, onlar onu hər dəqiqə tapa bilərlər.

Nuartye laqeyd şəkildə ətrafına baxaraq dedi:

– Əlbəttə, o adama xəbərdarlıq edilməyibsə, lakin onu xəbərdar ediblər. – O, gülərək əlavə etdi, – buna görə də o, sifətini və geyimini dəyişəcək.

O sözlərini bitirib köynəyini və qalstukunu çıxartdı, sonra Vilforun yol əşyaları olan masaya yaxınlaşıb oradan ülgüc götürərək üzünü yaxşıca sabunlayıb onu ələ verən və polis üçün o dərəcədə əhəmiyyət daşıyan bakenbardlarını qırxdı.

Vilfor qorxu içində heyranlıqla ona baxırdı.

Nuartye bakenbardlarını qırxdıqdan sonra saç düzümünü də dəyişdi; açıq çamadandan qara qalstuk yerinə rəngli bir qalstuk çıxardıb taxdı; özünün ikiyaxa göy kişi köynəyini çıxarıb yerinə Vilforun təkyaxa qəhvə rəngli köynəyini geyindi; aynanın qarşısına keçib Vilforun şlyapasını başına qoyub yoxladı və deyəsən, razı qaldı; öz əsasını buxarının küncündə qoyub əvəzində kral prokuror köməkçisinin onun yerişinə xüsusi bir əzəmət gətirən qamış əl ağacını götürdü.

Özünü itirmiş Vilfora tərəf dönərək soruşdu:

– Necə oldu? Necə fikirləşirsən, indi polis məni tanıyacaq? Qaldı, sizin himayənizə düşən bu əşyalara, ehtiyatlı davranıb onları gizlədə bilərsən.

Vilfor başını buladı.

– İnanmırsan?

– Ən azı səhv etdiyinizi güman edirəm.

– Siz kralı bir daha görəcəksiniz?

– Ola bilsin.

– Onun yanında peyğəmbər kimi görünmək istəyirsiniz?

– Sarayda bədbəxtlik vəd edən peyğəmbərləri pis qəbul edirlər.

– Lakin gec-tez onlara haqq verirlər; deyək ki, bərpa olma ikinci dəfə baş tutdu; onda sən dahi bir adam kimi tanınarsan.

– Bəs mən krala nə deməliyəm?

– Ona bunu de: “Zati-aliləri, sizə Fransanın vəziyyəti, şəhərlərin əhval-ruhiyyəsi, ordunun ruhu haqda yanlış məlumatlar verilir; Parisdə sizin korsikalı adamyeyən, Neveredə isə qəsbkar adlandırdığınız o adamı, Lionda artıq Bonapart, Qrenoblda isə imperator adlandırırlar. Siz hesab edirsiniz ki, onu təqib edirlər, qovurlar və o qaçır; lakin o, geri qayıdan qartal kimi səmada süzür. Siz hesab edirsiniz ki, onun ordusu acından qırılır, yürüşlərdən yorulub əldən düşüb, dağılmaq ərəfəsindədir; o isə qar topu kimi böyüməkdədir. Zati-aliləri, gedin, Fransanı onun əsl sahibkarına, onu satın alana yox, istila edənə təslim edin; gedin, sizə qarşı təhlükə qorxusu olduğu üçün deyil, sizin rəqibiniz rəhm etmək üçün kifayət qədər güclüdür, çünki Müqəddəs Lüdovikin nəslinin nümayəndəsi üçün Arkol, Marenqo və Austerlits qalibinə həyatını borclu olmaq alçalmaq deməkdir”. Jerar, bunların hamısını krala de, ya da ən yaxşısı ona heç nə demə, Parisdə olduğunu hamıdan gizlə, bura nə üçün gəldiyini və burda nə etdiyini demə, kirayə atlar götür, bura çaparaq gəlmişdinsə, geriyə uçaraq qayıt. Marselə gecə dön; öz evinə arxa artırmadan gir və orada sakit, təmkinlə otur, heç kimə görünmədən, ən başlıcası isə, sakit otur, çünki sənə and içirəm, bu dəfə biz güclüyük və öz düşmənlərimizi tanıyan insanlar olaraq hərəkət edəcəyik. Gedin, mənim oğlum, gedin, ata nəsihətinə, istəsəniz dost məsləhətinə qulaq asdığınıza görə hədiyyə olaraq biz sizin vəzifənizi özünüzdə saxlayarıq.

Nuartye gülümsəyərək davam etdi:

– Bu sizə imkan verəcək ki, gələn səfər, bir daha siyasi yelləncəkdə siz üstə, mən altda olaramsa, məni xilas edəsiniz. Jerar, salamat qalın; gələn səfər gəlişinizdə mənim evimdə qalarsınız.

Nuartye bu çətin söhbətin davam etdiyi müddətdə onu tərk etməyən təmkinlə oradan uzaqlaşdı.

Vilfor rəngi qaçmış və narahat halda pəncərəyə qaçıb pərdəni aralayaraq atasını çox güman, qara bakenbardlı, göy köynəkli və geniş ətəkli şlyapalı adamı tutmaq üçün küçədə gözləyən iki-üç şübhəli şəxsin yanından narahat olmadan keçib getdiyini gördü.

Vilfor, titrəyə-titrəyə də olsa, atası tamamilə tindən gözdən itənədək pəncərənin qarşısından çəkilmədi. Sonra atasının qoyduğu əşyaları, qara qalstuk və göy köynəyi çamadanın altına soxaraq, şlyapanı əzib dolabın alt gözünə, əsanı isə qırıb buxarıya atdı, yol kartuzunu geyinərək qulluqçunu çağırdı. Vilfor baxışı ilə bütün sualları kəsərək, haqq-hesabını ödəyib, onu gözləyən faytona atıldı. O, Lionda Bonapartın artıq Qrenobla daxil olduğunu öyrəndi, yol boyu davam edən canlanma içərisində, ilk uğurunu qazanmış şöhrətpərəst adam kimi, iztirab içində Marselə daxil oldu.