Текст книги "Катта хонадон 1"

7. БАХТ ИСИ

Дам олиш куни Нуриддин ҳеч ёққа чиқмай, асосан китобга шўнғиди. Фақат китобгина унинг маънавий чанқоғини босар, ташвишларни, ғам-ғуссаларни вақтинча унуттирар, зерикишлардан сақлар эди. Лекин барибир ўзидан қаноат ҳосил қилолмас, анча вақтдан буён қишлоққа боролмаётганидан ўкинарди. Ҳозир ҳам саҳифага кўз тикиб ўтирар экан, нима ўқиётганини ўзи ҳам сезмас, хаёлида гоҳ отаси, гоҳ яқинда шифохонадан чиққан Ҳилола таънаомуз унга бош тебратаётгандай кўринаверардилар. У ўрнидан туриб, хоналар ҳамда айвон оралиғида юриб, хаёлан уйдаги пулларни ҳисоб-китоб қилишга киришдию айвонда, қўлбола ёғоч каравотда нимадир тикиб ўтирган Озода рўпарасида тўхтади. Эрининг нимадир демоқчи эканини пайқаб, аёли бош кўтарди. Худди шу чоғ даҳлиздаги телефон давомли жиринглади. Нуриддин лўкиллаб чопганча бориб, хавотирланган кўйи гўшакни кўтарди.

– Алў, ким бу? – ярим хириллаган, эсанкираганнамо отасининг овози.

– Отажон, сизмисиз? Саломалайкум, яхшимисиз?

– Яхши, ҳаммамиз яхши…– дедию Одил бобо дарҳол муддаога ўтди. – Ҳилолага савчилар келопти. Нима дейсан?

– Кимдан? – Нуриддин нечундир ҳаяжонланди, овози титради. Дарҳол кўз ўнгидан синглисининг оғир аҳволи, ҳар куни Карамгул туфайли отаси билан тўқнашувлари, ниҳоят, бу азобдан қутилишга имкон туғилаётгани бир-бир ўтди. – Та– танийсизми?

– Йўқ. Райсинтирдан экан. Яхши одамлар деёптила.

– Шаҳардан денг? Ҳозирги шароитда – бу маъқул, – Нуриддиннинг кўнгли ёришгандай бўлди, бироқ дарҳол офтоб устини булутлар қоплади. – Қанақа оила экан? Ҳилолани қаёқдан билишаркан?

– Ўша бачани ота-онаси келди. Бир келини баннисада ишларкан, Ҳилолани ёқтириб қолибди. Бамаъни одамлардай кўринопти… Шунга нима дейсан, ўғлим?

– Мен нима дердим, ота, – деди ўйланиброқ Нуриддин. – Бахти очилгани яхши. Аммо ўша боланиям, оиласиниям суриштириш керак. Ҳилоланинг ўзи нима деяпти?

– Роҳилани гапига қараганда, розиймиш.

– Унда яхши, – деди Нуриддин қувониб. – Лекин барибир тузукроқ суриштириш зарур

– Роҳилаям, Заҳриям расо суриштирган. Отаси обрўли одам экан.

– Бу ҳам муҳим, албатта… – Нуриддин каловланди. – Ўзи боргим келиб турувди…

– Қани келсайдинг, ўзинг суриштирайдинг… – алоқа узилди, қайта уланмади. Ўғил нима қиларини билмай бирпас кутиб турди-да, Озоданинг ёнига борди:

– Эшитдингми?

– Тўй бўларканми, дадаси? – деди у қувончини яширолмай. – Бечора Ҳилолага, ойим ўлганларидан бери кун йўқ.

– Ҳа, ўзим ҳам бир бориб келсамми, деб турувдим. Энди иккиланиб қолдим.

– Нимага? Бориб, ўзиз суриштирсайиз, ёмон бўлмасиди.

– Роса суриштираётган эканлар. Борсам, барибир, тез қайтишга тўғри келади. Йўл киралар қиммат… Тўй тезлашса…

– Ҳмм… – Озода ҳам ўйланиб қолди. – Ўша ортиқча харажатни Ҳилоланинг ўзига қилсак…

– Ҳа-да, тузукроқ бирор нима олармиз. Озроқ қарздор бўлсак ҳам майлийди.

– Ишқилиб, бахтини топсин-да.

– Ҳилола шаҳарни ёқтиради. Бу жиҳатдан хотиржам бўлиш мумкин. Фақат ўша йигит қанақайкин, деган фикр бошимда кўндаланг…

* * *

Кечга яқин дарвоза ёнида кичик автобус тўхтадию ундан Роҳила билан эри тушиб, ҳовлига киришди. Каравотда гурунглашиб ўтирган оила аъзолари – Одил бободан бошқа ҳаммалари ўринларидан туриб, уларга пешвоз чиқишди. Ҳилола чой дамлаб келди.

– Эртага қудалар келмоқчи, – деб Рауф куёв сўз бошлаши билан Ҳилола ошхона томон ошиқди. Роҳила унинг ҳам ўтиришини истаган эди, синглиси қулоқ солмади. – Оқлиғ берасизларми?

– Берамиз, – деди Одил бобо қатъий овозда. – Келаверсинла.

– Ҳилола йигитминан бир учрашиб, гаплашса, ёмон бўлмасиди, – деди куёв. – Билишимча, ҳали уни кўрмаган экан.

– Учрашишни хоҳламаёпти-да, – деди дарҳол Заҳриддин. – Бизларга ишоняпти. Бола Ҳилолани узоқдан кўрган.

– Хай, сиз кўрдизми, ака? – Рауф қайнакасидан сўради: – Сизга маъқулми?

– Менимча, бинойидай йигит: оёқ кийимларни таъмирларкан, кичик дўкончасиям бор. Ўзи тиккан туфлиларниям кўрсатди.

– Э-ҳе, яхши касби боракан, – Одил бобо беихтиёр бош силкиб, мамнунлигини намойиш этди. – Касби бор одам хор бўмайди. Отасиям бамаънидай кўринди.

– Ҳозир рўзғор тебратиш осон эмас, – отасининг гапини илиб, давом эттирди Заҳриддин. – Шаҳарда яшаса, Ҳилола тикувчиликка ўтишиям осонлашади. Аёлга бундан ортиқ нима керак ўзи?

Роҳила секин ўрнидан туриб, ошхонада шўрвага андармон бўлаётган Ҳилола ёнига борди. Синглиси жуда маъюс кўринарди.

– Хафамисан?

– Йўқ, нимага? Келиниздан қутиламану хафа бўламанми, опа? – деб, у кулимсираган бўлди.

– Оқлик олишдан аввал бир учрашиб, гаплашсанг бўларди.

– Қўйинг, шу гапни айтманг, – Ҳилола опасининг сўзини чўрт кесди. – Аввал айтувдим, яна айтаман: сизларга ёққан бўлса, бас, мен розиман.

– Мени дидим билан сеники бир хил эмас-ку, Ҳилол.

– Шарт эмас… – Ҳилола тандир биқинида қатор турган косаларни олди. – Шўрвани сузаман.

– Катта акам яхшилаб суриштиринглар, Ҳилола ўзиям синаб кўрсин, девдилар. Сени қилиғинг одамни хавотирга солади.

– Хавотирланманг, опа, ихтиёрни сизларга ташлаганман.

– Шундай бўлсаям, у билан яшайдиган – сен.

– Барибир ихтиёр ўзимда эмаслигини кўрдиз-ку, опа, – деди у қандайдир ўкинчли овозда. – Энди кўрдим нимаю кўрмадим нима.

– Ҳаа, шу учун кўрмай ҳам, кўймай ҳам дебсан-да. Йўқ, мен буни хоҳламийман, укажон, кейин пушаймонингни кўрмайин. Эртага уни бизани уйга чақирайлик, биир гаплашиб ол, пеълихўйини ўрган…

– Э, қўйинг, бошимни қотирманг. Ўзиз мақтадиз, гапиздан бахт иси келди. Энди бунақа деманг-да.

– Шундайку-я… – Роҳила ғудраниб, жимиб қолди, сўнг яна бош кўтариб, қўшиб қўйди: – Ўзинг танлаганинг яхшимиди…

– Мен энди танлаш чегарасидан ошиб ўтдим, опа.

– Нимаям дердим, сингилжоним, – Роҳила уни қучоқлаганча юзларидан ўпди. – Бахтли бўлсанг, бас, менга шундан бошқа ҳеч нима керак эмас.

8. ОЛОВГА ҚОР ЁҒСА…

“Бош штаб” номини олган ҳовли гавжум – ҳамма яқинлар жамулжам. Катта ака билан аёлию болалари ҳам кеча кечқурун пойтахтдан етиб келишган. Вазиятга кўра улар бир неча кун олдин эмас, бир кунгина аввал ташриф буюришган. Шунда бош ака ёмон хатога йўл қўйганини англаб, кейинчалик жуда афсусланиб юрди… Афтидан, Ҳилола хафа эмасга ўхшарди. Рост, нега хафа бўлсин? Маълум бўлишича, баобрў, ўзига тўқ хонадонга келин бўлиб тушаяпти. Шундай экан, у ҳам бунга муносиб, яхши келинчак эканлигини намойиш этиши табиий ҳол. Бироқ у катта дабдабаю асъаса қилинишини, кўплаб машиналарда қишлоқ ҳамда шаҳар бўйлаб айланишни негадир хуш кўрмади. Шунга қарамай, даврнинг обрўси ҳисобланган, бойваччалар ўзларини намойиш этадиган учта оппоқ “ГАЗ – 31” енгил машиналари чўғдай безатилган ҳолатда дарвоза рўпарасида тўхтатилди, карнай-сурнай садолари бутун қишлоққа таралиб, ҳамманинг диққатини тортди. Ҳилоланинг кўзларида намлик кўринди. У йиғлашни, ёш тўкишни хоҳламас эди. Аммо бу ҳол ўзига боғлиқ эмас экан-да: ўзини тутишга ҳар қанча уринмасин, бир неча томчилар пастга думалади. Буни бирор кимса кўришини истамаган келинчак дарҳол мижжаларини, томчи йўлларини артиб олди.

Ўйин-кулги бирпас давом этди. Кейин куёвни икки аёл етакчилигида келин сари бошлашди. Озода билан Ҳусния эса келинни қўлтиқлашганча ҳовлига олиб чиқишди – куёвга пешвоз қилишди. Худди шу аснода Ҳилоланинг вужудида зилзила рўй берди: ўзига томон чўзилган қўлга у ҳам қўл узатаркан, кўзлар тўқнашаркан, ногоҳ билаги пастга осилиб тушди, ўзи карахтланган каби сўзсиз қотди. Икки-уч сония тушиниксиз ҳолат юзага келди. Ҳеч нимага тушунолмаган, олға босган қадами ярмида тўхтаган Озода қайнсинглисига қарадию унинг юзлари бўздай оқарганини кўргач, дарҳол куёвга назар солди. Юраги “шув” этди: нима бало, кеча у роса ичганми ёки яқиндагина қамоқдан чиққанми, оқишранг юзининг таги кўкимтирроқ – заҳил, қарашлари худди чарчаганликни эслатувчи қисилганнамо. Наҳотки ичкиликка мук кетган кимса бу! Наҳотки Ҳилоланинг шўрига шўрва тўкилади?

Озода нима қиларини, нима деярини билолмай бирпас жим қотди, юраги ғашланди: буёғи нима бўларкин? Наҳотки у билан аввал кўришмаган? Ҳусния-чи? У ҳам кўрмаганми? Озода шоша-пиша иккинчи қайнсинглисига кўз югуртирди. Ажабо, у ҳам йигитга қараганча анқайиб қолган, гўёки ҳушини йўқотган.

Бироқ мавҳум ҳолат ғоят қисқа давом этди. Ҳилола ҳаммадан аввал ўзини тутиб, томошага қолишдан қутулмоқчи бўлган каби тикландию қўлини куёвга тутқизмасдан унга эргашди – довдираганнамо қадам ташлади. Озода эса қандайдир ёмон вазият хавфини йўқотиш илинжида ўзини тўйбоп, қувноқ тутишга уриниб, қайнсинглисига далдабоп гаплар айтиб, ёнма-ён юрди. Ҳусниянинг ўрнини ёш аёллардан бири – меҳмон қайнопа эгаллаган, бўлажак келинини қучоқлаб олган эди.

Вазият ниҳоятда қалтис, оралиққа гўё портловчи модда қўйилгану ҳализамон у гумбурлаб, жиддий ҳалокат келтирадигандай. Ҳилоланинг юрагида пўртана: бир томондан, бутун вужудига ўт туташган – оловсиз, тутунсиз жисми жаҳони бурқсиб ёнар; иккинчи тараф-дан, кучли қуюн шаклида унинг устига қор ёғар, ёнғин кўтарилиш олдини олишга уринарди. Шу топда қиз-нинг нигоҳини кузатган бирор сезгир кимса унинг қал-бида кечаётган мислсиз жараённи ўзича илғаб олган бўларди. Биринчи кўришдаёқ Ҳилола бўлажак турмуш ўртоғини ёқтирмаган, аввал учрашмай, жуда янглишга-нини англаган эди.

“Ё Худойим, гуноҳим шунчалар ошиб-тошганмидики, шунча қийналишлардан кейин мени бир арақхўрга йўлиқтирсанг! Наҳотки шу турқи совуқ билан бир умр бирга яшашни тақдиримга битиб қўйгансан?!”

Қизиқ, айни шу лаҳзада унинг хаёлида тўйи қайтарилган Дониёрнинг ўзига хос сиймоси гавдаланди: баланд бўй, қизлардай ҳаёли боқувчи қўй кўзлари кулиб турадиган, буғдойранг чеҳра, беозор – камтар йигит. Бироқ у бола қиз қалбини буткул банд этолмаган. Ҳи-лола эркак кишида шиддат ёғилиб туришини, аёлидан анча устун, билимли, виқорли, қатъиятли, айни пайтда яширин меҳрибонлик хислатлари жамланган йигит бўлишини жуда орзу қилган эди. Дониёрда шунга яқин фазилатлар кўрингандай бўлувди. Лекин у қандайдир бўшангдай, паришондай туюлди. На қайноқ, на муздай сувга ўхшади. Илимилиқлик эса қизнинг табиатига ҳеч қачон ўтиришмаган. Эҳтимол, шу боисдандир, у билан фотиҳаси бузилишига унчалик изтироб чекмади. Аммо, барибир, у ҳақда тез-тез ўйлар, хаёлан уни ўзига суҳбатдош қилар, баҳслашар, баъзан унга таъна кесаклари ҳам отар эди. Ўзини бепарво тутиб, бахти учун жиддий ҳаракат қилмагани учун, мана, мислсиз жазога йўлиққанини, улкан хатога йўл қўйганини ногоҳ ҳис этди. Бироқ бу эътироф жуда кеч ва ўринсизлигини ҳам ичдан тан олдию ўзини тутди.

“– Энди орқага қайтолмийсан, – деди унга қандайдир ички овоз. – Агар бу билан ҳозир бирга бориб, никоҳдан ўтмасанг, тутуруқсизга, ҳатто жиннига чиқаришлари ҳеч гап эмас…”.

“– Йўқ, бу йўл хатарли. Оловга отилдинг, кўйишинг аниқ: ё ўлиш – ўтда қоврилиш; ё ўтни ўчириш – уни яхшилик томон оғдириш – бошқа йўл йўқ…”.

Айни шу топда хаёлига ажойиб фикр келди: “Йўқ, шармандали йўлдан бормийман. Отамни, барча яқинларимни юзларини ерга қаратмийман. Тўғри, ҳозир хато қилдим, лекин буни тузатса бўлади. Муомала деган ажойиб, ҳатто, қудратли куч ҳам бор. У ҳар қандай қалтис вазиятни ўзгартириб юборган ҳолатлар китобларда кўп ёзилган. “Яхши гап, муомала – илонни инидан чиқаради”, деб бежиз айтмаганлар. Одамлар йўлбарсни қўлга ўргатадилар-ку, ҳар қалай, манавининг одам деган унвони бор. Хунуклиги… ҳозир хунук, кейин чиройли бўлар. Балки, адашгандирман, олижаноб бўлиб чиқса-чи?..”

У ярим жилмайганнамо олға юрди, гуллар билан безатилган “ГАЗ – 31”га ҳам индамай ўтирди. Қишлоқ Оқсоқоллар кенгашида, котиб билан савол-жавобу дафтарга имзо чекишлар ҳам хамирдан қил суғургандай енгил ўтди. Ҳатто уни табриклаганларида бош эгиб, секингина: “Раҳмат”, деб қўйди.

Машинага қайта ўтиришаётганда куёв очиқ чеҳра билан таклиф этди:

– Мен шаҳардаги “Ором” ресторанига ўн-ўн икки кишилик жой айтиб қўювдим. Ҳозир ўшанга борамиз.

Ҳилоланинг ёнида ўтирган Ҳабиба опаси кулимсиради. У ҳали куёв йигитга диққат қилиб қарамаган эди, қизиқчиликками, ўсмоқчилабми, сўради:

– Боймисиз?

– Бой эмасмизу бунақа зиёфатчаларга кучимиз етади, – деди йигит бошини адл кўтариб. Ҳилола ҳам унга эътибор қаратди. Қизиқ, энди у қизаринқираган, кишида ёмон таассурот қолдирмас эди. У ҳайдовчига юзланиб: – Шаҳарга ҳайданг, ака, – деди қатъий овозда.

Ҳилола буни кутмаган, тўғрироғи, хоҳламас эди, дафъатан, бир қарорга келиши сал чўзилди. Аммо шу вақт ичида у ҳалиги режасини синовдан ўтказишга, ўзини бир синаб кўришга уринди: машинани энди жилдирган ҳайдовчига ногоҳ:

– Йў-йўқ, шаҳарга эмас, ҳовлига, – деди шошилинқираб ва опасининг сонига секин уриб қўйди. Ҳайдовчи куёвга қаради.

– Ҳа-я, ҳозир зиёфатга вақт йўқ, куёв, – деди Ҳабиба ҳам синглисини маъқуллаб. – Ҳамма кучни тўйга, катта зиёфатга ташлайверинг.

– Тўй – ҳамманики, – эътироз билдирди куёв. – “Ором”да сизлар учун алоҳида – ором зиёфати бор. Бизани кутишопти, Ҳилолахон.

– Кечирасиз, – Ҳилола ҳозиргина расман эр либосини кийган кимсага эзгин қаради. – Ишларим қалашиб ётибди. Тошкандан баъзи дугоналарим келади…

– Нимаям дердик, майли, меҳмонларизни кутиб олинг, – деди куёв бола бўшашиб. Сўнг Ҳабибага юзланди: – Кўнглиз хотиржам бўлсин, опа, кўрасиз, тўй – тўйдай ўтади, хоҳлаганизча меҳмон олиб келаверинглар.

* * *

Аммо ҳовлига қайтиб келишганидан, куёв бола кетганидан кейин вазият яна ўзгарди. Ҳилола хонага кирган заҳотиёқ келинлик либосларини жаҳл ила ҳар ёнга итқитганча йиғига тушди. Опаларию янгалари дарҳол уни қуршаб олишди: баъзи бирлари қўрқиб кетган; айримлари нима гаплигини тушунолмай ағрайиб қолишган эди.

– Ҳа, сенга нима бўлди? – ўзини йўқотмаган Ҳабиба синглисининг елкасидан тутиб, уни ўзига қаратди. – Бирор нима чақиб олдими?

– Ҳа, сезмадизми, чақиб олди, – кўзёшларини тиёлмай, жеркинди у.

– А? Мен пайқамабман, қаерингни чақди? – Ҳабиба шоша-пиша унинг у ер-бу ерини “текширган” бўлди.

– Қўйинг-э, – Ҳилола опасининг қўлидан юлқиниб чиқди. – Тўй бўлмайди, тамом!

– Нималар деёпсан? – энди Ҳабиба жаҳл жиловини бўшатиб, уни турткилади. – Эсинг жойидами, ўзи? Нимага тўсатдан ўзгариб қолдинг? Ичингга жин-пин кириб қолмадими?

– Тўхтанг, опа, – кўзлари ёшга тўлган Ҳусния Ҳабибанинг қўлидан тутиб, ўзига қаратди. – Ҳеч нимани пайқамадингизми?

– Йўқ, нимани пайқашим керак, тушунмадим? – ҳайратангиз анқайди опа.

– Сиздай тажрибали муаллима ҳеч нимани сезмаганига ҳайронман, – йиғламсиради Ҳусния. – Куёвнинг афтига ҳеч зеҳн солмадингизми, опа?

– Йўқ, зеҳн солмадим. Оппоққинайкан… – бўшашиб, гуноҳкорнамо, энди анча суст гапирди Ҳабиба. – Лекин юзида тиртиқ-пиртиқ кўрмадим. Нима айби бор экан?

– Пиёнисталиги шундай кўриниб турибди-ку, опа!

– Э, бундай демайсанми? Жуда қўрқитиб юбординг мени, – энди Ҳабиба ўнгланиб, кулди. – Ўйланяпти. Ўғил бола… Ўртоғлари билан ичган бўлса, ичгандир-да. Шунга шунча ваҳимами? Ичмайдиган эркак борми ўзи бу замонда, а? – у Ҳилолага пўписа қилди.

– Ичмайдиганлар кўп, опа, – синглиси учун ҳам Ҳусния жавоб қайтарди. – Лекин ичишдаям ичиш бор-да. Уни афтига қаранг, худди турмадаги кишига ўхшаб, рангида ранг қолмаган. Бир кун ичганни аҳволи бунақа бўлмайди.

– Э, ҳамма ваҳима ўзингдан чиққанакан-да, ўргилай сендан! – у яна Ҳилолага ўгирилди. – Йиғингни қўй, очилиб-сочилиб, тўйингни ўтказайлик, сингилжон!

– Тўй тўхтатилсин, – деди Ҳилола қатъий оҳангда. – Мен уйдан қочиб кетаман.

– Жинни бўлибсан! Пўсти-гўштингга жин кириб олибди! – шу томон секин юриб келаётган укасини кўриб, Ҳабиба унга мурожаат қилди. – Фазлижон, амаким меҳмонхонада ўтирибдиларми?

– Ҳа, нимайди? – Фазлиддин таққа тўхтаб, унга қаради. – Бирор ишингиз борми?

– Илтимос, амакимни секин бу ёққа чақириб бер.

Фазлиддин кулимсиради. Сўнг негадир хавотирланиб сўради:

– Шу топда нима шошилинч гап чиқди, опа?

– Мана буни биир ўқиб қўйсинлар, – Ҳабиба синглиси сари бош ирғади.

– Ие, ҳозирданми? Ахир кечқурун, куёв тўйхонага олиб кетгани келганда никоҳ ўқитилади-ку?

– Тўй бўлмайди, тўхтатинглар, деёпти бунинг.

– Эсини ебдими бу? – Фазлиддин хонага кириб, синглисининг ёнига борди-да, эгилиб, унинг кўзларига қаради: – Атии, сизга нима бўлди, сингилжон? Нимага кўзларизда ёш? Қувонч ёшлари эмасми мабодо?

– Э, боринг-э, – Ҳилола бошини бошқа томон бурди. – Қувончга бало борми?

– Нимага мени синглимни хафа қилдингизлар! – Фазлиддин атрофини қуршаган аёлларга ярим таҳдид ила қаради. – Бу сизларга нима ёмонлик қилди?

– Топган куёвингиз хафа қилди, ака! – ўзини босолмай, аламангиз деди Ҳусния.

– Нимаа? – Фазлиддиннинг важоҳати кескин ўзгарди: унда камдан-кам юз берувчи ҳолат – кўзлари ола-кула бўлди. – Хафа қилишга нима ҳаққи бор?

– Ўпкангни бос, укажон, буни ҳеч ким хафа қилгани йўқ. Ўзини ўзи хафа қилиб ўтирибди, – Ҳабиба укасининг елкасига уриб қўйди. Сўнг Ҳуснияга ўшқирди. – Сен бу аловга карасин сепганинг нимаси?

– Ҳусния опамни айбламанг, – Ҳилола Ҳабибага эътироз билдирди. – Опам тўғрисини айтдилар.

– Опанг ҳам, ўзинг ҳам аввал қаердайдинглар? Энди келиб-келиб, тўй куни бировни боласидан айб ахтарасизларми? Уят эмасми?

– Э, биродарлар, ўзи нима гап? – Фазлиддин кўзларини катта очиб, Ҳуснияга, кейин Ҳабиба опасига саволомуз қаради. – Агар ўша бола бирор қилиқ қилган бўлса, ҳозир ҳам кеч эмас, лаш-лушини кўтариб кетаверсин, мен синглимни хафа қилдириб қўймийман.

– Фазли, укажон, оғзингга келган гапни гапираверма. Ҳамма гап шундаки, иккала синглинг куёвбачани пиёнистага ўхшатишибди. Мен унақа белги кўрмадим, тузуккина бачайкан, загсдан чиққанимиздан кейин шаҳардаги “Ором” ресторанига зиёфат буюрганини айтди.

– Шуми, холос?

– Шундай-ку…– изоҳлади Ҳусния. – Ака, сиз ўшани юз-кўзига диққат қилганмисиз?

– Йўқ, яқинигаям бормадим. Нима, ичиб олибдими?

– Унисини билмадик, лекин…

– Э, майда гап экан-ку, – Фазлиддин қўл силтади. – Ичган бўлса, ичгандир. Нима, Ҳилола уни тумшуғига жилов тутмоқчими?

Баъзилар кулиб юборишди. Фазлиддин ҳам кулганча ортига буриларкан:

– Ана, кечқурун биздан кўринг-да, ичишни, – деди. – Биир яйраймиз-да, текингина деб.

– Амакимни айтиб юборасанми, а? – Ҳабиба укасини тўхтатиб сўради.

– Шу масалами? Унда амакимни бошларини қотирманглар.

– Буни амакимга ўқитиб қўямиз – жин-ажиналарни қувсинла.

Фазлиддин тўхтаб, бош қашиди: опасининг гапида жон бормикан? Бу опаси чиндан ҳам мамлакат мустақилликка эришган ойдан бошлаб, беш маҳал намоз ўқийдиган, рўза тутадиган, ҳатто ёш қизалоқларга араб имлосидан сабоқ берадиган одат чиқарган. Қизчалар унинг ҳовлисига қаторлашиб келадилар. Улар анча кўпайиб бораётган эмиш. Опасининг обрўси ошиб, ота-оналар дуо қилишармиш. Алифни калтак деб ўйлайдиган Ҳабиба қисқа вақт ичида “Қуръони карим”ни араб имлосида ўқишни ўрганиб олгани, жуда кўп сураларни ёдлагани, “Ҳадис” китоблари бўйича ажиб ҳикоячаларни ўқувчиларга, бошқа қизиққанларга бурро айтиб беришлари чиндан-да, мўъжизага ўхшар эди. Шу опасики, Ҳилолани ўқитиш ҳақида гапирган экан, қандайдир асоси бўлиши мумкин. Бу борада Фазлиддиннинг ўзи ҳам ғайрат камарини боғлаган – яқиндан бери айрим сураларни ёдлашга киришган…

9. САРОБ ЖИМИРЛАЙДИ

Ҳамма акаларию опалари сингари Ҳилола ҳам Маҳмуд амакисини ғоят ҳурмат қилади, баъзан отасидай эркаланиб у кишига мурожаат этади. Бироқ амакиси уни ўқиш учун келганида негадир қизариб кетди, бирпас сукут сақлаб, ерга қаради.

– Буни ҳеч қандай зарари йўқ, жиян, – деди амакиси юмшоқ товушда. – “Қуръон” – Оллоҳнинг китоби, ихлосминан эшитсанг, енгил тортасан, қусурлардан қутиласан.

– Отам ҳам билдиларми? – шивирлаб сўради Ҳилола.

– Йўқ, бу ҳаммага айтиб ўтирадиган гап эмас.

– Отам ҳамма қаторига кирмайдилар-ку, амаки? – Ҳилола тумтайди.

– Тўғри. Аммо акам эшитса, хурсанд бўлади.

– Барибир айтманг, хайми? Катта акам ҳам билмаганлари маъқул.

Маҳмуд амаки мийиғида кулди:

– Катта аканг ҳам аллақачон намоз ўқишни бошлаган-ку, хабаринг йўқми?

– Отамдан эшитувдим. Ўзлари айтмаганлар.

– Хўўш, шу ерда ўқийверамизми?

– Йў-йўқ, амакижон, нариги ҳовлига, Заҳри акамникига ўтайлик. Ҳеч ким сезмасин. Уяламан.

– Уялма. Ҳар бир мусурмон фарзанди бунга ихлос қилиши керак. Борадиган ерингдаям Худони тилдан туширма. Куёвни, уйидагиларни ҳурмат қил, кам бўлмийсан, жиян.

Ҳилола индамай ўрнидан қўзғалди. Кўз ўнгидан эрталабги манзара яна ўтдию сесканиб тушди. Лекин ҳолатини амакисига сездирмади. Қизиғи шундаки, унинг тақдирига отасию оғайниларига нисбатан шу амакиси кўпроқ қизиққан, кўп суриштирган, ҳар гал қишлоққа келганида алоҳида ҳол сўраган – энг яқин, меҳрибон одам. Шунинг учун ҳам нариги ҳовлининг кичик хонасига ўтишганда у ийманибгина амакисидан сўради:

– Амаки, улар қанақа одамлар экан, билдизми?

– Ҳеч бир ёмон гап эшитмадим, жиян. Отасиминан гаплашдим. Очиқ одам экан. Келинимиздан ҳеч нимани аямаймиз, деди ўзимгаям. Бачаминан Заҳри гаплашган. Энди, жиян, сангаям кўўп нарса боғлиқ. Борган ерингда кўкаргин, ўниб, ўсгин, палак ёзгин… Хай, сан ўзингни бўўш қўйиб, эшит, бошқа хаёлларга берилма, фақат Худони ўйла… Аузи биллоҳи минна шайтону ражиим, Бисмиллоҳи Раҳмонур Раҳиим…

Шундан кейин амакиси “Қуръон”дан кўп сураларни майин, ёқимли, оҳангдор овозда тиловат қилишга ки-ришди. Ҳилолада азалдан ҳам таъсирчанлик кучли эди. Ҳозир эса бу ҳолат яққол сезилиб, дастлабки суралар қироат ила айтилиши ҳамон қизнинг бутун вужуди жимирлаб, у гўё қанот ёйдию самога кутарилаётгандай, қушдай парвоз қилаётгандай ҳис этди ўзини. Хаёлида бутун вужуди эриб, нималардир танасидан чиқиб кетаётгандай, қушдай енгил бўлаётгандай сезди. Бир оздан кейин негадир уни уйқу элта бошлади. Холбуки, бир неча кундан буён тузук ухламаган, асаби чарчаган, бош оғриғи анча қийнаётган эди. Ҳатто, уйқу дориси ҳам таъсир этмаган. Энди эса, уйқу тортқилаётганидан хижолат чекяпти, меҳрибон амакиси уни деб, вақтини аямай “Қуръон” ўқисаю у мудраб ўтирса… Буни сезган каби амакиси навбатдаги тўхтамда:

– Ана, ястиқ, ухлайвер… – дедию “Ёсин” сурасини ўша оҳангда қироат қилишда давом этди. Бир оздан сўнг амакиси ўрнидан турганда шошиб кўзини очди-да:

– Раҳмат, амаки, – деганча Ҳабиба опаси берган қизил ўн сўмликни амакисининг яктак чўнтагига тиқиб қўйди. Маҳмуд амаки киссасидан пулни олиб қаради-да:

– Бу жуда кўп, – дея уни эгасига қайтарди. – Иримига йигирма тийин берсанг ҳам бўлади.

– Йўқ, олмийман. Манга пул керак эмас.

– Биламан, энди керак бўлмас. Локин қачон пултопар бўлганингда ўзим сандан сўраб оламан.

Ҳилола кулди:

– Жа сўраб оладиган одамсиз-да, амаки. Буни қайтарманг, кўнглимдан чиқариб бераяпман. Ўқилган “Қуръон” оятлари ўрнига тушсин.

– Унда, – амаки пулни яна яктаги чўнтагига солиб, кафтларини дуога очди. – Қўшганиминан қўша қари, бахтли-тахтли бўл, солиҳ фарзандлар кўр. Худо ўзидан бегона қилмасин, адаштирмасин.

– Адашиб бўлдимов, – деди Ҳилола ўзига ўзи, мулла уйдан чиқиб кетганидан кейин. Аммо унинг ҳолати бир соат аввалгидан анча фарқ қилар, энди ташвишлардан, сиқилишдан қутилган, ўзини бир мунча енгил ҳис этар эди.

Бу ҳолат кечда ҳам, қишлоқнинг бошқа мулласи келиб, никоҳ ўқиганида ҳам, куёв йигит қўлидан тутганча даврага олиб кирганида ҳам уни тарк этмади. Э-ҳэ, давра бунчалар гавжум, одамлар бунчалар кўп, дастурхонлар бунчалар сероб! У ҳеч қачон шундай бўлишини, дабдабали тўй ўтишини кутмаган эди. Ана, яқинидаги узун устал атрофида акаларию опалари, янгаларию поччалари, яқин қариндошлари қувнаб ўтиришибди.

Куёв бола келинга пастроқ овозда:

– Қайнатам ёнидаги одам қайнатайиз бўлади, – деди. Энди у анча ўзгарган, жуда қувноқ – мамнун йигит тусини олган, Ҳилолага тез-тез, суқланиб нигоҳ ташлайди, нимадир дегиси, келин диққатини тортгиси келади:

– Ҳилолахон, конякдан оласизми, шампонданми?

– Йў-йўқ, ҳеч қайсидан ичмийман.

– Шампондан ичинг, озроқ бўлсаям… Зарар қилмайди.

Куёв жўра чаққонлик билан столдаги шампан виносини қўлга олди.

– Сираям, сираям, – Ҳилола қайта-қайта бош чайқади. – Ҳеч ичмаганман.

Куёв жўра ўртоғига қараганча нима қиларини билолмай, тўхтаб қолди. Куёв: “Майли, ихтиёрига қўй”, дегандай кўз қисди. У эса:

– Ўзинг-чи, Босит, қайсидан қуяй? – дея шишани қўймай куёвга хушомадомуз ишшайганча қаради. – Шампон созми, дейман?

– Менга ишинг бўлмасин, – деди Босит келинга бир қараб олиб. – Қайсидан хоҳласанг, ўзинг олавер.

“Хайрият, – деган фикр ўтди Ҳилоланинг хаёлидан. – Пиёниста бўлганида индамай олаверарди… Балки бирор ишкал чиқишидан қўрқиб, ўзини тийгандир?”

У яна даврага, ўз яқинларига назар солдию ҳайратланганча ёнидаги жиянини секин туртди:

– Гулсум, дадангни кўраяпсанми?

– Ҳа, кўраяпман, – деди жияни қовоғи солиниб. – Ичишни ташловдилар – намозга ўтганларидан кейин сира ичмай қўювдилар.

– Ўзи аввал ҳам унча ичмасдилар.

– Ҳа, уйга жуда нозикроқ, ўзларига яқинроқ меҳмон келса, озроқ ичарканлар, бошқа маҳал меҳмон билан отига тўқиштирарканлар. Фақат куёвлари қўймай гоҳо ичирарди.

Гулсум куёвлари деганда тўрт йилча аввал тўйлари бўлиб ўтган ўз эрини назарда тутди, ҳозир ўша куёв ҳам қадаҳ тутганча қайнатасига ниманидир уқдирарди. Нуриддин эса кулимсираганча гапирар, у анча хурсанд кўринарди.

– Қўявер, акам биир яйрасинлар, – деди Ҳилола ва акасининг нега хурсандлигини ўзича, хаёлан чамалади: “Акам бечора мени деб қанча азият чекдилар. Дониёрни фотиҳаси қайтганидан қаттиқ хафа бўлувдилар, бунга бош қўшган акалариму опаларим билан сан-мангача бордилар. Ишқилиб, акажон, энди хафа бўлманг, сизни ҳеч ким хафа қилмасин. Худо хоҳласа, мен ҳам қийинчиликларга чидашга уринаман”.

Чиндан ҳам Нуриддин хурсандчилигини яширолмай даврада айтилган ҳамма яхши сўзларни қадаҳ билан тасдиқлар эди. У эрталабги ва кундузги воқеалардан батамом бехабар, Ҳилола билан тузукроқ гаплашолмаган, кўпроқ ҳар ёқдан келган қариндош-уруғ, яқин биродарлар билан мулоқотда бўлар, уларнинг кўнглини олишга уринар эди. У ҳатто янги куёвга ҳам диққат-эътибор билан қаролган эмас. Бу борада Заҳриддин билан Роҳиланинг таърифига, текширувларига ишонч ҳосил қилган. Боз устига, Ҳилоланинг майлини ҳисобга олган. Аммо унинг номзод билан учрашмаганини хаёлига ҳам келтирмаган. “Иш қилиб, шу кенжа синглимиз бахтини топсин: ёши ўтиб бораяпти, танлаш босқичи бой берилган”, деган фикрларни кўп марталар миясидан кечирган. Унинг назарида, шундай бахтли дамлар, мана, тантана қиляпти. Шундай экан, нега қувонмасин, нега қадаҳ кўтармасин?

Аммо ичкиликнинг ҳам, хилма-хил овқатларнинг ҳам кети узилмаяпти. Бу ҳудудларда камдан-кам учрайдиган ҳолат. Одатда, дастурхон унча бой бўлмайди, бир ёки икки мартагина овқат тортилади. У ҳам кимга етадию кимга йўқ. Асосий диққат ичкиликка қаратилади. Тўй ўтказаётган кимса, қанча кўп арақ кетгизса, шунча кўп “обрў” олади. Кейинги чоғларда бу усул анча чегараланган, дейишади. Бу қуда эса бор имкониятини ишга солган кўринади.

Нуриддин қуданинг тузуккина обрў ҳамда бойлик эгаси эканидан қаноат ҳосил қилган, шунга кўра, синглиси яхшигина хонадонга келин бўлганидан қувонган эди.

“Ҳозирги пайтда оила ўзига тўқ, бойроқ бўлиши жуда муҳим, – деган фикрни хаёлидан ўтказди Нуриддин. – Агар замон шундай кетаверса, қашшоқлар кўпайиши ҳеч гап эмас. Бир парча нонга зор бўлишни Худо кўрсатмасин…”.

Худди шу аснода Одил бобони эргаштирганча давра айланиб юрган қудаси улар ёнида тўхтади. Қуда – эллик ёшлар атрофидаги, оқиш-сарғишга мойил, узунчоқ юзли, сочсиз бошига ола дўппи қўндирган, нигоҳлари ўткир, эгнига янги, оқ костюм-шим кийган, ярим замонавий киши Нуриддиннинг елкасига ўнг кафтини қўйдию:

– Яхши ўтирибсизми, қудажон? – деб сўради. – Етишмовчиликлар борми?

– Раҳмат, ҳамма нарса бор, – деди Нуриддин ўрнидан туришга интилиб. – Тўй чиройли ўтаяпти.

– Қимилламанг, қудажон, – тўй эгаси Нуриддинни қайта ўтириши учун елкасидан енгилгина босиб қўйди. Сўнг соқий йигитга имо қилди. – Бизагаям садта-садта қуйинг, қудам билан олайлик.

Дарҳол икки қадаҳ тўлғазилиб, иккала бош қудага узатилди. Одил бобо ҳам бирисини индамай олди. Қадаҳлар тўқиштирилди:

– Фарзандларимиз бахтли бўлсинлар! – деди мезбон қуда Одил бобога қараб олиб. Сўнг Нуриддинга юзланди. – Синглийиз оиламизга файз, қувонч келтирсин.

– Айтганингиз келсин, қудажон! – Нуриддин ҳаяжонланиб, беихтиёр қадаҳини қуданинг қадаҳига урди, жаранг садоси эшитилиб, бир неча томчилар ўзининг кўйлагига сачради. Лекин эътибор бермади. Шу билан бирга қадаҳни дарҳол бўшатмади, куёвнинг отасини кутди. Бироқ у киши ҳам ичмай, тавозе билан унга қараб турди. – Олинг қани, қуда бобо, – дедию у отасига қаради. – Сиз ҳам оласиз чоғи, ота?

– Нимага олмасканла? Биза энди хеш бўлопмиз. Оладилар. Энди, акаа… – қуда ўзидан ёши кичик қудачани ҳурматлади, – сиздан аввал ичмаймиз-да. Аввал сиз бўшатинг, Тошкандай улуғ ердан келгансиз. Қани, кўтаринг, – у қадаҳини яна Нуриддиннинг жажжи пиёласига секин туртди.

Нуриддин бу сафар интизор қилмади, тик турганча пиёлани бўшатди. Кейин бошқаларга навбат етди. Одил бобони ҳам қуда охиригача ичиргач:

– Асли буни ман ташлаб юборганман, – деди. – Сизлар учун…

– Қаёққа ташлагансиз? – ҳазиллашган бўлди Одил бобо. – Биқингами, қорингами?

– Қудуққа, қайтиб чиқмайдиган жойга, – кулди қуда.

– Ҳаа, мана бу қудуққа денг? – Одил бобо қудасининг қорнига ишора қилди.

– Ҳаҳ-ҳаҳ-ҳа, – қуда завқланиб кулди. Баланд пардада янграётган қўшиқ остида бу садо узоққа таралмади. – Энди шу қудуққа ташлашимиз рост бўлсин! – дея пиёладаги суюқликни шошилмай симирди. Нуриддин узатган бир бўлак гўштни олиб, унинг қўлига ўнг кафти қирраси билан секин уриб қўйди. – Раҳмат, қудажон.

Улар энди навбатдаги меҳмонлар сари силжишар экан, мезбон Нуриддиннинг қулоғи сари энгашганча:

– Энди бир оғиз лутф қиласиз, қудажон, – деди. – Хайми?

– Қайси маънода? – Нуриддин унга, сўнг отасига саволомуз қараб олди. Отаси елка қисди.

– Айтаман, ҳозир сизга сўз берилади.

– Э, мени қўйинг, ана, отам гапирадилар. Отам турганларида мен гапирсам, беодоблик бўлади.

– О, тилийизга наввот, қудажон! – қуда ортига ярим қадам қайтиб, Нуриддинни қучганча пешонасидан ўпди. – Баракалла, ота ўғли! Аммо катта қудам ҳам албатта гапирадила. Тўй охирида, манминан тик туриб, фотиҳа берадила. Шу учун сиз хотиржамликминан сўз айтаверасиз.

Нуриддин индамай таъзим қилди. Лекин даврани олиб борувчи йигит уни кўкка кўтарувчи мақтовлар билан сўз берганида, овоз кучайтиргични унга келтириб беришганида ғалати ҳол юз берди. Шунгача эса у ҳақиқатан ҳам ҳамманинг эътиборини тортадиган сўзлар айтишни мўлжаллаган, бу борада ҳеч кимдан қарзга фикр-гап олмайдиган кимса эканини намойиш этгиси бор эди. Аммо овоз кучайтиргични қўлида тутганча тўрга қарадию негадир кўнгли бузилиб кетди. Озғингина, увоққина (унинг назарида), қайсаргина синглиси оппоққина келинлик либосида олам-жаҳон бўлиб, фаришталардай нур ёғдириб, ер остидан унга назар солиб, эҳтимол хижолат чеккандай қараб турибди. Ёнида барваста кўриниш олган куёв бола. Қанийди онажони тирик бўлсайдию шу лаҳзаларни ўз кўзи билан кўрсайди, кўнгли хотиржам тортсайди. Бу атрофларда, умуман, ўзбекларда қиз боланинг турмуш қурмай ўтиши бир оз ўнғайсиз ҳол саналишини ҳисобга олса, шу вазият кишига таскин беради. Бироқ Нуриддин кўнглида мўлжаллаган фикрларни ногоҳ эсидан чиқариб қўйдию бир нафас жим қотди. Йўталди. Негадир кўзлари намланди. Бу ҳолдан ғаши келди. Ҳамма жим: Тош-кентдан келган келиннинг акаси нима деркин? Тўйхонага сукунат чўккан каби.