Текст книги "Катта хонадон 1"

Ҳилола бошини хиёл кўтариб, акасига қаради, гўё нигоҳларида унга катта қувват нурини йўналтирди:

“Бардам бўлинг, акажон…”.

– Юрагимда жуда кўп гаплар, жуда мўл истаклар бор, – дея ниҳоят сўз бошлади бош ака. – Аммо ҳаммасини айтмийман – кўнглимдан сизларга уларни нурдай таратаман. Энг муҳими, Сен, Ҳилола, ана шу хонадонга бахт олиб кел, қувонч олиб кир, тотувлик улагин. Ҳар сафар иккалангни бахт оғушида кўрай…

Кейин у нималар деди, аниқ эслай олмади. Фақат ўрнига қайта ўтираётганида қарсаклар, “Яшанг” деган овозлар янграганини илғаб қолди, хижолат чеккан каби қовоғини солиброқ, аммо индамай пиёлани бўшатдию аста ўрнига чўкди.

– Табриклайман, ака, яхши гапирдиз, – деди даврадан ўйнаб қайтаётган, анчагина ширакайф укаси Фазлиддин. – Дилимдаги гапларни айтдиз.

– Қўйсанг-чи, – Нуриддин қўл силтади. – Кўнглимни беҳуда кўтарма. Гапиролмадим. Мана бу касофат “дори”дан кўп тортганим таъсир этди, чамаси.

– Ундай деманг, тоға, – рўпарасида ўтирган жиянларидан бири унга эътироз билдирди. – Ҳаммани оғзизга қаратдиз.

Нуриддин хотиржам тортдию бари бир ўша “касофат”дан яна бир неча бор кўтарди. Кейин уни ўйинга тортдилар. Давраларда ҳеч қачон ўйнамаган эса-да, қўлларини ҳаволатиб, лапанглатиб, у ёқдан-бу ёққа бориб келаверди. Атрофини эса асосан ўз одамлари қуршаб олгандай: сингиллар, укалар, келинлар, куёвлар, ана, ёнгинасида қизи Гулсум ва аёли Озода – ҳамма ўйнаяпти, гўё ҳамма янги оилага – келин-куёвга бахтли ҳаёт тилаяпти. Шу аснода тўй “гуноҳкорлари”ни даврани тарк этишга, уларнинг дам олишлари учун рухсат этилди. Тантана эса тўхтамади, аввалгидай давом этаверди. Бир маҳал Озода эрига яқинлашди-да:

– Бўлар энди, дадаси, – деди билагидан тутганча. – Кетиш керак.

– Шунақами? – Нуриддин мастона кулимсиради, оёқлари чалишгансимон довдиради. У маст эса-да, ҳушини йўқотмаган, вазиятни англар, тўғри мушоҳада қилар эди. Аммо ҳеч ёққа кетгиси келмасди. – Ҳилолани ташлаб, а?

– Ҳа, ташлаб кетмай нима қилардиз? Энди у мана шу ҳовлини эгаси бўлади.

– Энди уни қачон кўрамиз?

– Энди… энди… – Озода каловланди, – энди қачон қишлоққа келсак… Эртага кетамиз-ку.

– Ҳа-я, кетамиз… Унда… Озода, ҳозир уни кўрсак, хайрлашсак, бўладими?

– Бўлади, дадаси, бўлади, юринг, – Озода унинг қўлидан тутганча ичкари ҳовлига бошлаб кетди. Гавжумгина, аёллар қуршовидаги бир хона рўпарасида тўхтаб: – Сиз шу ерда кутиб туринг, мен Ҳилолани огоҳлантириб чиқай, – дея у йўрғалаб ичкарига кириб кетди. Салдан кейин эрини ичкарига бошлади. Хонага чимилдиқ тутилган эди. Акасининг кириши муносабати билан қудалар чимилдиқнинг бир томонини кўтариб қўйишибди. Ҳилола ҳамон оппоқ – тўй либосида фаришта янглиғ эгилиб турибди. У акасини кўрган заҳоти икки-уч одим олдинга юрди:

– Акаа, кетманг, – шивирлади у. – Бир-икки кун қолинг.

– Қанийди, жуда истардим… Ишга бо… бориш ке… рак, сингилжон…

– Унда янгамни қолдириб кетақолинг, жоон ака. Хўпми?

Нуриддин “қоласанми?” дегандай хотинига юзланди.

– Ҳеч иложим йўқ, Ҳилолжон, ҳали эртагаям ишга боролмийман. Йўл…

– Йў-йўқ, кетмайсиз, мен билан қоласиз, – Ҳилола ёш қизалоқдай йиғламсираб, янгасидан аразлаган каби тескари қаради. Сўнг акасидан илтимос қилди: – Ҳеч бўлмаса, шу кеча қолсинлар, кўндиринг, акаа.

– Бўпти, эрталабгача янгангни сенга топширдим, сингилжон, – дея Нуриддин унинг елкасидан тутганча пешонасидан ўпдию кўзларидан дувиллаб ёшлар қуйилди. Сўнгги сўзлари бўғзидан аранг отилди. – Бахтли бўлл…

Ҳилола акасининг елкасига юзини босди, лекин овоз чиқаролмади. Нуриддиннинг ўнг елкаси ҳўл бўлган эди. Бироқ сархушлиги боис буни пайқамади. У қўл силкиб, синглисидан узоқлашаркан, қийинчиликлар, изтироблар гулханига уни ўтин каби ташлаб кетаётганини тасаввур ҳам қилолмас, у ўйлаган бахт сароб янглиғ кўзга ташланганини тушида ҳам кўролмас эди. Зотан, у ҳозир буни ўйлаш, фикрлаш даражасидан йироқда, гўё саробли бахт нурларида кўмилиб, чўмилиб, ичда хиргойи қиларди: “Онамнинг кенжаси, кенжа синглим, бахтли бўл, онам абадий маконида тинч ётсинлар, сендан тинчисинлар, сингилжон…”

* * *

Тушга яқин, автобусда кетишаётган чоғда Озода айтган гаплар Нуриддиннинг кўнглини тинчитди, дилидаги номаълум ғулғулаларга барҳам берди. Мўлжал бўйича автобусга эртароқ чиқишмоқчи эди. Бироқ Нуриддинни ўрнидан турғазиш анча қийин кечди. Холбуки, Озода куёвнинг ҳовлисидан кун чиқмасданоқ етиб келган, у ёқда қолган аёлларга қуда кичик автобус ҳозирлаб қўйган экан. Аёлининг қистови билан аранг кўзини очган Нуриддин:

– Ҳм, нимма гап? – дея уни турткилаётган хотинидан сўради.

– Кеч бўлиб кетди, тезроқ йўлга тушиш зарур.

– Йў-йўлга? – Нуриддин кўзларини ишқалади. Қаерда, қанақа ҳолатда ётганини бир лаҳза тушунолмади. – Қа-қаёққа борамиз?

– Вой ўлай: қаёққа бўларди, уйимизга, Тошкентга-да. Тўй тугади…

Хуллас, нонушта тўйнинг давомидай шоҳона ўтди. Қуда бериб юборган ажиб таомлар, пиширилган товуғу балиқлар, Фазлиддиннинг акасига “илинган” “зиғирни гулидай” коняк Нуриддинни ўзига келтирди. Кейин шоша-пиша йўлга отланишди.

– Жуда эрта қайтдингларми? – автобус жилиб, бир оз юрганидан сўнг ёнида ўтирган хотинидан сўради у. – Ўзи у ерда нима қилдиларинг?

– Қудаларга қолса жавоб беришмасди. Келин саломни ўтказдиму икки оёғимни бир этикка тиқиб, уларни шошилтирдим.

– Келин саломни сен ўтказдингми?

– Ҳа. Ҳилола уларни қойил қолдирди.

– Нима қилиб?

– Саҳардан туриб олиб, худди тошканли келинлардай, бутун бир ҳовлини, дарвоза йўлакларини сув сепиб, супириб – чиннидай тозалаб қўйди.

– Э, бу ёқларда бундай одатлар йўғиди-ку, ўзига ташвиш сотиб олибди-да. Ўзи чумолидай нозиккина бўлса… Айтмадингми, ўз одатимизни қилаверсиниди.

Озода индамади. Нуриддин синглисига ачинди:

– Каттагина оила экан, у чидармикан? Тўйиброқ овқат емаслиги ёмон-да.

– Ҳилола аллақачон уларнинг кўнглини топиб, улгуди. Қайнанасиям яхшийкан: келиним, бачамлаб қолди. Ортиқча уринтирмас.

– Айтганинг келсин… Худога шукур, елкамиздан тоғ ағдарилди. Энди онам ҳам қабрларида тинч ётсалар керак…

10. САМОГА ЙЎЛЛАНГАН САСЛАР

Орадан ярим йилдан кўпроқ вақт ўтди. Хайрият, оламда сим алоқаси бор. Йўқса, Нуриддин на қари отаси ҳолидан хабар топади, на ўзи заифгина ҳисоблаган, эндиликда ҳаётнинг сирли уммонига улоқтирилган синглисининг қандай турмуш кечираётганини билиб олади. У ташланган уммон тиниқми, шўрми, балчиқми? Симда эса Ҳилола ҳамиша: “Ҳаммаси яхши, аҳилиноқмиз, келинг-кўринг” деганча шодлигини ифодалаган бўлади. Бош ака боролмаётганидан ўкинади ва: “Ҳилола, куёв билан ўзларинг келақолинглар, дам олиб кетасизлар”, дея таклиф этади. “Борармиз, ёз келаверсин-чи, дала-ҳовлизни мақтаганман, ўзиз ҳам кетар чоғда: “Курортга бориб юрманглар, тоғда дала-ҳовлимиз бор”, деб унга айтгансиз”. Акаси бу ваъдани эслолмайди. Маст бўлганда ҳар хил гаплар айтиб юборгани эҳтимолдан узоқ эмас. Аммо иқтисодий танглик дала-ҳовлига ҳам ўз таъсирини ўтказган: бошланган ишлар чала қолган – иморат тиклангану сувоқдан чиқмаган; ерларни ёввойи ўтлар босиб ётибди; кўчатларнинг айримлари сувсизликдан қовжираган. Шундай вазиятда кенжа куёви келса, Ҳилола хижолат чекмайдими? Шунга қарамай синглисига: “Йўлга чиқишдан икки-уч кун бурун сим қоқинглар, дала-ҳовлини куёвимизга мослаб, у ёқ бу ёғини тартибга соламиз, хўпми?” деб тайинлайди. Сўнг отасининг аҳволини суриштиради. “Юриптилар. Яхши” деб қўяди синглиси. Бироқ унинг овозида қандайдир маъюслик сезилади. Буни бош ака ўзича тушунади: “Ҳа, отам келиннинг қаровида қолди. Еб-ичиш, ётиш-туриш – парвариш ўзига яраша. Шундан у изтироб чекади. Ёрдам бергиси келади. Аммо унинг ўз хўжайини бор. Истаган маҳали ота ҳовлисига боролмайди. Шундан сиқилса керак…”

Ҳилола эса дастакни ўрнига қўядию даҳлиздан ўз хонаси томон чопади, кўзларидан томчилар сизганча юмшоқ каравотга ўзини отади.

“Қандай айтай? – дейди ўзига ўзи. – Акаларимгаям, опаларимгаям айтолмийман. Улар билмасликлари керак. Мен зиндонда аждаҳога ем бўлаётганимни ҳеч ҳам билмасликлари зарур…”.

У ногоҳ қаддини ростлаб, оёқларини пастга туширди. Хаёлида ғалати фикрлар кезарди. Хонада ҳеч ким йўқлиги бунга қулайлик туғдирар эди. Босит ҳали келмаган – қайси гўрларда тентираб юргандир. Қайнатаю қайнана аллақачон бир уйқуни олишган. Қайнағаларию оила аъзолари ойнаи жаҳонга мубтало – бошқа нима ҳам қилишади?

– Бир вақтлар ўқувдим, – пичирлади Ҳилола. – Айтиладиган гап-сўзлар, ҳатто пичир-шивирлар ҳам батамом йўқолиб кетмас экан. Хусусан, юракдан чиққан нидолару хитоблар самога кўтарилиб, дайдиб – айланиб юраверар экан. Уларни фаришталар, жинлар гоҳида эшитиб қоларканлар. Эҳтимол, келажакда шундай овозларни тутиб оладиган аппаратлар, тутқичлар кашф этилар. Ўшанда менинг изтиробларимниям тинглаб кўрарлар. Лекин унда отам… – дедию томчилардан кўзларига парда тўсилди, – отажоним бўлмайдилар. Ким билади, ўзим ҳам, акаларим ҳам тупроққа айланармиз. Нидоларим… балки шохли Искандарнинг сартароши овозидай оламга таралар…

Ҳилола ўша машҳур эртакни эслади: ўта золим, шафқатсиз шаҳаншоҳ соч олдирганидан кейин ҳар гал сартарошни қатл этаркан. Бунинг сабабини ҳеч ким тушунолмаган. Мамлакатда ҳамма сартарошларга қирон келади. Шоҳнинг сочи яна ўсади. Бироқ сартарошни қаердан топишсин? Роса суриштирилганидан сўнг узоқ бир қишлоқдан сартарош топиб келадилар. Соч олаётиб, сартарошнинг ғалати ҳолга тушганини, қўли билинар-билинмас титраганини шаҳаншоҳ сезиб:

– Ҳа, нима кўрдинг? – деб сўрайди.

– Ҳеч нима кўрмадим, шоҳим, сочингизни олиш шарафига мушарраф этганиздан ҳаяжонга тушаяпман…

– Ҳеч нима кўрмаганинг маъқул, бу сени ўлимдан олиб қолади ҳамда доимий сартарошим бўлиб қолишингга имкон беради. Хўш, бирор нима кўрдингми?

– Тилла бошиздан бошқа ҳеч нима кўрмадим, шоҳим.

– Боракалло! Бор, яшайвер, лекин кўрганингни бирор ерда оғзингдан гулласанг, бошинг кетади, уруғ-аймоғинг билан қириласан.

Сартарош жон ҳовучлаб, саройдан узоқлашади, гоҳида келиб, шоҳнинг сочини олади. Ҳар сафар қўрқиб, қаттиқ ҳаяжонланади. Бироқ ичидагини бирор кимсага айтолмайди. Узоқларга бош олиб кетишдан ҳам маҳрум. Дардини кимгадир айтиб қўйишдан қўрқиб, ўзини одамлардан четга олади – чўлга чиқиб кетади. Чанқаб, бир қудуққа боради. Ундан қониқиб сув ичганидан кейин ичида ғуссага айланган гапни кимгадир айтишга, ичини бўшатиб, ташвишдан қутилишга эҳтиёж сезади. У ёқ-бу ёққа қарайди. Ҳеч ким йўқ. Шунда у қудуққа эгилиб, сувга тикилганча:

– Искандарни шохи бор, – деб пичирлайди, гўё елкасидан улкан тоғ ағанайди.

Кунлар, ойлар ўтади. Ҳалиги қудуқдан қамишлар ўсиб чиқади. Қўй боқиб юрган бир чўпон ўша қамишдан сибизға ясаб, лабига тутиши ҳамон антиқа куй орқали шундай овоз таралади:

– Искандарнинг шохи бор, Искандарнинг шохи бор…

Чўпон ажабланиб, яна чалади, яна ўша оҳанг, ўша сўзлар. Чўпон бошқа сибизға ясаганида ҳам ўша куйлар таралаверади. У сибизғаларни сотиб, бойиб кетади. Шу тариқа, шаҳаншоҳнинг бошида шохи борлиги бутун оламга ёйилади…

– Эртаклар замирида қандайдир ҳақиқат ётади, деган гаплар, балки тўғридир, – шивирлади Ҳилола. – Демак, овозлар ҳам йўқолмайди, деган фикрлар ҳам эҳтимол ростдир… Шундай экан, мен ҳам ичимни кемираётган дардларни бировга эмас, самога йўллайман, ичимни бўшатаман. Келажакда овоз тутқичлар менинг сўзларимни шояд тутиб олсалар… Кундаликми? Йўқ… Кундаликлар кимнингдир қўлига тушиб, ҳолатларим, туйғуларим бошқаларга эрмак бўлишини истамийман. Майли, пичирларим самода тентирасин, осмонга ёйил-син, фаришталарга аён бўлсин. Фақат жинларга етмасин. Улардан жуда қўрқаман.

Шу пайт ҳовлида қандайдир шарпа эшитилдию Ҳилола чўчиб тушди, шоша-пиша кафти орқаси билан кўзларини артиб, эшик томон йўналди: “Наҳотки яна маст? Наҳотки яна терговлар, тазйиқлар бошланади?..”.

Эшик тиқиллади. Йўқ, у эмас. У эшикни тепиб, тарақлатиб очганча кириб келади, кейин дағдағалар…

– Келин, яхши ўтирибсизми? – эшик қия очилиб, қайнанасининг эзгин, хомуш ҳамда ташвишли нигоҳи кўринди. – Ҳали келмадими, жувонмарг?

Ҳилола кўзларини юмганча бош тебратди.

– Юринг, бизаминан ётақолинг.

Ҳилола яна индамай бош тебратди. Бу таклифга кўнолмаслигини ҳам қайнанаси яхши билади. Кўнгил учун шундай дейилганини ҳам Ҳилола сезади. Ҳеч қачон ёлғиз ётишга ўрганмаган оиланинг эрка қизи бундай кунлар бошига тушишини, тунларни қўрқув остида ўтказишини – тақдир ўйинларини қаёқдан ҳам билсин?

– Хай, сизминан ўтириб турай…– кампир бир қадам ичкари босди.

– Йў-йўқ, ойижон, балога қоласиз. Бориб, дамингизни олаверинг, – деди Ҳилола. Аслида у шу топда ёлғиз қолишни жуда истар эди. Бу гапдан кейин қайнанаси ортга буриларкан:

– Ҳали қачон келади, Худо билади, – деди. – Ётиб ухлайверинг. Маст бўлиб келса, бизани уйга чопинг, эшикни очиқ қолдираман.

Шарпа тингач, Ҳилола яна ўз тўшагига маъюсгина чўкди. Салдан кейин лабларидан сўзлар сирғалиб чиқаверди:

– Эй, қудратли осмон, беғубор фаришталар, менинг нидоларимга ўрин беринглар, уларга завол еткизмай, келажак яхши одамларига етказинглар.

У самодан жавоб кутган каби бир нафас жимиб, қулоқ тутди. Аммо ҳеч қандай сас эшитилмади, би-рор белги ҳам берилмади. Шунга қарамай, Ҳилола бўшлиққа тикилган кўйи секин сўзлай кетди:

– Мен, Ҳилола Одил қизи, етти ўғил, уч қиздан кейин туғилган, онам Шамсия бону айтганларидай, халта қоқди – аҳмоқ, гўл бир аёлман. Бахти қаро десам, тўғри бўлар.

– А? Бахти қаро? – дегандай бўлди кимдир. Буни Ҳилоланинг ўзи айтдими ё шамол гувиллаб, ундан сўрадими, ўзи ҳам пайқамади. – Жуда ошириб юбормадингми? Бахти қаролик жуда ёмон…

– Билмадим, ўзим шундай ҳисоблайман. Буни учун мени тўла эшитиш зарур.

– Қани, эшитайлик…

– Ҳозир вазиятим қалтис, жуда қалтис, ҳатто қўрқинчли.

– Манаман деган етти аканг, обрў-эътиборли опалару поччаларинг бўлсаю нимадан қўрқасан?

– Ҳамма гап шунда-да… Ёлғиз бўлганимда эҳтимол қўрқмасдим.

– Аввал уринганингдай, ўз жонингга қасд қилардингми?

– Йўқ, энди сираям ундай қилолмийман… – Ҳилола қорнини силаб қўйди. – Биза энди икки кишимиз. Ўзимдан ҳам унинг жони ҳар нарсадан азиз. У борлигини сездириб тураркан, ўлишни хаёлимгаям келтирмийман.

– У алкашнинг, қорадори қулининг боласи…

Ҳилола сесканиб кетди:

– Йў-йўқ, у менинг болам, менинг ҳаётим. Танамда жоним борича уни ҳимоя қиламан, қўриқлайман.

– Кучинг етмаса-чи?

Ҳилола бошини эгиб, жимиб қолди. Кейин яна иягини кўтариб, бўшлиқдан нажоткорона сўради:

– Менинг гуноҳим нима?

– Гуноҳинг кўп. Лекин қўрқма, у гўдакнинг гуноҳи йўқ. Фақат ўзингни авайласанг бас, уни авайлаган бўласан.

Ҳилола пичирлашдан тўхтади. Чуқур ўйга толди. Ўзидан айб қидирди. Биринчи кечада ҳам, кейинги кунларда ҳам худди опалари ўргатганидай иш тутди, ҳатто улардан ҳам ошириб, чинакам ўзбекона одобу иффатни намойиш этди – Боситни ҳақиқий инсон, бир умрлик йўлдош ҳамда ўзининг ҳимоячиси деб қабул қилди. Бундай қараганда, у шунга лойиқдай, ҳеч қанақа нуқсони йўқдай, анчайин меҳрибондай туюлди. Тўғри, Босит у орзу қилганидай, хаёлида мўлжаллагандай йигит эмас. Хусусан, уни Дониёр билан ҳам таққослаб бўлмайди. Бироқ унга энди на хаёлдаги, ўзи учратмаган йигит, на Дониёр керак. Ўшалардан буни устун қўйиши, шунга кўникиши зарур. Эҳтимол, шу қарорию интилиши туфайлидандир, балким, ўзида ҳам инсоний хислатлар бир мунча мўллигидандир, Босит унга ҳурматэътибор билан ёндошди.

– Мен сизни яқиндан кўролмагандим, чиройли экансиз, – деди у биринчи тундаёқ қизаринқираб, ютиниброқ, журъатсизроқ овозда.

Ҳилола қизариб, ерга қаради ва жилмайишга уринди.

– Нимага учрашишга кўнмадиз, а?

– Билмадим. Ҳамма мақтади, инондим… Шуниси қизиқроқ туюлди ўзимга.

– Кутилмаганда бадбашара бўлиб чиққанимда нима қилардиз?

Ҳилоланинг юраги орқасига тортиб кетди. Ўша кунни, никоҳга борган лаҳзани эслади. Кейин амакисининг сеҳрли қироатларидан ўзгаргани – бу болага “исигани” хотирасидан ўтди. Балки, чиндан ҳам у ўзи хунукдиру Ҳилола “жинлардан қутилгани” оқибатида кўзига тузук кўринаётгандир. Шу ўй боис у эрига ялт қаради. Босит унга илжайганча тикилиб қолган эди.

– Хунукман, а? – у кўзларини қисиброқ қаради. – Ўша куни кўрдизу қўлимни силтаб ташладиз.

– Кечирасиз, маст одамдай кўринувдиз. Мастларни ёмон кўраман…

– Мастларга ишиз тушганми? – қўққисдан сўради Босит.

– Йў-йўқ, ҳеч қачон. Баъзида акаларимни маст ҳолда кўрганман. Вой, худойим, мастлик шунақаям ёмон бўларканми, деб ҳайрон қолардим. Эртасига айтган гапларига, қилган қилиқларига мункир келардилар.

– Акалариз кўп ичадиларми? Улфатга ўхшайдилар, а?

– Йўўқ, фақат битталари ичишга ишқивозроқ… – Ҳилола иккинчи акасини кўз олдига келтириб, жилмайди. – Лекин ичганларида шундай юмшоқ, шундай эзма бўлиб кетадиларки, оғизларидан бол томади.

– Унда нимага мастлик жуда ёмон бўларкан, дейсиз? Ахир юмшоқ бўлсалар, ҳеч кимга зарарлари тегмаса…

– Унақа ҳолат, биласизми, кимдир ғашларига текканида рўй бераркан. Унда у кишини ҳеч ким саришта қилолмайди, гапини ўтказолмайди. Худди ичларига дев кириб олиб, бошқараётганга ўхшайдилар…

– Ҳм… тушундим. Ўзи ғашга тегиш ёмон-да.

– Сиз ичмайсиз, а? – Ҳилола эрига нозланиб қаради.

Боситнинг томирларидаги қони гупириб, ҳаяжонланиб, ўрнидан шашт турдию Ҳилолани азот кўтариб, бағрига босди, сўнг баланд тўшакка секин қўяркан:

– Йўқ, ичмийман, – деди ҳаяжон оғушида. – Шундай хотиним бўладию нимага ичишим керак?

Кейинги бир неча кунлар ҳам, тунлар ҳам шундай ёқимли, лаззатли ўтди. Иккаласи ҳам бир-биридан хурсанддай, бир-биридан ҳеч қачон ажралолмайдигандай туюларди. Куёв тўра ҳовлидан ташқарига чиққиси, ҳатто ишга ҳам боргиси келмас эди. Ота-она ҳам, куёвнинг оғайнилари ҳам келиндан жуда хурсанд эдилар. Чунки, бу яқин атрофда бунчалар хуш ахлоқли, бунчалар одобли, бунчалар озода келин кўзга ташланмасди. Худди эртаклардагидай, Худо бу хонадонга бахт қушини қўндириб кетганга ўхшарди. Унга кўз тегишини исташмас, келин теварагида ҳамма парвонадай туюларди. Бундан Ҳилоланинг ўзи ҳам қаноат ҳосил қилар, нимадир бунга халақит беришини сира хоҳламас эди.

– Худо мен учун сизни яшириб қўйган экан, – дерди Босит қувончини яширмай. – Хайрият, анави Дониёр сизни илиб кетолмай қолган экан.

– Нима? – анқайиб қаради Ҳилола юрагида қўрқув қўзғалиб.

– Ҳаммасини биламан, – кулимсиради Босит. – Тўй бўлишидан аввал нарсаларини қайтариб бергансизлар.

– Ҳа, шунақа бўлувди.

– Нима, Дониёрминан келишмадизларми? – хотиржамгина сўради Босит. Унда ҳеч қандай синчковлик сезилмас эди. Шунга қарамай, Ҳилола “Бирор бало қўзғамасайди” деган хавотирга бориб, бир нафас ўйланиб қолди. Аммо жавоб чўзилиши мумкин эмаслигини ҳам сезарди. Шунга кўра:

– Э, у билан мен гаплашганим йўқ, – дея ростига кўчди. – Бу ишга аралашмадим ҳам. Бошдаям ихтиёрни отамга ташлаб қўювдим.

– Худди мендай бўлган экан-да.

– Тақдирда шу ёзилган экан.

– Ишқилиб, хафа эмасмисиз?

– Йўқ, – деди бу сафар ёлғондан, бироқ ишончсиз овозда. – Тақдирни такбир қилиб бўлмайди, дейдилар. Ўзимни тақдир ихтиёрига қўйдим.

– Акалариз ҳам зўр ичишаркан, зўр ўйнашаркан.

Бу гап Ҳилолага ёқмади. Аммо изоҳ ҳамда эътироз билдириш ҳам ўринсиздай туюлди. Шунга қарамай:

– Ҳа, менинг тўйимда биир ичгилари келибди-да, – деб қўйди. Ўша дамдаги жуда қувноқ кўринишдаги акаларини кўз олдига келтирди у.

11. КАТТА ҲОВЛИДАГИ МАСЛАҲАТ

Акалар эса ўзлари билан овора, тирикчилик ташвишларига ботган: кенжа сингиллари муаммосидан қутулганлару ҳозир у қандай турмуш кечиряпти, нимага зориқяпти – бу билан ишлари йўқдай. Бунақа ишларни бошқариб турадиган, ҳамма муаммолар хусу-сида олдиндан ўйлайдиган онаизорнинг йўқлиги яққол сезилар эди. Ҳовлининг келини Карамгул қайнсинглисидан қутулганидан хурсанд. Фақат унинг шаҳарда, каттагина хонадонга эга бўлгани, бой оилага келин бўлиб тушгани ғашига тегарди. Бу ерда, катта хонадонда эса, аҳвол тобора ёмонлашиб боряпти: олдинга босиш эмас, кун сайин ортга кетиш – ейиш-ичишда ҳаловат йўқ; кийиниш бобида-ку, қарийб икки йилдан буён бирор кўйлак ҳам сотиб олинмаган. Болалар йиртиқ кийимда мактабга қатнайдилар, дарсликлар етишмайди. Мактабдан оч ҳолда қайтганларида нондан бошқа егулик топилмайди. Қишлоқдаги кичкина бир дўконни бошқариб турган Фазлиддин касодга учради. Жуда зарур озиқ-овқат турларидан бўлак бирор нима келтириш иложи бўлмай қолди. Шунда иши юришиб турган қўшниси ва шогирди бўлмиш йигитча дўконга ўзи харидорлигини маълум қилди. У сиртдан савдо олийгоҳида ўқир, Фазлиддиннинг дўконида сотувчилик вазифасини бажарарди. Лекин ҳар қандай одамнинг кўнглини олишда, “ака-ука”, “опа-сингил”лаб, пинжига киришда унга тенг келадиган кимса бу атрофда топилмас эди. Эҳтимол, шу боисдандир, иши юришиб кетган, қисқа вақт ичида ота-она ҳовлисидан алоҳида ажралиб чиқиб, чиройли иморатлар қурган, “Жигули” машинасига эришганди. Давр шунақа одамларга кулиб боқаётганга ўхшарди.

Оилани боқиш – яшаш учун пул керак. На чора, Фазлиддин дўконни шогирдига арзон-гаровга расмийлаштирди. Шунинг устига яна муаммо чиқди. Дам олиш куни чошгоҳга яқин вилоят марказидан акалари, қўшни шаҳарда яшайдиган Ҳабиба опаси бир машина бўлиб келишди. Фазлиддин танг аҳволда. Дўкондан тушган маблағнинг катта қисми зиёфатга сарфланса… Акалари баъзан “шайтон сийдиги”дан “жиндай-жиндай” нўш қилиш одатлари бор. Уйда эса ҳеч вақо йўқ… Фазлиддин бош қашиб турди-да, ниҳоят велосипедни етаклаб чиқди.

– Йўл бўлсин, – отаси билан гаплашиб ўтирган Ҳусниддин ўрнидан туриб, унинг ёнига келди. – Қаёққа отландинг?

– Марказга ўтиб келай, у-бу керак экан.

– Биз зарур нарсаларни келтирганмиз. Беҳуда овора бўлма.

– Аҳ, йўғ-э, ака… – Фазлиддин қувонганини яширолмади. – Унда… анавиндан…

– Э, қўй ўшани, – Ҳусниддин қўл силтади, укасининг велосипеди тумшуғини ёнга итарди. – Ўшасиз ҳам кунимиз ўтади, укам.

– Ундай дема, укагинам! – деганча Шавқиддин меҳмонхонадан шошиб чиқди. Ён чўнтагидан битта эллик сўмлик олиб, укасига узатди. – Қитдай-қитдай қилмасак, қандай бўларкан? Биир йиғилиб қолибмиз-да, укам.

– Э, ака, – дейишдан нари ўтолмади Ҳусниддин. Уй эгаси эса гапни чўзиб ўтирмай, ўзини велосипед эгарига отди.

Ошдан олдин яримтани думалатишди, Одил бобога ҳам озроқ қуйишди. Бироқ ота кескин рад этди:

– Энди манга индаманглар, бачаларим. Шу сабил қолгур манга бирор каромат кўрсатган эмас, эндиям кўрсатмайди. Сан, Шавқи, бачам, ишинг тузукроқ, шаштинг ҳали қайтгани йўқ. Локин, ичишни тўхтатсанг, ютқизмийсан, барака топасан, бачам.

– Э, ота, иш аввалгидай эмас, ойликни вақтида бермайди.

– Ойлик бермаса, тирикчилик нима бўлопти, бачам?

– Ўғирлиқ-да, – кулиб гап қўшди Баҳриддин.

– Ўғирлиқ… Ҳа, ўғирлиқ, ота. Ҳамма қилганидан кейин биз ҳам қиламиз-да: белимизга, сонимизга чит, сатин ўраб, олиб чиқамиз. Шуни пуллаб, тирикчиликка яратамиз, ота.

– Оббо, жуда ямон, қалтис ўйин экан у, бачам. Ўғирлиқ – гуноҳи азим, бачалагаям касри уради. Қўлга туш-санг, ишдан ҳайдаласан, қамалиш ҳам бор. Шу ишни қилма, бачам.

– Бошқа илож йўқ, ота, ҳамма ўғри бўлиб кетган.

– Посбонлар индамайдими?

– Индайди. Лекин улар ҳам ҳақини олади-да. Катталар ўша посбонлардан ундиради.

– Мунақада яқин ораларда мамлакат ўзини ўнглаёлмас экан, – чол бош чайқаб, ўйга толди.

Одил бобо мустақиллик туфайли икки масалада жуда қувонган эди. Биринчиси, мамлакат ўрислар – динсиз фирқа зулмидан озод бўлди. Шунинг шарофатидан дин-иймонга эрк берилди, кўплаб масжидлар ишга тушди. Бировдан рухсат сўраб, намоз ўқилмайди, рўза тутилмайди. Яна… каллани ишлатиб, ҳаракат қилган одам бой бўлишига йўллар очилди. Аммо ғалати-ғалати ҳодисотлар бўляптики, охир-оқибати нима билан тугашини ҳеч ким билмайди… Яна бир қувончи – ўзининг ҳовлисида осойишталик юзага келди – Ҳилола ҳимояда. Бироқ унда ҳам қандайдир муаммо борга ўхшайди…

– Ота, – деб қолди ногоҳ Ҳабиба. Одил бобо унга ялт қаради. Бу қизи ҳамиша бир иш ё ишкал чиқариб юради, – хафа бўлмайсиз, ҳовлимиздаги бу йиғилишимизни мен уюштирдим.

– Хай, яхши қилибсизлар йиғилиб. Шундай йиғилиб турганларинг яхши-да, бачам. Бирор муаммо чиқмадими иш қилиб?

– Бор-да, ота, – деди яна Ҳабиба. – Ҳилолани тўйидан ярим йил вақт ўтди. Лекин уни ҳали кўргани борганимиз йўқ.

– Нимага, бачам, тез-тез кўришасила, ўзиям келиб турибди.

– Ҳазилга олманг, ота. Кўрди деган одатимиз борлигини унутдизми?

– Ҳаа, шунақа де. Хай, синглингга нима олиб борасан, бачам?

– Шуни маслаҳатлашайлик-да, ота, – Роҳила синглисининг сўзини давом эттирди. – Бирор кунни белгилайлик, кейин катта акамгаям хабар қилайлик.

– Сан ўзинг нимаминан бормоқчисан? – такаббурона савол ташлади Заҳриддин ва кўзларини қисинқираб, Роҳилага тикилди.

– Ҳозирча, билмадим…– довдираброқ, сўниқ жавоб қайтарди Роҳила. – Куёвиз билан маслаҳатлашамиз, бирор нима олармиз. Пул тўплаш қийин бўляпти. Рўзғордан орттиролмаёпмиз.

– Хай, рўзғордан ким орттиряпти? – Заҳриддин ташаббус жиловини ўз қўлига олди. – Рауф куёв яхшигина топармон, сизларки бирор нима орттиролмаётган экансизлар, биза нима қилайлик?

Акасининг бу ишга бош қўшмоқчи эмаслигини пайқаган Ҳабиба ўсмоқчилади:

– Сиз ҳамми? Ҳаммамиздан бойимиз ўзингиз…

– Мен ҳеч қанақа бой эмасман, кунимни зўрға ўтказиб турибман.

– Вой, бечора акагинам-а, асли сизга ёрдам керак экан-да, а?

– Ха, ёрдам берсанг, арзимийманми? Энг катта рўзғор меники бўлса, олти бола ейман-ичаман, деб қўлимга қараб турган бўлса…

– Уялинг-е, ака, шу гапларни айтишга. Хўш, нима совға қиласиз?

– Ҳеч нима! Ўзи керак эмас шу иш.

– Уят бўлади, ака, кенжамизга бунчалар бефарқ бўлсак, уйидагилари кўзига у қандай қарайди! – орага тушди Ҳусния. – Шу одат боракан, биз ўзимизни кўрликка солмайлик. Қирқига чидаган қирқ биригаям чидайди.

– Қўйинглар, бу гаплардан фойда йўқ, – ниҳоят Одил бобо гапга аралашди. – Оналаринг бўлганида бу иш шу пайтгача судралмасиди.

– Хўп, ўзингиз қандай фикр берасиз, ота? – жим ўтирган Сайфиддин сўради. – Нима қилсак, сих ҳам куймайди, кабоб ҳам. Рости, мениям аҳволим яхши эмас.

– Ҳа демай, пенса оламан. Шундайлигича ишлатинглар.

– Ие, ота, пенсайиз бизани боқиб турибди-ку! – Фазлиддин ниманидир бой беришни истамагандай отасини огоҳлантирган бўлди. Аммо бу гапи ўзига эриш туюлдими, шогирдидан келган пулни эсладими, фикрини дарҳол ўзгартирди. – Хай, бирор чора топилар…

– Замонга қараб иш тутинглар, – деди Одил бобо. – Ўзларингни қийнаб, танг аҳволга тушманглар. Имконларинг бўлса, пенсамга бир нима қўшинглару битта тузукроқ буюм олинглар.

– Шунча акалару опалар бўлатуриб, биттагина нарса билан боришга уялади киши, – деди яна Ҳабиба бўш келмай. – Жа ўлар жойда эмасмиз. Ҳали кўп ишлатганим йўқ, тикиш машинамни шулар ёнига қўшаман. Бу ёқда Баҳри ҳам қараб турмас…

– Албатта, албатта, – Баҳриддин опасини маъқуллади. У олий ўқув юртида дарс берар, дотсентлик унвони бор, шу билан бирга савдо-сотиққа асосланган фирма ҳам очган эди. Бунинг устига у анча феъли кенг, сахий, яқинларидан ҳеч нимани аямасди. Опаси шуни ҳисобга олиб, уни “кураш”га тортганини аниқ ҳис этди. – Уялмаслик йўлини излаб топармиз.

– Баракалла, бачам, кўўп оғирликлар санга тушопти-да.

– Ишим юришиб қолса, сизларни қийин аҳволда қолдирмийман, ота. Нафақайизни ярмини, ҳозирча, ўзизда қолдириб туринг. Заҳри акам эса, аниқки, ҳазиллашаёптилар, биламан, иш бошласак, қараб ўтирмайдилар.

– Йўқ, мени сираям иложим йўқ. Сизлар имкон борича қилаверинглар, бойисам, кейин ҳиссасини чиқарарман.

– Мен битта гилам қўшаман, – деди секингина, гўё ваҳима қилмай Ҳусниддин. – Хўш, энди қачон боришимизни белгилайлик. Дам олиш кунлари бўлгани тузук.

– Бир ойдан кейин, худди шу куни, – деди Баҳриддин ўйлаб туриб. – Катта акам билан ўзим гаплашаман. Ҳилоланиям хабардор қилиб қўйиш зарур.

– Эртагаёқ унга айтаман, – деди Роҳила мўлжал кутганидан зиёд чиққанидан қувониб. – Лекин юки оғирлашмасдан аввал бўлгани маъқул-да.

– А? Ҳилола иккиқатми? – Одил бобо беихтиёр кўзлари ёшланиб, қувончли овозда сўради.

– Ҳа, бешинчи ойга кетобди, – дея Ҳабиба жавоб қайтарди. – Суюнчи беринг, ота, ҳамма фарзандлариздан навералар бор.

– Севинчини туққанида оласан, бачам. Хай, унда “Кўрди”ни кечиктириб бўлмасакан.

– Кечиктирмаймиз, ота, – деди Баҳриддин, сўнг Роҳилага юзланди. – Опа, сиз Ҳилола билан гаплашинг, унга қайси вақт қулай бўлса, боришга ҳаракат қиламиз. Бир ойни кутиб ўтирмасмиз балки.

– Айланай сандан, укажон, ишларинг юришиб кетсин! – Роҳила укасини қучиб, иккала юзидан ўпди. – Эртага гаплашиб, сизларга хабар бераман…

Аммо “гаплашув” дилларни алғов-далғов қилди: Роҳила ер комига бир қарич чўккандай ҳис этди ўзини.

“Вой мен ўлай! – дерди у нуқул ўзига ўзи. – Шу ишга бош қўшган ишламас бошдан айрилай…”

Опа-сингилнинг суҳбатини, Роҳилани ер қаърига “чўктирган” зил гаплашувни кейинроққа қолдирамизу яна Ҳилоланинг самога йўллаган сасларини тинглаймиз.