Текст книги "Катта хонадон 1"

14. ЯНА ДИЛНИ ҚИРОВ БОСДИ

Роҳила сирни Ҳабибага айтиб, тўғри қилдимми, яна хатога йўл қўйиб, Ҳилола олдида уятли бўлдимми, деганча ўз уйида хуноб ўтирарди. Буни Ҳилолага айтсинми? Боз устига, ўз зиммасига олган масъулият юки ҳам уни тобора эгилтириб борар эди гўё. Ахир “кўрди” ҳақидаги хабарни отасига, акаларига етказиши зарур. Уни кутишяпти. Баҳриддин бу хусусда катта акасига ҳам билдириб қўйибди. Узоқдаги кишини ташвишларга қўйиш яхшими?

У шундай фикрни хаёлидан ўтказиши ҳамоноқ телефон давомли жиринглади.

– Роҳила, ўзингмисан, синглим? – Нуриддиннинг юмшоқ овозидан у тўлқинланиб кетди.

– Ассаломалайкум, акажон, – деди шоша-пиша Роҳила. – Сизни ўйлаб ўтирувдим. Соғлиғиз яхшими? Янгам, жиянлар…

– Ҳаммамиз тузукмиз, – қисқа гапиришга уринди акаси. – Ҳилолани, отамни кўп тушимда кўраяпман.

– Улардан хотиржам бўлинг, ака, яхши юришибди.

– Ҳилолага сим қоқсам, ҳеч ким дастакни кўтармаяпти. Нима гап экан, бирор нимани биласанми?

– Шунақайканми? – деб юборди бехосдан Роҳила. Аммо ростини сўзлашга тортинди. Йўқ, айтолмайди, акасини ташвишлар уммонига итармайди. Ахир қандай қилиб, Босит телефонни атайлаб узиб қўйганини сўзласин! – Э-ҳа, Ҳилола айтувди-я, тилпонлари бузилганмиш. Балки қаеридадир сими узилгандир.

– Хаа, ундай бўлса, майли, тез-тез хабар олиб тур.

– Бўлмасам-чи, уни ёлғиз қўярдимми! Бугун ҳам ўтсаммикан, деб турибман.

– Мендан салом айт, узр сўра, боролмаяпман. Иложи борича, “кўрди”га боришга ҳаракат қиламиз.

– Унча шошилмасангиз ҳам майли, ака, Ҳилола енгил бўлганидан кейин, бирваракайига боришимиз тузукдай кўриняпти.

– Хаа, шунақами? – Нуриддин бир лаҳза ўйланиб туриб, фикрни маъқуллади. – Майли. Аммо… Роҳила…

– Лаббай, акажон!

– Ўзинг аёллар ҳамшираси… доимо кўз-қулоқ бўлиб турсанг…

– Бўлмасам-чи, бутун диққатим ўшанда.

– Ҳозир туғриқдаги аёллар ўлими жуда кўпайган. Бунинг устига, Ҳилола жуда кам овқат ейди, қони кам… Яна… катта ёшда фарзанд кўраяпти…

– Э, ака, шуларниям ўйлайсиз-а, кўнглиз хотиржам бўлсин. Бу ёғини ўзимга қўйиб беринг.

– Отамга қийинчилик туғилмаяптими ишқилиб?

– Отамни биласиз, жуда хурсандлар.

– Энди Карамгулга рақобат йўқ. Тузук эътибор бермайдими, деб ташвишдаман.

Рақобат хусусида Роҳила ўйлаб кўрмаган эди, буни хаёлига ҳам келтирмаган. Акасининг ташвиши унга ҳам юқди. Шундай эса-да:

– Отамни биласиз-ку, ака, уни ўз ихтиёрига ташлаб қўймайдилар, – дея акасини тинчлантиришга уринди. Дастакни қўйганидан кейин кўнгли алланечук бўлиб, хуноби ошди: “Ҳа, акамни ташвишида жон бор. Аввал Ҳилолани ёмон кўрсатиш учун у отам теварагида парвона бўларди. Энди… Хабар олиш зарур…”

Аслида у бугун Ҳилолага кўриниш бермоқчи, Ҳабибанинг фикрини унга етказмоқчи эди. Ҳабиба билан муроса қилиш қийин кечди. У сўзида қатъий туриб олди. Фақат бош ҳовлида яна маслаҳатга йиғилишни, бу муаммони кўндаланг қўйишни кейинроққа қолдиришга аранг кўндирди. Вазиятга қараб иш тутилади. Шундан кейин Роҳила шаҳарга ўтиб, оғайниларини “кўрди” бобида огоҳлантирдию куёв бола хусусида миқ этмади. Энди қишлоқдагиларни хабардор қилиш…

Дарвоқе, отасининг ёнига қуруқ борадими? Ёнидаги бор пулини сарфлаб бўлган. Эридан пул сўраш… э, йўқ, маошчи бўлатуриб, ҳамма оғирликни унга юклайвериш – яхши эмас. Лекин…

Худди шу чоғ дераза ортидан машинанинг оҳиста тўхтагани эшитилди. Роҳила нечундир қувониб кетди, эшик дастаги тортилмасданоқ уни ўзи очдию кириб келган эрининг авзойига қаради. Негадир Рауф хомушдай туюлди.

– Ҳа, отаси, ишни мазаси бўлмадими? – сўради у эри дастурхон рўпарасига ўтирганидан сўнг. Дастурхон одатдагидан ғариброқ – чой, нон, зардолидан бошқа ҳеч нарса йўқ эди.

– Ҳамма кирачи бўлиб кетган, – деди жаҳлланиб Рауф. – Машина кўп, йўловчи кам. Бирор кимса кўринса, ҳаммамиз ўшанга таъзим қиламиз.

– Ишқилиб, кунлик тушум бўлдими, отаси?

– Унчалик эмас. Бозорга келувчилар кам. Одамлар арзон автобусда юради…

– Бўлиб қолар, шуниям ўйлаб ўтирасизми, отаси. Бир кун ундай бўлса, бир кун бундай. Мен ҳам ишга киришсамми, деб турибман.

– Иш? Қанақа иш? Ишлаб турибсан-ку! – қўлидаги пиёлани ерга қўйиб, Рауф хотинига саволомуз қаради.

– Дежурликдан келганимдан кейин икки кун уйда бўламан. Майда-чуйда олиб берсайиз, ҳарна-да. Писта яхши кетаркан, бизни шаҳримизда.

Рауф масхараомуз кулди:

– Хотинини боқолмай семичка сотишга чиқарибди, деган иснодга қолайми?

– Ҳозир кимларни хотини бозорга чиқмаяпти! Ҳеч ҳам уяти йўқ. Ахир ўғирлиқ қилмаймиз-ку.

Рауф шаштидан тушиб, бошини қуйи эгди, бошқа муносабат билдирмади.

– Майда-чуйда харажатлар учун қачонгача сиздан пул сўрайман.

– Бу сабил киракашлик ҳам қийинлашопти, – тўнғиллади у. – Солиғидан ташқари, ГАИчини кўнглини олиш керак, одам чақириб берувчиям бор… Қани, пул йиғилсин-чи, ўйлаб кўрамиз…

– Отаси, анави мўйлов балиқчийиз қарзга ярим кило балиқ берармикан? – деб Роҳила эридан тортиниброқ сўради.

– Балиқни нима қиласан? – Рауфнинг кўзлари ола-кула бўлди. – Яқинда Ҳилолага оборувдинг!

– Отамни кўриб келсам девдим.

– Э, сен ҳам жонга тегдинг-да, ахир ўтган ҳафта борувдинг-ку! Ҳа деб отасиникига борувчи аёлни қайси эркак хуш кўради?

– Сиз-да, отаси, сиз, – кулгига олди Роҳила. Кейин муддаога ўтди. – Ўзиз биласиз Карамгулни. Ҳилола эрга теккандан кейин отамга яхши қарамаётган эмиш…

– Ҳа, у жиннидан ҳар нима кутиш мумкин… – чайналди Рауф. – Лекин чолга қийин бўлди-да. Нима қиламиз, пешонада бори, чидайдила-да…

– “Кўрди” қолдирилганиниям айтишим керак…

– Аммо шуни билиб қўй, бировдан қарздор бўлишни, кимгадир бўйин эгишни истамийман, – у чўнтагидан бир ҳовуч пул чиқариб, хотини олдига ташлади. – Бугунги даромад, бир кило балиққа етиб қолар…

15. БУ КУНЛАР ҲАМ ЎТАР…

Роҳила дарвозадан ичкари кирдию хуноби ошди: супа супуриқсиз; ток сўриси тагидаги каравот устида дастурхон чала ёпилган; чеккасидан бир бурда нон чиқиб турибди. Унга чивинлар ёприлган…

– Қачон сонга киради-я бу, – деганча у атрофга аланглади. – Ўзи қилмаганга яраша қизчасиниям ўргатмайди, чоғи. Отаа, қаердасиз?

Жавоб бўлмагач, меҳмонхонага назар солди – йўқ, кейин айвон томон ўтди. Икки чеккадаги сигир ҳамда бузоғи унга мўлтираб қарашди. Тумшуқларини чўзишди.

– Ҳа, очқолдинглами? – у қўлини чўзиб, бузоқнинг бошини силади. – Эгаларинг қани? Қаёққа кетишдийкан? – Роҳила яна атрофга аланглади. Ҳеч ким кўринмади. – Карамгуул, қаёқдасииз?

Жавоб бўлмагач, елка қисди, ажабланди. Кейин ошхона ортидан нариги ҳовлига ўтди. У тараф ҳам бўмбўшдай. Заҳриддин акаси билан Парварда янгаси ишда бўлиши мумкиндир. Болалар мактабдан қайтмаган… Бемавруд келдимикан?

Роҳила нима қиларини билмай яна ота ҳовлисига қайтдию каравот устидаги ўз тугунини ошхонага олиб борди, уни шу ҳолича жуда эскирган, аммо ҳануз тириллаб ишлаб турган “Помир” совутгичига қўйди. Совутгичда сутдан бўлак ҳеч вақо йўқ. Бу ҳолдан унинг кўнгли бузилди: “Қандай замон бўлди, а? Шундай катта хонадон ҳувиллаб, файзсиз бўлиб ётибди. Холодилникда аҳвол бундай… Қанийди қўлимдан келсаю буни тўўлдириб қўйсам. Тез-тез тўлдириб турсам… Савдо ишини бошласам… Олий маълумотли Фазлики савдони эплаёлмай, рўзғорни бу аҳволга ташлаб қўйган, мен нима каромат кўрсатардим…”

У ўчоқ ёнига ташлаб қўйилган этакни олиб, белига боғлаганча дарҳол ишга тушиб кетди. Бирпаснинг ўзида ошхонани тартибга келтирди, чала ювилган, у ер-бу ерларида доғлари қотиб қолган идишларни ижирған-ганча қайта ювди, топ-тоза қилиб артди. Кейин катта супиргини олиб, супа супиришга киришди. Шу чоғ:

– Ҳа, нима қилопсан, қизим? – деган ҳарссиллоқ овоз эшитилди. Роҳила ортига бурилиб, ярим қучоқ ўт кўтарган отасини кўргач, супургини четга қўйиб, бузрукворга интилди. Одил бобо терга ботган юзини қизига тутди.

– Ассалом, отажон! – Роҳила отасининг терчил ёноқларидан қайта-қайта ўпди. – Сизга шу зарилми, ота? Қариган чоғда оёғизни узатииб ётмайсизми?

– Молга ким қарайди? Шу инаг бор эканки, ризқ-насиба ўтиб турибди.

– Карамгул нима қилопти? – Роҳила танбеҳ эшитишдан ҳадиксираганча эгилиб, пастдаги ўтни кўтарди. – Буни нима қилай, ота, инакка берайми?

– Ҳа, охурига ташла, ерга тушмасин.

– Хўп. Келин кўринмаёпти, бирор ёққа кетганми?

– Ўт топиш қийин. Ўт қидириб, тутзорга кетувди.

Роҳила ўтни айвонга олиб бориб, тўсиқ ёғочни пастга туширди-да, қўлидагини охурга секин ташлади. Сигир унга талпиниб, ўтнинг бир қисмини тишлаб, ўзига тортди. Роҳила уй ҳайвонларидан қўрқмас, уларга айрича меҳр билан қарар эди. Катта оиланинг тўнғич қизи бўлгани боис ҳам эсини таниганидан буён рўзғор ишларини у унақа, бу бунақа, униси оқ, буниси қора деб ўтирмас, мол ҳам боқар, сигир ҳам соғар, молларга ем – “торт” ҳам тайёрлаб бераверарди. Лекин туман марказида эри билан яшай бошлаганидан кейин бу ишлардан мосуво бўлди. Торгина ҳовлида мол боқишнинг иложи йўқ, сут-қатиқни ҳам сотиб олишади. Қайнатасиникига ёки ўз ҳовлисига йўли тушганда қараб ўтирмасдан ҳар қанақа ишларни бажариб кетаверади. Ҳозир ҳам сигирнинг ўтни тортқилашидан оғринмади, Карамгул каби қарғанмади, балки, қўли бўшагач, сигирнинг сағрисини бир неча бор сийпалаб қўйди-да, ортига қайтди.

– Рауф, бачаларинг яхшими, қизим? – ҳол сўради отаси ҳовлидаги чорпояга ўтирганларидан сўнг.

– Сизга салом айтиб юбордилар. Куёвиз тайинладила: ўзизни кўп уринтирмай, йиғиб қўйган пенса пулларизни еб ётаверармишсиз.

– Қанийди ўша йиғганларим бўлсаю Фазлига бир мошин олиб берсам: кира ишлаб, пул топса, Рауфингга ўхшаб…

– Э, ота, кирадан ҳам барака кетган кўринади, ейиш-ичишдан ортмаёпти.

– Йўғ-э, кирачилар иши зўр дейдилар-ку. Баъзилари данғиллама иморатлар қуриб ётибди. Куёв топганини бошқа томонларга ишлатар балким.

Отасининг қочиримига Роҳила тушундию қизариб кетди, эрига шунақа, “суюқ оёқ” ёрлиғи ёпиштирилишини истамади. Умуман, Рауфга гард юқтиришни у сира ҳам хоҳламас, иложи борича уни ҳавойи оғизлардан ҳимоя қилишга уринар, унинг баъзи хатти-ҳаракатларини билиб, билмасликка олар эди.

– Бошқа томонларга ишлатмайди, ота, унақа одатлари йўқолиб кетган.

– Анави хотинини ким боқади унда?

– Хотини деманг-э, – аччиғланди Роҳила. – У аёл ўз юртига, Русияга кўчиб кетган. Тўғри, қизига қарашиб турамиз.

– Қарашган яхши. Бачани ташлаб қўйишдан ямони йўқ. Қўлингдан келганча сан ҳам ёрдам бер, бачам.

– Уни ўзим тарбилаёпман.

– Баракалла! Бу – савоб иш.

– Кейин, ота… – Роҳила отасининг ҳалиги гапига изоҳ беришни, шу орқали эри “қурумсоқ” эмаслигини билдириб қўйгиси келди, – данғиллама иморат қурган кирачиларни яп-янги, катта автобуслари бор. Улар Тошкентга, катта шаҳарларга қатнаб турадилар. Куёвизники шалағи чиққан, кичкина автобусча. Ундан кейин… ҳамма кирачи бўлиб кетган, – эрининг гапини такрорлади у. – Одамлар “Тико”га, “Дамасс”га кўпроқ ўтирадилар.

– Биламан, ҳаммасини биламан, ўзим ҳам янгисига ўтиргим келади, бачам. Қўлимдан келса, ортиқча пулим бўлса, Рауфгаям тузукроғидан олиб берардим.

– Раҳмат, ота, – отасининг насия “тантилиги”дан суюнди у. – Ота, қорниз ҳам очгандир. Чой қўйиб келайми?

Қизлари ҳеч қачон қуруқ келмаслигини яхши билган Одил бобо сўради:

– Нима олиб келдинг?

– Балиқ. Мўйловни балиғидан. Холодилникка яқинда қўювдим.

– Оҳ-оҳ, баракалла! Балиқ яхши нарса-да. Локин қимматлашиб боропти: уруғи камайганми, еювчи кўпайганми, билмадим.

– Камайиб кетганиям рост, ота. Бойваччалар ҳам жуда балиқхўр бўлган.

– Бир куни Фазлига балиқ олиб кел, десам, кулиб, нима дейди де?

– Ҳа, нима деди, ота?

– Бир кило балиқ олиб келсам, бир ўтиришда ҳаммамиз тўймаймиз, ота, ўшани пулига гўшт олсам, бир ҳафтага етади, дейди. Гапига қўшилдим: “Қўй, бизага балиқ тўғри келмас экан”, дедим.

Роҳила кулганча ўрнидан туриб, дастурхон ёзди, чой дамлаб келди, дастурхонга келтирган балиғининг ярмини ва ширмой кулча қўйди. Отаю қиз мириқиб, тушлик қилдилар. Дуодан сўнг отаси ундан сўради:

– Жимиб кетдинг, Ҳилолани кўриб турасанми?

Роҳила акаларию укаларига кўрсатган важни айтиб, кўрди иши кейинроққа қолдирилганини маълум қилди. Бу гапни эшикдан кириб келган Карамгул ҳам эшитди. Қайнопаси келин билан сўрашаркан, негадир ундан ёқимсиз, тер ҳиди анқиганини сездию ичдан ғижинди: “Эсиз Фазлигинам… бундай ўзига қарашниям билмайди бу мол. Бунақада бунга қандай кўнгли илисин укамнинг…”

– Ҳилола опани олиб келмадизми?

– Соғиндизми? – сал тўмтоқли, аммо беозор сўради келинидан. Кўз остидан отасига қараб қўйди.

– Соғинмай нима қилади, соғинади-да, – унинг ўрнига Одил бобо дарҳол жавоб қайтарди. Кейин келинига билдирди: – Кўрди кейинга қолдирилипти. Манга маъқул. Унгача Фазлини ишиям юришса, тузукроқ бўлиб борармиз.

– Ҳа, соғиндик, – Карамгул энди кулимсираганча, самимийнамо жавоб қайтарди. – Шамсия ҳар куни сўрайвериб, тинч қўймайди.

– Унда яхши. Бирор куни олиб келарман. Қани, балиқдан олинг, келин. Холодилникдаям бор, Шамсия билан ерсиз.

– Овора бўлибсиз-да, опа, нима қилардиз… Мен бирор авқат қилай… – Карамгул қўзғалди, Роҳила унинг тиззасидан босди:

– Қўйинг, овқат едик, чой ичдик. Отамга кўпроқ қарашинг, келин: яхши-яхши овқатлар қилиб беринг. Биласиз, отам чой ичмай туролмайдилар.

– Ҳа, биламан, – кулгандай бўлди Карамгул, четга қараб, қошини чимирди, ютинди. – Ўзларидан сўрайман, қанақа авқот айтсалар, ўшани қиламан.

– Овқатдан камчилик йўқ, – деди Одил бобо қатъий оҳангда. – Худога шукур, уйда ун бор, нон ҳам ёпопди.

– Хайрият, ўшаям бор экан, – деди пичингнамо оҳангда Роҳила. Аммо пичинг ўрнига тушмагандай туюлиб, юраги сиқилди. Шундай эса-да, ўша маромда сўзини давом эттирди. – Холодилник ишлаб турибдийкан…

– Бундан ташвишланма, қизим, ҳа демай, пенса келиб қолар. Ўтган ҳафта насияга бир кило гўшт олувдик, яна оламиз.

– Товуқларам туғопти, гўшт ўрнини босопти, – деди келин. – Биттаси курк бўлувди, ўн тўртта тухум бостирдим.

– Ҳа, товуқда барака бор.

– Томорқани ишдан чиқаради, палакат, – деди Одил бобо.

Роҳила эслаб, кулди: шу товуқ хусусида онаси билан отаси орасида кўп можаро чиқарди. Отаси, буларни йўқот, ҳамма ёқни ифлос қилади, помидору экинларни ишдан чиқаради, деса, онаси, тухуми, гўшти яхши, ўзи пуф сассиқми, дерди. Оила бошлиғи ноилож индамай қолар эди.

– Ота, энди товуқни даври келди, чоғи, кўпайтириш керакка ўхшаёпти. Мана, инагиз бор, товуғиз бор, беминнат-да.

– Худога шукур, бу даврлар ҳам, қийинчиликлар ҳам ўтиб кетар, яхши замонлар келар…

Роҳила нариги ҳовлига ўтиб, жигарбандлари билан ҳам учрашишга муваффақ бўлди. Деярли ҳаммалари дастурхон атрофида ўтиришган экан. Дастурхонда иккинчи навдан тайёрланган бир неча бўлак қорароқ нон, товоқда помидору пиёздан қилинган шакароб – ачиқ-чучук бўлиб, тушлик қилишар эди. Ҳатто чой ҳам дамлашмабди. Уларнинг тушлигини кўриб, Роҳиланинг дили вайрон бўлаёзди – ўз ейиш-ичишидан ичида Оллоҳга шукроналик билдирди. Аммо ўзидаги ҳолатни бирор кимга сездирмади, “шакароб”дан тотинди.

Заҳриддин “Кўрди” кейинга қолдирилганидан қувониб, Парварда бунга муносабат билдирмадию:

– Ўзимиздан ортиб, Ҳилоладан хабар ололмаёпмиз, – дея нолишга тушди. – Ўзи келганда кўрганим… Қуруқ боришга уялади киши, бир нима олиб боришга қўл калта. Бир ойдан ошди, қозонга гўшт тушгани йўқ.

– Сиз шундай десайиз, биза нима қилайлик, – деди Роҳила ўкинчли овозда. – Акам кечаю кундуз тинмайдилар.

– Топганларида барака йўқ, – Парварда қошини чимирди. – Пул йиғамиз, кўпайтирамиз деймиз, ҳеч иложини қилолмаймиз. Ҳилолани турмуши яхшидир.

Роҳила ерга қаради, кўнгли бузилди, гапирса, йиғлаб юборадигандай туюлиб, индамай бош силкитди. Ҳилолага берган ваъдасини эслаган эса-да, ҳеч бўлмаса шу акаси билан дардлашгиси келди. Ахир иккала-сининг “текшируви”, “кафолати” бўйича Ҳилоланинг тақдири ҳал бўлувди-я. Энди бошини қаёққа урса, пешонаси тошга урилади, зарба ейди. Кўнглини ҳеч кимга ёролмайди. Балки, Заҳри акасининг бирор йўл топишга қурби етар. Буни қандай айтсин? Янгаси билса… Аммо акаси билганидан кейин янгаси ҳам эшитиши тайин… Шу учун ҳам мум тишлаган каби жимиб қолди.

Шу орада Парварда чой дамлаш баҳонасида ўрнидан турди, жиянлар аллақачон хонани тарк этишган эди. Роҳиланинг сукутидан хавотирланган акаси:

– Ҳа, нимага индамай қолдинг? – дея унга тикилди.

– Топиш– тутиши яхши оилага тушди. Ҳозирги замонда бу жуда муҳим.

– Топгани бошидан қолсин! – Роҳила ногоҳ портлади.

– А? Бу нима деганинг? Эсинг жойидами ўзи?

– Эсимдан айрилиб бўлдим, ака. У ёқ-бу ёққа қарамай, Ҳилолани дўзахга итарган эканмиз, энди уни қутқариш керак бўлопти.

– Йўғ-э… – Заҳриддиннинг ранги оқаринқираб, синглисига анграйиб қаради. – У нимадан нолиёпти?

– Ҳилола нолийдими?

– Ҳа, у нолишни ёмон кўради. Ундан бирор нима сездингми?

– Сиз мақтаган, мен ҳам сизга қўшилиб, маъқуллаган куёвимиз қорадори ичаркан.

– Қорадори? – Заҳриддин сесканиб тушди. – Наҳотки?

– Ҳа, шунақайкан… Вой, ўлай, ҳеч кимга айтмасликка сўз берувдим, оғзи бўш, менгина ўлай…

– Кимга сўз берувдинг?

– Ҳилолага-да, кимга бўларди, ака.

– Ҳилолага мен ҳеч ким бўлибманми? – Заҳриддиннинг жаҳли чиқди. Айни дамда кўз ўнгида куёви Боситнинг қиёфаси жонланди: негадир ранги заҳил, ўзи карахтдай. Бир марта худди шунақа ҳолатда кўрган. Бошқа маҳал тузукдай, муомаласи самимийдай. Шундай таниқли оиланинг фарзанди қорадори ичса, қанчалик даҳшат! Арақ ичиш, ҳатто ичкиликка муккадан ке-тиш, нос чекиш унчалик даҳшатли саналмайди. У кўкнори ичувчиларни кўп марталар кўрган. Улар орасида қўшни қишлоқлик қариялар ҳам бор эди. Чойхонада ўтириб олиб, чойнакда кўкнори ичишарди, ҳеч кимга халал бермай, мудраганча хаёл суришарди. Ўзларини учиб юргандай ҳис этишаркан. Улардан ҳеч ким чўчимас эди. Аммо қорадори ичувчилар, ундан игна орқали танасига юборувчилар ҳақида ҳар хил ваҳимали гаплар юради. Ойнаи жаҳонда уларнинг қилғилиқлари тўғрисида кўп кўрсатувлар намойиш этилган. Унинг, учинчи аканинг тавсияси бўйича турмушга чиққан Ҳилоланинг эри қорадори ичади… Гиёҳванд!

– Ҳатто менгаям айтмоқчи эмасиди, – деди йиғламсираб Роҳила. – Сизга айтганимни билса, жуда хафа бўлади-да.

– Аввало менга айтиши керак эмасидими? Нимага оғирликни ўзига олади?

– Ўзи учрашиб, гаплашмагани учун ҳамма айбни ўз бўйнига олган.

Заҳриддин бир оз енгил тортди, елкасидаги юк ногоҳ олиб ташланган каби ҳис этди ўзини. Шундай эсада:

– Тўғри, ўзидан айб ўтди, учрашувни рад этди, – деди. – Лекин, бари бир менга айтмагани, бу ҳақда хабар бермагани ёмон-да, Роҳила. Қорадорига бефарқ қараб бўлмайди.

– Ҳа-да, шундан хафаман-да. Куёвиз ҳам нима қилишни билмаёпти.

– Уям биладими?

– Куёвни улфатлари билан кўрган. Ўша улфатлари қорадори билан савдо қилишларини эшитган…

– Ҳм…– Заҳриддин лабини тишлаб, бир нафас жим қотди, хаёлнинг юз бир кўчаларида кезиниб чиқди. – Чув тушганга ўхшаймиз. Боши берк кўчага кирибмиз.

– Ҳа… – Роҳила кўзёшини артиб олди.

– Отаси билан учрашиб, масалани кўндаланг қўяман.

– Ота-онаси бу йўлдан қайтаролмаганлар… – даҳлизда оёқ шарпаси эшитилгач, Роҳила шивирлади. – Илтимос, янгам билмасинлар…

16. ЧЎНТАКДАГИ ОҒУ

Ҳилола тонгда туриб, хонани тартибга келтирди. Босит каравотда ҳеч нимани сезмай, гумгурс ётар, баъзан хирқираб, нималардир дея алаҳсирар, тун бўйи Ҳилолани қўрқитиб, ухлатмай чиққан эди. У яна уйга кеч қайтган, кўзлари бежо – ваҳимали кўриниш олган, ўзўзидан кулар, ишшаярди…

– Яна ичдизми? – бутун вужуди тўкилиб кетадигандай, эзилиб қаради у эрига ва беихтиёр унинг тирсагидан тутиб, хонага бошлади.

– Эр киши ичади-да. Ичмай нима қилардим? – Босит ногоҳ унга ўшқирди.

– Ичмийман девдиз… Гапизда турмабсииз. Ёлғончи… – Ҳилола юзини тескари буриб, нозли аччиқланган бўлди. Бироқ эридан аввалгилардай арақ ҳиди эмас, қандайдир у англамаган, олдин бурни илғамаган ғалати ис сезди. Қизиқ, нима экан бу, а?

– Қачон девдим?

– Яқинда-я, эсиздан чиқдими?

– Менга танбеҳ беропсанми? – шу заҳоти у чўнтагидан пичоқ олиб, Ҳилолага ўқталди. – Жа тилинг бурро-бурроми?

Ҳилола қўрқиб, кўзлари ярқ очилди. Аммо қўрқувни сездирмасликка уриниб, фикрини равон ифодалади:

– Йўқ, танбеҳ эмас, ўзиз энди оғзимгаям олмийман девдиз.

– Хоҳласам ичаман, хоҳламасам – йўқ, шуни билиб қўй, хотинча! – Босит энди пичоқ орқасини аёлининг оппоқ бўйнида секин сирмади. Ҳилола сесканса-да, ўзини йўқотмади. Негадир ҳозир ўлим унинг учун қўрқинчли эмасдай туюлди. Босит пўписа қилиб, уни шунчаки қўрқитмоқчи бўлганга ўхшарди.

– Фойдаси бўлса, ичинг, азобини сиз тортасиз, – деди Ҳилола бепарво. – Менга нима?

– Шунақами? Сенга фарқи йўқми? – у яна пичоқни ўйнатиб, хотини юзу кўзлари атрофида юритди. У маст бўлиб – мастга, соғ бўлиб – соғга ўхшамасди. Сўзларида ҳам чалкашлик сезилмас эди. – Мени севмайсан, а?

Ҳилола қовоғини ўйди, лекин жавоб қайтармади.

– Нимага индамийсан? Дониёрни соғиндингми?

– Ўшанга тегсам бўларкан, – деди у хотиржам овозда. – У мени бунча қийнамасиди.

– Хай, нимага унга тегмадинг? – Босит кўзлари косасидан чиққудай чақчайиб, бошини унинг тумшуғига яқин олиб келди. – Ростини айт.

– Сизга текким келган экан-да, нима қилай…

– Ростданми? Мени қаёқдан билардинг?.. Йўўқ, сираям билмасдинг, ҳатто учрашувгаям чиққинг келмади. Жаҳл устида менга теккансан.

– Пичоқни ташланг ёки менга суқинг, – деди Ҳилола дадил. – Мақсадизни айтинг.

– Мақсадим? – Босит каловланди. – Сени севдириш. Мени севишингни истайман.

– Пичоқ биланми? – Ҳилола эрининг кўзларига тик қаради, Босит пичоқли қўлини пастга туширди.

– Пичоқми? Пичоқ рост гапиришга мажбур қилади, билдингми?

– Нимани ёлғон гапирибман?

– Менга нимага текканингни. Мен оддий кўнадўз, пойафзал тозаловчиман, чиройли эмасман, бойлигим йўқ. Сен ўқимишлисан. Ҳайронман, нимамга қизиқдинг.

– Сизга аввал айтувдим, отамга ихтиёримни қўювдим.

– Хай, унда айт: Дониёр яхшими ёки мен?

– Энди билдим – Дониёр яхшийкан…

– Ўлдираман! – у Ҳилолага яна ташланди. – Ўша Дониёрниям топиб, ўлдираман!

– Ҳоо, сизни ўлдирмайдиларми? – Ҳилола қўрқмаганини намойиш этиб, бепарво кулди. – Кейин сизниям ўлдирадилар.

– Мазах қилма, – дедию у ўз кўкрагига муштлаб, йиғлашга тушди.

Ҳилола эрига энсаси қотиб қаради, ҳафсаласи пир бўлди. Онасининг вафот кунида акаларининг йиғлаганини кўрган, холос. Ўшанда отаси ҳатто кўзларидан ёш чиқазмаган. Аммо чуқур қайғуга чўмгани падари – меҳрибонгинасининг ҳазин, мунгли кўзларидан билинган. Ахир улуғ ёшда аёлидан ажралиш эркак киши учун осонми? Аёлни эрдан жудо ҳолда кўриш ҳеч кимни ташвишлантирмайди. Чунки, аёл эри учун қайғусини ошкора намойиш этади, изтиробларини кўзёшлари билан чиқазиб юборади. Эркак киши эса деярли бундай қилолмайди. Бироқ манави кимсанинг сумбатига қаранг.

“Ҳатто мен ҳам аёли қаршисида ёш тўккан эркакдан орланаман. Энди бунга нима десам экан? Мастми, ростми, билолмаяпман…”

… – Сен учун ўлдирсалар, ўлдираверсинлар. Дониёрингни…

– Ии, нимага мени Дониёрим бўларкан? Қаёқдан олдиз бу гапни?

– Сен ўшани яхши кўрасан. Ўшаминан юргансан.

– Исботиз борми юрганимга? Бунақа бачкана бўлманг…

Бу гап Боситни ногоҳ сергаклантирди:

– Майли, бу гап орамизда қолсин. Ҳеч кимга айтма. Хўпми?

– Мен буни бировга айтишга уяламан. Энди тинч ётасизми? – Ҳилола эрининг устки кийимларини ечишга ёрдамлашди.

Унинг эридан кўнгли совуган, иложи бўлсаю у билан бирга яшамаса. Аммо ота уйига қайтиш ҳам осон эмас. Аввало, бу кимса унинг хоҳишига кўнадими? Қайнанасию қайнатаси-чи?

Ҳилола хона ўртасига мук тушиб, ўйга чўмди. Айни шу топда хаёлида Дониёр жонланди. Кеча эри уни эслатувди. Шунда Дониёрни унинг миясидан батамом суриб ташлаш ҳақида бош қотирувди. Ҳозир эса Дониёр унинг рўпарасида тик турганча хаёлан таъна тошлари ота бошлади:

– Қалай, у билан бахтлимисиз?

Ҳилола каравотда чўзилиб ётган эрига қарадию бош тебратди. Бироқ лаблари:

– Буни ўзгартириб бўлармикан? – дея шивирлади, ўрнидан туриб, уй бурчагига итқитилган унинг костюм-шимини олди-да, у ёқ-бу ёғини кўздан кечирди, даҳлизга чиқариб, чанг-чунгларини қоқди, ён чўнтагидан кирлана бошлаган рўмолчасини олиб, ювишга ташлади. Кейин қизиқсиниб, ички чўнтакларига қаради. Эрталаб ишга кетаётганида озроқ пули бор эди. Яна ишлаган бўлиши керак. Бироқ бир чақа ҳам қўлига илинмади. Фақат чап тарафдаги чўнтакда бир нима қўлига урилди: елим қоғозга ўралган тугунчак. Ўрамни секин очган эди, ичидан қора сақичга ўхшаш кичкина, мошдай бир нарса диққатини тортди. Нимайкин бу? Бурнига яқин келтириб, искади. Қизиқ, тунда Боситдан худди шунақа ҳид таралгандай туюлувди. Мумиёга ўхшайди. Ажабо, мумиёни нимага ичдийкин?

Бир марта онаси ошқозони оғриганида мумиё ичганини у кўрган. Ўша дори туфайли онаизорининг аҳволи анча енгиллашган, ҳатто соғайиб қолган эди. Босит ҳам бунга эҳтиёж сезибдимикан? Наҳотки унинг ошқозонида касаллик бор?

Ҳилола костюмни қўлида кўтарганча, ўзи мумиё фаҳм қилган дорини тутганча нарироқ юрди. Шу топда уйдан чиққан қайнанасини кўриб:

– Ойижон, ўғлизни ошқозони оғрийдими? – деб сўради.

– Йўқ, ошқозони соппа-соғ, – қайнанаси ҳайрон қолган каби келинига яқинлашди. – Нимага ундай дейсиз? Ошқозони оғрибдими?

– Манави дорига бир қаранг, мумиёга ўхшаёпти. Онам раҳматли ошқозонлари оғриганда шунга ўхшаганини ичувдила.

Қайнанаси келини қўлидаги тугунчани олгач, кўзларини юмганча бир нафас қотди-қолди, сўнг:

– Вой жувонмарг бўлмагур-а, – дея бошини тебратди. – Яна ичибди-да, аҳмоқ.

– Нима ичибдила, мумиёми?

– Соддамисиз, келин, бу – қорадори-ку?

– А? – Ҳилола довдираб, йиқилаёзди, қўлидаги костюм ерга сирғаниб тушди, аммо буни у пайқамади. Бир лаҳзанинг ичида бор дунёси зулмат қаърига чўкиб, боши айланди. Қайнанаси бу хабарни бехосдан айтганига пушаймон бўлиб, келини билагидан тутиб қолди.

– Балки ичмагандир, – Ҳилолани яна тинчлантирмоқчи бўлди аёл, – сотиш учун олгандир.

Ҳилола кўзларини юмганча, индамай бош чайқади. Тундаги воқеалар, унга эрининг пичоқ ўқталишлари, ичиш хусусидаги гаплари хаёлида бир-бир жонланди. У қорадорини мутлақо хаёлига келтирмаган, арақ уни шу кўйга солган, деб ўйлаган эди. Қорадори ҳақидаги ваҳшат гўёки бутун вужудини остин-устун қилиб юборган, юрагини қиймалаб, тилка-пора этгандай…

– Сизга нима бўлди, келинжон? – қайнанаси унинг қўлларидан тутиб, ичкарига олиб киришга уринди. Ҳилола бош тебратгач, зинага ўтирғизди. Келиннинг юзлари оппоқ оқарган эди. – Сув ичасизми?

Ҳилола яна бош тебратди.

– Энди ичмаса керак, қўрқманг, келин, – қайнана яна келини кўнглини кўтаришга, уни ишонтиришга уринди. – Сизни жуда яхши кўради…

Келиндан ҳамон бирор фикр, бирор сас чиқмас, гўё ўз ёғига ўзи қоврилар, сўзга тили келмас, нуқул бош тебратар эди. Ниҳоят:

– Ичган… ичган… – пичирлади у. – Ҳаммаси тамом, ҳаммаси барбод…

– Ундай деманг, келинжон, умидли дунё. Уни ҳаммамиз ўртага оламиз, – дедию қайнанаси елим халтачани тутганча уйга шошқин кирди. Салдан кейин унинг каравотни силкитганча ўғлига дағдаға қилаётган овози эшитилди. – Нима қилиб қўйдинг, жувонмарг? Яна анави ахлатдан ютдингми?

– Иим… – ингранди ўғли, – ни-нимма? Ким айтди?

– Ётишингга қара, алвасти, сасиб-жийиб кетибсан!

– Боринг, бошимни оғритманг, – тебраниб, ғижинди ўғли.

Онаси ҳам бўш келмай, каравотдаги гавдани силкитишда давом этди:

– Нимага сўзингда турмадинг, жувонмарг? Тур ўрнингдан!

– Ундан ичганим йўқ.

– Мана бу нима унда, ҳайвон? – онаси халтачани унинг кўзларига яқин олиб борди.

Босит гавдасини кўтариб ўтирди. Волидасининг қўлидаги нарсани кўриб, жаҳл билан уни тортиб олди:

– Буни қаердан олдинг? Келининг бердими?

Кампир келини оғир вазиятда қолишини тушуниб, қўрқиб кетди. Даҳлизда Ҳилола ҳам қалт-қалт титрарди. Аммо титроқ ўрнини жаҳл эгалладию у хонага тез кирди ва кескин овозда:

– Ҳа, мен бердим, – деганча эрига тик қаради. – Расво бўлган… кийимларизни тозалаётиб, қўлимга илинди.

У “расво” сўзини эрининг вужудига нисбат бериб айтган, бироқ бу тушунча на Боситнинг, на онасининг онггига етиб борган, кийимнинг ўзига тааллуқли маъно касб этган эди. Бу билан Ҳилола жанжал гулханига мой эмас, балки ҳўл ўтин қалаганини ҳис этди. Аммо хавф йўқолган эмас эди. Босит бир нафас саросималанди ва ўқрайганча:

– Буни нимага онамга бердинг? – деди дағдаға оҳангида.

– Ман ўзим устига келиб қолдим, тозалаётган эканла, – дея қайнана келинига ён босди. – Мумиё деб ўйлабдилар бечорагинам. Сан ҳайвон…

– Кўп ҳаддиздан ошманг! – Босит ўшқириб, бутун вужудини титратди. Онаси ҳайиқиб, бир қадам тисарилди, кўзлари ёшга тўлди. Бироқ йиғлашдан тийилиб, ўғлига қаҳрини сочишдан қайтмади:

– Ҳаддимдан ошсам, урасанми, жувонмарг?

Босит индамай онасига бақрайиб тураверди.

– Энди одам бўларсан, деб ўйловдик, яна ўша ахлатдан ютибсан, жувонмарг…

– Ичганим йўқ, туҳмат қилманг, – энди у сал юмшади ва тез ўзгариб, хотинига хезланди. – Сен шундай деб айтдингми, сотқин?

– Ана, кўзинг айтиб турибди. Турқингга қараган кишининг кўнгли озади! – деди онаси аламангиз овозда. – Бировни гулдай фарзандини шу ниятда келин қилувдикми, жувонмарг? Акалари эшитса, уларга қайси кўз билан қараймиз?

– Акаларини осдим! – Босит қўлини арра қилиб, томоғидан тортди. – Акалари менга ҳеч нима!