Текст книги "Катта хонадон 1"

Фикр яна мушоҳадага тортди: “Хўп, ҳозир ўзингни сувга отсанг, анавилар кўради, билади. Қизиқ, нима қилишаркин? Қизиқиб, томоша қилишса-я? Чидолмай қичқирсам-чи? Алвасти деб ўйлаб, орқага қарамай қочишадими? Балки қутқазишга уринишар? Журъат этишмас…

Ажабо, шу топда Ҳилола йўловчиларнинг қандай йўл тутишларини билгиси, жуда кўргиси келди. Аммо кўролмаслиги мумкинлигини ўйладию ногоҳ биринчи йўлни танлади-да, қадамини тезлатиб, йигирма қадамча орқага қайтиб, сал бўртиб турган ток новдаси орқасига ётиб олди. Шу топда уч йилча аввал шаҳарда юз берган қўрқинчли воқеани эслаб қолди. Акасиникида яшарди. Кундузи фабрикада ишлаб, кечаси ўқирди. Қаттиқ чарчарди. Ўшанда уйқусираб, ишга кечикдим, деб ўйлаб, ярим кечадан оғганда кўчага чиққан, саёқ безориларга дуч келган, улардан қочиб, уй ортидаги бутазорга ўзини урган. Ўшанда ҳам у ўлим билан рўпара келувди. Бироқ вазият бундан-да қалтисроқ, ихтиёрдан тамоман ташқари, мутлақо кутилмаган ўлим хавф солувди. Ҳа, уларнинг тузоғига тушгунча у ўлимни афзал кўрувди. Ҳозир-чи? Ўлимни, бу оламни тарк этишни унинг ўзи истаяпти. Ўшанда ўлим ниҳоятда даҳшатли кечарди. Эндигиси осонроқдай. Фақат видолашиш қийин бўлаяпти. Тавба, нимага унга шармандали, фожеали ўлимлар дуч келаверади? Нега тақдири бунчалар чигал?

Йўловчилар гап билан оворалиги учунми, уни пайқамай, бамайлихотир ўтиб кетишди. Сувнинг шовқини паст сасларни ютиб кетгандир балки. Шу боис бу тарафга ҳатто қиё ҳам боқмадилар.

– Хайрият, пайқамадилар, – пичирлади қиз. Аммо ўрнидан туриб, аввалги маррага боришни, ниятини ижро этишни яна пайсалга солди. Оёқлари, қўллари зирқираб оғрир, тикан суқилган ўринлар қаттиқ ачишиб, унга тинимсиз азоб берар эди.

– Ҳали бу азоблар ҳолва, – изтироб ила шивирлади у. – Сувдагиси оғирроқ бўлсаям, тез ўтар-кетар. Фақат топиб олишганда… – Ҳилоланинг бадани жунжикди: кўйлагию иштони йиртилган, бадани шилинган, қон талашган…Қандай шармандалик! Буни отам кўриб, қандай чидайдилар! Одамлар юзига қандай қарайди-лар!? Отажон… – лаблари беихтиёр пирпиради: – Бун-дай аламга юрагиз дош берадими? Бу қайсар қизиз сизга шунчалар ташвишлар келтирдики… энди бира тўла сизни ташвишлардан қутултираман, отажон. Би-ламан, бундай қилишимни хаёлизгаям келтирмай, ёлғондакам пўписа қилдиз, а? Ростми шу? Рост, денг, отажон? Мени ёмон кўрмайсиз, а? Қарғамайсиз, а? Нима қилай, шу йўлгина тўғри бўлиб кўринопти. Балки адашаётгандирман. Э, Худо, мени тўғри йўлга сол, адаштирма: орқагами ё онам ёнигами?.. – у беихтиёр ўрнидан турди, чап оёғи қалтираб, сал олдинга мункидию қўрқиб кетди, чинқириб юборишдан ўзини аранг тийди. Бу ҳолатидан уялиб, ўзини қарғади: “Ўл-а, қўрқоқ! Жон шунча ширин бўлса, бу ёқда нима қилиб юрибсан? Энди танла: орқа – олишувлар, машмашалар, юмдалашлар, падарининг надоматлари; рўпара – ваҳимали, бўтана сув, бир нафаслик талваса, сўнг барча ташвишлардан қутилиб, Онажонинг билан дийдор кўришув…”

5. КЎНГИЛ ҒАШЛИГИ

Бу пайтда Одил бобо бир уйқуни олган, аммо кўзига алламбалолар кўриниб, чўчиб уйғонган, кўнглига ваҳима чирмашган эди. Юраги ҳаприқаётгандай туюларди. Бунга эътибор бермай, ухлашни мўлжаллаб, у кўзларини юмди. Лекин хаёлида қандайдир шарпалар айланиб, дарҳол киприкларини кўтарди. Яқин йилларда унда бунақа ҳолат юз бермаган, ҳатто кампири оғир аҳволда ётганида ҳам ваҳимага тушмаган, аёлининг вафотини ҳар қандай одам ҳам эртами, кечми ўша маконга боради, дея хотиржам қаршилаган эди. Ҳозир эса қандайдир махлуқ юрагини сассиз қиймалаётгандай. Нимайкин бу?

Саволига бирор жавоб тополмади. Аммо ухлашнинг ҳам иложи йўқ. Қани, ҳавони бир янгиласин-чи? Шу хаёлда чол секин ўрнидан қўзғалиб, пайпаслаганча стол ортидаги электр чироғининг тугмачасини босди. Ташқари кундуздай ёришди. Шошилмай ўзини эшик ортига олиб, ўттиз қадамча наридаги ҳожатхона сари юрди. Атрофга разм солди. Ҳеч қандай шарпа эшитилмайди. Айвонда туғиш арафасида турган кичик жуссали сигир майин ковуш қайтараяпти, ўтган йилги боласи бошини биқинига қўйиб, жимгина ётибди. Шу қадар сокинликки, ҳу наридаги каналнинг пишқириб оқаётган садоси баралла эшитиляпти. Чол буларга парво ҳам қилмади. Ҳожатдан қайтгач, айвон ёнида турган чўян офтобада қўлини уч бор чайди, симда осиғлиқ сочиқда артиндию хона сари юрди. Айни шу топда, ўзи кутмаган дамда Ҳилоланинг бугунги қиёфаси кўз ўнгида жонландию бош тебратди:

– Ҳаҳ, нодон қиз-а, ўз билганингдан, ўз гапингдан ҳеч қолмадинг-да. Ман нима ғамдаю сан нима хаёлда. Бахтинг ҳам очилмадики, кўнглим тинчимади… Қаёққа кетдийкан? Намозшомда уйда йўғиди. Нариги ҳовлини суриштирмабман ҳам. Ўша ёқда бўлса керак. Жиянларидан бирини олиб, уйга қайтгандир, – бу фикр Одил бобони ортига қайтарди. У Ҳилола ётадиган уй деразаси ёнига борди-да, сал эгилиб, ёпиқ ойнага қулоқ тутди. Ҳеч қандай сас, пишиллашлар эшитилмади.

– Ҳилола, – паст овозда чақирди у. Жавоб эшитилмагач, баландроқ товушда сўзини такрорлади. Жимликдан отанинг юрагига ваҳима ўрлади. Аввал уриш-жанжаллар оқибатига оила сардори алоҳида диққат қилмас эди. Лекин бугун жуда ошириб юборганини шу топда кўнглидан ўтказдию лаб тишлаб, бош тебратди. Шундай эса-да, қизининг бирор ножўя қилиқ қилишини, фалокатли ҳодиса юз бериши мумкинлигини хаёлига ҳам келтиролмади. Лекин кўнгилда ғашлик…

– Ҳеч кимга айтмай шаҳарга, Роҳиланикига кетдимикан, а? Шундай бўлсаям майлийди, – деб ўзига тасалли берганча Одил бобо ортига қайтди, ярим пиёла сув ичиб, тўшагига ўтирди. Бирпас жим қотди. Мудроқ босиб кела бошлади.

* * *

Роҳила туман туғруқхонасида навбатчи. Тун жуда нотинч ўтди: бир чақалоқ ўлик, бириси чала туғилди. Ёшгина бир она эса боласи тескари келиб, жарроҳлик иши пайсалга солингани боис кўп қон йўқотиб, ҳушдан кетди. Унга мўлжалдаги қонни етказиш иложи топилмади. Оқибатда ярим кечадан оғганда аёлнинг жони узилди. Бу жуда ёмон кўрсаткич. Лекин бундай ҳоллар кейинги чоғларда тез-тез содир бўлиб турибди. Шифокорлару раҳбарлар жиддийроқ ҳаракат қилмайдилар, уларда масъулият, инсон тақдирига куйиниш йўқолиб бораётгандай. Тўғри, пулдор одамларнинг аёллари, фарзандлари, нима учундир, ҳеч талафот кўрмайдилар…

Роҳила шуларни ўйлай-ўйлай мудраб кетди. Қизиқ, бир неча сония ичида устма-уст туш кўриб, чўчиб уйғонди. Бирисида онаси унинг ёнидан хўмрайиб, саво-лига жавоб қайтармай, индамай ўтиб кетди. Орқасидан Ҳилола сочлари тўзғиганча чопиб бораётганмиш. Роҳила чақирса ҳам қиё боқмабди, “Ҳилола, онамни чақир, мени эшитмадилар”, деса ҳам парво қилмабди. Яна бир тушида сувда оққан жиянини қутқазмоқчи бўлиб, Ҳилола ўзини каналга отибди. Сув ичида у қиқир-қиқир кулармиш…

– Онажон, нимага тушимга бу тарзда кирдиз? – шивирлади Роҳила. – Нимадан хафасиз? – ногоҳ онасининг ортидан чопиб бораётган синглисини эсладию бутун вужудига муздай тер кўпчиб чиқди. – Онажон, нимага Ҳилолани эргаштирдиз? Унга нима бўлди? Тоби қочдими? Бир ҳафта аввал келганида аҳволи яхшийди-ку? Карамгул билан муроса қилганини айтувди…

Шу пайт “Тез ёрдам”да тўлғоқ тутаётган яна бир аёлни олиб келишди. Роҳила ўша томон чопқиллади.

* * *

Нуриддин курсига оҳиста ўтириб, тортмадаги қоғозу қўлёзмаларни титкилашга киришди. У олдинги ишига уч ойча аввал қайтган, шунда ҳам ярим маош эвазига ишлашга рози бўлган. Берилган муддат тугаган, аммо мўлжалдаги йирик илмий иш – докторлик ишини ҳали тамомламаган эди. Онасининг вафоти, қаттиқ изтироблар, юрак атрофидаги ҳар хил етишмовчиликлару оғриқлар бунга таъсир этган бўлиши мумкин. Кейин… мамлакатда бошланиб кетган жонланишлар ҳам уни беихтиёр ўз домига тортган, “Аҳиллик” халқ ҳаракати иштирокчисига айлантирган эди. Ҳатто, “Ўзбек тилига давлат тили бериш”, эркин матбуот каби қатор, муҳим шиорларни кўтарган йирик намойишнинг олдинги сафларида борди. Намойишчилар жиддий тўсиқларга дуч келдилар, айримлари калтакландилар, Нуриддин эса улар назаридан қочиб қолди. Лекин қаердадир қора рўйхатга тушганини ҳам аниқ ҳис этди. Ундан-да қалтисроғи комфирқанинг Масковда ўтган ўн тўққизинчи конференсияси охирида юз бердики, бу ҳолат Нуриддинни ҳам ларзага солди.

Бутун мамлакатда ошкоралик, демократия энг юқори даражага етган, хоҳлаган киши ўзи истаган фикрни очиқчасига айтаверар, матбуот саҳифаларида ошкора ёзаверарди. Ҳеч кутилмаганда россияликлар етакчиси Борис Елсин, кўплаб ижодкор зиёлилару олимлар комфирқадан воз кечдилар, фирқа гувоҳномаларини улоқтирдилар. Ўзбекистонда ҳам шундай дадил, жасур кишилар ҳам кўзга ташланди, улар ҳеч иккиланмай фирқа ҳужжатларини митинг пайти ҳавога итқитдилар.

Нуриддин эса сал бошқачароқ йўл тутди. Уйда ўтириб, илмгоҳ фирқа ташкилотининг раҳбари номига икки саҳифали ариза ёзди-да, йўлга тушди. Раҳбар уни авваллардагидай очиқ чеҳра билан қабул қилди, аризани индамай ўқиб чиқди. Сўнг бошини қуйи солганча бир дам сукут сақлади.

– Ҳа, тўғри, – деди у ниҳоят, хўрсиниб олгач, – биз бу конференсиядан кўп нарсалар кутган эдик. Ҳа, Оролни қутқариш, оролбўйи аҳолисига тиббий, моддий ёрдамлар кўрсатишда конференсия жиддий қарор қабул қилади, деб ўйловдик.

– Ақалли масалани кун тартибига қўйишни ҳам раво кўрмадилар. Бу бизнинг халқимизга беписандлик эмасми?

– Унчалик эмасдир, деган фикрдаман, ҳар қалай, ҳеч бўлмаганда, муносабат билдирилсаям кўнгил сал тинчирди. На чора, қўлимиздан нимаям келарди.

– Шундай экан, бошқа миллатлар дардини писанд қилмас экан, нима қилдим бу фирқа сафида қолиб! Бугундан эътиборан унинг аъзолигидан ўзимни соқит деб ҳисоблайман.

– Аризада буни ёзибсиз, – раҳбар қоғозни қўлида тутиб, силкитган бўлди. – Чуқурроқ ўйлаб кўрдингизми?

– Ҳа, роса ўйладим.

– Анави, партбилетини улоқтирганлар билан биргамисиз? – у қаддини тиклаб, киприкларини кўтариб, Нуриддинга синчков назар солди.

– Гап бирга бўлишда эмас, гап – юртимиз такдири, одамларимиз келажаги ҳақида бораяпти, домла.

– Биламан, биламан. Сизни тушундим. Лекин кейин бу ишдан пушаймон емайсизми?

– Йўқ, пушаймон емийман.

– Шундай бўлсаям, аризангизни олинг-да, яна ўйлаб кўринг. Қадамингиз жуда қалтис. Ким билади, ҳали нима воқеалар юз беради. Сал шошилмай турсангиз, ёмон бўлмас. Бу қоғозни ҳеч кимга айтмайман.

Катта олим ҳамда сиёсий раҳбар ёш олимни синаётганмиди ёки аяб, шу маслаҳатни ўртага ташладими, у тезда англолмади. Аммо у шу одамнинг анча дадиллигини, юрагида Нуриддин кабиларга хайрихоҳ эканини яхши ҳис этарди. Бироқ, амалими, обрўсими, фарзандларию неваралари тақдирига салбий таъсир этишидан чўчигани учунми, ошкора ҳаракатдан, Масковдаги баъзи машҳур ижодкорлардай дангал фаолиятдан ҳайиқаётгандай кўринарди. Рости, Нуриддинга ҳам осон эмас. Шамол йўналишини ўзгартирса – қайта қуриш бобидаги гаплар шунчаки ўйин бўлиб чиқса, унга ҳам қийинчиликлар туғилишини сезиб турибди. Ортида отаси, укаю сингиллари, уйда гулдай ёри ва фарзандлари бор-а. Улар азият чекмайди, билганингни қилавер, деб ким кафолат беради? Бир лаҳзалик сукут уни довдиратиб қўйди. Нима қилсин? Агар аризани қайтиб олса, қанақа бебурд одам бўлади? Балки чиндан-да, бу одам уни синаш учун шу таклифни айтгандир…

– Йўқ, фикрим ўзгармайди, аризани қолдираман, – деди ниҳоят Нуриддин ва ҳеч иккиланмай КПСС аъзоси деган ҳужжатни шими чўнтагидан чиқариб, мафкура раҳбари рўпарасига қўйди. Раҳбар негадир хомушланди, қовоғини ўйди, бир нафас жим турди, сўнг ҳужжатни олиб, тортмасига солди.

– Аммо илмий ишдан кечмайсиз, – деди ниҳоят кулимсирашга уриниб. – Бу талатўплар ўтиб кетади. Сувлар тинийди. Илмий ишлар, ижод намуналари қолади. Вақтни беҳуда, бекорчи ишларга сарфламаслик керак.

– Хўп бўлади, домла, – деганча Нуриддин фирқа раҳбари билан хайрлашаркан: “Наҳотки бу ҳаракатлар ўткинчи бўлиб қолади, – деб ўйлади. – Наҳотки авваллари бўлганидай, тадбир ташкилотчилари якка-якка чақирилиб, чиғириқдан ўтказилади ёки йўқ қилинади. Йўғ-е, мана, Болтиқбўйи республикалари мустақиллик учун фаол кураш олиб бораяптилар. Ҳаммалари ҳамжиҳат. Бутун дунё аҳли уларни қўллаб-қувватлаяпти. Шояд биз ҳам…”

* * *

Кутилмаган ҳодисалар юз берди: жуда мустаҳкам, қудратли тўғон ҳисобланган мустамлака занжирлари чок-чокидан ситилди – ҳамма республикалар қатори ўзбек халқи ҳам озодликка эришди. Бироқ собиқ иттифоқчи мамлакатларнинг деярли ҳаммасида мислсиз қийинчиликлар юзага келди. Гўёки бу машаққатларни қандайдир кўринмас кучлар атайлаб уюштираётгандай, яширин тарзда бошқариб тураётгандай туюларди. Нуриддиннинг оиласида ҳам бу қийинчилик яққол сезилди. Шошилинч тарзда ишга тушиш зарур эди. Аммо аризасини кўриб чиқиш сабабсиз равишда пайсалга солинаверди. Иш йўқ эмас, ҳатто баъзи ўринлар бўшаб қолган, айрим олимлар маошнинг ўзи билан кун кўролмай ўзларини савдо ишларига урганлар. Нуриддин эса савдо-сотиқ бобида ниҳоятда уқувсиз. Икки-уч марта ўзини мардикор бозорига солди. Бу ерда ҳам кучли рақобат бор экан. Вилоят ҳамда туманлардан жуда кўп ёшлар иш излаб, карвон-карвон бўлиб, марказий шаҳарга оқиб келганлар…

Ниҳоят у арзимайдиган пул эвазига, ярим маошга ишга тикланди. Бироқ бу маош йўл кираю тушлик учун учта ўпка-жигарли гўммага етади, холос. Мана бугун учун эса ўша гўммага ҳам пул йўқ: уйдан тўрт бўлак буханка олиб келган. Уни қайнаган сув билан томоқдан итариб, тушликни ўтказади. Кун сайин қимматчилик авжига чиқаяпти. Қишлоқдагиларнинг аҳволи бундан-да бадтар. Ҳилола… ҳм… Бирор ишнинг бошини тутолмади. У ёқда тикувчиликка эҳтиёж сезилмабди. Ажабо, у энди нима иш қилади?

Айни шу топда Нуриддиннинг кўзига тутунми, туманми орасидан синглисининг қиёфаси ғира-шира намоён бўлди: ажаб, Ҳилола тўшакда ётибди, ҳар ёнга тўлғанади. Ии, юзига нима бўлган? Шишми, кўкарганми – аниқ билинмайди…

– Ҳилола, Ҳилола, сенга нима бўлди, сингилжон? Нимага кўзимга бунақа бўлиб кўриняпсан? Наҳотки Карамгул билан ёқалашдинг? – у ўзича пичирлаб, шошқин ўрнидан турди, у ён-бу ён юрди. Қани энди қаноти бўлсаю учиб бориб, синглиси ва барча яқинларини тезда кўриб қайтса! Афсус, энди унинг эрки ўзида эмас: ярим иш ҳақи эвазига бўлса-да, ҳар куни ишга қатнаши шартлашилган. Дам олиш кунлари бориб келса бўлади, лекин йўл киралар жуда кўтарилиб кетган. Маошининг ўзи йўлга етишмайди. Қизиқ замонлар бўляптими ўзи? Наҳотки мустақиллик шунчалар қимматга тушяпти? Бундай бўлишини ҳеч ким кутмаган эди-ку? Кўплар мустақилликни айблаяпти, аввалги тузумни қўмсаяпти. Йўқ, орқага қайтиш мумкин эмас, яна қафасга интилиш ўта хавфли. Аммо… Ҳилола… Отаси… – у ёнидаги курсига чўкиб, телефон рақамларини терди. Бироқ 8 рақамини терганидан сўнг шаҳар ташқарисига чиқиш йўли очилмади. Кейин эслади: код орқали шаҳардан чиқишни тўхтатиб қўйишган. Кимнинг идорага дахлдор иши бўлса, котиба ўз телефонига улаб беради. Нуриддин шошганча котибанинг хонасига ўтди. У аёл машинкасини чиқиллатиб, нималардир ёзаяпти. Қуюқ саломлашгач, ҳовлиққанча:

– Қишлоқ билан гаплашиш зарур бўлиб қолди, синглим, ёрдам беролмайсизми? – деб ундан сўради.

– Шахсий алоқалар бу телефон орқали бажарилмайди. Пўчтага борасиз.

– Илтимос, у ёққа боришга вақтим йўқ, мана бу код билан рақамларни улаб беринг, пулини тўлайман, – у кисса кавлади, ҳеч нима тополмади. – Ойликдан ҳисоб-китоб қиламиз…

Аёл унга анқайганнамо тикилди: қизаринқираган чеҳра, хижолатли нигоҳ уни бўшаштирди. Индамасдан қоғозни олиб, рақамларни терди. Салдан кейин ту-ут, ту-ут садоси. Нуриддин шошқинлик ила дастакни аёлдан олди. Аммо бир неча чақириқдан кейин ҳам у ёқдан ҳеч ким дастакни кўтармади.

– Қизиқ, нимага жавоб беришмаяптийкан? Ҳовлида ҳамиша одам бўларди, – Нуриддин хавотири ортиб, котибага нажоткорона боқди. Аёл уни тушуниб турарди, иккиланиброқ сўради:

– Бошқа телефон йўқми?

– Бор, бор, – Нуриддин шошганча Роҳиланинг рақамини айтди. Бирор дақиқадан сўнг у ёқдан аёл кишининг овози эшитилгач:

– Роҳила, сенмисан? – ҳовлиққан, титроқли овозда сўради у.

– Ҳа, мен, акажон, яхши юрибсизми? Сизни жуда соғиндик.

– Мен ҳам соғиндим. Отам, Ҳилола… Яқин орада кўрувдингми? Симда ҳеч ким жавоб бермаяпти.

– Телефонлари бузуқ, ака. Ўн кунча аввал кўрувдим. Вақт топиб, ўтолмаяпман. Яқинда навбатчиликдан қайтдим. Бугун хабар олмоқчиман. Ҳилолани туш кўрдим…

– А, сен ҳамми? Менгаям касалдай туюлаяпти. Тезроқ хабар ол. Кечқурун уйга сим қоқарсан.

– Хўп. Ҳозироқ йўлга тушаман…

Котиба индамай бош тебратди. Олимнинг аҳволини у яхши тушунган эди. Шу боис ҳам Нуриддин дастакни қўйиб, раҳмат айтганда ва маошдан ҳисоб-китоб қилишини таъкидлаганда:

– Унисини ўйламанг, идоравий ишни гаплашдиз, – деб қўйди.

6. РЎЁМИ, ТУШМИ?

Роҳила канал кўпригидан ўтаётиб, ҳайқириб оқаётган сувга қарадию эти жимирлаб кетди: тунда кўрган тушини, жияни сувда оқишини, кейин Ҳилоланинг ўзини тўлқинлар устига отганини эслаб, бунинг таъбирини ҳеч тушунолмади. Яна онасининг хўмрайган қиёфаси хаёлини чулғади, одимларини тезлаштирди.

Дарвоза, одатдагидай ним очиқ, аммо бирор сас эшитилмайди. Шошиб, ичкари кираркан:

– Ҳилола, ҳу Ҳилола, – дея у беихтиёр баланд овоз чиқарди.

– Ҳилола уйда йўқ, санми, Роҳила? – меҳмонхонадан отасининг бўғиқроқ овози эшитилди. Роҳила эшикни очиб, ичкари кирдию қўлидаги тугунни стол устига қўйганча қаддини кўтарган отаси томон юрди.

– Ассалом, отажон, – дея у падарининг иккала чаккасидан ўпди. – Ҳилола қани, ота? Касал-пасал эмасми?

– Йўқ, яхшийди… Кеча ҳовлидайди.

– Кеча? Бугун-чи? Заҳри акамникидами? – баттар ҳовлиқди у.

– Йўқ , у ердаям йўқ.

– А? Қаёққа кетди? Сизга айтмасдан ҳеч ёққа бормасди-ку, ота?

– У шунақа ўзбошимча бўп кетган. Балки Ҳуснияникидадир.

Роҳиланинг кўнгли сал хотиржам тортди: ҳа, Ҳилола қишлоқ марказида яшайдиган опасиникига тез-тез бориб туради, баъзан икки-уч кунлаб қолиб кетади. Бироқ у ваҳимали тушни эслаб, вужудига яна оташ чирмашди:

– Уришдизми, ота? – дея у паст, аммо ёниқ овозда сўради.

– Биласан-ку, у йўқ ердан ғавғо чиқоради, Карамгулга кун бермайди. Сал қаттиқроқ гапирувдим, қовоқ-тумшуқ қилиб юрувди.

– Ҳаҳ, ўша ўлгур келиниз Ҳилолага гапини бериб қўяркан-да! Қани ўзи, мен бир гаплашиб қўяй, – Роҳила ўрнидан туриб, эшик сари юрди. Одил бобонинг кўзлари чақчайди:

– Унга бирор нима деб кўр-чи, сани тинч қўяманми!

– Биламан, ота, тинч қўймайсиз, биза ўлиб кетсак ҳам ўшани тарафини оласиз, – Роҳиланинг кўзларидан дувиллаб ёш тўкилди.

– Шуни билсанг, тинч келиб, тинч кетавер, бу рўзғорни лойқалатма.

– Лойқалатмийман, ота, лекин бор лойқани тозалаш керак.

– Нима? Лойқа ким: Карамгулми, Ҳилолами? Балки мандир? – Одил бобо катта қизига юмшоқ оҳангда, замирида қаҳр йўғрилган овозда гапирдики, Роҳила нима дейишини, кўнглидагини билдиролмай жим қолди. Бирпас тараддудланди. Сўнг шоша-пиша ўз гапига тузатиш киритди:

– Йўқ, отажон, ҳеч ким лойқа эмас, фақат лойқаликлар бор. Шуни тозалаш зарур, демоқчиман.

– Бу сани ишинг эмас, қизим, – дея ота дарҳол юмшади. – Буни ўзимга қўйинглар.

– Ҳалиям ўзизга қўйганмиз, ота. Фақат Ҳилолани ёлғизлатмайлик, дейман, отажон. Ахир уям эрка қизиз эди-ку… – Роҳила рўмолчасини олиб, кўзларини артди. – Қаерга кетдийкин, а? Айтгандай, ота, сизга ёғлиқ ҳалво билан ширмой кулча келтирувдим. Чой дамлаб берайми?

– Йўқ, ҳали Карамгул дамлаган чой соб бўлмади.

– Хай, майли, мен Ҳилолани суриштирай-чи, – деб Роҳила ташқарига чиқди. Ҳовлининг у ёқ-бу ёғига қаради. Бирор кимса кўринмайди. У Карамгулнинг хонасига мўралади. Ҳеч шарпа, ҳеч зоғ йўқ. Карамгул қайнатасига ёқиш учун кечадан буён далага эрта отланиб, кечроқ қайтади – ўт-хашак жамғаради. Буни Роҳила тушунади, аммо бирор нима дейишга ботинолмайди. Шуни ўйлаб, қўл силтадию синглисининг қароргоҳи сари юрди. Деразалар берк. Даҳлизга кирди. Одатда Ҳилола олисроққа кетса, хона эшигига қулф осади. Кейинги чоғларда шунақа қилиқ чиқаргани опаларига маълум. Чунки, икки-уч марта хонани очиқ қолдирганида баъзи нарсалари йўқолгани, суриштириб, тополмагани, китобларию айрим буюмлари титкилангани уни шундай йўл тутишга мажбур этган. Ҳозир эса қулф йўқ, эшик зич… Роҳила елка қисиб, тутқичдан аста тортди. Эшик очилмади. Қаттиқроқ тортди, қимир этмади. Қизиқ, ичкаридан қулфлангандай кўринади. Наҳотки Ҳилола шундай қилган?! Кечадан буён уни ҳеч ким кўрмаган. Туни билан ёлғиз қолдимикан? Қоронғуда-я?

Бу ўй унинг ваҳмини ошири, эшикни устма-уст, қаттиқроқ қоқди:

– Ҳилола, уйдамисан? Ҳилола, овоз бер, мен келдим, укажон…

Жавоб йўқ. Роҳила қўрқиб кетиб, ташқарига чиқдию пардалари туширилган дераза ойналарини бармоқлари билан шиддатли урди:

– Ҳилола, овоз чиқар, укажон, қўрқиб кетопман!

– Ҳо-ҳозир, – деган бўғиқ, томоғига бир нима тиқилганнамо овозни у аранг эшитиб, яна даҳлизга югурди, сабрсизлик билан эшик тутқичини зарбли тортди. Шиддатли очилган эшик қирраси пешонасига урилиб, қаттиқ оғриқ туйди. Шунга қарамай, икки қўллаб кўзларини уқалаётган, ярим букик синглисига ташланиб, қучоқлади-да:

– Сенга нима бўлди, сингилжон? – деди титроқли овозда. – Уйда нима қилопсан ёлғиз ўзинг?

– Кечирасиз, қаттиқ ухлаб қолипман.

– А? Кечадан буёнми? – Роҳила унга ишонқирамай дарҳол иккала дераза пардаларини очиб юбордию Ҳи-лолага қараб, қичқираёзди: – Вой, менгина ўлай, сенга нима бўлди? Юзларингга нима қилди?

Дарҳақиқат, қизнинг юзларида шилинган, шишган ўринлар кўзга яққол ташланар, лабларига учуқлар тошган, кўзлари яллиғланган эди. Ҳилола жавоб тополмагандай ерга қаради, мадори етишмади, чоғи, аста бориб, тўшагига ҳолсиз ўтирди.

– Йиқилиб тушдим, опа, – деди у ниҳоят кулишга уриниб. Лаблари жилмайишни кўрсатса-да, кўзларида мунг, алам сезиларди.

– Йўқ, йиқилмагансан, ростини айт, келин билан юмдалашдингми?

– Ишонинг, йиқилганим рост. Унга юмдалатиб қўярмидим, опа, биласиз-ку, – Ҳилола яна жилмайишга уринди. Бироқ лаблари қийшайиб кетди, кўзларида қандайдир қўрқинч, изтироб акс этгандай бўлди. Шу топда у тунда кечган воқеаларни ўйлаб, кўзлари олайган, ички бир титроқ бутун вужуди бўйлаб кўтарилиб келаётган эди. Ва охирги қарорини, қатъиятини эслаб, ногоҳ кўзлари чақнади. – Ҳа, йиқилдим, қоронғуда чалишиб йиқилдим…

Шу лаҳзада Ҳилола тунги воқеаларни эсламасликка, ҳаммаси туш бўлиб чиқишига, ҳозирги ҳолати ҳам уйқуда кечаётган бўлишига ўзини инонтиришга уринарди. Бироқ, афсуски, булар туш эмас: баданидаги жароҳатлар, бутун вужудини куйдираётган иситма буни аниқ ошкор этарди. Ушбу воқеани опасига у қайси тил билан, қайси юз билан гапиради. Ахир бу ғирт телбалигу шармандалик-ку! Карамгулга таслим бўлиш, отасини икки қўллаб унга топшириш эмасми? Нимага бундай қилди, нимага ўзини қўлга ололмади? Шунчалар ожизлашиб кетдими?

– Қоронғуда? Ахир қоронғуликка ёлғиз чиқмасдинг-ку? Ўзи нима бўлди, ростини айт.

– Сўраманг, опажон, илтимос, ҳеч нима сўраманг… – Ҳилола тескари қаради.

– Биламан, бу анави жувонмаргни иши, – деганча Роҳила шошиб ўрнидан турди. – Уни ўлдираман, сочларини юлиб ташлайман, сени бунақа эзишига йўл қўймийман.

– Йў-йўқ, опажон, ундай қилманг, – Ҳилола опасининг оёқларига ёпишди. – Ҳаммасига ўзим айбдорман. Ўзимдан ўтди. Отамни хафа қилиб қўйманг.

– Эҳ, отам, отам… – Роҳила йиғлаб юборди. – Ҳаммасига отам сабаб. Отам ўлмади, биза қутулмадик. Ўзи ўлмай бизани ўлдиропти ўшани деб. Энди бунга чидаб бўлмайди, – у кўрпачага беҳол чўкди.

– Йўқ, отамни айбламанг…

“Айб”лар ҳамиша ҳам тан олинавермаслигини, фақат жуда нозик дамларда энг яқин кишигагина ошкор этилишини Роҳила яхши билади. Ҳозир бу эътироф унинг шаштини синдирди. Аммо жароҳатлар, ундан бўртган иситма опани жуда қизиқтирарди. Бу сирни эса Ҳилола мутлақо очгиси йўқ. Бироқ “сир”ни билишдан ҳам муҳимроғи, синглисига тезроқ ёрдам бериш – муолажа қилиш. Ҳамширалиги боис кўп нарсага ақли етса-да, барибир тажрибали шифокор кўриги зарурлигини ҳис этиб:

– Мен чиқиб, тилпонда Носир дўхтирни чақирай, – дея у ошиғич қўзғалди.

– Йўқ, опажон, дўхтир керакмас, – Ҳилола унинг билагига ёпишди. – Касал эмасман, ўзим соғаявераман.

– Бекорларни бештасини айтибсан, қара, – опаси кафтини унинг пешонасига босди, – иситмада қоврилаёпсан. Носир ака кўрмаса бўлмайди.

– Йў-йўқ, опажон, бу ҳолимда у кишига кўринишни сира хоҳламийман.

– Эсинг жойидами ўзи? Бундай ётиш мумкин эмас.

– Дардим ўзимга аён: ютинишга қийналаёпман, томоғимда ишкал бор. Туз, сода, йод, иссиқ сув аралашмаси билан томоғимни чайсам, ҳаммаси ўтиб кетади.

– Тўғри, лекин шамоллаш ўпкага ўтиб кетса, ёмон бўлади-да.

Бундай ҳолатларни Ҳилола аввал бошидан кўп кечирган. Кейин шифохонада ётиб, бир неча кунлаб даволанган. Наҳотки яна дори-дармонлар, уколлар…

– Йўқ, унгача бормайди, – деди у титраганча. Чунки, дорилар жуда қиммат, Ҳилоланинг пули йўқ, акаларию опалари унинг учун харажатларга ботишларини мутлақо истамайди. Афти шилинган, оёқ-қўлларининг айрим ерлари кўкарган ҳолда шифокорга кўриниш эса ўлим билан баравардай: уят – ўлимдан ҳам кўнгилсизроқдай…

Шундай мулоҳазалар боис уч кунгача шифокорга мурожаат қилинмади. Роҳиланинг қистови бўйича туман марказидаги маҳалла врачига учрашилди. Оила аъзоларининг яқин одами, беминнат, фидойи Носирга жароҳатлар қуршовидаги Ҳилола ўзини кўрсатишни мутлақо истамади. Нотаниш шифокор ҳам қизни зудлик билан беморхонага ётқизиш зарурлигини, йўқса, шамоллаш зотилжамга айланиши муқаррарлигини жиддий таъкидлади. Ҳилола энди кўнишга мажбур эди. Шунда ҳам:

– Опажон, мен учун харажатда қолишларизни хоҳламийман, – деди.

– Харажат тортсам, арзимийсанми? Ундай дема, хафа бўламан, харажат сендан ўргилсин, – Роҳила синглисини ўпди ва яна қўшиб қўйди: – Ҳеч қанақа харажатга ҳожат йўқ – дўхтир язнангни жўраси, ҳамширалар ўзимни танишларим.

– Ундай бўлса, майли, – дея Ҳилола опасига эргашди. Шу куниёқ муолажалар – дори ичишу осма уколлар бошлаб юборилди. Бу қадар яхши муолажалару муомалалар текинга эмаслигини Ҳилола билмас, танишлар орқали давлат ҳисобидан бўлаётган бир марҳамат тариқасида қабул этган, опасию поччасига миннатдор боққан эди. Ҳилола ўша куни кечда, овқат олиб келган опасига яна илтимос қилди:

– Опажон, бундай ҳар куни келманг, биласиз-ку, овқатга унчалик қизиқмийман.

– Йўқ, энди бу илтимосингни инобатга олмийман. Тузук-тузук овқат емасанг, соғаймийсан, бу ерда кўп ётиб қоласан.

– Оббо, сираям ётгим келмаяпти-да. Уйдагилар эшитиб қолсалар… Айтганча, ўзиз гуллаб қўймадизми?

– Хай, билсалар билаверсинлар. Сени шу аҳволга солганларини билиб қўйсалар, ёмон бўлмасди.

– Қўйинг-э, – йиғламсиради Ҳилола. – Йўқ, билмасинлар! Акамлар, опамлар, янгаларим, отам – отажоним…

– Отамни гапирма, – қўл силтади опа. – Қилғилиқни қилиб қўйиб…

– Ундай деманг, отамни айблаёлмийман, – Ҳилола толиқиб, бошини ёстиққа қўйди. – Ётганимни билса, анави… қувонади.

– Бўпти, ҳеч кимга айтмаймиз.

– Катта акамгаям, а?

Роҳила ўйланиб қолди. Сўнг кўзларини бир юмиб, очди. Ҳилола кафтини опасининг билаги устига қўйиб, уйқуда гапирган каби шивирлади:

– Ўзимни опажоним… Сизни яхши кўраман… Худди онамга ўхшайсиз…

– Биза ҳаммамиз сени яхши кўрамиз, – Роҳила энгашиб, синглисининг юзидан ўпди, бир томчи ёш беморнинг иягига томди. Ҳилола беихтиёр кўзларини очди.

– Мен шунга, сизларни меҳрларизга арзимийман, опажон.

– Ундай дема, – Роҳила бармоқларини унинг оғзига босди. – Сенсиз бу дунё кўзимга зимистон.

– Раҳмат… Опа, энди мен ўлмийман… Ўлишга ҳаққим йўғакан…

– Нимага ўларкансан? – Роҳиланинг овози титради. – Ўлим ҳақида гапирма. Ҳали ўн гулингдан биттасиям очилмаган, ҳилолсан, Ҳилол!

– Мен сўлиб, сўниб бўлдим, опажон.

– Ҳали айтувдиз дерсан, ҳа демай, бахтинг очилади, давру даврон сурасан.

Ҳилола индамади. Бошини тескари буриб, кўзларини юмди. Роҳила аллалаган каби унинг елкасига кафтларини бир неча бор қоқдию аста ўрнидан қўзғалди.