Текст книги "Капитан Грант болалари"

Uchinchi bob
MALKOLM-KESTL

Malkolm-Kestl – tog‘li Shotlandiyaning eng ko‘rkam qasrlaridan biri. U Lyuss qishlog‘iga yaqin yerda, go‘zal manzarali vodiy tepasida qad ko‘targan. Lomond ko‘lining ko‘m-ko‘k suvlari uning granit devorlarini yuvib turadi. Bu qasr Rob-Roy va Fergus Mak-Gregorlarning vatanida ko‘p zamonlardan beri Valter Skott qahramonlarining qadimiy mehmondo‘stlik urf-odatlarini saqlab kelgan Glenarvanlar avlodining mulki hisoblanadi.

Glenarvan juda badavlat odam edi. U odamlarga juda ko‘p yaxshilik qilar, qilgan yaxshiligi hatto saxiyligidan ham oshib ketar edi, chunki uning yaxshiligining cheki yo‘q edi, saxiylikning esa, istasa-istamasa, chegarasi bo‘ladi. Uni Angliya davlat arboblari uncha yoqtirmas edi, buning sababi dastlab shu ediki, Glenarvan o‘z ota-bobolarining yo‘lidan borar va «bu janubliklar»ning siyosiy siqiqlariga qattiq qarshi chiqar edi. U butun yuragi bilan doim Shotlandiyaning sodiq farzandi bo‘lib qoldi; hatto o‘z kemalari bilan Qirollikning Temzadagi yaxt-klubi uyushtirgan musobaqalarda qatnashganda ham faqat o‘z vatani Shotlandiyaning shon-sharafini o‘ylar edi.

Eduard Glenarvan o‘ttiz ikki yoshda bo‘lib, baland bo‘yli, chehrasi biroz jiddiy, lekin boqishlari g‘oyat muloyim, nihoyatda jasur, epchil, tashabbuskor va olijanob kishi edi. Undan tog‘li Shotlandiyaning toza nafasi gurkirab turardi.

Glenarvanning uylanganiga endi uch oy bo‘lgan edi. Xotini Elen o‘z hayotini geografiya fani va geografik kashfiyotlar yo‘lida qurbon qilgan mashhur sayyoh Vilyam Tuffnelning qizi edi.

Elen dvoryanlar oilasiga mansub emasdi, u shotlandiyalik qiz edi, bu esa Glenarvan uchun hamma narsadan ham afzal. Glenarvan o‘ziga umr yo‘ldoshi qilib ana shu go‘zal, jasur va fidokor qizni tanladi. Glenarvan Elen bilan u otasidan yetim qolib, otasining Kilpatrikdagi uyida hech qanday mablag‘siz, tanho o‘zi yashab turgan paytda tanishdi. Glenarvan bu g‘arib qizning sadoqatli va fidokor xotin bo‘lishini darhol payqadi va unga uylandi. Elen yigirma ikki yoshdagi sarg‘ish sochli, Shotlandiya ko‘llarining go‘zal bahor tongidagi shaffof suvlarini eslatuvchi ko‘m-ko‘k ko‘zli ayol edi. U o‘z erini nihoyatda yaxshi ko‘rardi. Xizmatkorlarga kelsak, ular o‘zlarining yosh bekachlaridan jonlarini ham ayamas edilar.

Yosh er-xotin tog‘li Shotlandiyaning go‘zal va yovvoyi tabiati quchog‘iga solingan Malkolm-Kestlda baxtli hayot kechirar edilar. Ular ikki chetiga dub va klyon daraxtlari ekilgan alleyalarda, ko‘l sohillarida sayr qilib yurishar, qadimiy xarobalar Shotlandiyaning tarixini aks ettirib turadigan yovvoyi daralarga tushishar edi. Ular goh qayinzor va qarag‘ayzor o‘rmonlarda, o‘tlari sarg‘aya boshlagan keng dashtlarda kezib yurishar, goh tik ketgan tog‘ cho‘qqilariga chiqib ketishar yoki bo‘m-bo‘sh vodiylarda ot choptirib yurishar edi. Ular shu paytlargacha «Rob-Roy o‘lkasi» deb atalib keladigan bu go‘zal o‘lkani, Valter Skott 1616
  Valter Skott (1771 – 1832) – ingliz yozuvchisi, tarixiy roman janrining asoschisi. Shotland xalq balladalarini toʻplab, 3 jildli «Shotland hududlari qoʻshiqlari» toʻplamini (1803) nashr etgan. U 9 doston, 26 roman, bir necha qissa hamda adabiy-tanqidiy va tarixiy asarlar muallifi (Muharrir).


[Закрыть] g‘oyat boplab tasvir qilgan bu mashhur joylarni o‘rganishar va juda sevishar edi. Kechqurunlari ufqda «Mak-Farlanning fonari» yoqilganda – oy chiqqanda ular Malkolm qasrini belbog‘ singari aylanib o‘tadigan qadimiy galereyani kezgani chiqib ketishar edi.

Ularning to‘ydan keyingi dastlabki oylari shu tarzda o‘tdi. Lekin Glenarvan o‘z xotini mashhur sayyohning qizi ekanini unutmadi. U otasining sayohatga bo‘lgan ehtiroslari qizga ham o‘tgan bo‘lsa kerak, deb faraz qilar va bu bilan yanglishmagan edi. Shu maqsadda «Dunkan» qurildi. «Dunkan» Eduard va Elen Glenarvanlarni yaqin kunlarda O‘rta dengizga olib ketishi kerak edi. Eduard «Dunkan»ni butkul Elenning ixtiyoriga topshirganda uning qanchalik sevinganini tasavvur qilish qiyin emas.

Mana, Glenarvan Londonga jo‘nab ketdi. Lekin gap kema halokatiga uchragan bechoralarni qutqarish ustida borayotgani uchun Elen erining to‘satdan jo‘nab ketganiga xafa bo‘lmadi. Faqat u erini juda zoriqib kutar edi. Ertasiga olingan telegrammada Glenarvan tez orada qaytib kelishni va’da qilgan edi. Kechqurun esa undan xat keldi, bunda Glenarvan o‘zi boshlagan ish ba’zi moneliklarga duch kelib qolgani uchun bir qancha vaqt Londonda ushlanib qolishini xabar qildi. Uchinchi kun yana bitta xat keldi, Glenarvan bu safar admiralteystvodan1717
  Admiralteystvo – harbiy flot boshqarmasi.


[Закрыть] norozi ekanini yashirmagan edi.

Shu kundan boshlab Elen xavotirlanishga tushdi. Kechqurun o‘z xonasida o‘tirgan edi, Malkolm-Kestl qasrining boshqaruvchisi Xelbert kelib, mister Glenarvanni so‘rayotgan bir yosh qiz bilan bir o‘g‘il bolani qabul qila olasizmi, deb so‘radi.

‒ Ular shu yerlikmi? – deb so‘radi Elen.

‒ Yo‘q, missis, – deb javob berdi boshqaruvchi, – men tanimayman. Balloxgacha poyezdda, u yerdan Lyussga piyoda kelishibdi.

‒ Chaqiring ularni, Xelbert, – dedi Elen.

Boshqaruvchi chiqdi. Bir necha minutdan keyin Elenning xonasiga yoshgina bir qiz bilan bir o‘g‘il bola kirib keldi. Ular opa-uka edilar. Qiz bilan bola bir-biriga juda o‘xshash bo‘lganidan ortiqcha shubhaga o‘rin ham yo‘q edi. O‘n olti yoshlarga kirgan bu qizning biroz horg‘in, chiroyligina chehrasi, chamasi, halitdan ko‘pgina ko‘z yosh to‘kib ulgurgan ko‘zlari, kamtarinlik va ayni vaqtda jasorat sezilib turgan boqishlari, oddiy, lekin ozoda kiyimlari kishida unga mehr uyg‘otadi. U o‘n ikki yoshlar chamasidagi o‘g‘il bolaning qo‘lidan yetaklab olgan edi. Bolaning chehrasida qat’iyat aks etib turar, ko‘rinishidan u o‘zini opasining homiysi hisoblar edi. Ha! Bu yigitcha opasi bilan gaplashganda uning hurmatini joyiga qo‘yib muomala qilmagan har qanday kishining ta’zirini berib qo‘yishga tayyor ekani shubhasiz.

Opasi Elen bilan yuzma-yuz kelgach, biroz o‘ng‘aysizlandi, biroq Elenning o‘zi darhol gap ochdi:

‒ Siz men bilan uchrashmoqchi edingizmi? – deb so‘radi Elen, qizga dalda berishga tirishib.

‒ Yo‘q, siz bilan emas, – deb javob berdi bola, qat’iy qilib. – Biz mister Glenarvanning o‘zini ko‘rmoqchimiz.

‒ Siz uni kechiring, xonim, – dedi qiz va ta’na qilganday ukasiga qarab qo‘ydi.

‒ Mister Glenarvan hozir bu yerda emas, – deb izoh berdi Elen, – lekin men uning xotini bo‘laman. Agar men uning o‘rnini…

‒ Siz mister Glenarvanning xotinimisiz? – deb so‘radi qiz.

‒ Ha, miss.

‒ «Tayms» gazetasida «Britaniya» kemasining halokatga uchragani to‘g‘risidagi xabarni e’lon qilgan Malkolm-Kestllik mister Glenarvanning xotini bo‘lasizmi?

‒ Ha, ha! – de javob berdi Elen, shoshib. – Sizlar…

‒ Men kapitan Grantning qizi bo‘laman, bu esa mening ukam.

‒ Miss Grant! Miss Grant! – deb yubordi hayajon bilan Elen va shaxt bilan qizni quchoqladi, bolaning kulcha yuzlaridan o‘pdi.

‒ Xonim, – deb Elenga murojaat qildi miss Grant, hayajon bilan, – otam kapitanlik qilgan kemaning halokati to‘g‘risida nimalar bilasiz? U tirikmi? Biz uni yana qaytib ko‘ramizmi? O‘tinaman, tezroq ayting!

‒ Oh, yaxshi qiz! Men sizning porloq umidlaringiz qarshisida ojizman…

‒ Aytavering, xonim! Men har qanday g‘amga ham bardosh bera olaman, hammasini aytavering.

‒ Jonginam, – deb javob berdi Elen, – umid har qancha oz bo‘lsa ham, har holda, bir kun kelib otangiz bilan yana diydor ko‘rishsangiz ajab emas.

‒ Yo rabbiy, yo rabbiy!.. – deb qichqirdi miss Grant va ortiq o‘zini tutib turolmay, ho‘ngrab yig‘lab yubordi.

Ukasi Robert esa hayajon bilan Elenning qo‘lidan o‘pardi.

Bu alamli sevinchning dastlabki hayajonlari bosilgach, qiz Elenni behisob savollar bilan ko‘mib tashladi, Elen ularga hujjatning qanday topilganini, «Britaniya»ning Patagoniya sohillarida halokatga uchraganini, kapitan bilan ikki matrosning kema halokatidan so‘ng omon qolganini, chamasi, ular qirg‘oqqa chiqib olgan ekanini va, nihoyat, uch tilda yozib okeanga tashlangan hujjatda ular yordam so‘rab, butun dunyoga murojaat qilganliklarini so‘zlab berdi.

Elen hikoya qilar ekan, Robert Grant go‘yo o‘zining butun hayoti Elenning og‘zidan chiqayotgan ana shu so‘zlarga bog‘liqday, ko‘zlarini uzmasdan, unga tikilib turdi. Uning bolalik tasavvuri otasi boshidan kechgan butun dahshatlarni ko‘zi oldida jonlantirar, u otasini halokatga uchragan «Britaniya»ning palubasida, to‘lqinlar orasida ko‘rar, u bilan birga qirg‘oqdagi qoya toshlarga tirmashar, to‘lqin urib turgan qum ustida hansirab emaklar edi. Elenning hikoyasini eshitar ekan, u o‘zi ham sezmagani holda bir necha marta:

‒ Oh, otajon! Bechora otajonim! – deb yubordi. Keyin opasining pinjiga yana ham qattiqroq qisildi.

Miss Grant esa qo‘llarini qovushtirib, bir og‘iz ham so‘z demay tingladi.

‒ O‘sha hujjat qani, xonim, o‘sha hujjat?! – deb so‘radi qiz, Elen hikoyasini tugatishi bilan.

‒ Hujjatlar hozir menda emas, jonginam, – deb javob berdi Elen.

‒ Endi yo‘qmi?

‒ Ha, mister Glenarvan otangizga bir nafi tegarmikin deb, hujjatlarni Londonga olib ketdi. Lekin men sizga hujjatning mazmunini so‘zma-so‘z aytib berdim-ku, uni qay usulda o‘qiganimizni ham aytdim. Deyarlik butunlay o‘chib ketgan bu uzuq-yuluq ifoda va so‘zlar orasidan dengiz to‘lqinlari bir necha raqamga insof qilibdi. Baxtga qarshi, uzunlik…

‒ O‘shasiz ham topsa bo‘ladi ularni, – deb qichqirib yubordi Robert.

‒ Albatta, mister Robert, – dedi Elen bolaning bunday qat’iyat bilan so‘zlashiga beixtiyor tabassum qilib. – Ko‘rib turibsizki, miss Grant, – deb u yana qizga tomon o‘girildi, – men u hujjat to‘g‘risida nima bilgan bo‘lsam, eng mayda ikir-chikirlarigacha – hammasi endi sizga ham yaxshi ma’lum.

‒ Ha, xonim, – deb javob berdi qiz, – lekin men otamning qo‘li bilan yozilgan xatlarni bir ko‘rsam degan edim!

‒ Ehtimol, bugun-erta mister Glenarvan uyga qaytib qolar. U qo‘lidagi hech qanday shubhaga o‘rin qoldirmaydigan bu hujjatni admiralteystvoga taqdim qilib, kapitan Grantni axtarish uchun darhol biror kema yuborilishiga erishmoqchi bo‘lib ketgan.

‒ Iloji bormikin buning! – deb yubordi qiz. – Nahotki, sizlar biz uchun harakat qilib yurgan bo‘lsangiz?

‒ Oppoq qiz, – deb javob berdi Elen, – biz tashakkurga arziydigan hech qanday ish qilganimiz yo‘q: bizning o‘rnimizda har qanday odam ham shunday qilgan bo‘lar edi. Ishqilib, hammamizning umidimiz puchga chiqmasa bo‘lgani! Albatta, sizlar erim qaytib kelguncha shu yerda qolasizlar…

‒ Xonim, men sizning marhamatingizni suiiste’mol qilmoqchi emasman. Axir biz sizga tamomi begona odamlarmiz…

‒ Begona! Yo‘q, jonim, siz ham, ukangiz ham bu uyda begona emassizlar! Men mister Glenarvan kelib, kapitan Grantning bollariga ularning otasini qutqazish uchun nima ishlar qilinajagini aytib berishini istar edim.

Bunday chin yurakdan qilingan taklifdan bosh tortib bo‘lmas edi. Miss Grant bilan ukasi mister Glenarvanning qaytishini kutib, Malkolm-Kestlda qoldilar.

To‘rtinchi bob
ELEN GLENARVANNING TAKLIFI

Elen kapitan Grantning bolalari bilan gaplashar ekan, admiralteystvo Glenarvanning iltimosini qanday qarshi olgani to‘g‘risida hech narsa demadi. Shuningdek, kapitan Grantning Janubiy Amerika hindulariga asir tushib qolgan bo‘lishi mumkinligi to‘g‘risida ham indamadi. Bola bechoralarni battar xafa qilib, ularning ota bilan ko‘rishish umidini qaytadan so‘ndirishning nima hojati bor! Buning biror foydasi ham tegmas edi. Shuni tushungan Elen miss Grantning savollariga javob berib bo‘lgach, endi o‘zi Meri Grantga uning hayoti to‘g‘risida savollar bera boshladi.

Meri Grantning ta’sirli va oddiy hikoyasi Elenning unga bo‘lgan mehrini yana ham oshirib yubordi.

Kapitan Grantning Meri bilan Robertdan boshqa bolasi yo‘q edi. Garri Grantning xotini Robertni tug‘ishda vafot qildi. Kapitan Grant o‘zining uzoqqa cho‘ziladigan dengiz safarlari vaqtida bolalarini o‘zining bir keksa mehribon xolavachchasiga topshirib ketar edi. Kapitan Grant o‘z ishini puxta bilgan, jasur dengizchi edi. Asli shotlandiyalik bo‘lgan ka pitan Shotlandiyada Pert grafligiga qarashli Dendi shahrida yashar edi.

Garri Grantning oldin kapitan yordamchisi, so‘ngra kapitan sifatida qilgan dastlabki uzoq safarlari muvaffaqiyatli o‘tdi. Robert tug‘ilgandan keyin oradan bir necha yil o‘tgach, u bir qadar mablag‘ egasi bo‘lib qoldi.

Butun Shotlandiyada uning dong‘ini chiqargan fikr ham kapitanning miyasida ana shunda tug‘ildi. Glenarvan va ba’zi boshqa kishilar kabi kapitan Grant ham Angliya Shotlandiyani asirlikka solgan deb hisoblar edi. Uning fikricha, Shatlandiyaning manfaatlari anglo-sakslarning manfaatlariga mos kelmas edi, shuning uchun u Tinch okeandagi orollardan birida Shotlandiyaning katta mustamlakasini vujudga keltirmoqchi edi. U o‘zining bo‘lajak mustamlakasiga mustaqillik bermoqchi edimi? Ehtimol. U o‘zining bu yashirin niyatlarini bitta-yarimtaga aytib qo‘ygan bo‘lishi ham mumkin. Har holda, bu niyatlarini amalga oshirishda hukumat unga yordam bermadi. Yordam bermadigina emas, u kapitan Grantga turli vositalar bilan xalaqit bera boshladi. Lekin kapitan taslim bo‘lmadi. U o‘z vatandoshlariga murojaat qildi, o‘zining butun bor-yo‘g‘ini sarflab, «Britaniya» kemasini qurdi va saralangan komanda tuzib, Tinch okeandagi katta orollarni tekshirgani jo‘nab ketdi. Bolalarini esa xolavachchasi bo‘lgan keksa bir kampirning qo‘liga topshirdi. Bu 1861-yilda bo‘lgan edi. 1862-yilning may oyigacha, bir yil mobaynida u o‘zi to‘g‘risida xabar berib turdi. Lekin «Britaniya» 1862-yil iyun oyida Kalyaodan jo‘nab ketganidan keyin hech kim ular to‘g‘risida hech nima eshitmadi. «Dengizchilar gazetasi» ham kapitan Grantning taqdiri to‘g‘risida hech qanday xabar bosmadi.

Bu orada Garri Grantning keksa xolavachchasi to‘satdan vafot qildi va uning bolalari dunyoda yolg‘iz qoldilar. Meri Grantning yoshi o‘n to‘rtda edi, lekin jasur qiz og‘ir ahvolga tushib qolganidan qo‘rqmadi, ruhi tushmadi va butun diqqatini hali juda ham yosh bola bo‘lgan ukasiga qaratdi. Robertni tarbiyalash, o‘qitish kerak edi. Rejali, ziyrak, saranjom va qanoatli qiz o‘zi to‘g‘risida o‘ylamadi, kechani-kecha, kunduzni-kunduz demay ishlab, ukasini tarbiyaladi, unga onalik qildi.

Yetim qolgan bolalar muhtojlik bilan mardona kurashib, Dendi shahrida yashadilar. Ularning ahilligiga kishining havasi kelardi. Meri faqat ukasi to‘g‘risida qayg‘urar va uning kelajakda baxtli bo‘lishini o‘ylardi. Bechora qiz «Britaniya»ning halok bo‘lganiga va otasining o‘lganiga ishonib qolgan edi. «Tayms» gazetasidagi e’longa tasodifan ko‘zi tushib qolganda, uning qanday hayajonga tushganini tasvirlab berish qiyin. Bu xabar uning so‘ngan umidlarini birdan jonlantirib yubordi.

Meri darhol harakat qilishga qaror berdi. Kimsasiz begona sohillarda halokatga uchragan kema qoldiqlari orasidan kapitan Grantning jasadi topilibdi, degan mash’um xabarni eshitishga ham rozi edi, hatto shunday xabar ham doimiy shubhalar va doim azob beruvchi noma’lumlikdan ko‘ra yaxshiroq edi.

Meri bor gapni ukasiga bildirdi. O‘sha kuniyoq kapitan Grantning bolalari Pertdan o‘tadigan poyezdga chiqdilar, kechqurun Malkolm-Kestlga yetib keldilar. Qanchadan-qancha ruhiy azoblardan so‘ng Merining qalbida qaytadan umid tug‘ildi.

Meri Grant Elen Glenarvanga ana shunday qayg‘uli hikoya so‘zlab berdi. Qiz bu uzoq sinov yillarida o‘zini qahramonona tutganini xayoliga ham keltirmay, oddiygina so‘zlar edi. Lekin Elen buni juda yaxshi tushundi, shuning uchun u qizning hikoyasini tinglar ekan, ko‘z yoshlarini yashirmas va kapitan Grantning bolalarini tez-tez quchoqlar edi.

Robert esa o‘zlarining qanday ahvolda qolganliklarini endigina tuygandek bo‘ldi. Opasining hikoyasini eshitar ekan, u Meriga ko‘zlarini katta ochib qarardi. Robert Merining uni deb nimalar qilganini, qanday azoblar chekkanini faqat endigina anglab yetdi va ortiq o‘zini tutolmay opasining bo‘yniga tashlandi va uni mahkam quchoqladi.

‒ Oh opajon! Aziz opajonim! – dedi g‘oyat hayajonlangan bola. Suhbat davom etar ekan, asta-sekin qorong‘u tushdi, bolalar juda charchaganini payqagan Elen gapni to‘xtatdi.

Meri bilan Robert o‘zlari uchun ajratilgan xonalarga kirib, porloq kelajak to‘g‘risidagi shirin xayollar og‘ushida uxlab qoldilar.

Ular chiqib ketgach, Elen mayor Mak-Nabbsni chaqirishni buyurdi va unga kechqurun bo‘lgan hamma gapni so‘zlab berdi.

‒ Meri Grant juda ajoyib qiz ekan-da, – deb baho berdi Mak-Nabbs, Elenning hikoyasini eshitib bo‘lib.

‒ Gap erimning o‘zi boshlagan ishni muvaffaqiyat bilan tugatishida qoldi, – dedi Elen, – aks holda, bu ikki bolaning ahvoli nihoyatda og‘ir bo‘ladi!

‒ Glenarvan o‘z maqsadiga erishadi, – dedi Mak-Nabbs. – Nahotki, admiralteystvodagi lordlarning1818
  Lord – Angliyada: dvoryanlarning avloddan-avlodga o‘tib keladigan oliy unvoni va shu unvonga ega bo‘lgan odam.


[Закрыть] yuragi Shotlandiya sementidan ham qattiq bo‘lsa.

Mak-Nabbsning bu ishonchiga qaramay, Elen kechani juda tashvishlanib, mijja qoqmay o‘tkazdi.

Ertasiga ertalab, Meri bilan Robert barvaqt turib, Malkolm-Kestlning keng hovlisida sayr qilib yurisharkan, yaqinlashib kelayotgan foytunning ovozi eshitildi. Glenarvan Malkolm-Kestlga qaytib kelayotgan edi. Otlar ola-tasir yugurib kelardilar.

Glenarvan qasrga kirib kelishi bilanoq mayor va Elen uning qarshisiga yugurdi.

Glenarvan g‘amgin, xomush, ayni vaqtda darg‘azab ko‘rinardi. U indamasdan xotinini quchoqladi:

‒ Xo‘sh, nima bo‘ldi, Eduard? – deb so‘radi Elen.

‒ Chatoq, azizim, bu odamlarning qalbi toshdan ekan! – deb javob berdi Glenarvan.

‒ Rad qilishdimi?

‒ Ha, kema borish to‘g‘risidagi taklifimni rad qilishdi. Franklinni axtarish uchun bekorga sarf qilingan million-million pullar haqida gapirdilar. Hujjat aniq emas degan vaj ko‘rsatdilar. Kema bundan ikki yil oldin halok bo‘lgan, endi bu bechoralarni topish amrimahol deb bahona qildilar. Falokatga uchragan kishilar hindular qo‘liga asir tushganidan keyin, albatta mamlakatning ichkarisiga olib ketilgan, uchta odamni, uchta shotlandiyalikni topish uchun butun Patagoniyani tintib chiqish mumkin bo‘lmaydi-ku, deb ishontirmoqchi bo‘ldilar. Bu xavfli, befoyda qidirish ishlarida qutqarmoqchi bo‘lganimizdan ko‘ra ko‘proq odam halok bo‘ladi, dedilar. Xullas, iltimosimni rad qilishga ahd qilgan kishilarning barcha dalillarini keltirdilar. Ular kapitan Grantning maqsadlarini hali unutganlari yo‘q. Endi bechora kapitan butunlay halok bo‘ldi!

‒ Otam! Bechora otam! – deb yubordi Meri Grant, Glenarvan qarshisida tiz cho‘kar ekan.

Glenarvan oyoqlari ostiga tiz cho‘kkan qizga hayron bo‘lib qaradi:

‒ Otam dedingizmi?! Nahotki, siz miss…

‒ Ha, Eduard, – dedi gapga aralashib Elen, – miss Meri va uning ukasi Robert – kapitan Grantning bolalari. Admiralteystvodagi lordlar ularni yetimlikka mahkum qilibdilar.

‒ Oh, miss, – dedi Glenarvan qizning turishiga yordamlashar ekan, – men sizlarning shu yerda ekaningizni bilganimda…

Uning gapi chala qoldi. Qasr hovlisida og‘ir jimlik cho‘kdi, bu jimlikni faqat ho‘ng-ho‘ng yig‘i tovushi buzar edi. Na Glenarvan, na Elen, na mayor va na o‘z xo‘jayinlari atrofida xomush turgan qasr xizmatkorlari churq etib og‘iz ochmas edilar. Bu barcha shotlandiyaliklarning qalbida ingliz hukumatiga nisbatan g‘azab qaynayotgani ochiq ko‘rinib turardi.

Bir necha minutdan so‘ng mayor Glenarvandan:

‒ Demak, endi hech qanday umid yo‘qmi? – deb so‘radi.

‒ Hech qanday!

‒ Unday bo‘lsa, – deb qichqirdi kichkina Robert, – o‘sha janoblarning oldiga men o‘zim boraman. Ko‘ramiz…

Opasi uning gapini tugatishiga imkon bermadi, lekin bolaning mahkam qisilgan mushtlari uning niyatlaridan darak berib turardi.

‒ Yo‘q, Robert, yo‘q! – dedi Meri Grant. – Bizga qilgan barcha yaxshiliklari uchun bu qasrning olijanob xo‘jayinlariga tashakkur aytamiz-u, ketamiz. Biz ularning bu yaxshiligini hech vaqt unutmaymiz.

‒ Meri! – deb qichqirdi Elen.

‒ Nima qilmoqchisiz endi? – deb so‘radi Glenarvan qizdan.

‒ Men qirolichaning oyog‘iga yiqilaman, – deb javob berdi qiz, – ko‘ramiz, u ham otasini qutqarishni so‘rab yolvorgan ikki bolaning gapiga quloq solmay qo‘yaverarmikin.

Glenarvan bosh chayqab qo‘ydi, u qirolichaning biror iltifot ko‘rsatishigagina emas, Meri Grant uning huzuriga kira olishiga ham shubha qilardi.

Ingliz kemalarining shturvali oldiga yozib qo‘yiladigan: «Passangers are requested not to speak to the man ad the wheel»1919
  «Passajirlardan rulevoy bilan gaplashmaslik so‘raladi».


[Закрыть] degan so‘zlar go‘yo podsho saroyining eshiklariga ham yozib qo‘yilgandek, kishilarning ohi tojdorlarga kamdan-kam yetib boradi.

Elen erining fikrini tushundi. U qizning barcha urinishlari natijasiz tugashini bilardi. Elen shu bugundan boshlab bu ikki bolaning hayoti umidsizlik va g‘am bilan o‘tishi aniq ekaniga shubha qilmasdi.

Xuddi shu payt uning miyasiga g‘oyat yuksak va olijanob bir fikr keldi…

‒ Meri Grant! – dedi u. – Biroz shoshmang, ketmay turing. Menga quloq soling.

Ukasining qo‘lidan ushlab, ketmoqchi bo‘lib turgan qiz to‘xtadi.

Elen, ko‘zlari yoshlanib, hayajon bilan eriga murojaat qildi.

‒ Eduard! – dedi u qat’iy tusda. – Kapitan Grant mana bu hujjatlarni dengizga tashlar ekan, o‘z taqdirini shu hujjat borib tegadigan kishining qo‘liga topshirgan. Hujjat bizning qo‘limizga kelib tegdi…

‒ Bu bilan nima demoqchisiz, Elen? – deb so‘radi Glenarvan.

Atrofdagilarning hammasi jim turishar edi.

‒ Men, – deb javob etdi Elen, – o‘z hamjihat hayotimizni xayrli ish bilan boshlash – buyuk baxtdir, demoqchiman. Azizim Eduard, siz xursand qilish uchun meni sayohatga olib chiqishni maqsad qilib qo‘ygansiz. Lekin o‘z vatani tomonidan taqdirning hukmiga tashlab qo‘yilgan baxtsizlarni xalos etishdan ham buyukroq sevinch, shundan ham foydaliroq ishning bo‘lishi mumkinmi?

‒ Elen! – deb yubordi Glenarvan.

‒ Ha! Siz mening fikrimni tushudingiz, Eduard. «Dunkan» – pishiq, ishonchli kema. U janubiy dengizlarda bemalol suzib yura oladi, butun dunyoni aylanib chiqishga ham chidaydi. Agar lozim bo‘lsa, bunday sayohatga chiqadi ham! Yo‘lga chiqaylik, Eduard! Kapitan Grantni axtarib topaylk!

Yoshgina xotinining bu mardona so‘zlaridan hayajonga kelgan Glenarvan uni quchoqladi va tabassum bilan bag‘riga bosdi, Meri bilan Robert esa uning qo‘llarini o‘pa boshladilar. Bu manzaradan xursand bo‘lib, qattiq hayajonlangan Malkolm-Kestldagi xizmatkorlar ham ovozlarining boricha:

‒ Ura! Ura, Eduard va Elen Glenarvanlar sharafiga uch martalab ura! – deb qichqirishar edi.